Zeg je ‘cultuureducatie’ dan heb je het over alles wat plaatsvindt op het snijvlak van onderwijs en cultuur. Over kunst in de klas en ver daarbuiten. Over prikkelen, verrijken en verbinden. Breed en belangrijk dus. En ook actueel. Want 2020 gaat de geschiedenisboeken in als een pittig jaar voor beide sectoren. Zowel financieel als organisatorisch. Thuisonderwijs of juist onderwijs op anderhalve meter. Het nagenoeg wegvallen van de culturele agenda. Er zijn drempels genoeg in onze nieuwe werkelijkheid. Tijd dus voor wat broodnodige duiding én een constructieve blik op de toekomst. In dit eerste artikel van een drieluik gaan we in gesprek met Luana Berghmans, adviseur cultuureducatie & cultuurbeleid bij Kunstloc Brabant, en Lizette Mijland, directeur en bestuurder van CiST waar beleid ontwikkeld wordt om cultuureducatie een vaste plaats te geven in het onderwijs. Twee door de wol geverfde professionals dus, die dichtbij het vuur zitten.
De ongekende kracht van cultuur
“Er zit zoveel waardevols in de cultuurvakken,” stelt Luana. “Je ontwikkelt je creativiteit, dat sowieso. Maar wat ik misschien nog waardevoller vind is dat je je verenigt in een beleving met anderen. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend, maar het mag best expliciet benoemd worden. Voor leerlingen speelt deze beleving zich af in de schoolcontext.” Toch blijkt het lastig om iedereen, leerlingen maar ook leraren, bij cultuureducatie te betrekken. Volgens Luana zijn de redenen daarvoor niet altijd duidelijk: “Het schoolbeleid, de motivatie van de leraar, de gemeente. Overal kunnen drempels ontstaan. Dat maakt het complex om grip op te krijgen en een verandering te bewerkstelligen.”
Lizette vult aan: “Cultuureducatie zit verplicht in het curriculum, vergis je niet. Maar in hoeverre doen scholen hier echt iets mee? Dat is in Nederland nog niet zo goed georganiseerd. Natuurlijk zijn er succesverhalen. Leraren die als inspirator optreden en de kar trekken. Maar over het algemeen zie je dat het onderwijs nog zoekende is. Op dit moment ligt de focus bij veel scholen op opbrengstgericht werken en instructies. Terecht, kinderen hebben behoefte aan dat type onderwijs. Maar er is meer nodig!”
Terwijl leraren dus niet altijd weten welke stappen ze moeten zetten, is er volgens Luana wel een toenadering vanuit de cultuursector merkbaar. Lizette durft het nog wel wat scherper te stellen: “Het lijkt wel of de cultuursector het probleem alleen wil oplossen. Maar de oplossing vinden we sámen. Het onderwijs, de kunstvakdocenten en intermediairs zoals wij moeten rond de tafel om cultuureducatie vorm te geven. Iedereen vanuit zijn of haar eigen expertise. Pas dan raakt het ingebed in het onderwijs.”
Samen sta je sterk
Samenwerken dus. Maar hoe? Volgens Luana begint het met erkennen dat cultuureducatie een sector op zich is. “Om dit echt te verankeren is een intermediair nodig in een gemeente of regio. Je moet lokaal een sterke speler hebben die kennis heeft van onderwijs én de cultuursector en daarin de verbinder kan zijn.” Ook Lizette erkent de kracht van een goede verbinder: “Weet je, veel leerkrachten hebben het gevoel een allrounder te moeten zijn die ook cultuureducatie zelf moet regelen. Maar ze hebben júist hulp van professionals nodig die zich daar dag in dag uit mee bezighouden. Kunstloc Brabant en CiST hebben alles in huis om deze twee groepen koppelen.”
Dit klinkt als een haalbaar doel. Initieer ontmoetingen en ga samen aan de slag. Maar de werkelijkheid is weerbarstiger. Het Brabantse cultuureducatie-landschap is namelijk divers maar nauwelijks centraal in kaart gebracht. “Cultuurinstellingen, gemeentes, buurthuizen en scholen werken allemaal grotendeels vanuit hun eigen opdracht,” constateert Lizette. “We zijn nu verbindingen aan het leggen, heel voorzichtig. Met resultaat. Want door te zien wat de ander doet, leer je van elkaar en kun je samen optrekken. Dit is een belangrijke stap op weg naar cultuureducatie voor iedereen.”
“Het gaat ook over kennisopbouw en inventariseren van wat er in de provincie gebeurt,” vindt Luana. “Er is geen provinciebreed overzicht van alle uitdagingen, kansen en initiatieven. Aan ons de komende jaren de taak om alles in kaart te brengen. Er wordt bijvoorbeeld veel aanbod bottom-up ontwikkeld, vanuit de behoeften van leerlingen dus, dat niet op onze radar staat. Ook dat willen we ontsluiten.”
Openstaan voor verandering
Spannend vinden Luana en Lizette het wel. Er is nog veel onontgonnen terrein en evenzoveel te ontdekken. Luana: “Wij zijn gepassioneerd maar voelen ook dat we de wijsheid niet in pacht hebben. Er zijn namelijk domeinen zoals de welzijnssector die niet vertrouwd voelen voor ons, terwijl daar wél kennis, aanbod en initiatieven te vinden zijn die cultuureducatie verder kunnen helpen. We moeten dus echt uit onze comfortzone stappen, wat dat betreft.” Volgens Lizette komt het neer op een open blik. Ontvankelijk zijn voor nieuwe manieren, nieuwe plekken en nieuwe ideeën. “We gunnen kinderen toch ook dat ze de dingen niet zwart-wit zien en dat ze openstaan voor een wereld vol kleur? Dan moeten we daar zelf ook naar handelen. Er valt altijd iets te leren, zelfs voor ons als experts in cultuureducatie!”
Drieluik lang leve de vragenstellers
De drieluik is onderdeel van de campagne 'Lang leve de vragenstellers'. Want voor de ontwikkeling van een nieuwsgierige houding bij kinderen en jongeren is cultuureducatie essentieel. Het daagt hen uit om open vragen te stellen. Om hun verwondering en verbeelding in te zetten. Kunstloc zit haar expertise en netwerk in om cultuureducatie nog sterker te verankeren binnen Brabantse scholen en onderwijsinstellingen.