Trends & Ontwikkelingen

Op 29 oktober kiest Nederland. Verkiezingsprogramma’s worden geschreven, campagnes gaan van start, de stembus lonkt en het grote formeren staat straks voor de deur. Dit is het moment voor politieke partijen om hun culturele en creatieve hart te tonen. Investeren in cultuur is investeren in: onze samenleving, onze democratie, onze economie, gelijke kansen en oplossingen.

Cultuur hoort thuis in elk verkiezingsprogramma. Namens de gezamenlijke culturele en creatieve sector roept Kunsten '92 de politieke partijen op om een aantal essentiële randvoorwaarden voor een bloeiende culturele en creatieve sector op te nemen in het programma. 

Al dagen houdt de ophef rondom een geannuleerd optreden van zanger Douwe Bob de gemoederen bezig. Het incident staat niet op zichzelf. "Als de samenleving met elkaar in discussie is, zien we dat terug op de podia", zegt de directeur van poppodium TivoliVredenburg Jeroen Bartelse. Gaan muziek en politiek protest nog wel samen? Poppodia worstelen met die vraag.

Volgens Bartelse blijft de culturele sector bij uitstek een vrijplaats voor het vrije woord en artistieke expressie en moeten artiesten de ruimte krijgen zich uit te spreken. Maar dat moet wel veilig blijven voor artiesten, medewerkers en publiek. "Ik zou willen dat politici naast ons gaan staan om te kijken hoe je als culturele sector het vrije woord kunt verdedigen."

Op dinsdag 1 juli vond de uitreiking van de Jacques de Leeuw Award plaats in Factorium Tilburg. Deze award wordt uitgereikt aan twee bachelor studenten van Fontys Academy of the Arts en is bedoeld om talentvolle kunstenaars de mogelijkheid te bieden om zich verder te ontwikkelen na afloop van hun studie. Dit jaar zijn Teresa Almenar Aviñó en Ina Brinkert de gelukkige winnaars.

Sinds 2012 onderzoekt het CBS jaarlijks de sociale contacten en maatschappelijke participatie van Nederlanders, waaronder hun inzet als vrijwilliger. Daarbij wordt ook specifiek gekeken naar vrijwilligerswerk binnen culturele verenigingen, zoals muziek- en toneelverenigingen, musea en bibliotheken. Onderzoek naar vrijwilligerswerk in de culturele sector is van groot belang: volgens de Boekmanstichting vormt vrijwilligerswerk de ruggengraat van een aanzienlijk deel van de niet-gouvernementele en niet-commerciële organisaties.

In 2024 is het aandeel vrijwilligers in de culturele sector gestegen tot boven het niveau van vóór de coronapandemie. Met name hoge opgeleiden, ouderen en mensen zonder thuiswonende kinderen zijn vaak actief als vrijwilliger. Opvallend is bovendien dat juist in minder stedelijke gebieden relatief veel vrijwilligerswerk in de culturele sector plaatsvindt.

Met de Tweede Kamerverkiezingen op komst zijn de verschillende partijen druk bezig met het verzamelen van input voor hun partijprogramma. Daarin mag cultuurbeoefening natuurlijk niet ontbreken. Cultuurconnectie stuurde een brief naar de partijprogrammacommissies met een aantal voorstellen voor de sector. Structurele cultuureducatie voor ieder kind, zorgplicht voor cultuurbeoefening in iedere gemeenten en samenwerking over domeinen heen. 

De Raad voor Cultuur vond dat Opera Zuid een landelijke subsidie verdiende van 3,5 miljoen euro. Het werd 1,9 miljoen, hoe luid Kamerleden minister Eppo Bruins ook opriepen dat bedrag te verhogen. Het leek de doodsteek voor het Zuid-Nederlandse operagezelschap. Toch gaat Opera Zuid door, vertellen Waut Koeken en Jurjen Toepoel, teleurgesteld maar ongebroken. Mede dankzij de morele en financiële steun van vele trouwe vrienden.

Het Berlijnse Museumeiland, een van de grootste museumcomplexen van Europa, bestaat 200 jaar. Terwijl in de VS musea de ‘Amerikaanse waarden’ moeten gaan uitdragen, is de vraag: wat is eigenlijk het verhaal achter deze ‘tempelstad’ in het hedendaagse Duitsland? Hermann Parzinger, scheidend directeur van de Stichting Pruisisch Kunstbezit (SPK) en beheerder van de enorme collecties: „We willen dat de mensen hier begrijpen hoe culturen elkaar beïnvloeden.”

De zomer is begonnen, de vakantie lonkt en in de boekhandels wordt gejaagd op dat ene boek waarover iedereen het nu heeft: de bestseller. Wanneer verdient een boek eigenlijk dat predikaat? En zijn bestsellers nog steeds de kurk waarop het boekenvak drijft? Een bestseller is ‘dat ene boek dat iedereen nu ineens wil lezen’.

Volgens nieuw onderzoek van KVB Boekwerk, het kennis- en innovatieplatform voor de boekenbranche, vlakt ‘de bestsellerisering’ in Nederland af. n 2024 haalden boekhandelaren 13 procent van de omzet uit de top 100 van dat jaar; in 2012 was dat nog ruim 18 procent. Het belang van toptitels voor de totale omzet daalt. 

Wie eind augustus door Apeldoorn loopt, wordt getrakteerd op muziek, kunst en straattheater. De straten vormen het decor voor de nationale aftrap van het culturele seizoen. Voor het eerst wordt de start van het culturele seizoen gehouden buiten de hoofdstad. Sinds 1978 werd deze aftrap verzorgd door De Uitmarkt in Amsterdam. Volgens Geerte Udo, voorzitter van de stichting Uitmarkt, was het de vraag ‘of dit nog wel de juiste vorm was om de culturele diversiteit van Nederland op de kaart te zetten’.

Het was tijd voor een ander concept, besloot de stichting. Apeldoorn stak als eerste zijn vinger op. De gemeente biedt 2 ton subsidie voor ‘De Opening’, zoals het stadsfestival heet. Daarnaast draagt de provincie een ton bij.

Het Schoenenkwartier moet veel meer z’n eigen broek ophouden, of is dat makkelijker gezegd dan gedaan? De kosten van het museum zorgen opnieuw voor discussie. De politiek lijkt verdeeld over de gemeentelijke steun. „Het gaat te vaak over geld.” Het Schoenenkwartier weet donderdag waar het aan toe is. Maakt de gemeente Waalwijk volgend jaar 1,3 miljoen euro subsidie over, of 1,1 miljoen? De gemeenteraad heeft het laatste woord. Coalitiepartij VVD kondigt alvast een motie aan. Zij wil dat het museum minder op de gemeente gaat leunen. Er moet in haar ogen veel meer geld opgehaald worden bij bedrijven en partners in de schoenen- en lederbranche.

Het museum wacht in spanning af. Er zou eigenlijk volgend jaar een einde komen aan een ‘opstartsubsidie’ van twee ton. Dit extra geld was bedoeld als financiële buffer voor de eerste jaren van het museum. Vanaf volgend jaar zou het Schoenenkwartier het dan met 1,1 miljoen euro moeten doen. Volgens directeur Rinske Jurgens kan het niet zonder die twee ton extra, en storten alle ambities in als de subsidie wordt afgebouwd.

Het ontbreken van een hoogdravende toon of de drang stellige waarheden te verkondigen. Ook in het programmaboekje van de bacheloropleiding van de Nederlandse Filmacademie worden deze overeenkomsten gesignaleerd in het werk van de nieuwe generatie filmmakers, die deze week afstudeert. Vijf korte fictiefilms, vijf korte documentaires en één animatiefilm zijn nu te zien in het Eye Filmmuseum. 

Het jaarlijkse Keep an Eye Filmacademie Festival toont het werk van in totaal 83 studenten uit de studierichtingen regie, productie, scenario, camera, montage, production design, geluidsontwerp, visuele effecten en immersieve media. De makers kozen verhalen en onderwerpen die veelal dichtbij liggen: identiteit, familie, kwetsbaarheid. Ze vormen daarmee een nieuwe generatie – het viel vorig jaar ook al op bij hun voorgangers – bij wie cinema voor empathie staat, niet voor confrontatie.

Oud-WOLKer (een onderdeel van TalentHub Brabant) Joshua Snijders is geselecteerd voor de befaamde jaarlijkse schrijfresidentie van deBuren in Parijs deze zomer. Sinds 2012 gaat deBuren, het Vlaams-Nederlandse cultuurhuis in Brussel dat veel aan literatuur doet, iedere zomer met een groep jonge, getalenteerde schrijvers naar Parijs. Om over de grenzen heen elkaars werk en ideeën te leren kennen, aan nieuw materiaal te werken en in gesprek te gaan met gastsprekers uit het literaire veld en het medialandschap. Voor, tijdens en na de residentie stellen de makers hun werk op scherp met een redacteur.

Met het nieuwe uitvoeringsplan Ruimte voor Cultuur zet de gemeente Breda een grote stap om cultuur dichter bij de inwoners te brengen. Niet alleen in het centrum, maar juist ook in de dorpen en wijken. Want cultuur beleef je samen – ook in je eigen buurt. “Iedereen moet figuurlijk over cultuur kunnen struikelen” zegt wethouder Marike de Nobel (Cultuur). 

Breda wil in 2040 een internationale hotspot zijn voor creativiteit, technologie en cultuur. Met Ruimte voor Cultuur wordt die ambitie tastbaar. Door cultuur te verweven met gebiedsontwikkeling, door jongeren te betrekken en door ruimte te geven aan experiment en ontmoeting. Cultuur is van ons allemaal.  

De gemeenteraad van Etten-Leur is maandagavond akkoord gegaan met de gemeentelijke kadernota en heeft daarmee ook ingestemd met het verbeterplan van de gemeente en De Nobelaer. Hierdoor komt een belangrijke financiële inhaalslag van € 460.000 beschikbaar en wordt een eerder opgelegde subsidiekorting van € 150.000 geschrapt. Dankzij deze brede toezegging kan De Nobelaer de komende jaren bouwen aan een financieel gezonde toekomst.

Het verbeterplan werd gezamenlijk opgesteld door De Nobelaer en gemeente Etten-Leur. Het bevat diverse maatregelen en structurele aanpassingen waarmee de multifunctionele organisatie – met onder meer theater, bibliotheek en kunsteducatie – duurzaam kan blijven opereren .In het verbeterplan werd aangetoond dat Etten-Leur per inwoner relatief weinig aan cultuur besteedt in vergelijking met andere gemeenten. Het besluit van de gemeenteraad onderstreept de ambitie om daarin een inhaalslag te maken.

Astrid Cats wordt per 1 augustus de nieuwe directeur-bestuurder van Festival Circolo in Tilburg. Ze volgt Marc Eysink Smeets op, die het festival jarenlang leidde. Festival Circolo is een circusfestival dat bekend staat om eigentijds circus en innovatieve programmering. Het festival presenteert werk van nationale en internationale makers en zet zich in voor de ontwikkeling van het Nederlandse circusveld.

Astrid Cats brengt veel ervaring mee uit de culturele sector. Ze was tot 2023 directeur van het Temporary Art Centre in Eindhoven. Daarna werkte ze als directeur bij Studio Assisië in Biezenmortel en als zakelijk leider bij Tilt in Tilburg.

Met de export van K-pop en artistieke producties als Squid Game en Parasite is de Zuid- Koreaanse entertainmentsector uitgegroeid tot een miljardenindustrie. Zuid-Korea profiteert van het positieve imago van creatieve grootmacht. Dat creatieve imago komt het land goed uit. Zuid-Korea geldt volgens experts als hét voorbeeld van een land dat met soft power zijn positie wil verbeteren. Waar de overheid in de jaren negentig nog zoekende was naar haar rol in de cultuursector, speelt die nu gretig mee, met cultuur als instrument van soft power.

Tijdens het Transformatiefestival in Winterswijk hebben tien Achterhoekse gemeenten, de provincie Gelderland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) een gezamenlijke intentieverklaring ondertekend. Hiermee spreken de partijen af samen te werken aan een toekomstbestendig landschap en erfgoed in de regio, met behoud van de unieke identiteit.

De ondertekening vormt het startpunt van het project ‘Achterhoekse Agrarische Erf(goed)transformaties’. Hierin willen overheden en partners het landelijk gebied klaarstomen voor de toekomst. Belangrijke thema’s zijn hergebruik van erven, behoud van landschapskwaliteit, ruimte voor moderne landbouw, betaalbare woningen voor jongeren en het versterken van biodiversiteit.

Sinds 1 juni 2025 is DEN deelnemer van de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering (NCDD). Met deze stap versterken we ons netwerk en werken we samen met andere publieke en private partijen aan een toekomstbestendige, digitale én duurzame samenleving. DEN vertegenwoordigt binnen deze coalitie de digitale culturele sector.

Digitale technologie verandert ingrijpend hoe we muziek maken, delen en beleven. Grote artiesten zetten kunstmatige intelligentie in, treden op als virtuele avatars of vullen zalen met gigantische LED-schermen. Maar hoe innoveer je als je geen miljoenenbudget hebt? Thunderboom, een non-profit innovatielab voor de muziekindustrie, maakt digitale innovatie toegankelijk voor iedereen in de muziekindustrie.

De opkomst van VR opent nieuwe deuren voor storytelling en publieksbeleving binnen de cultuursector. Waar VR in de beginfase vooral thuis of in gespecialiseerde centra ervaren kon worden, groeit de behoefte om deze technologie toegankelijker te maken voor een breed publiek. Nu streamingsdiensten steeds meer marktaandeel verwerven, creëert het gebruik van nieuwe technologie zoals VR, een kans voor filmhuizen om te innoveren en nieuw publiek aan te boren. Hiermee voegen zij waarde toe aan hun aanbod waardoor ze relevant blijven. Een blik op het businessmodel van Nu:Reality.

Ze behoren tot de meest controversiële toepassingen van kunstmatige intelligentie: deepfakes, oftewel nepfoto’s, nepvideo’s en nep-audiofragmenten van bestaande personen, gegenereerd met AI-programma’s. Omdat het fenomeen relatief nieuw is, ontbreekt het nog bijna overal aan wetgeving om deepfakes mee te reguleren en is vaak onduidelijk in hoeverre bestaande wetten gelden voor zulk materiaal. Denemarken wil daar nu verandering in brengen door via een wetswijziging het maken en publiceren van ongewenste deepfakecontent strafbaar te stellen. Tegen de Britse krant The Guardian zegt cultuurminister Engel-Schmidt dat hij hoopt dat de wetswijziging andere EU-landen kan inspireren om soortgelijke maatregelen te treffen.

Cultuurfonds Brabant C wordt een privaat-publiek fonds. De provincie gaat samen met het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en particulieren via Brabant C investeren in Brabantse kunst en cultuur. Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant heeft deze week een principebesluit genomen om 5,7 miljoen euro in Brabant C te investeren. De provincie steunt hiermee de ontwikkeling van het fonds naar een nieuwe financieringsvorm voor cultuur. Het doel is dat vanaf 2028 private en publieke partners het fonds gezamenlijk financieren.

Bij lobbyen voor gemeentelijk cultuurbeleid is samenwerken essentieel. Met de gemeenteraadsverkiezingen op 18 maart 2026, is het zoeken van samenwerking extra belangrijk. “Iedereen kan voor z’n eigen winkel lobbyen, maar je ziet dat je vaak meer bereikt als je met z’n allen hetzelfde doel voor ogen hebt.” Hoe ga je die samenwerkingen aan met anderen? Jan van Dongen, voormalig hoofd amateurkunst en sociaal domein bij Kunstencentrum RICK en raadslid in Someren, Mattheus van Heijnsbergen, muziekdocent, en Ward Rennen, directeur-bestuurder Eindhoven Museum & preHistorisch Dorp, delen hun ervaringen.  

Minister Bruins (OCW) informeert de Tweede Kamer over de reactie van de Inspectie voor het Onderwijs op het actieplan van hogeschool voor de kunsten (ArtEZ). Aanleiding voor het actieplan was de slechte beoordeling van de inspectie over de naleving van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) door ArtEZ.

De beoordeling van de inspectie van het actieplan en de eigen ervaringen van de minister uit de gesprekken met de Raad van Toezicht, stemmen de minister positief. Uit zijn gesprekken met de RvT blijkt dat zij het verbeteren van de situatie met urgentie oppakt en daarbij ook nadenkt over haar eigen rol, zowel in het verbeteren van de huidige situatie als het voorkomen van misstanden in de toekomst. Het is nu aan ArtEZ om de uitvoering van het actieplan voortvarend ter hand te nemen.

Op de Algemene Ledenvergadering van Cultuurconnectie werd de verhalenreeks ‘de Kracht van Cultuureducatie’ geïntroduceerd. Verhalen opgetekend bij heel verschillende organisaties die allemaal één ding gemeen hebben; hun aanpak leidt tot succes. Het nieuwe inspirerende verhaal is dat van Kleur in Cultuur uit Almere. Daarin staat hoe gewerkt wordt aan domein-overstijgende samenwerkingen met sportaanbieders, op skatepleinen, Stad & Natuur, het onderwijs én het kinderopbouwwerk. Dit zorgt voor verbinding, kansengelijkheid en persoonlijke ontwikkeling van kinderen en jongeren. Niet met abstracte doelen, maar met creativiteit en cultuur: dans en drama, maar ook vilten, verhalen en verven. 

Een wandkleed onthult onbekende slavernijverhalen: ‘Draden uit het Noord-Brabantse slavernijverleden’ leert dat niet alleen het westen van ons land, maar ook Noord-Brabant een koloniale geschiedenis heeft. Over een slavenhandelaar uit Bergen op Zoom bijvoorbeeld en kindjes uit missiegebieden die naar Tilburg en Den Bosch werden gehaald. Of dat een geïmproviseerde studio bij Philips Eindhoven zorgde voor directe communicatie tussen Nederland en Nederlands-Indië. Onder andere in Eindhoven, Tilburg en Den Bosch zijn herdenkingen en vieringen. 

In de culturele sector groeit de aandacht voor representatie, inclusie en verbinding. Ook Cultuurconnectie werkt mee aan een toegankelijke sector voor iedereen - ongeacht leeftijd, achtergrond of regio. Het jaarlijkse Keti Koti-programma in Gouda, georganiseerd door Stichting Comité 30 juni – 1 juli Gouda in samenwerking met Cultuurhuis Garenspinnerij, laat zien hoe leden van Cultuurconnectie deze ambitie waarmaken. Het programma van 2025 staat in het teken van de Marrons – gevluchte Afrikaanse tot slaafgemaakten – en de Inheemsen van Suriname en de Caribische eilanden. 

Linde Roza is uitgeroepen tot winnaar van de Atelierprijs 2025. De prijs wordt mogelijk gemaakt door de gemeente Breda en biedt jonge kunstenaars de kans om zich verder te ontwikkelen. Het gastatelier bevindt zich in het CLIB-pand Electron. De jury koos Linde vanwege haar sterke artistieke visie en ondernemende houding. Ze wist tijdens haar studie al belangrijke verbindingen te leggen en toont leiderschap in haar werk. Naast het atelier krijgt ze ondersteuning van CLIB en Avans Ondernemers Centrum om haar professionele plannen vorm te geven. Wethouder Marike de Nobel benadrukt het belang van creatieve makers zoals Linde. Ze ziet hen als essentieel voor de toekomst van Breda. De gemeente wil jonge talenten stimuleren zich aan de stad te binden.

Stichting Kunst & Cultuur (K&C) maakt zich sterk voor goed cultuuronderwijs op de scholen in Drenthe en Groningen en zet zich in voor cultuurparticipatie in Drenthe. De stichting doet een oproep aan de politieke partijen in Drenthe en Groningen die meedoen met de gemeenteraadsverkiezingen in 2026. K&C benadrukt waarom het belangrijk is om het culturele aanbod in de gemeente op peil te houden. En waarom cultuureducatie van cruciaal belang is. Investeren in cultuur is investeren in de gezondheid van mensen, de economie en het ruimtelijk beleid.

Vanaf april 2025 krijgt de Reinwardt Academie een Unesco-leerstoel Museum Collections, Repatriation and Interculturality. Deze leerstoel wordt ingevuld door Mirjam Shatanawi. Zij gaat samenwerken met collega’s van de academie aan onderzoek, onderwijs en publieksactiviteiten rondom cultureel erfgoed uit koloniale contexten, met speciale aandacht voor musea. 

Tussen 2025 en 2029 werkt de leerstoel aan drie belangrijke doelen: het delen van kennis over koloniaal en betwist erfgoed, het bevorderen van inclusieve erfgoedpraktijken en internationale samenwerkingen versterken. Hierbij worden niet alleen studenten en academici betrokken, maar ook het brede publiek.

Hoe krijg je als gemeente nóg beter inzicht in de samenstelling, wensen en behoeften van de inwoners in jouw gemeente? Wie wonen er allemaal? En hoe zorg je voor culturele verbinding en laat je het culturele aanbod aansluiten bij de wensen van de inwoners? Kunstgebouw sprak met strategisch beleidsadviseur Jeannette van Walderveen en beleidsadviseur Cultuur & Evenementen Foruq Wahedi van de Gemeente Dordrecht over de resultaten van een samenwerkingstraject tussen Kunstgebouw en de gemeente. 

Kunstgebouw voerde een gebiedsanalyse uit met het Culturele Doelgroepenmodel om input te leveren voor de destijds nog nieuw te ontwikkelen Cultuurnota. De gemeente wilde weten of het beeld van kansrijke wijken voor wijkgericht aanbod compleet was.

In "Creative Land Trusts: A Practical Guide - How To Hardwire Affordable Creative Workspace In Your City" van het World Cities Culture Forum worden strategieën beschreven voor lokale overheden en maatschappelijke organisaties om stedelijke groene ruimtes en gemeenschappelijk bezit te verwerven, beheren en behouden.

Veel steden wereldwijd kampen met een creatieve ruimtecrisis. Snelle verstedelijking, hoge huren en de krachten op de vastgoedmarkt vormen een bedreiging voor ruimtes waar kunstenaars, ontwerpers en culturele gemeenschappen kunnen creëren, samenwerken en experimenteren. Maar steden zoeken naar een innovatieve oplossing. De publicatie beschrijft hoe steden Creative Land Trusts of vergelijkbare modellen hebben opgezet om grond en activa te reserveren voor cultuur en deze op betaalbare wijze voor de creatieve sector beschikbaar te stellen voor de lange termijn.

Op maandag 30 juni vond het slotevenement van Toekomstverkenners plaats, een onderzoek naar zakelijke vernieuwing in de cultuursector. Tijdens het slotevenement deelde Art-Up de belangrijkste inzichten van het onderzoeksverslag, praktijkvoorbeelden en concrete handvatten om zelf mee aan de slag te gaan. Het onderzoeksverslag staat nu online.