Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie roept mid-career makers en ontwerpers uit de creatieve industrie op om met een samenwerkingspartner een voorstel in te dienen, gericht op de aanpak van een actuele maatschappelijke opgave. Met de Open Oproep Fresh Perspectives stimuleert het fonds ontwerpers met een goed concept, om een samenwerking aan te gaan met een gerenommeerd bedrijf, organisatie of kennisinstelling. Deadline is 7 april 2021. Het doel van deze oproep is ontwerpers en partijen met een sterke maatschappelijke of kennispositie samen te brengen. Het fonds daagt de partijen uit om vanuit deze samenwerking tot innovatieve, verrassende oplossingen te komen voor ontwerpopgaven van nu.

Gezelschap BonteHond uit Almere is gekwalificeerd als taakstraflocatie. Vanaf dit jaar kunnen jongeren met een taakstraf worden geplaatst bij theatergezelschap BonteHond in Almere. ‘Naar alle waarschijnlijkheid starten in mei dit jaar de eerste jongeren bij ons’, zegt marketingmedewerker Lisa Kuyp. Ze zullen meewerken aan de voorstelling STRAF, waarmee het gezelschap het taboe op taakstraffen wil doorbreken. ‘Onze artistiek leider Judith Faas is nieuwsgierig naar wie deze jongeren zijn en hoe ze hier zijn gekomen. Ze wil hen een stem geven die vaak ongehoord blijft. Er wordt veel over hen gepraat, middels deze voorstelling ook eindelijk met hen. We willen laten zien dat het allemaal niet zo zwart-wit is.’

Niet de fysieke functies, maar de manier waarop mensen gebruik maken van gebieden moet centraal komen staan in het debat over de sociaal duurzame stad. Céline Janssen legt op basis van haar promotieonderzoek uit wat dit betekent voor gebiedsontwikkeling. “Dit is ingewikkeld, maar wel een manier om verder te komen dan sociale duurzaamheid alleen in termen van fysieke leefbaarheid van een gebied te interpreteren.”

Elk jaar dumpen we wereldwijd maar liefst 2,12 miljard ton afval, dat stijgt de komende decennia met 70 procent. Natuurlijk heeft niet alleen de consument schuld, óók de producent, en óók de ontwerper. De befaamde Canadese ontwerper Bruce Mau zegt het treffend: "Design got us into this mess, now it needs to take us out of it." Het is dus tijd voor totaal iets anders, vindt Richard van der Laken, ontwerper en creative director leider van What Design Can Do. Hij stelt dat de ontwerpgemeenschap leiding moet nemen, hun opdrachtgevers dient te wijzen op hun verantwoordelijk en massaal haar creatieve potentieel inzet.

Alumni van de Rijksakademie stellen hun werk ter beschikking voor een fondswervingsactie voor Engagement NL. Dat is een Nederlandse aftakking van het Belgische Engagement dat zich al vóór #MeToo inzette om seksisme, grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik binnen de culturele sector aan te kaarten.

Kunst kan veel betekenen in de zorg en het is dan ook mooi om te zien dat recent twee Brabantse kunstenaars een werk mochten maken voor twee ziekenhuizen die de toegevoegde waarde van kunst zien. Gery Bouw & Jori van Boxtel plaatsten een monumentaal glaskunstwerk in het Amphia Ziekenhuis in Breda. Jenny Ymker heeft een tapijt laten weven voor het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam. De kunstwerken zijn figuratief, herkenbaar en daarom roepen ze misschien ook zoveel positieve reacties op. Zou dat ook komen omdat de kunstenaars er zelf in figureren? Adviseur van Kunstloc Atty Bax schreef er een blog over.

Kunst en cultuur dragen bij aan levendige en aantrekkelijke wijken. Maar wat is nodig om broedplaatsen, cultuurhuizen en creatieve hubs te laten slagen en zo toegevoegde waarde te hebben voor gebiedsontwikkeling? Marketingstrateeg Rinske Brand maakt duidelijk wat stadmakers, overheden en ontwikkelaars moeten doen om dit mogelijk te maken. “Durf los te laten en geef de community de ruimte.”

Trendforecasters Christine Boland en Lidewij Edelkoort namen de woorden ‘nieuwe roaring twenties’ al in de mond en ook Belgisch ontwerper Raf Simons hintte op de mogelijkheid. Springt de wereld, als het allemaal weer verantwoord kan, uit de band? Hoe ziet er de mode uit na de lockdown? En zo ja, wat kan de mode industrie dan verwachten?

Nederland kent een relatief hoog aantal dak- en thuisloze jongeren. Ondanks dat er veel nieuwe woonconcepten voor deze doelgroep bestaan, blijkt het opschalen van goede initiatieven en daadwerkelijke systeemverandering lastig. Daarom bundelden het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, de TU/Eindhoven, Atelier Rijksbouwmeester, Stichting Zwerfjongeren Nederland en het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren van het Ministerie van VWS afgelopen maanden de krachten. In een interactieve online talkshow presenteerden de teams van ontwerpers en maatschappelijke organisaties de uitkomsten daarvan: nieuwe concepten met de ambitie om dak- en thuisloosheid onder jongeren systematisch tegen te gaan. Het fonds vraagt bestuurders, ambtenaren, professionals, jongeren of buurtbewoners mee te denken en te werken aan doorontwikkeling van deze voorstellen met het doel tot systeeminnovatie te komen.

Met het Dutch Designers Jaarboek van de BNO als aanleiding werd op Design Digger LIVE #6 ingezoomd op de veranderkracht van ontwerp. Het gesprek vanuit Pakhuis de Zwijger op 8 februari met vijf ontwerpers had als focus duurzaamheid en ontwerp voor sociale vraagstukken als eenzaamheid.

Begin februari kwamen de deelnemers van FoodLab teeltondersteunende voorzieningen (tov) voor de tweede keer bijeen. Niet zoals gepland op een erf in Zundert, maar wegens coronamaatregelen online. Met de basiskennis over aardbeienteelt op zak was aan de deelnemende ontwerpers gevraagd een korte pitch voor te bereiden met daarin hun eerste ideeën. Die liepen uiteen van vernieuwende abstracte denkbeelden tot bijna-tastbaar voor te stellen concepten. Telers zijn op zoek naar een beter imago en de ontwerpers dagen hen uit; zijn ze bereid aanpassingen op hun bedrijf te doen om dat te bereiken? En zijn de gedroomde aanpassingen realistisch? Een verslag.

De Academie voor Beeldende Vorming (ABV) Tilburg kijkt weer terug op een mooie editie Crosslab. In dit project experimenteren en onderzoeken studenten van de ABV (docentopleiding Beeldende Kunst en Vormgeving) tien weken lang in de beroepspraktijk; de onderzoeksvragen of probleemstellingen komen uit het werkveld (musea, onderwijs, stichtingen en festivals). Aan Crosslabs 2020 hebben 100 studenten, 20 docenten en gastdocenten en 6 partners uit het werkveld hebben gewerkt van maart - november 2020. Samenwerkingspartners waren: MU, EKWC, Galerie Pennings, FHK Werkplaatsen, Fontys Collectie, Scholen Tilburg-West.

Vanaf 8 april start LKCA een professionele leergemeenschap om samen onderzoek te doen naar wat werkt in de samenwerking tussen cultuur, zorg en/of welzijn. Hoe werk je samen met professionals uit andere sectoren? Welk dilemma’s kom je daarbij tegen? En hoe los je die op? De leergemeenschap komt tussen 8 april en 18 november vier keer bij elkaar. Voorlopig online en wanneer het weer mogelijk is live. Tussendoor doe je onderzoek in je eigen praktijk. De leergemeenschap is bedoeld voor professionals in cultuur, zorg en/of welzijn die samenwerken om drempels voor cultuurdeelname te verlagen voor mensen in kwetsbare posities. Of die met cultuur willen bijdragen aan (aspecten van) positieve gezondheid van deze mensen. Aanmelden kan tot 5 maart.

De Waalrese Saskia Harks studeert aan de Fontysopleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving. Samen met twee medestudenten is zij bezig om een kunstproject op touw te zetten voor en mét jongvolwassenen die eenzaamheid ervaren. In het project worden jongeren betrokken die in een enquête hebben aangegeven dat samen kunst maken en beleven helpt bij het verlichten van hun gevoelens van eenzaamheid. Het is de bedoeling dat ook het Eindhovense Van Abbemuseum een rol gaat spelen in dit kunsteducatieproject.

“In de Nederlandse mode-industrie is nog een gebrek aan samenwerking en uitwisseling van kennis en ervaring”, zegt Esther Muñoz Grootveld, hoofd programma van platform en modebiënnale State of Fashion. “In andere disciplines in de creatieve industrie is samenwerking vanzelfsprekender. In mode wordt vaak nog op eilandjes gewerkt.” En dat wil de Taskforce Fashion doorbreken. Deze taskforce is een samenwerkingsverband, dat sinds juni 2019 bestaat, tussen State of Fashion en de presentatie- en ontwikkelplatforms FASHIONCLASH en stichting M-ODE. Naast Taskforce Fashion is inmiddels ook Culture.Fashion ontstaan, een netwerk met diverse stakeholders, waaronder onderwijsinstellingen als ArtEZ en AMFI, een onderzoeksinstituut als Waag, maar ook ontwerpers, modejournalisten en de drie platforms achter Taskforce Fashion. Het initiatief voor Culture.Fashion is genomen door minister van Engelshoven (OCW). Culture.Fashion is een netwerk dat zich inzet voor een toekomstbestendige modesector in Nederland. DesignDogger sprak met betrokkenen over de Taskforce Fashion en de doelstellingen, waarin maatschappelijke vraagstukken als diversiteit, welvaartsongelijkheid of klimaatcrisis en de rol van mode daarin centraal staan.

‘’Het museum is bij uitstek een plek waar resonantie wordt gezocht. Je wordt aangeraakt door iets dat buiten jezelf staat, een schilderij, een beeld, een gebruiksvoorwerp uit het verleden, een creatie voor de toekomst.’’ NRC publiceert een ingekorte versie van een lezing, die Bas Heijne heeft uitgesproken op de online nieuwjaarsbijeenkomst van de Museumvereniging. Heijne geeft aan dat een museum een plek is waar resonantie wordt gezocht. Hij voorspelt na de coronacrisis een enorme toeloop naar musea. Juist door die honger naar betekenisvol museumbezoek.

Het idee dat de architectuur werkt vanaf een tabula rasa is niet langer houdbaar, stellen de vier redacteuren van ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions. Tabula Scripta’. Naast Floris Alkemade zijn dat Michiel van Iersel, Mark Minkjan en Jarrik Ouburg. Voor de talrijke urgente vragen – schaarste, klimaatverandering, woningnood, vergrijzing, om er maar een paar te noemen – kan architectuur oplossingen vinden door de complexiteit te accepteren en te gebruiken, door te werken met wat er al is en met respect voor de (natuurlijke) hulpbronnen die we nog hebben. Het boek is het resultaat van de Tabula Scripta Research Group aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. De onderzoeksgroep richtte zich op architectonische, stedenbouwkundige en landschapsprojecten die werken met de complexiteit en kwaliteiten van een gegeven context. Die benadering is niet alleen een noodzakelijke, het kan volgens de samenstellers van het boek een inspirerende en verrijkende weg zijn. ‘Het is te lijvig voor een manifest, maar de inhoud is te ‘activistisch’ voor een doorwrocht, historisch/filosofisch gefundeerd ‘academisch’ betoog. Wat is het wel? Het is niet minder dan een poging om het vak te herijken.’ Architect Xander Vermeulen Windsant over de ambities van het boek.

In het recent verschenen Dutch Designers Yearbook van de BNO wordt zowel teruggeblikt op het afgelopen jaar als vooruitgeblikt op de toekomst. Het boek beschrijft de actuele mentaliteit van ontwerpers aan de hand van essays, opvallend eindexamenwerk, prijswinnende werken en interviews met ‘designhelden’. Als een rode draad door het jaarboek loopt het streven van ontwerpers om een rol te spelen in maatschappelijke vraagstukken. Op het event DesignDigger Live wordt in samenwerking met de BNO ingezoomd op dit jaarboek in Pakhuis de Zwijger. Net als eerdere edities zijn diverse ontwerpers te gast die met interviews, debat en columns ingaan op actuele thema’s. DesignDigger Live neemt twee dominante thema’s in het jaarboek onder de loep: duurzaamheid en activisme. Het event is 8 februari van 18.30-19.30u live te volgen via zoom.

Welke rol speelt cultuur in de samenleving en op scholen? Het antwoord op die vraag luidt in Kenia anders dan in Nederland. Het dubbelinterview met Sami Gathii en Ben Hekkema levert interessante inzichten en lessen op voor hoe wij hier in Nederland naar kunst en cultuur kijken. Bea Ros met de inhoudelijke terugkoppeling op een LKCAtelier van 28 januari.

De English National Opera ondersteunt het herstel van corona patiënten, die problemen ervaren bij het ademhalen – een veelvoorkomende klacht – , d.m.v. een online cursus. Het operahuis werkt hierbij samen met een Britse gezondheidsorganisatie. Deelnemers krijgen van zangcoaches les in ademhalings- en zangoefeningen en worden aangemoedigd om in hun eigen tijd oefeningen te doen, die online worden aangeboden. Een proef met een tiental patiënten was zo succesvol dat ze de komende tijd het programma verder landelijk gaan uitrollen. Dat de cursus niet alleen een fysiek maar ook een psychologisch positief effect heeft, blijkt uit een reactie van een deelnemer. “Het heeft me echt enorm geholpen bij mijn ademnood en ook een beetje met mijn angst om weer terug te keren in de maatschappij.”

Zeven projecten werden na een succesvolle eerste fase in de tweede fase van de Open Oproep Fresh Perspectives #4 ondersteund. In 2021 start het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie met een aangepaste Open Oproep Fresh Perspectives. Deze is gericht op mid-career ontwerpers die in een langer lopend traject hun praktijk willen verdiepen in samenwerking met één of meerdere maatschappelijke partner(s). In het traject staat een relevant maatschappelijk vraagstuk centraal, waaraan door middel van ontwerpend onderzoek een bijdrage wordt geleverd. De volgende Open Oproep Fresh Perspectives #5 wordt begin februari gepubliceerd in de nieuwsbrief van het fonds. De deadline om een aanvraag in te dienen is 7 april 2021. Aandacht voor het project van Anne Geenen en David Schmidt van architectuur- en ontwerpbureau Site Practice om de toepasbaarheid van kalkhennep te onderzoeken. Behalve dit 'The Hemp Project' van Site Practice werd ook na een succesvolle eerste fase in de tweede fase van de Open Oproep Fresh Perspectives het project De kleinkijk academie van Sjaak Langenberg, Rosé de Beer en Gehandicaptenzorgorganisatie Severinus ondersteund.

Hans den Hartog Jager schreef over een nieuwe ‘super avant-garde’, die voor het eerst artistieke machtsverhoudingen in twijfel trekt. Ewoud Kieft reageert. „Dadaïsten, de Blaue Reiter-groep, de surrealisten en Russiche Futuristen hadden stuk voor stuk een nieuwe spirituele wereldorde voor ogen.”

LKCA, Cultuur Oost en Kunstloc Brabant slaan de handen ineen om te werken aan meer draagvlak voor kunst in de zorg- en welzijnswereld.

‘’In mijn vak speelt open kijken, zonder oordeel, een grote rol. Dat geldt ook voor zorgprofessionals, alleen kijk ik op een andere manier. Er vallen mij andere zaken op: afwijkende details, lichaamsinformatie, systemische aanwijzingen (onder water kijken, mensen laten niet alles zien). Ik stel vragen en leg verbanden. En check dan weer of wat ik gezien heb klopt. Zo ontstaat een rijker beeld. Tijdens ons gesprek ontdekten we dat het helpt als een ander kan bevestigen wat je ziet – omdat je daar niet altijd op durft te vertrouwen. Je kunt daardoor ook duidelijker je plek innemen.’ De werelden van de zorg en van de kunst kunnen veel van elkaar leren, merkte kunstenaar Sandra Schouten toen ze een tijdje meewerkte in een verpleeghuis. In het werk van Schouten staan theatrale en zintuiglijke interventies centraal.

Uit 27 inzendingen heeft de jury zes teams geselecteerd om deel te nemen aan de design Challenge ‘Onze Energie, Ons Landschap’. In samenwerking met Staatsbosbeheer en Nationaal Landschap Het Groene Woud schreef Kunstloc Brabant deze design challenge uit. De vraag ‘Hoe kunnen we een geluidswerend ontwerp maken, waarbij energieopwekking wordt gekoppeld aan de omringende natuur én ook de verbeelding wordt aangesproken?’ voor het snelweglandschap van de A67 ter hoogte van de Strabrechtse Heide staat centraal. De teams worden de komende maanden bijgestaan door experts. De resultaten zijn op 16 april te bezichtigen tijdens het Landschapslaboratorium ‘Onze Energie, Ons Landschap bij de Landschapstriënnale21

"Dans is overal in de samenleving van betekenis. In de onbekende werkelijkheid waarin we nu verkeren met een onzekere toekomst, is de rol van dansdocenten en -makers onmiskenbaar belangrijk voor het tonen van nieuwe perspectieven en scheppen van betekenis voor de kwaliteit van leven van mensen.'' 'Ontmoeten in beweging' is een publicatie over de betekenis van inclusie in de dans voor de opleiding ArtEZ bachelor. Docent Dans (BaDD). Ronja White en Wytske Lankester hebben hiervoor een inventarisatie gemaakt van praktijkvoorbeelden, organisaties, inspirators, literatuur, observaties, vragen en gedachten met betrekking tot dit thema.

Hoe kun je de aanwezigheid van dood en verlies in tbs-klinieken op een humane manier verbeelden? Wim Boluijt is docent en onderzoeker bij expertisecentrum Caring Society 3.0 en maakt deel uit van het lectoraat Zorg rond het levenseinde. Hij bracht het onderwerp levenseinde in tbs-klinieken bij de minor, die wordt gegeven door St. Joost School of Art & Design, in. Ze bezochten een kliniek en zetten het vraagstuk om tot beeldende werken.

Zo’n 35 creatieve jongeren starten eind januari 2021 bij St. Joost School of Art and Design aan het programma NOLIMITS. Het programma is een samenwerking met de culturele instelling wedowe, en wordt ondersteund door Fonds voor Cultuurparticipatie. Het programma is voor creatievelingen vanaf 16 jaar die de ambitie, talent en potentie hebben om hun talenten te ontdekken als toekomstig kunstenaar of ontwerper, maar niet vanzelfsprekend de weg naar de kunstacademie weten te vinden. Dit kan komen door bijvoorbeeld een culturele achtergrond, sociaal-economische status, genderidentiteit, fysieke kenmerken, levensovertuiging of opleidingsniveau. De achterliggende gedachte van het programma is dat de kunstacademie nog geen evenwichtige afspiegeling van de samenleving is. Volgens Marjan Middelhoff, voorlichter van St. Joost School of Art & Design: ”Het is niet divers genoeg. En dat terwijl kunst juist een belangrijk middel is om te reflecteren op de maatschappij.”

De NAPK heeft kennis genomen van het onderzoeksrapport dat de commissie Ten Brink/de Reu opstelde voor Toneelgroep Oostpool naar aanleiding van meldingen van grensoverschrijdend gedrag door de voormalige directie. Het betreft een zogenaamd signaal- en cultuuronderzoek dat gericht is op het vertrouwelijk en geanonimiseerd vertellen over eigen ervaringen. Aan de hand van de ervaringen van 53 meldingen constateert de onderzoekscommissie een patroon van grensoverschrijdend gedrag bij de voormalige directie (artistiek en zakelijk) van Oostpool èn een cultuur waarbinnen dit gedrag heeft kunnen plaatsvinden. De omvang en aard van de meldingen vindt NAPK schokkend, temeer daar deze situatie jarenlang heeft kunnen voortduren. Als grootste werkgeversorganisatie in de podiumkunstenbranche staat NAPK voor een veilige en respectvolle werkomgeving. NAPK betreurt de bevindingen uit het onderzoek dan ook ten zeerste en leeft mee met de slachtoffers. De openheid en transparantie die Oostpool betracht in deze kwestie dragen bij aan meer bewustzijn ten aanzien van dit belangrijke onderwerp, wat door de NAPK wordt toegejuicht. Pepijn ten Kate (belangenbehartiger theater en dans van de Kunstenbond) heeft de slachtoffers van dichtbij meegemaakt en ze in hun strijd gesteund waar mogelijk. Hij reflecteert over deze zaak en het perspectief voor de sector.

Project IDOLS is een initiatief van de Federatie Creatieve Industrie uitgevoerd in het kader van de Arbeidsmarktagenda, mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het project laat zien hoe de culturele en creatieve sector effectief ingezet kan worden bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Het stimuleren van opdrachtgeverschap en professionaliseren van de sector vergroot tegelijkertijd het verdienvermogen. Vier onderzoekers van de TU Delft deden onderzoek naar de leeropbrengsten. Wat heeft IDOLS opgeleverd? En hoe moet een eventueel vervolg eruit zien?

‘Na dertig jaar kunsthistorische stilte worden de artistieke machtsverhoudingen voor het eerst in twijfel getrokken. Maar daarbij komt het initiatief, anders dan bij de vorige avant-gardes, niet van de kunst, maar van bewegingen die strijden voor emancipatie van zwarten, vrouwen en lhbtq’ers. Zij trekken het bestaande wereldbeeld in twijfel – maar daarmee ook de bestaande verhoudingen in de kunst, de bestaande esthetiek, vormen en stijlen. Dat maakt de nieuwe beweging een soort super avant-garde, die zich weliswaar niet tot de kunst beperkt, maar verder precies hetzelfde werkt.’ Hans den Hartog Jager in zijn reeks Wereldkunst, afl. 15, over de nieuwe super avant-garde.

Intimiteitsscènes worden vaak als normale scènes beschouwd, terwijl ze dat niet zijn. Daarom nodigde acteursbelangenvereniging ACT Ita O’Brien uit voor een seminar over haar rol als intimiteitscoördinator.Via zoom maakten ruim zestig film-, theater- en televisieprofessionals kennis met haar ‘Intimacy on Set Guidelines’. Juliette Georges brengt verslag uit.

Het thema het Fashion + Design Festival Arnhem dit jaar is ‘purpose’ en de deelnemers zullen opzoek gaan naar een nieuwe vorm van zingeving door middel van design. Denk bijvoorbeeld aan de rol van consumptie in ontwerpen. nieuwe vormen van repurposing en nieuwe vormen van genderneutraliteit. Om het thema vorm te geven heeft het festival diverse ontwerpers aangetrokken. Zo zijn de volgende namen al bevestigd: Sjaak Hullekes, Sarah Aphrodite, Jef Montes, Elsien Gringhuis, Mirte Engelhard, Fraenck, Erik Stehmann, Lenneke Wispelwey, Saskia van Drimmelen, Living Colour Collective en Pascale Gatzen. FDFA gebruikt voor het festival de tien dimensies van Kabbala om de veranderende focus van materieel naar immaterieel geluk en zingeving vorm te geven. Deze dimensies refereren naar consumptie, gelijkheid, ratio, emotie, empathie en zijn afgeleid van de Boom des Levens uit de Kabbalistische leer. De zevende editie van het Fashion + Design Festival Arnhem vindt van 4 juni tot en met 4 juli plaats. De organisatie zet een volledig corona-proof editie op poten.

Musea en theaters werden in ‘coronajaar’ 2020 gemiddeld gewaardeerd met een 8,5. Nooit scoorden de culturele instellingen hoger. Dat blijkt uit onderzoek door Hendrik Beerda Brand Consultancy in samenwerking met de universiteit van Amsterdam. Tussen de eerste en tweede lockdown voelden cultuurbezoekers zich vooral zeer veilig binnen de museum- en theatermuren.  Wat bezoekers betreft zijn verdere corona-aanscherpingen bij podia en musea daarom volstrekt onnodig. Ook de rust in zalen en gangen droeg bij aan de hogere waardering. Bezoekers blijken zeer bereid musea en theaters aan te bevelen bij vrienden en familie. Hoe reageren theaters en musea in West Noord-Brabant op de resultaten van het onderzoek?

“Het leven is niet rechtvaardig”. Dat zegt Nina Pontieux in het videoportret dat het Bredase kunstenaarsduo Martin en Inge Riebeek van haar maakten. Ze leefde gezond en kreeg toch kanker terwijl haar leeftijdsgenoten het ervan namen en volop rokend en feestend van het leven genoten. Atty Bax, adviseur Kunst, zorg & gezondheid, Kunstloc Brabant gaat in haar blog op de rol van kunstenaars, in het bijzonder het belang van de blik van de Riebeeks op mensen voor de psychische zorg.

“Werklandschappen in de stad en daarbuiten zijn aan het veranderen, deels door hoe wij het willen, deels door hoe de wereld het mogelijk maakt. “Het succes van steden meten we veel te veel af aan inwonersaantallen en economische groei, en veel te weinig aan hun strategie. Dat stelt TU Delft-onderzoeker Karel Van den Berghe. "Mocht je de circulaire economie niet vanuit de vraag, maar vanuit het aanbod plannen, dan zou in een klap de waarde van bedrijventerreinen de hoogte inschieten."

Harm Tilman doet een poging om een preview te schrijven op de architectuur en stedenbouw in 2021. Riskant en giswerk, gezien de coronacrisis. Hij heeft een zevental observaties, waaronder : steden worden groter en lokaler, bedrijventerreinen transformeren in groene woonwerk-gebieden, en sociale isolatie en ongelijkheid als grootste uitdaging.

Op 12 januari lanceerde What Design Can Do een wereldwijde design competitie voor radicale oplossingen voor het afvalprobleem. Dat gebeurde in zeven wereldsteden. De No Waste Challenge, de derde Climate Action Challenge in samenwerking met de IKEA Foundation sluit op 1 april. Winnaars krijgen 10.000 euro aan financiering en toegang tot een, samen met Impact Hub vormgegeven, ontwikkelingsprogramma van twaalf maanden om hun ideeën te realiseren.

Naar aanleiding van projecten van Tinkebell, Renzo Martens en Christoph Büchel schrijft Jeanine van Berkel over wat zij noemt ‘het witte-redderssyndroom in de kunst’. In al deze projecten willen de kunstenaars misstanden adresseren in de maatschappij en spelen ze met hun eigen witte privilege. Ondanks dat de kunstenaars willen helpen door zogenaamde kritische analyses te maken, willen ze in eerste instantie een goed kunstwerk maken. Een witte westerse kunstenaar zal nooit dezelfde geleefde ervaring hebben als kwetsbare mensen van kleur. Zijn zij dan werkelijk de aangewezen personen om de pijn van mensen van kleur die Fort Europa binnen willen komen te begrijpen? Mogen zij die pijn vertalen naar hun eigen kunst om zo financieel gewin en zichtbaarheid te genereren? Het gaat hier niet enkel om de individuele kunstenaar maar over een symptomatisch probleem dat door de kunst- en cultuursector in stand wordt gehouden.

‘Vrouwelijke auteurs zijn vaak vernieuwers, maar in de literatuurgeschiedenissen zie je daar nauwelijks iets van terug. Want op een heel subtiele manier denken we allemaal dat vernieuwing hoort bij mannelijke auteurs en dus zijn literatuurgeschiedenissen vooral verhalen van witte, westerse mannen.’ Zorg voor meer diversiteit in de literaire canon, bepleiten schrijvers Fleur Speet, Jannah Loontjens en Manon Uphoff. Ze zijn lid van schrijverscollectief Fix dit, dat zich inspant voor meer diversiteit in de canon en het literaire veld. De website Fixdit.nu is vanaf 9 januari te bezoeken.

Next Nature Network is een internationaal netwerk van denkers en doeners dat steun krijgt van leden uit 44 landen. Het netwerk streeft ernaar een debat op gang te brengen over de toekomst in het hier en nu, en de rol die natuur en technologie hierin speelt. In de kunstprojecten, die de hele wereld rondgaan, vermengen oude waarden zich met nieuwe ideeën over hoe mens en natuur zich tot elkaar kunnen verhouden. Voor het Future Lab for design & technologie, gevestigd in het Evoluon, Eindhoven,  heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een bijdrage gegeven voor de komende vier jaar om deze visie verder te ontwikkelen. Esther van Rosmalen sprak met oprichter, kunstenaar en filosoof Koert van Mensvoort. Het museum moet de samenhang tussen mens en natuur tonen. "Het Evoluon is een ruimteschip, de aarde is het moederschip", zegt Van Mensvoort tegen het NRC.  "Ik zie het Evoluon als een ruimteschip dat is geland om ons te leren hoe we een betere bemanning kunnen zijn van moederschip aarde."

‘We hebben kunstenaars en schrijvers nodig’: het is het nieuwe mantra. We hebben kunstenaars en schrijvers nodig om de post-corona wereld vorm te geven, om de klimaatcrisis op te lossen en het verdelingsvraagstuk, om toekomstscenario’s op te stellen over identiteit en terrorisme. En wat kunnen die kunstenaars en schrijvers dan bijdragen? De kracht van verbeelding, leest de schrijver in zijn mail, als hij weer eens wordt opgetrommeld. Kennelijk gaat iedereen er voetstoots van uit dat kunst en literatuur een heilzame bijdrage komen leveren, dat ze de mensheid in de goede richting sturen. Maar wat is de goede richting? En hoe weten we dat? En heeft de kunst eigenlijk niet iets beters te doen? Op 11 december sprak schrijver en filosoof Maxim Februari de 49e Huizingalezing uit in het Academiegebouw te Leiden. Deze opname van de lezing is tot 15 januari 2021 beschikbaar.

Dutch designers staan wereldwijd bekend om hun originaliteit en gedurfde innovaties, en hun werk dringt door tot in de haarvaten van onze maatschappij. Design is overal en de wereld lijkt maakbaar. Daaraan dragen ontwerpers bij, met hun onorthodoxe methoden en creatieve kracht. Al treft de coronacrisis de creatieve sector ingrijpend, de grote maatschappelijke en economische uitdagingen waar de wereld voor staat bieden ook veel kansen. Over hoeveel veerkracht beschikt de ontwerpsector, en hoe draagt ze bij aan de noodzakelijke transities? Dutch designers Yearbook beschrijft het designjaar 2020 en kijkt vooruit. Het boek geeft een openhartige inkijk in wat designers nu denken en maken. De publicatie is een initiatief en productie van de BNO, en wordt uitgegeven in samenwerking met nai010 uitgevers.

Hoewel Nederland grote, internationaal succesvolle architecten kent als Francine Houben (1955), Liesbeth van der Pol (1959) en Nathalie de Vries (1965) en bovendien vijftig procent van de huidige bouwkundestudenten vrouw is, denken veel mensen bij het woord architect nog steeds aan een man. In elk geval bleek vakblad De Architect zo te denken, toen het eind 2018 het congres De Kracht van de Nederlandse Architectuur organiseerde: er werden tien (witte) mannen uitgenodigd als sprekers. Dat was onbewust, bezwoer hoofdredacteur Harm Tilman toen hierover commotie ontstond in de architectuurwereld. En: vrouwelijke sprekers waren nu eenmaal ‘moeilijk te vinden’. Met haar boek Mevr. de architect wil architectuurjournalist Merel Pit deze situatie doorbreken, door vrouwelijke architecten te interviewen en zo zichtbaar te maken. De interviewserie verscheen eerder als rubriek op het onlineplatform Azine, dat Pit in 2019 oprichtte om een ‘nieuw perspectief op architectuur’ te bieden. De Volkskrant over het werk van vijf iconische vrouwelijke architecten.

Op 16 december beslist de rechtbank in Amsterdam of het schilderij Bild mit Häusern (1909) van Wassily Kandinsky moet worden teruggeven aan erfgenamen van de oorspronkelijke Joodse eigenaren. Het doek werd in oktober 1940, vijf maanden na de Duitse inval van Nederland, op een veiling in Amsterdam gekocht door het Stedelijk Museum Amsterdam. Omdat dit een gemeentelijk museum is, is de rechtszaak ook aangespannen tegen de stad Amsterdam. Volgens de normale juridische regels is de roof van kunst bij Joden tijdens het nazibewind (1933-1945) al lang verjaard. In 1998 werd evenwel internationaal afgesproken dat deze kunst alsnog moet worden teruggegeven. Nederland heeft in 2001 een speciale instantie opgericht om dit soort zaken te beoordelen: de Restitutiecommissie. Die heeft inmiddels 163 uitspraken gedaan. In ongeveer de helft van die zaken werd een claim toegewezen. Maar dat gold niet voor deze Kandinsky: dat verzoek wees de Restitutiecommissie in 2018 af. In het oordeel was ook de betekenis van het schilderij voor de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam meegewogen. Dat is volgens de critici in strijd met het principe dat iets moet worden teruggegeven als het geroofd is. De erfgenamen besloten in beroep te gaan bij de rechter.  De rechtbank stelt de erfgenamen op alle punten echter in het ongelijk. "Belangrijk is dat het toetsingskader van de rechter wettelijk beperkt is. Het gaat hier om een bindend advies van de Restitutiecommissie, waarbij zowel de gemeente als de erfgenamen zelf voorafgaand aan het onderzoek hebben aangegeven het bindend advies van de commissie te zullen accepteren."

De wereld van de klassieke muziek is ‘te wit’, klinkt het steeds vaker. De Volkskrant stelt vast dat in de programma’s van muziekinstellingen diversiteit een grotere rol is gaan spelen en sprak met 4 Nederlandse musici van kleur over hun ervaringen in een wereld die “per definitie conservatief” is. Hoe komt het dat er zo weinig zwarte musici in orkesten spelen? En waardoor kan dat veranderen?

Het aantal zwarte balletdansers neemt weliswaar gestaag toe, maar ze zijn nog steeds ver in de minderheid. Te vaak krijgen zwarte dansers nog te horen dat ze zich witter moeten schminken of niet passen in de esthetiek van het ballet. Ook de mythe dat de hogere wreef van een zwarte dansersvoet niet in spitzen zou passen heeft lang standgehouden. Als nieuwe choreograaf bij Het Nationale Ballet wil Sedrig Verwoert, zelf zwart en queer, de komende jaren onderzoeken ‘wat het betekent een zwarte danser te zijn bij een witte instelling’ en is vast van plan ‘het balletlijf in alles te gaan bevragen’.

Teeltondersteunende voorzieningen zijn nodig voor de economische vitaliteit van het platteland, maar hebben impact op de ruimtelijke kwaliteit en recreatieve- en landschappelijke waarden van een gebied. Kunstloc Brabant, Rewin, Fruitport West-Brabant, ZLTO en diverse projectpartners vonden het tijd om te kijken naar de mogelijkheden en onmogelijkheden.  Daarvoor zijn de samenwerkende partijen een nieuw foodlab gestart waarin ontwerpers, telers en toeleveranciers bekijken wat de uitdagingen, kansen en mogelijke innovaties zijn van teeltondersteunende voorzieningen.

Kunstenaar en onderzoeker Eef Veldkamp interviewde Jonas Staal, Malou den Dekker (BP or not BP) en Daniela Paes Leão (Fossil Free Culture) over hun positie als kritische kunstenaar in het neoliberale tijdperk. Ter introductie schreef hij eerder een kort essay. 'Kunstenaars willen, aldus tegen beter weten in, niet meer de bittere smaak van de voedende hand proeven en dus gaan ze over tot actie, met succes. In die precaire situatie, die mij ook niet onbekend is als kunstenaar, heerst een klemmend bewustzijn van hypocrisie: je wilt wel maar kan niet, je kan wel maar wilt soms ook niet. De wereld zoals we die kennen is geen makkelijk medium om mee te werken.' Het interview met kunstenaar Daniela Paes Leão van Fossil Free Culture.

Hiphop verdeelt en verbindt, en werkt als een spiegel voor de samenleving. Maar hoe vergroten we de kennis over hiphop? Een van de aanbevelingen: maak meer geld vrij voor onderzoek naar Nederlandse hiphop. Aldus Miriam Geerdes-Gazzah. Dit artikel kwam tot stand naar aanleiding van de eerste Europese Hiphopconferentie in Nederland ‘Breaking Rules’ (11 en 12 september 2020 in Rotterdam).

De Verenigde Naties hebben in 2015 de grootste maatschappelijke vraagstukken op aarde in kaart gebracht: de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (of: Sustainable Development Goals, kortweg: SDG’s). Deze doelen dienen in 2030 te zijn behaald. De urgentie is dus groot. Ook de filantropie draagt – al dan niet bewust – bij of kan bijdragen aan het verwezenlijken van de SDG's. De filantropische sector werkt immers op een breed maatschappelijk terrein. De diversiteit aan filantropische instellingen is groot, zowel wat betreft het bestedingsbeleid als de werkwijze. Dus er is altijd wel een verband te leggen met een of meerdere van de 17 SDG’s. Altijd? Er zijn twijfels of ook cultuurfondsen bijdragen aan de SDG’s. Want wat draagt de restauratie van een kerkorgel bij? Een balletvoorstelling? Of een tentoonstelling van moderne kunst? Inderdaad komt in de beschrijvingen van de duurzaamheidsdoelen het woord ‘kunst’ niet voor. Wel wordt op diverse plekken expliciet gerefereerd aan ‘cultuur’ en ‘erfgoed’. Kees Kaffka en Luuk van Term zien drie invalshoeken hoe kunst en cultuur verband houden met de SDG’s.

Is het dit jaar een ambitieuze museumdirecteur? Een stercurator? Of een topkunstenaar? Helemaal niet. De gezaghebbende Power 100, de lijst die jaarlijks het krachtenveld in de internationale kunstwereld meet, heeft een opvallende uitkomst: antiracismebeweging Black Lives Matter (BLM) staat op nummer 1.

VUmc is in 2014 gestart met een jaarlijkse poëzieprijs rond het thema ziekte en gezondheid: de VUmc Poëzieprijs. Na de fusie van VUmc en AMC is deze prijs omgedoopt tot de Amsterdam UMC Poëzieprijs. Iedereen kan inzenden voor deze prijs, ook meerdere gedichten. Een jury zal de inzendingen beoordelen. De beste bijdragen worden beloond met geldprijzen, €1000,- voor de winnaar, €500,- voor de tweede prijs en €250,- euro voor de derde prijs en met opname in een in april 2021 te verschijnen boek. De bekendmaking van de prijswinnaars van de Amsterdam UMC Poëzieprijs gebeurt tijdens het symposium Literatuur en Geneeskunde, dat op  15 april 2021 plaatsvindt. Het thema dit jaar is ‘de patiënt’. Deadline 15 december.

In de Open Brieven-reeks van Rekto Verso vraagt dichter Dean Bowen aandacht voor wat de Rotterdamse dichter noemt de 'moloch van wokeness', die in zijn ogen een rem zet op de vrije gedachtenwisseling. 'Wanneer ik schrijf over de moloch van de wokeness, doe ik dat niet omdat ik direct iets aan te merken heb op de motivaties en consideraties die ik ontwaar in de progressieve, intersectionele, anti-racistische, feministische, LHBTIA+ rechten voorvechtende positie. Waar ik het echter wel over wil hebben is de ruimte hierbinnen voor interne kritiek en een alternatief verbeeldingsvermogen en hoe daarmee om te gaan.'

De expositie Say it Loud in het Bonnefantenmuseum in Maastricht is ontstaan uit Musea Bekennen Kleur, een samenwerkingsverband tussen verschillende Nederlandse musea met als doel om culturele diversiteit duurzaam te verankeren binnen de sector. Een geslaagd tentoonstelling, volgens Sarah van Binsbergen. Zeventien kunstenaars, van bekende namen als de Afro-Amerikaanse Kerry James Marshall en de Nederlands-Colombiaanse Raquel van Haver, zijn in het museum samengebracht voor een eerbetoon aan de antiracismebeweging.’’ Anders dan de titel doet vermoeden zijn hier namelijk niet zomaar wat trotse zwarte kunstenaars bij elkaar gezet bij wijze van ‘divers programmeren’. Veel meer dan over identiteit gaat het in deze tentoonstelling – die kunstenaars met heel uiteenlopende achtergronden samenbrengt– over het koloniale verleden en hoe dit verleden doorwerkt in het heden. Dat is een mooie invalshoek, het heeft weinig zin om iets over zwarte trots te zeggen als je niet ook laat zien welke krachten die trots structureel ondermijnen en eroderen.’’

‘’Musea en kunstinstellingen moeten zich niet onder druk laten zetten door een vaak van buiten de Nederlandse grenzen opererende kosmopolitische links-radicale lobby. Hoe sympathiek en lovenswaardig hun uitgangspunten ook zijn. De actievoerders zijn vaak niet eens goed op de hoogte van de situatie in de Nederlandse kunstsector, of worden uitsluitend voorgelicht door selectieve ’tolken’ die de internationale agenda weer met hun Nederlandse agenda en eigenbelang combineren. De projecties en dwarsverbanden zijn eindeloos en werken verwarrend, ook wat de herkomst ervan betreft.’’ De musea en kunstinitiatieven moeten afstand houden tot cancelcultuur. Emancipatiestreven eindigt vaak in intolerantie en nieuw vooroordeel. Aldus George Knight.

BredaPhoto heeft niet willen leren van het protest tegen het werk van Erik Kessels, zo bleek tijdens het recente debat over de kwestie in Breda. Het fotofestival bleef volharden in het eigen gelijk, het protest van de briefschrijvers ondertussen steeds maar weer betitelend als 'cancel culture'. Florian Göttke vraagt zich af waarom het kennelijk zo moeilijk is een seksistische (of racistische) uitspraak in te trekken. En hij geeft een voorbeeld hoe dat ook anders kan. “Het is tenslotte niet de kunstenaar alleen die bepaalt wat een werk betekent. Het is pas in de ervaring van het publiek dat werkelijk duidelijk wordt wat een werk doet. Zeker buiten de veilige muren van het museum of kunstinstituut zijn er krachten die aan de autonomie van de kunst trekken.”

Shakespeare, Blackface and Race: Different Perspectives luidt de titel van dit onderzoek van universitair docent Coen Heijes (Rijksuniversiteit Groningen), afgelopen september gepubliceerd in de Cambridge Element Series Elements in Shakespeare Performance. Taaie academische kost? Nee, zeker niet. De tekst is toegankelijk en, belangrijker, biedt een toevoeging aan het debat rondom institutioneel racisme. Iris Spanbroek las de publicatie.

Eén op de vier Nederlandse gebedshuizen wordt niet langer gebruikt voor religieuze doeleinden. Dit blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) naar alle kerkgebouwen van Nederland. Van de 7.110 kerken, synagogen, moskeeën en tempels in Nederland zijn er 1.530 herbestemd en 295 staan op het punt een nieuwe functie te krijgen. Deze en vele andere gegevens van alle gebedshuizen in Nederland zijn te vinden in een boek en een gebedshuizendatabase die worden gepresenteerd binnen het Programma Toekomst Religieus Erfgoed, een samenwerking tussen acht partners die werken aan een duurzame toekomst voor alle gebedshuizen in Nederland.

Zeg je ‘cultuureducatie’ dan heb je het over alles wat plaatsvindt op het snijvlak van onderwijs en cultuur. Over kunst in de klas en ver daarbuiten. Over prikkelen, verrijken en verbinden. Breed en belangrijk dus. En ook actueel. Want 2020 gaat de geschiedenisboeken in als een pittig jaar voor beide sectoren. Zowel financieel als organisatorisch. Thuisonderwijs of juist onderwijs op anderhalve meter. Het nagenoeg wegvallen van de culturele agenda. Er zijn drempels genoeg in onze nieuwe werkelijkheid. Tijd dus voor wat broodnodige duiding én een constructieve blik op de toekomst. In dit laatste artikel van het drieluik rondom het thema cultuureducatie komen Jitske Steenaart, adviseur cultuureducatie bij Kunstloc Brabant en Karin Kotte, trainer procesgericht didactiek in het primair onderwijs, aan het woord. Over burgerschap, het vinden van je eigen ‘ik’ en hoe cultuureducatie daarbij kan helpen.

Als de zaak Andeweg en de nasleep daarvan één ding duidelijk maken, is het wel dat veilige werkomgevingen in de beeldende kunstsector verre van de norm zijn. Nest en Zaal 3 in Den Haag organiseerden een panelgesprek op 25 november. Onder leiding van Heske ten Cate (Nest) en John de Weerd (Zaal 3) werd er gesproken met de journalisten van de NRC, een advocaat, een zedenrechercheur, een vertrouwenspersoon van Mores en een projectleider bij Stroom Den Haag. Centraal stond de vraag: hoe kunnen we slachtoffers adequaat beschermen?

‘We waren een wereld gewend, we gaan over, we muteren naar een andere wereld’, schrijft techniek- en wetenschapssocioloog en filosoof Bruno Latour in Oog in oog met Gaia - acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime. Het beeld van de mens als gescheiden van de natuur heeft desastreus uitgepakt, zoveel is duidelijk. Latours visie ontvouwt zich echter niet als een romantische terugkeer naar de natuur. Hij gaat juist voorbij aan de gehele oppositie natuur/cultuur, en daarmee ook aan het onderscheid tussen subjecten en objecten. Waar het typisch modern is om aan de mens een onderscheidend handelsvermogen toe te schrijven, erkent Latour dat niet-menselijke entiteiten tevens actoren zijn: het idee van de mens dat als subject omringende objecten controleert en domineert wordt daarmee teniet gedaan. Latour ontving op 24 november de Spinozalens. In het kader daarvan organiseert De Ambassade van de Noordzee installaties, tentoonstellingen en lezingen. Wat maakt zijn denken zo belangrijk voor dit moment?

De moderne mens is voortdurend bezig met het ontwerpen van zichzelf. De media geven ons een beeld van een bestaan waarin we rijk, mooi, gelukkig en succesvol zijn. Een dieet voor het perfecte lichaam, een online cursus voor de mentale weerbaarheid te verhogen en geposeerde selfies voor gepolijst imago op sociale media – onze identiteit en zelfbeeld zijn maakbaar geworden. Tegelijkertijd leven we in tijd van grote onzekerheid: gezondheid, klimaat en economie zijn in crisis. Het zijn tijden van grote onzekerheid en dus ook van grote emoties als burn-out en melancholie. Hoe gaat de moderne mens om met deze stress en de druk om steeds weer een verbeterde versie van zichzelf te realiseren? Op 24 november vond in Pakhuis de Zwijger het DesignDigger Live event rond het thema ego design plaats.

Directeur Arno van Roosmalen moet weg bij de Haagse kunstinstelling Stroom, meldt NRC. Zijn positie is onhoudbaar na de NRC-publicatie over grensoverschrijdend gedrag door kunstenaar Julian Andeweg, die bij Stroom exposeerde. Van Roosmaken wordt nalatigheid verweten, omdat hij volgens de krant niet accuraat zou hebben gereageerd op een voorval met een kunstenaar in 2009 en het later aan Stroom gemelde geweld van Julian Andeweg jegens vrouwen, waar hij in een email op was geattendeerd. Stroom zelf geeft een andere verklaring voor het vertrek in een bericht op de eigen website. Het bestuur van Stroom was al langer in gesprek met van Roosmalen over de invulling van zijn directeurschap binnen Stroom. Dit gesprek leidde tot de wederzijdse conclusie dat de standpunten hieromtrent zodanig uit elkaar liggen dat een afscheid onvermijdelijk is. “Hoewel de recente (negatieve) media-aandacht weliswaar helemaal losstaat van het inhoudelijke karakter van het gesprek tussen bestuur en de heer Van Roosmalen en van deze beslissing, heeft dit op de organisatie Stroom vanzelfsprekend een grote impact gehad en daarmee het proces tussen het bestuur en de heer Van Roosmalen versneld. “

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft een beleidssignalement gepubliceerd over de gevolgen van corona voor de betekenis van cultuur in het dagelijks leven van mensen. De coronamaatregelen die sinds maart van kracht zijn hebben een grote invloed op het aanbod aan cultuur en kunnen op termijn ook van invloed zijn op de culturele betrokkenheid van de bevolking. Vanuit het perspectief van de burger gaat het met het oog op ontspanning, ontmoeting en ontplooiing vooral om de mogelijkheden tot cultuurbezoek, cultuurbeoefening en cultureel vrijwilligerswerk. Daarnaast kan de verschraling van culturele voorzieningen de aantrekkingskracht van steden op zowel toeristen als bewoners verminderen, en daarmee steden ook minder geliefd maken bij het bedrijfsleven.

Met een combinatie van computergestuurde data-analyse en traditionele letterkundige methoden onderzoekt Roel Smeets hoe groepen mensen worden afgebeeld in hedendaagse Nederlandstalige literaire fictie. Zo ontstaat en uitgebreid beeld van de manieren waarop mannen en vrouwen, mensen met en zonder een migratieachtergrond, lager en hogeropgeleiden, en jongeren en ouderen terugkomen in 170 hedendaagse romans. Smeets promoveert op 24 november aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. ‘Mijn proefschrift gaat over het spanningsveld tussen literatuur en de maatschappij. Hoe worden bepaalde groepen mensen afgebeeld in hedendaagse literatuur? En hoe verhoudt zich dat tot de situatie in de hedendaagse maatschappij?’ In de analyse van de romans ziet Smeets bovendien allerlei conflicten tussen bepaalde groepen terugkomen. ‘Je ziet bijvoorbeeld klassenstrijd terugkomen, laagopgeleide personages versus hoge personages, dat thema heeft vaak een centrale rol in veel romans.’

In een speciale uitzending van Cultuurbrekers, op 17 november, blikte presentatrice Zoë Papaikonomou terug op het afgelopen veelbewogen jaar voor de kunst- en cultuursector met minister Ingrid van Engelshoven, baanbrekers uit de culturele sector en de cultuurwethouders van Amsterdam en Kampen. Verslaggeefster Vinny Tailor ging samen met cameraman Remko Geursen op bezoek bij Introdans in Arnhem. Wat is de functie van de code diversiteit & inclusie geweest in een jaar waar de sector zwaar te lijden had en nog heeft onder de coronacrisis? En welke invloed hebben de massale Black Lives Matter protesten gehad op diversiteit en inclusie binnen de sector?

Acteursbelangenvereniging ACT heeft een nieuwe Commissie Inclusiviteit. De recente ontwikkelingen omtrent Black Lives Matter en het initiatief KLEUR, een aanjager tot meer inclusiviteit van kleur in de Nederlandse televisie- en filmindustrie, leidden ertoe de voormalige diversiteitscommissie nieuw leven in te blazen en opnieuw richting te bepalen. De commissie gaat zich inclusiviteitsbreed inzetten voor acteurs. Het hokjes-denken op basis van culturele diversiteit, gender en seksuele geaardheid moet verdwijnen.

Essay van Persis Bekkering over kunst en leven, naar aanleiding van de onthullingen over het seksueel overschrijdend gedrag van beeldend kunstenaar Juliaan Andeweg, die de Nederlandse kunstwereld schokten. De kwestie roept basale, wezenlijke vragen op rond kunst en kunstenaarschap. Wat betekent het onderscheid tussen kunst en kunstenaar? Hoe verhoudt de kunstenaar zich tot de moraal? Wat betekent het verwijderen van Andewegs werk voor de autonomie van de kunst?

Sinds half september loopt de meerjarenregeling Samen cultuurmaken (2021-2024). Het doel van deze regeling is om drempels voor cultuurdeelname te slechten door samenwerking tussen de culturele sector en het sociale domein te bevorderen. Dit biedt óók kansen voor buitenschoolse cultuurdeelname vanuit het onderwijs. Bea Ros met de inhoudelijke terugkoppeling van het LKCAtelier van 12 november jl.

Voor lange tijd in de geschiedenis van de popmuziek hielden de meeste niet-heteroseksuele artiesten hun geaardheid ambigu of geheim. Anno 2020 lijkt het tij gekeerd. Dat is niet alleen belangrijk voor de muziekindustrie, maar ook voor de jongeren die met die muziek opgroeien, betoogt journalist Tim van Erp.

‘Het is hoog tijd dat iedereen zijn of haar waarneming, gevoelens, twijfels en dilemma’s niet langer aan professionals laat outsourcen, maar een eigen kunstenaarsmindset wakker maakt.’ Aldus componist Merijn Twaalfhoven. Creativiteit hoort niet thuis binnen de muren van de kunstinstituten, zij hoort thuis in de wijken. Niet om in elk huis een Vincent van Gogh te laten wonen, maar om alternatieven te verzinnen voor de vastgelopen marktsamenleving. Dat is de kern van zijn boek ‘Het is aan ons’. De Volkskrant sprak met hem. Componeren doet hij al een paar jaar niet meer. Met de stichting The Turn Club is hij in 2017 begonnen aan een zoektocht naar hoe je het best creatieve projecten kunt opzetten met mensen die maatschappelijke vragen moeten oplossen.

Tweederde van alle grondstoffen en voedingsmiddelen die we aan de aarde onttrekken wordt uiteindelijk afval. Het staat er bijna terloops in het boek Wasted. When trash becomes treasure. In dit helder en gestileerde boek worden dertig internationale ontwerpstudio’s uitgelicht die recyclen en upcyclen als uitgangspunt hebben. Of eigenlijk zijn het dertig verschillende ontwerpmentaliteiten die worden beschreven aan de hand van korte interviews en volop beeldmateriaal, meent DesignDigger. Met drie studio’s uit Nederland: Sanne Visser, Super Local en Simón Ballen.

Studenten van de masters Neerlandistiek, Literatuur Vandaag en Nederlandse taal en cultuur: educatie en communicatie van de Universiteit Utrecht zijn een website begonnen over klimaatliteratuur. Met deze website proberen zij een bijdrage te leveren aan de klimaatgeletterdheid in Nederland. Op de site wordt literatuur besproken die een antwoord kan geven op vragen zoals: Hoe is er de afgelopen jaren gedacht en geschreven over de relatie tussen mens en natuur? Kan literatuur bijdragen aan het creëren van meer bewustwording en gedragsverandering met betrekking tot de klimaatcrisis? Hoe gaan de auteurs om met zoiets groots en ongrijpbaars dat de menselijke maat te boven gaat?

Bij gebiedsontwikkelingen met verschillende stakeholders is er niet één partij die kan bepalen of kan weten wat gewenst is. Daarom is een vorm van samenwerking nodig. Een toekomstperspectief dat mensen in beweging brengt. Volgens architect Pieter Graaff kan dit het beste tot stand komen als bewoners, beslissers en bestuurders in een vroeg stadium samenwerken. Een co-creatief ontwerpproces helpt om in de verkennende fase draagvlak, initiatief en investeringsbereidheid te kweken die in de uitwerkingsfase kan worden geoogst. De fase kan helpen om initiatiefnemers, gebruikers, ontwerpers en andere stakeholders te verbinden aan de opgave.

Afgelopen jaar hebben een groot aantal publieke en private organisaties zich samen met de culturele en creatieve sector gebogen over 10 grote maatschappelijke uitdagingen. De belangrijkste leeropbrengsten van het project IDOLS zijn gebundeld in een gelijknamig boekje dat op 11 november werd aangeboden aan minister van Engelshoven (OCW) die het programma mogelijk maakte. De problemen van morgen vragen om nieuwe inzichten en denkwijzen. Van biodiversiteit en obesitas tot inclusie en mantelzorg. De oplossingsgerichte denkkracht van de culturele en creatieve sector draagt nu al bij. Maar hoe die denkkracht beter kan worden gemobiliseerd, verdient meer aandacht. Juist daarover ging Project IDOLS* (Increasing Demand by Offering LearningS). Vooral de manier die meer recht aan de gecreëerde waarde doet stond centraal. Want dat was het doel van dit praktijkonderzoek: het vergroten van de taartpunt voor de culturele en creatieve sector door het organiseren en professionaliseren van opdrachtgeverschap. En een jaar na de start, blijkt dat relevanter dan ooit.

Al zeven jaar is journalist Wim de Jong (1957) op zoek naar één ding: vrouwelijk bloot. Hierbij geeft hij voorkeur aan amateurfotografie die volgens hem spontaner en experimenteler oogt dan haar professionele tegenhanger. De Kunsthal in Rotterdam presenteert de vruchten van zijn jarenlange zoektocht. 'Het zonder toestemming openbaar maken van seksueel privébeeldmateriaal is in steeds meer landen een strafbaar feit. Ook in Nederland is dat sinds begin dit jaar het geval.' Marthe Goudsmitt vindt dat deze regel ook geldt voor kiekjes van vrouwen die al dood zijn en nooit toestemming gegeven voor hun openbaarmaking, zoals nu in de Kunsthal. 'Menselijke waardigheid kan ook na de dood worden aangetast: het is bijvoorbeeld een van de redenen dat necrofilie strafbaar gesteld is. Wie gaat kijken, moet goed weten dat hij of zij daarmee bijdraagt aan een vernedering van mensen die daartegen niet meer kunnen protesteren.'

Hoe kijken de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, baanbrekers uit de culturele sector en wethouders terug op het afgelopen bewogen jaar als het gaat om diversiteit en inclusie? Op 17 november organiseert Pakhuis de Zwijger een speciale uitzending van Cultuurbrekers over 1 jaar Code Diversiteit & Inclusie. Wat is de functie van de code geweest in een jaar waar de sector zwaar te lijden had en nog heeft onder de coronacrisis? En welke invloed hebben de massale Black Lives Matter protesten gehad op diversiteit en inclusie binnen de sector?

De Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag heeft vorige week twee docenten geschorst na beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag. Maar daarmee is de ontevredenheid onder studenten en docenten nog niet verdampt. Aanleiding is de berichtgeving rondom seksueel overschrijdend gedrag van Juliaan Andeweg. Hij is oud-student van de KABK. Op een instagramaccount gewijd aan racistische en seksistisch gedrag bij kunstinstellingen werden de 2 docenten genoemd.

De toestroom aan spullen bij kringloopbedrijven is enorm. Veel daarvan blijft onverkocht. Met een jaarlijkse inzameling van 2,8 miljoen kilo aan goederen is Stichting Kringloopbedrijf Het Warenhuis in Leiden één van de grootste van Nederland. Veel van deze spullen blijken van een te lage kwaliteit en moeten worden afgevoerd of worden zelfs vernietigd. Dit kan anders, vinden Popma ter Steege Architecten en Buro Bordo. Zij zien wegen naar een nieuwe manier van hergebruik, waarbij zij zich vooralsnog concentreren op vier reststromen: glas, textiel, keramiek en spaanplaat. Bij het kringloopbedrijf gebruiken vier ontwerpers, Jurgen Bey, Nienke Hoogvliet, Max Lipsey en Fraser McPhee, deze overschotten als grondstof voor nieuwe producten.

Renzo Martens en Ahmet Ögüt maken elk op hun manier kunst over de werking en het effect van geëngageerde kunst: een bijdrage willen leveren aan de maatschappij stuit op weerstand en scepsis over motieven. Hans den Hartog Jager’s 13e artikel in zijn polemische reeks Wereldkunst.

Om mensen gelijke kansen te bieden en de economische prestaties van Nederland te vergroten, zouden overheden vaker met een ruimtelijke bril moeten kijken. In het advies De Noodzaak van Tuinieren, hoe met ruimtelijke condities economische excellentie en kansengelijkheid te bevorderen laat het College van Rijksadviseurs (CRa) zien dat beleidskeuzes, bijvoorbeeld op het gebied van infrastructuur, woningbouw, economische clusters en onderwijs, van invloed zijn op de ruimtelijke condities en de ontwikkelkansen van mensen en onze economie die daaruit volgen.

Vanaf 2014 klaagden diverse studentes van de master Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed over grensoverschrijdend gedrag van een docent: hij zou zeer aanrakerig zijn en maakte seksueel getinte opmerkingen. Doordat de klachten onvoldoende en niet centraal geregistreerd werden, zijn de meldingen van studenten uit verschillende lichtingen niet met elkaar in verband gebracht. Hierdoor zag de Universiteit van Amsterdam (UvA) onvoldoende in dat er mogelijk sprake was van een structureel probleem met de betreffende docent. Dit concludeert een externe onderzoekscommissie onder leiding van Marry de Gaay Fortman, die deze zomer door de universiteit werd aangesteld naar aanleiding van berichtgeving in NRC over de onveilige cultuur op de faculteit Geesteswetenschappen (FGW).

De Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag is enorm geschrokken van het artikel dat op 31 oktober jongstleden in NRC Handelsblad is gepubliceerd. Hierin worden de verhalen geschetst van grensoverschrijdend seksueel gedrag van kunstenaar Juliaan Andeweg. Andeweg studeerde van 2008-2012 aan de KABK. Voor de betrokkenen, die dit na al die jaren aanhangig maken, moet dat zwaar en ellendig zijn en zijn geweest. Vanwege de berichtgeving ziet het KABK nu voldoende redenen om actie te ondernemen en twee onderzoeken te starten. Een onafhankelijk extern bureau gaat individueel contact opnemen met voormalige klasgenoten en onderzoekt niet alleen of er destijds signalen zijn gemist en of er nu hulp nodig is, maar ook wordt (oud-)studenten en medewerkers die hun verhalen willen delen, hulp aangeboden, zoals een gesprek met een onafhankelijk vertrouwenspersoon. Tegelijkertijd is een extern, onafhankelijk onderzoek naar de huidige procedures binnen de KABK gestart en wordt de interne cultuur rondom veiligheid getoetst. Daarbij wordt onderzocht of en waar deze verbetering behoeft. Op een Instagram account, waar mensen hun persoonlijke ervaringen delen over seksueel wangedrag, racisme of andere vormen van ongewenst gedrag bij Nederlandse kunstinstellingen, kwamen een aantal anonieme reacties binnen, waarin twee docenten van de KABK, die er in de periode van 2008-2012  les gaven, herhaaldelijk met naam en toenaam worden genoemd. De Haagse kunstacademie heeft  deze 2 docenten tijdelijk van hun functie te hebben ontheven om zo ruimte te maken voor het onafhankelijke onderzoek.

Op 31 oktober plaatste Mister Motley een statement n.a.v. het onderzoek naar seksueel overschrijdend gedrag van Julian Andeweg dat in NRC was verschenen. Na het publiceren van dit statement heeft MM veel berichten ontvangen. Een grote groep mensen vond het een goed besluit dat de Kunst is Lang-uitzending met Julian Andeweg niet meer online staat, maar er kwamen ook een aantal belangrijke vragen en punten van kritiek. Lieneke Hulshof schetst de overwegingen die ten grondslag liggen aan het offline halen van de podcast en beantwoordt de vragen die Mister Motley ontving.

De Koninklijk Erkende Harmonie Kaatsheuvel heeft vorig jaar haar 50-jarig bestaan uitgebreid gevierd met het project Here to Stay. De Koninklijke Nederlandse Muziek Organisatie reikt jaarlijks de KNMO-Award uit voor de meest creatieve en innovatieve ideeën in de amateursector. De jury heeft de harmonie voor dit project beloond met een tweede prijs. ‘’Verbinding met inwoners, met mensen met een beperking en andere partijen.” De jury heeft lof voor de blijvende herinneringen die met het project aan het dorp Kaatsheuvel geschonken zijn. De tweede prijs van de harmonie is goed voor een trofee, oorkonde en geldbedrag van 750 euro.

“De publieke verklaringen van de instituten klinken plichtmatig en roepen meer vragen op dan dat ze beantwoorden. Ik vraag me af waarom ze zo gehaast iets hebben willen zeggen, waarom niet even gewacht tot ze iets meer substantieels te melden hadden? Het is misschien begrijpelijk, deze reflex na hun matte reacties in de krant. Maar ze laden ook de verdenking op zich dat hier vooral wat straatjes worden schoongeveegd, omdat ze door de berichtgeving in de NRC in hun goede bedoelingen zijn aangetast.” Domeniek Ruyters, hoofdredacteur van Metropolis M, heeft waardering voor het artikel in NRC over het grensoverschrijdend gedrag van kunstenaar Juliaan Andeweg, maar is verbaast over de manier waarop alleen de kunstwereld ter verantwoording wordt geroepen, terwijl bijvoorbeeld justitie en politie buiten beschouwing blijven. Hij besluit met op te merken dat het belang ervan vooral is ‘’dat iedereen op een ruwe manier is wakker geschud. In het belang van de slachtoffers.’’

De Nederlandse kunstenaar Juliaan Andeweg wordt al jaren beschuldigd van verkrachting, aanranding, geweld en stalking. Het heeft zijn carrière niet in de weg gestaan. Zeker vijf slachtoffers deden aangifte, justitie is een onderzoek begonnen. NRC sprak zo’n tachtig betrokkenen. Het bestuur van De Zaak Nu heeft met ontsteltenis het artikel en de getuigenissen gelezen en meldt op haar website dat de branchevereniging voor presentatie-instellingen zich aansluit bij mores.online, meldpunt voor ongewenst gedrag in de culturele en creatieve sector. “Wij zijn tegen elke vorm van onderdrukking of grensoverschrijdend gedrag. “ Mister Motley schrijft dat tot het verschijnen van dit artikel ze geen signalen van dit gedrag hebben opgevangen, ‘’helaas dus ook niet voor of na het interview in onze podcast Kunst is Lang in het voorjaar van 2017. De beschuldigingen die in dit grondige stuk worden gedaan, zijn stevig en talrijk genoeg om per direct de uitzending met Andeweg te verwijderen.” Op korte termijn zal Mister Motley dieper aandacht besteden aan het de omstandigheden in de kunstwereld die dit gedrag tot dusver ongestraft hebben gelaten.

Een expositie over Philip Guston is uitgesteld totdat zijn werk „duidelijker kan worden geïnterpreteerd”. In Breda werd een kunstwerk van Erik Kessels verwijderd na online kritiek. Is dit de toekomst waarop we afstevenen, vraagt Thomas van Huut zich af. Een cultuur waarin alle kunst die schuurt, onaangenaam is of de slechte kant van de mens laat zien, wordt gladgestreken, in het depot blijft staan of wordt ingepakt in wollig geformuleerde disclaimers? Huut probeert het fenomeen 'cancelculture'' te duiden. Mark Godfrey, curator bij Tate Modern in Londen en mede-organisator van "Philip Guston Now", is door zijn museum geschorst omdat hij zich tegen het uitstel van de expositie heeft uitgesproken.

Theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit willen de burger een stem geven in het klimaatdebat. Met hun voorstelling De zaak Shell nemen ze een voorschot op de rechtszaak, half december, van Milieudefensie tegen Shell. Sinds hun voorstelling Tenzij je een beter plan hebt uit 2017 houden Nuyens en De Wit zich intensief bezig met het klimaat. Herien Wensink sprak met ze.

Architecten spelen een belangrijke rol om maatschappelijke opgaven, zoals klimaatverandering, sociale tweedeling en de energietransitie het hoofd te bieden. Door nieuwe toekomstbeelden, producten, diensten dragen zij bij aan bredere doelstellingen ten aanzien van gezondheid, welzijn en welvaart. Dat blijkt uit het rapport ‘Value of Architects’ van de Universiteit van Reading, waaraan de BNA meewerkte. Het rapport, dat is opgesteld in opdracht van de Architects Council of Europe (ACE) doet aanbevelingen aan zowel architecten als beleidsmakers, opdrachtgevers, het sectorale middenveld, universiteiten en academies.

Op een andere, meer creatieve manier naar gezondheidsvraagstukken kijken, dat gaan studenten van Design Academy Eindhoven (DAE) de komende drie jaren doen bij de Eindhovense gezondheidsorganisatie GGzE. In 2021 worden er door de designopleiding en de zorginstelling verschillende projecten opgezet. Onder de werktitel ‘Bruggen bouwen in de community: van mondiale kennis naar lokale mentale kracht’ worden er seminars gehouden rond mentale gezondheid. Daarnaast staan er lezingen en excursies op het programma en werkbezoeken aan verschillende locaties van de Eindhovense instelling voor geestelijke gezondheidszorg. In 2022 zal een groep van zo’n vijftig studenten een heel semester lang deelnemen aan vrijwel alle onderdelen van de GGzE. Om dan samen met mensen van de instelling, ideeën en producten te ontwerpen die ten goede komen aan degenen bij wie de mentale gezondheid het meest onder druk staat.

Op uitnodiging van het Mondriaan Fonds schreef Rolando Vázquez het essay Vistas of Modernity: decolonial aesthesis and the end of the contemporary. Deze Engelstalige publicatie is verschenen in de essayreeks van het Mondriaan Fonds. “We leven in een tijd van polarisatie. Culturele instituten en onderwijsinstellingen worden geconfronteerd met de verantwoordelijkheid om instrumenten en ruimte te bieden voor kritische reflectie, voor betrokkenheid en vooral om elkaar te ontmoeten en te herkennen in onze verschillen. In dit dekoloniale essay introduceert Rolando Vázquez zijn kritiek, waarmee hij een mogelijkheid biedt om voorbij de dominante paradigma’s te denken en te handelen. Het essay biedt een kritische analyse van moderniteit, breed opgevat als het westerse beschavingsproject, en probeert de heerschappij van de westerse kennisleer en esthetiek met het ingebedde eurocentrisme en antropocentrisme te overstijgen.”

Hoe komen we tot vernieuwende vormen van wonen en zorg, ingebed in de wijk? Deze vraag staat centraal in de publicatie De toekomstige aanpak van wonen met zorg, Lessen van WHO CARES Community of Practice. Op 20 oktober overhandigen initiatiefnemers Floris Alkemade, Jet Bussemaker (voorzitter Raad voor Volksgezondheid en Samenleving) en Gijsbert van Herk (bestuursvoorzitter Stichting Humanitas) de lessen die zij de afgelopen vier jaar hebben opgedaan aan Hans Adriani, voorzitter van de Taskforce Wonen en Zorg. De initiatiefnemers van de ontwerpprijsvraag WHO CARES pleiten in een briefadvies voor een nieuwe kijk op wijken, wonen en zorg. Met verbeelding en ontwerpkracht. Met oog voor technologische innovatie. Met teams die bestaan uit mensen die over de grenzen van hun vakgebied heen kijken en contact maken met buurt en bestuur. Dit advies is verstuurd aan de minister van Binnenlandse Zaken, Kasja Ollongren en aan Hugo de Jonge, minister van VWS.

'Kunstenaars willen, aldus tegen beter weten in, niet meer de bittere smaak van de voedende hand proeven en dus gaan ze over tot actie, met succes. In die precaire situatie, die mij ook niet onbekend is als kunstenaar, heerst een klemmend bewustzijn van hypocrisie: je wilt wel maar kan niet, je kan wel maar wilt soms ook niet. De wereld zoals we die kennen is geen makkelijk medium om mee te werken.' Kunstenaar en onderzoeker Eef Veldkamp interviewde Jonas Staal, Malou den Dekker (BP or not BP) en Daniela Paes Leão (Fossil Free Culture) over hun positie als kritische kunstenaar in het neoliberale tijdperk. Ter introductie schreef hij een kort essay.

„Er zit ook een risico aan die meer maatschappelijke koers. Je kunt ten eerste de plank misslaan. Daarnaast kun je tegenstand opwekken. Niet iedereen ziet zo graag dat het maatschappelijk debat het museum in wordt gebracht. Volgens hen moet het museum een harmonisch geheel van schoonheid, contemplatie, esthetiek en zuiverheid zijn. Ik zit meer in de richting dat het kunstwerk ook andere, meer maatschappelijke dingen te vertellen heeft. Zonder die eerste richting weg te laten overigens.” Gesprek met Rein Wolfs, directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam, die vindt dat her museum meer maatschappelijk betrokken moet worden.

Op de (digitale) Frankfurter Buchmesse is een nieuw initiatief gelanceerd: de Sustainable Development Goals Publishers Compact. Achter dit initiatief zitten de International Publishers Association en de VN. Het initiatief houdt in dat uitgevers en uitgeversverenigingen van over de hele wereld worden opgeroepen zich in te zetten voor een duurzame toekomst, door deze verklaring te ondertekenen. In het Compact zijn 10 actiepunten opgenomen waaraan spelers in de uitgeverssector zich kunnen verbinden, om de vooruitgang te versnellen die nodig is om de Sustainable Development Goals (SDG's) tegen 2030 te bereiken.

De BNA gaat een samenwerking aan met Madaster, het kadaster van materialen. Aangesloten architecten kunnen hierdoor op een laagdrempelige manier kennismaken met materialenpaspoorten en de werking van het Madaster-platform. Meer inzicht in de toegepaste materialen en producten in gebouwen vergemakkelijkt hergebruik en biedt meer ruimte om circulair te kunnen ontwerpen.

Het Rijk wil zijn eigen vastgoed, objecten en gronden inzetten voor de creatie van maatschappelijke meerwaarde. Het College van Rijksadviseurs ziet voor zichzelf een belangrijke taak in het agenderen van juist deze maatschappelijke meerwaarde van rijksvastgoed. Gezien de complexe opgaven waar we voor staan acht het college het noodzakelijk dat maatschappelijke meerwaarde in toekomstige afwegingen rondom investeringen integraal wordt meegewogen. Maatschappelijke meerwaarde gaat voorbij aan de financiële- of de gebruikerswaarde van een gebouw. Het beschrijft de ruimtelijke en sociale waarde voor de omgeving, die vaak besloten ligt in de lokale context en lastig in geld is uit te drukken. De integrale weging ligt geheel in lijn met de door iedereen onderschreven doelstellingen, maar het vergt wel aanpassingen op beleids- en op uitvoerend niveau: een nieuwe werkwijze waarbij maatschappelijke meerwaarde geen extra vinkje is op een projectlijst, maar een essentieel uitgangspunt vormt. Op basis van de essays ‘Het sturen op maatschappelijke meerwaarde bij het Rijksvastgoedbedrijf’ van Brink Groep en ‘Het Rijk als rentmeester’ van Marinke Steenhuis doet het College van Rijksadviseurs een aantal aanbevelingen