De Nederlandse landbouw staat op een keerpunt. Steeds meer mensen beseffen dat het echt anders moet: duurzamer, met meer aandacht voor biodiversiteit, dierenwelzijn en het landschap. Op initiatief van Berno Strootman, Rijksadviseur voor het Landschap, verschijnt het boek Boer Doet Leven, Portretten van landschapsboeren. In het boek tonen twintig landschapsboeren dat het mogelijk is om tegelijkertijd voedsel en een aantrekkelijk landschap te produceren.

Eén op de vier Nederlandse gebedshuizen wordt niet langer gebruikt voor religieuze doeleinden. Dit blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) naar alle kerkgebouwen van Nederland. Van de 7.110 kerken, synagogen, moskeeën en tempels in Nederland zijn er 1.530 herbestemd en 295 staan op het punt een nieuwe functie te krijgen. Deze en vele andere gegevens van alle gebedshuizen in Nederland zijn te vinden in een boek en een gebedshuizendatabase die worden gepresenteerd binnen het Programma Toekomst Religieus Erfgoed, een samenwerking tussen acht partners die werken aan een duurzame toekomst voor alle gebedshuizen in Nederland.

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie werkt sinds 15 juli van dit jaar met een Tijdelijke Procedure Internationaal Samenwerken (TPIS) voor ondersteuning van projectaanvragen die gericht zijn op internationale samenwerking. Deze procedure is ingesteld als alternatief voor de deelregeling Internationalisering en de Voucherprocedure Presentaties Buitenland die vanwege covid-19 on hold zijn gezet. Met de Tijdelijke Procedure Internationaal Samenwerken ondersteunt het fonds projecten die inhoudelijk bijdragen aan het ontwikkelen, profileren en versterken van de internationale positie van de hedendaagse Nederlandse creatieve industrie. Sinds juli zijn er 23 aanvragen ondersteund binnen TPIS voor een totaalbedrag van €363.797. De deadline van de huidige ronde is 30 november 2020. De projecten die in aanmerking komen voor Tijdelijke Procedure Internationaal Samenwerken (TPIS) moeten gericht zijn op nieuwe vormen van internationaal samenwerken in aansluiting op een concrete buitenlandse vraag of opgave. De aanvrager is een Nederlandse ontwerppartij die met één of meerdere internationale partners samenwerkt. Een project kan maximaal zes maanden duren. Aanvragen worden in volgorde van binnenkomst behandeld.

Zes voorstellen zijn geselecteerd in Upstream: Music x Design. Het beschikbare budget in deze ronde was € 167.500. Zes van de dertien in behandeling genomen subsidieverzoeken zijn gehonoreerd. Het honoreringspercentage komt daarmee op 46 procent. De aankomende deadlines van de Deelregeling Upstream: Music x Design van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie zijn 31 maart 2021 en 1 september 2021. Coördinator Sean Gilis reflecteert op de tweede ronde van dit jaar.

In de derde en laatste ronde van de Open Oproep Uitzonderlijke presentaties zijn vijf voorstellen voor publiekspresentaties geselecteerd. Opvallend was de goede regionale spreiding onder de aanvragen. Hier hecht het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie veel waarde aan. Met deze open oproep creëert het fonds ruimte voor verrassende voorstellen die vernieuwende presentaties binnen de creatieve industrie voor een nieuw of specifiek publiek stimuleren. Presentatie-instellingen, tentoonstellingsplekken, musea of nieuwe initiatieven werden gevraagd met een voorstel te komen voor het ontwikkelen van een onderscheidende presentatie om de kwaliteiten en betekenis van de hedendaagse architectuur, vormgeving en digitale cultuur te tonen aan het publiek. Voor de Open Oproep Uitzonderlijk presentaties nam het Stimuleringsfonds vijftien aanvragen in behandeling. Met vijf gehonoreerde voorstellen komt het honoreringspercentage op 33 procent. Het beschikbare budget was deze ronde € 300.000. De subsidies worden verstrekt uit de extra middelen die minister van Engelshoven (OCW) aan het Stimuleringsfonds beschikbaar heeft gesteld voor talentontwikkeling en vernieuwing. Coördinator Eva Roolker reflecteert op de open oproep.

Met de pilot projecten van het Programma Creatieve Industrie in Eindhoven wordt het onderzoek en experiment opgezocht. Het betreft projecten rondom een specifieke (maatschappelijke) vraag of behoefte, gedragen door partners die zich ook committeren aan doorontwikkeling. De projecten zijn voorbeeldstellend en op basis van evaluatie op te schalen naar andere omgevingen en regio's. Voor de open call Pitch-it! werd er gezocht naar projecten die een duurzame activiteit of oplossing bieden voor de uitdagingen van nu, met het oog op de generaties na ons. Concepten die zichzelf bewezen hebben op kleine schaal en nu klaar zijn voor de volgende stap. Er waren vele inzendingen, en op 10 november mochten de pitchers, na een intensieve digitale training door Steye van Dam, hun project digitaal pitchen voor een deskundige jury. Uiteindelijk werden 10 projecten positief beoordeeld , zij ontvangen een bijdrage voor de volgende stap binnen hun project.

De provincie Noord-Brabant en de gemeente Bergen op Zoom gaan aan de slag met de herontwikkeling van de binnenstad. Ze tekenen daarvoor een intentieovereenkomst en stellen een plan van aanpak vast. Deze richt zich vooral op het tegengaan van leegstand en het tegelijkertijd zorgen voor een levendige binnenstad met de juiste voorzieningen en een goede combinatie van wonen, werken en leisure.

Het bedrijf Butterfly Effect krijgt 2 miljoen euro subsidie in de vorm van een lening van de provincie Noord-Brabant. Het bedrijf wil de komende jaren 100 tiny houses bouwen op terreinen van zorginstellingen. Deze nieuwe woonvorm speelt volgens de provincie goed in op sociaal-maatschappelijke behoeften en deze lening helpt de sociale veerkracht van Noord-Brabant te versterken, een belangrijk doel van het provinciebestuur. De overeenkomst wordt ondertekend door gedeputeerde Ronnes en directeur Stijn van Kreij op de afsluitende dag van de Brabantse Week van het Wonen, waarin het accent lag op Nieuwe Woonvormen.

Achterstandswijken ontstaan mede als de ruimte niet goed is geordend. Dus is het ook een taak voor de ruimtelijke ordening om een einde te maken aan achterstandswijken. Is er in deze redenering sprake van ruimtelijk determinisme? Welnee, schrijft planoloog Jos Gadet. Het kan beter.

Natuurinclusieve gebiedsontwikkeling moet niet alleen zorgen voor een goede leefomgeving voor mens en dier, het is ook een manier om gebieden klimaatbestendig te maken. Projectontwikkelaar Synchroon heeft biodiversiteit tot speerpunt van haar werkwijze gemaakt. Een gesprek met directeur Tobias Verhoeven en ontwikkelmanager Rosalie de Boer. “In gebiedsontwikkeling vormen voor ons het landschap en de natuur niet de invulling na stedenbouw, maar het startpunt.”

De winnaars van de Dezeen Awards 2020 zijn bekendgemaakt. Deze prijzen worden uitgereikt aan de beste projecten op het gebied van architectuur, interieurontwerp en productdesign wereldwijd.

De moderne mens is voortdurend bezig met het ontwerpen van zichzelf. De media geven ons een beeld van een bestaan waarin we rijk, mooi, gelukkig en succesvol zijn. Een dieet voor het perfecte lichaam, een online cursus voor de mentale weerbaarheid te verhogen en geposeerde selfies voor gepolijst imago op sociale media – onze identiteit en zelfbeeld zijn maakbaar geworden. Tegelijkertijd leven we in tijd van grote onzekerheid: gezondheid, klimaat en economie zijn in crisis. Het zijn tijden van grote onzekerheid en dus ook van grote emoties als burn-out en melancholie. Hoe gaat de moderne mens om met deze stress en de druk om steeds weer een verbeterde versie van zichzelf te realiseren? Op 24 november vond in Pakhuis de Zwijger het DesignDigger Live event rond het thema ego design plaats.

De Dag van de Stadsrand vond op 20 november jl. plaats. In een vijf uur durende live uitzending vanuit Pakhuis de Zwijger presenteerden BNA Onderzoek en ARCAM samen met architecten en experts de resultaten van 'Het stadsranden-lab'. In deze ontwerpstudie zijn vijf multidisciplinaire ontwerpteams op zoek gegaan naar nieuwe typologieën voor de stadsranden, met vijf Amsterdamse stadsranden als testcase. De volgende vragen kwamen aan de orde: Kan je de stadsrand wel plannen of moet je condities creëren? Hoe kijken we naar de stadsrand in zijn regionale context en welke kansen liggen er voor experiment op gebied van circulariteit? Wat zijn nieuwe scenario’s voor hybride programmering van de stadsrand en het creëren van kansen voor lokale ondernemers? Biedt het contrast dat ontstaat als je gaat verdichten en vergroenen kansen voor nieuwe woon- en recreatiemilieus?

"Een goede omgevingskwaliteit" is naast veiligheid en gezondheid opgenomen in de maatschappelijke doelstelling van de Omgevingswet. Het is voor het eerst dan zo’n brede kwaliteitsdoelstelling zo centraal in een wet is opgenomen. Waar komt deze kwaliteitsdoelstelling vandaan? Hoe heeft zich het waarborgen van kwaliteit in de loop der jaren ontwikkeld? Onder de Omgevingswet krijgen gemeenten de opdracht om de zorg voor de omgevingskwaliteit naar eigen inzicht in te vullen. Hoe dienen gemeenten dit vorm te geven? Wat is de geschiedenis achter de ontwikkeling van het stelsel van omgevingskwaliteit, dat door invoering van de Omgevingswet weer een nieuwe fase ingaat? Adviseur bij Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Wim Mulder stelde samen met de VNG, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de ‘Handreiking adviesstelsel omgevingskwaliteit’ op.

Het Rijk presenteerde dit najaar de Nationale Omgevingsvisie, waarin het de ambitie toont om de grote opgaven waar Nederland voor staat in samenhang aan te pakken. Als deze integraal worden aangepakt, met oog voor de lange termijn, kan Nederland mooier en rijker uit deze operatie tevoorschijn komen. Dit vergt een actieve en voortvarende regie van het Rijk. Maar het Rijk is daar nu onvoldoende goed voor toegerust. Het opereert sectoraal en heeft te weinig kennis in huis, schrijven de Rijksadviseurs Berno Strootman, Daan Zandbelt en Rijksbouwmeester Floris Alkemade in het advies aan het Rijk. Het college pleit voor een volwaardig ministerie van Ruimte, dat als verbindend departement strategie aan uitvoeringskracht koppelt in nauwe samenwerking met andere beleidsdepartementen en de uitvoeringsorganisaties. Een zorgvuldige omgang met de schaarse ruimte in Nederland vraagt om een minister met een krachtige positie ten opzichte van de sectorale departementen, om integraliteit desnoods te kunnen afdwingen, aldus de adviseurs. In een memo toont het College van Rijksadviseurs met een aantal illustratieve voorbeelden dat het gebrek aan samenhangend rijksbeleid de samenleving elk jaar miljarden euro’s kost

Voor alle acht 'focusgebieden' voor hoogbouw in de Eindhovense binnenstad wordt een stedenbouwkundig plan of gebiedsvisie gemaakt. Voor het Stadhuisplein geldt dat de bouwhoogte van 160 meter slechts een uitgangspunt is en geen must. Het gemeentebestuur gaat voor het 'beste plan'; tegenover die hoogte moet een kwaliteitsimpuls voor het kale plein staan. Het is uiteindelijk aan de gemeenteraad om de definitieve hoogte van bouwplannen op het Stadhuisplein te bepalen, zo staat in het voorstel Verdichtingsvisie Binnenstad van wethouder Yasin Torunoglu te lezen. Nadrukkelijk wordt aangegeven dat alle plannen of visies voor de acht locaties in samenspraak met de initiatiefnemers, de bewoners én andere partijen worden opgesteld. Belangrijk is dat er goede oplossingen gevonden worden voor het parkeren, vergroenen, de energievoorziening en de cultuurhistorische inpassing. Daarmee komt Torunoglu de gemeenteraad tegemoet. Die toonde zich op enkele onderdelen behoorlijk kritisch over de Verdichtingsvisie. De bespreking van de definitieve versie is op 1 december, een week later wordt het stuk dan vastgesteld in de raad. Henri van Abbestichting en de Stichting Wederopbouw Eindhoven  blijven mordicus tegen woontorens van 160 meter hoogte aan het Stadhuisplein. Maar ze zijn wel blij dat er ruimte blijft om te praten over de Verdichtingsvisie

In het kader van de visie over de verdichting van de Eindhovense binnenstad stelt architectenbureau MVRDV voor de Catharinakerk met 55 meter op te tillen. Technisch is het optillen van de kerk prima te doen. Een nieuwe fundering eronder en wat hydrauliek doet de rest. De stabiliteit van het gebouw op de nieuwe hoogte moet nog wel even worden bekeken, maar is ook dat is conventioneel oplosbaar volgens een privaat gefinancierd rapport. Een stadskerk de lucht in laat kennelijk niemand onverschillig. Maar de argumenten ertegen blijven steken in nostalgie. Het is dan ook een veel intelligenter idee dan je op het eerste gezicht zou zeggen. Het voorstel opent ongekende mogelijkheden, betoogt Eugene Franken, architect.

“Als zelfs kleinere steden als Delft (spoortunnel) en Heerlen (Maankwartier) in staat zijn zichzelf via hun probleemgebieden opnieuw uit te vinden, dan mag dat gezien de economische kracht van Zuidoost-Brabant in Eindhoven toch volstrekt geen probleem zijn. Een spoortunnel; de ruit om Eindhoven; een hoge kwaliteitsverbinding (metro, tram, lightrail, monorail) tussen de stedelijke hot-spots (High Tech Campus, ASML, Strijp-S, Fellenoord, TU/e, Woensel XL, Eindhoven Airport en Ekkersrijt); daarmee kunnen zowel de economie als de ruimtelijke structuur enorm worden versterkt. Pas op basis daarvan kan men verantwoord gebouwmassa's inbrengen voor wonen, werken, winkelen en recreëren. “Veel partijen maken zich zorgen over de mogelijk desastreuze gevolgen van brutale hoogbouw in het Eindhovense centrum. Dat historische centrum is van alle Eindhovenaren en niet de exclusieve speeltuin van een ambitieuze wethouder, dito supervisor en op geld beluste projectontwikkelaars. Dat schrijft de Eindhovense architect Paul Henkemans. De gemeente Eindhoven moet Eindhovenaren laten meepraten over de toekomst van de hele stad. Henkemans uit kritiek op wethouder Yasin Torunoglu en supervisor Winy Maas. Wat deze laatste doet, is zijn ontwerpcapaciteit onwaardig.

Een plek waar jong en oud, slim of iets minder slim, van verbazing van hun sokken worden geblazen: dat moet het nieuwe instituut Next Nature Network / Evoluon worden. Onlangs werd het plan, gemaakt door Next Nature Network in opdracht van de Evoluon Foundation, gepresenteerd. De stichting werkt nauw samen met talloze partijen uit Eindhoven. Koert van Mensvoort, artistiek directeur, wil het iconische gebouw van Eindhoven weer teruggeven aan de mensen. Cultuurwethouder Monique List wil graag dat men het oude Evoluon-gevoel weer terugkrijgt als men er binnengaat. NNN wil mensen op een tastbare manier in aanraking brengen met nieuwe technologieën. Het eerdere Eindhovense plan voor een nationaal design museum ‘Complex’ werd door de Raad voor Cultuur afgewezen. NNN kreeg wel de steun van het Rijk onder voorwaarde dat het zou samenwerken met instellingen en bedrijven uit de regio Eindhoven. En dat gebeurt ook, zegt wethouder List: ,,Er zitten behoorlijk wat elementen van Complex in dit plan, met name op het gebied van de samenwerking met de regio, met de culturele instellingen, maar ook kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Dat zit nu allemaal goed verankerd in dit plan.” Het Rijk steekt jaarlijks 500.000 euro in het futurelab. Eerder al had de gemeente Eindhoven duidelijk gemaakt jaarlijks met vijf ton in het insitituut te steunen en de provincie Noord-Brabant is goed voor elk jaar 250.000 euro. Opmerkelijk is dat ook de gemeente Amsterdam de komende vier jaar 100.000 euro in het futurelab steekt. Van Mensvoort: ,,De hoofdvestiging komt in Eindhoven, maar we blijven ook in Amsterdam projecten doen.” Eindhovens Dagblad

Het Amsterdamse architectuurbureau GG-loop heeft een modulair bouwsysteem ontwikkeld in combinatie met parametrisch ontwerp-software en biofilische principes. Met het concept Mitosis streeft het bureau naar een regeneratieve, ‘herstellende’, gebouwde omgeving op alle schaalniveaus van stedelijke ontwikkeling. De huidige inspanningen om de negatieve gevolgen van gebouwen te beperken, schieten tekort, meent Giacomo Garziano, architect en oprichter van GG-loop. Naar zijn mening moet de gebouwde omgeving op een andere manier worden ontworpen en ingericht. Met Mitosis heeft zijn bureau de ambitie een architectonische oplossing te bieden, die ‘teruggeeft’ aan de planeet.

De Lakenhal Leiden, Park Hoog Oostduin Den Haag en De Nieuwe Stad Amersfoort zijn de winnaars van de NRP Gulden Feniks 2020. De prijzen werden in een livestream door juryvoorzitter Geurt van Randeraat en NRP voorzitter Bart Krol tijdens het NRP Congres vanuit de Caballerofabriek in Den Haag op 17 november bekendgemaakt. De prijzen werden uitgereikt aan opdrachtgevers, ontwerpers en bouwpartijen in de categorieën Transformatie, Renovatie en Gebiedstransformatie. Naast de 3 winnaars werden ook nog 4 projecten genomineerd: Atlas Eindhoven, FENIX I Rotterdam, RCO House Amsterdam en De Nieuwe Internationale School (DENISE) Amsterdam. Tijdens het congres van de NRP werd ook de Masterprijs 2020 uitgereikt. Deze ging naar Aditya Parulekar (TU Delft, Building Technology) met zijn onderzoek naar de instandhouding en restauratie van stucwerk ornamenten. Hij bedacht hiervoor o.a. een restauratierobotplatform. De NRP Gulden Feniks 2021 gaat gelijk van start. NRP zoekt renovatie- en transformatieprojecten die “inspirerend, uniek, innovatief en duurzaam zijn.” Inzenden kan tot en met 4 maart 2021

In de transitie naar grootschalige opwekking van hernieuwbare energie pleiten Annie van de Pas, Gerben de Vries en Rinske Scheifes van de Natuur en Milieufederaties voor vroegtijdige inpassing van natuur en landschap in de energiestrategieën. Met de juiste aandacht kan de natuur zelfs profiteren, menen zij

De coronacrisis biedt kansen voor het platteland, zo leest men in de media. Maar waaruit bestaan die kansen dan precies en hoe kunnen deze verzilverd worden? Platform31 ging hierover in gesprek met Dirk Strijker, landbouweconoom en emeritus-hoogleraar plattelandsgeografie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Strijker is van mening dat het veel beter gaat met het platteland dan velen vermoeden, maar dat het verre van zeker is dat corona leidt tot een trek er naar toe. Om de plattelandseconomie toekomstbestendig te maken, is het belangrijk dat randvoorwaarden voor economische activiteiten zoals bereikbaarheid en snel internet op orde zijn. Daarnaast is de toekomst van de landbouwsector een belangrijke puzzel, waarbij onder grote maatschappelijke druk gebalanceerd moet worden tussen ecologische en economische belangen.

In een open brief aan de ministers Ollongren en van Engelshoven neemt Adri Duivesteijn de vrijheid persoonlijke ervaringen te delen. Omdat hij zich zorgen maakt over het voortbestaan van Architectuur Lokaal. Volgens hem en anderen die een prominente rol spelen in de architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur in Nederland blijft Architectuur Lokaal nodig voor de ruimtelijke kwaliteit van onze steden en dorpen. Met Prinsjesdag werd definitief duidelijk dat Architectuur Lokaal niet wordt opgenomen in de Culturele Basisinfrastructuur (BIS).

Monumentenwerkgroep Helmond maakt zich zorgen over de oprukkende hoogbouw in het centrum van Helmond. In een aangepast centrumperspectief voor Helmond wordt een stadshart geschetst waarin hogere gebouwen mogelijk zijn. De werkgroep vreest dat de gemeente hiermee een vrijbrief afgeeft voor projectontwikkelaars. ,,Dat beetje wat we hebben aan historische panden moeten we koesteren. Als je ze klem zet tussen appartementencomplexen is het beeld weg.” Wethouder Erik de Vries wijst er in een reactie op dat bescherming van de kleinschaligheid in het historische centrum juist het uitgangspunt is. ,We vinden het belangrijk mogelijkheden open te houden voor ontwikkelingen. Op enkele plekken kunnen we vier tot maximaal vijf bouwlagen toestaan.” Tegelijk wil het gemeentebestuur het centrum niet op slot zetten. Hij legt uit dat het centrumperspectief een visie is. Het is een potloodschets die aangeeft welke richting de stad op wil met zijn centrum. ,,De exacte invulling komt in het bestemmingsplan. Dat is juridisch bindend.”

Tweederde van alle grondstoffen en voedingsmiddelen die we aan de aarde onttrekken wordt uiteindelijk afval. Het staat er bijna terloops in het boek Wasted. When trash becomes treasure. In dit helder en gestileerde boek worden dertig internationale ontwerpstudio’s uitgelicht die recyclen en upcyclen als uitgangspunt hebben. Of eigenlijk zijn het dertig verschillende ontwerpmentaliteiten die worden beschreven aan de hand van korte interviews en volop beeldmateriaal, meent DesignDigger. Met drie studio’s uit Nederland: Sanne Visser, Super Local en Simón Ballen.

Op 16 november lanceerde Erik Ronnes, gedeputeerde Ruimte en Wonen van de provincie Noord-Brabant, de Brabantse Stijlprijs 2021 tijdens de opening van de Brabantse Week van het Wonen. Met deze derde editie van de Brabantse Stijlprijs is de provincie Noord-Brabant op zoek naar vernieuwende woonprojecten. Ook wil de provincie voorbeeldprojecten genereren en de mensen achter die projecten een podium geven. Laten zien wat goed is gelukt en wat voorbeeldig mag zijn voor anderen. De inzendtermijn van de Brabantse Stijlprijs sluit op 12 februari 2021. Thema  dit jaar is ''Een thuis voor iedereen". In opdracht van de provincie Noord-Brabant werkt Architectuur Lokaal mee aan de uitvoering van de Brabantse Stijlprijs.

De voorbereiding van de omvangrijke Omgevingswet verloopt niet goed. Er zijn problemen met het nieuwe digitale systeem dat eraan ten grondslag ligt en ook de gemeenten moeten nog veel werk verzetten voordat ze de nieuwe werkwijze kunnen invoeren. Dat concludeert het bureau ICT-toetsing (BIT) in een advies aan minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken). Ondanks de zorgen houdt het BIT vast aan de beoogde inwerkingtreding op 1 januari 2022 van de wet, die het omgevingsrecht moet vereenvoudigen. Ollongren heeft daar ook vertrouwen in. Ze neemt de aanbevelingen over, schrijft ze aan de Tweede Kamer. In de nieuwe Omgevingswet worden tientallen wetten en honderden regels over de inrichting van het landschap gebundeld. Alle lagere overheden gaan dan op dezelfde manier werken met onder meer vergunningen en omgevingsplannen. Dat moet het voor mensen en bedrijven onder meer makkelijker maken om verbouwingen en evenementen te regelen. De wet zou eigenlijk in 2019 ingaan maar is door de complexiteit al twee keer uitgesteld.

Op 3 december organiseert het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie de informatiebijeenkomst Bring it online! 2021–2024. Het fonds wil van de sector weten : hoe kunnen we je ontwerpideeën ondersteunen en hoe kunnen we met de sector als geheel maatschappelijke impact bereiken? Er zal ook worden gesproken over de impact van covid-19 op het Stimuleringsfonds en het ontwerpveld. Directeur Syb Groeneveld zal aftrappen met een toelichting op ontwikkelingen binnen het fonds, de nieuwe regelingen en extra activiteiten in de beleidsperiode 2021–2024. Wat blijft zoals het was, wat is nieuw en wat verandert er? Aanmelden kan via een formulier.

De gemeente Oss gaat werken met een transitiecoach. Dat is een functionaris die vanaf komend voorjaar met een behoorlijk budget de binnenstad voller en compacter moet maken. De gemeente gebruikt de komende maanden om een geschikte kandidaat te vinden, de precieze opdracht voor hem of haar te formuleren en te onderzoeken of de coach onder de gemeente moet vallen of bijvoorbeeld onder het centrummanagement

Professionals uit de kennisvelden architectonisch ontwerp, landschapsontwerp, beeldende kunst, vormgeving, social design en hernieuwbare energie kunnen zich in teamverband aanmelden voor de design challenge ‘Onze Energie, Ons Landschap’ voor het snelweglandschap van de A67 ter hoogte van de Strabrechtse Heide. Met deze opdracht willen Staatsbosbeheer en Kunstloc Brabant een stimulans geven aan het verbindend ontwerpen waarbij een combinatie wordt gemaakt tussen ruimtelijke kwaliteit, energieopwekking en natuurverbetering.

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie nodigde de tien projectteams van het onderzoekstraject Leeromgeving van de toekomst uit een vervolgaanvraag in te dienen. Het doel van de vervolgonderzoeken is het verdiepen van de inzichten van de eerste fase, het vergroten van de impact en het borgen van de resultaten in de mbo-instellingen. De oproep om een vervolgaanvraag in te dienen, leverde acht voorstellen op. De acht aanvragen zijn allemaal positief beoordeeld. De onafhankelijke adviescommissie onderstreept het belang van de impact die de projecten zouden kunnen hebben binnen een school, een samenwerkingsverband of de mbo-sector. De commissie vertrouwt erop dat alle projecten ook in de tweede fase een relevante bijdrage kunnen leveren aan de opgaves, waar de scholen juist nu voor staan.

Een fijne plek voor flexwerkers, dat wordt Het Atelier in Helmond. Het was jarenlang een nauwelijks gebruikte betonnen kolos waar amper een zonnestraaltje binnendrong, binnenkort baden flexwerkers er onder werktijd in het daglicht. Over enkele weken is Het Atelier aan de Vlamovenweg in Helmond klaar voor gebruik. Uitzendbureau Driessen Groep kocht drie jaar geleden het bouwwerk om er een zenuwcentrum voor maximaal tweehonderd aan het eigen bedrijf gekoppelde werkers van te maken. Het ontwerp werd uitbesteed aan interieurarchitectenbureau Hal2, dat creatievelingen uit de regio om zich heen verzamelde. Bart Waasdorp (Hal2) nam de handschoen op. Samen met enkele jonge ontwerpers en makers verbouwde hij het pand grondig. ,,We kennen elkaar via de Dutch Design Week en herkennen elkaars specifieke talenten.’’ Het kloppend hart van het nieuwe Helmondse verzamelpunt voor ontwerpers is een atrium. Onder meer René Vullings (Studio Maatwerk) en Guy Verbeek (What a guy) leefden zich er uit. Na gedane arbeid kunnen de flexwerkers er nog even ontspannen met een kop koffie en een krantje. Deze centrale ruimte vormt er een verbindingspunt. Ambacht en hergebruik lopen als een rode draad door het gebouw. Zo zijn wandschilderingen een verwijzing naar het rijke Brabantse gildeverleden en zijn complete prefab houten buitenwanden zijn in het bouwsel verwerkt.

Jana Čulek (TU Delft Bouwkunde, vakgroep Methods of Analysis and Imagination) onderzoekt utopieën in de literatuur en architectuur om te ontdekken hoe deze ultieme architecturale vertellingen in onze huidige tijd ingezet kunnen worden.

Capital C Amsterdam, de voormalige diamantbeurs van Amsterdam is in de oude luister hersteld en tegelijkertijd voorzien van een moderne toevoeging op het dak. Een renovatie door architectenbureau ZJA, in samenwerking met Heyligers design + projects. Aan de binnenkant is het gebouw volledig opnieuw ingericht, zodat het voldoet aan de eisen voor een modern kantoor. Capital C mikt op de creatieve industrie, een economische sector die in Amsterdam alleen al 100 duizend werknemers telt, die samen een omzet van 4.5 miljard euro genereren. Maar één centrale plek waar dat allemaal samenkomt was er niet. Daarom die naam dus: Capital C. De creatieve hub heeft aan kunstenaars en ontwerpers gevraagd werken te maken voor de ruimtes.

De jury van de Herengracht Industrie Prijs 2021 heeft de vijf genomineerden bekend gemaakt. De Herengracht Industrie Prijs is een tweejaarlijkse award die door de industrie wordt uitgereikt aan een architect of interieurarchitect voor een in Nederland gerealiseerd interieurproject. Het aantal inzendingen was met maar liefst 145 projecten dit jaar hoger dan voorgaande edities. De jury heeft geselecteerd op sociaal-maatschappelijke relevantie van het ontwerp. Bovendien laat de jury zich dit jaar leiden door het subthema: ‘Het interieur als verlengde van de stad’. Genomineerd zijn : Forum Groningen (Dmdjs, Prast&Hooft, NL Architects), LocHal in Tilburg (Inside Outside/ Petra Blaisse, Civic Architects, Braaksma & Roos Architecten), Naturalis Biodiversity Center in Leiden (Neutelings Riedijk Architecten), RCO House in Amsterdam (Team V Architectuur) en Sweets Hotel in Amsterdam (Space & Matter). De winnaar ontvangt een geldbedrag van 2500 euro en een door Joep van Lieshout ontworpen trofee. De prijs is een initiatief van de Lensvelt Hub in Amsterdam en bedoeld als waardering voor (interieur)architecten die hoogwaardige projecten realiseren en ‘loyaal blijven aan de industrie’.

Hoe zorg je als eigenaar van een architectenbureau voor een soepele overdracht naar een nieuwe generatie? En waar moet je juist als potentiële opvolger rekening mee houden bij een leiderschapstransitie? De nieuwe white paper ‘Leiderschapstransitie bij architectenbureaus’, dat Bouwlokaal in samenwerking met de BNA heeft ontwikkeld, bekijkt het traject van twee kanten en geeft bestaande en toekomstige bureau-eigenaren inzicht in de te doorlopen stappen.

BNA heeft op 5 november jl. tijdens de BNA Architectendag 2020 de nieuwe scenario’s voor de architectenbranche en voor de architectenbureaus gelanceerd. In de scenario’s worden de mogelijke gevolgen van de coronapandemie voor de architectenbranche en de architectenbureaus verkend. Het betreft twee afzonderlijke publicaties. Catch Covid-19 zijn omgevingsscenario’s voor de branche als geheel, waarbij van buiten naar binnen wordt gedacht. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen waar een organisatie zelf geen invloed op heeft maar die wel heel bepalend zijn? Countering Corona zijn doelscenario’s waarbij van binnen naar buiten wordt gedacht. Welke meest strategische keuzes kan een organisatie maken in een gegeven context? Scenario’s zijn geen voorspellingen, maar een strategisch instrument om mogelijke toekomsten in kaart te brengen en daarover in dialoog te gaan.

Het plaatsen van zonnepanelen op natuur- en landbouwgrond is in steeds meer Nederlandse provincies onderwerp van discussie. Waar de ene provincie nu al een stokje steekt voor het ontstaan van nog meer zonnevelden, ziet de andere provincie nog geen reden om direct hard in te grijpen. Vooral in de provincies met veel groene ruimte én lage grondprijzen is de discussie rondom de zonnevelden op natuur- en landbouwgrond een heet hangijzer. Landschapsvervuiling en het verdwijnen van kansrijke landbouwgrond zijn de belangrijkste argumenten om een stokje te steken voor de zonneweides.

Er is politiek lef nodig om in het belang van Noord-Brabant in het kader van de vestiging van bedrijventerreinen out-of-the-box te durven denken, om ver over de grenzen van een vierjaarlijkse bestuursperiode heen te kunnen kijken, stelt Wilma Dirken, VVD woordvoerder ruimte, werklocaties en stikstofaanpak in Provinciale Staten van Noord-Brabant. “Jammer genoeg zijn weinig andere partijen daar in de huidige politieke discussie mee bezig.” Ze verwijst in haar opinieartikel naar de 'Design Challenge out-of-the-box', waarin multidisciplinaire ontwerpteams hun visie gaven op het Midden-Brabantse logistieke landschap van de toekomst. ‘Natuurlijk zijn niet alle ideeën te realiseren. Maar het helpt om na te denken over dergelijke onverwachte combinaties van functies. Door op deze vernieuwende manier naar de inrichting van Brabant te durven kijken, ontstaat innovatie”.

Bij gebiedsontwikkelingen met verschillende stakeholders is er niet één partij die kan bepalen of kan weten wat gewenst is. Daarom is een vorm van samenwerking nodig. Een toekomstperspectief dat mensen in beweging brengt. Volgens architect Pieter Graaff kan dit het beste tot stand komen als bewoners, beslissers en bestuurders in een vroeg stadium samenwerken. Een co-creatief ontwerpproces helpt om in de verkennende fase draagvlak, initiatief en investeringsbereidheid te kweken die in de uitwerkingsfase kan worden geoogst. De fase kan helpen om initiatiefnemers, gebruikers, ontwerpers en andere stakeholders te verbinden aan de opgave.

De Atlas van de Regio is een interactieve kaartviewer die middels thematische kaarten verschillende ruimtelijke ontwikkelingen en opgaven in beeld brengt. Waar worden bijvoorbeeld nieuwe woonwijken ontwikkeld? Op welke locaties staan veel windturbines? Waar liggen gebieden met een verhoogde kans op overstroming? En waar kunnen uiteenlopende opgaven slim met elkaar gecombineerd worden? De Atlas van de Regio biedt brede basisinformatie voor de afstemming van sectorale opgaven in gebieden en regio’s. “De Nationale Omgevingsvisie zorgt ervoor dat er veel meer aandacht is voor het regionale schaalniveau. Omgevingsagenda’s, regionale strategieën. Allemaal ruimtelijke opgaves die gemeente- en zelfs provinciegrenzen ontstijgen. Dat betekent dat er andere informatie nodig is om beslissingen te kunnen maken.”, zegt projectleider Kersten Nabielek van het PBL.

De verduurzaming van het Stadhuis in Eindhoven heeft de Cobouw Duurzaamheid Award gewonnen. De jury was onder de indruk van de manier waarop met schaarse financiële middelen en beperkte tijd toch de hoge ambities konden worden waargemaakt. Een voorbeeld voor andere projecten, aldus de jury. Wethouder Rik Thijs laat weten dat hij hoopt dat de prijs anderen inspireert ook ‘duurzame keuzes te maken'. Eindhoven gaat verder met dezelfde werkwijze ook andere panden opknappen en verduurzamen, aldus Thijs.

In een 8-delige reeks online talks bekijken de World Design Embassies (Rethinking Plastic, Circular & Biobased Building, Water, Health, Mobility, Food en Safety) en Pakhuis de Zwijger samen met ontwerpers, experts en partners de wereld van morgen en onderzoeken ze de rol van design in het ontwikkelen van deze nieuwe vergezichten. Bij de Embassy of Circulair and Biobased Building gaat het over bouwen met eieren, popcorn, paddenstoelen en zeewier. Met materialen uit de natuur dus, die ook weer terug kunnen naar de natuur. Of naar het productieproces. Dat vraagt vanzelfsprekend wel om andere methodes van ontwerpen. De vraag die bleef hangen na het creëren van het imposante bouwwerk The Growing Pavilion in 2019, was: kun je er ook daadwerkelijk een woning mee maken? Het antwoord daarop is The Exploded View. In deze interactieve installatie zijn toepassingen, methodieken en materialen van vandaag, morgen en overmorgen verwerkt. Online talk op 12 november.

26 talenten deden het afgelopen jaar mee aan Driving Dutch Design (DDD), het katalysatorprogramma van ABN AMRO, BNO en DDF dat gedreven ontwerpers helpt om de volgende stap te maken in hun creatief ondernemerschap. De deelnemers (Drivers) volgden gezamenlijk masterclasses en werkten samen met een ABN AMRO-coach aan hun persoonlijke ontwikkeling. Zij waren te zien en te horen in podcasts, 6 afleveringen op DDW TV, een virtuele groepsexpo tijdens Dutch Design Week en een eigen website. Een terugblik met de deelnemers op een vanwege de coronacrisis bewogen editie

De toestroom aan spullen bij kringloopbedrijven is enorm. Veel daarvan blijft onverkocht. Met een jaarlijkse inzameling van 2,8 miljoen kilo aan goederen is Stichting Kringloopbedrijf Het Warenhuis in Leiden één van de grootste van Nederland. Veel van deze spullen blijken van een te lage kwaliteit en moeten worden afgevoerd of worden zelfs vernietigd. Dit kan anders, vinden Popma ter Steege Architecten en Buro Bordo. Zij zien wegen naar een nieuwe manier van hergebruik, waarbij zij zich vooralsnog concentreren op vier reststromen: glas, textiel, keramiek en spaanplaat. Bij het kringloopbedrijf gebruiken vier ontwerpers, Jurgen Bey, Nienke Hoogvliet, Max Lipsey en Fraser McPhee, deze overschotten als grondstof voor nieuwe producten.

Francesco Veenstra, Jannemarie de Jonge en Wouter Veldhuis zijn benoemd tot lid van het College van Rijksadviseurs. Francesco Veenstra wordt met ingang van 1 september 2021 Rijksbouwmeester en voorzitter van het College van Rijksadviseurs. Jannemarie de Jonge en Wouter Veldhuis worden Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving en starten op 1 december 2020. De ministerraad heeft daar op 6 november mee ingestemd. Veenstra is medeoprichter en partner van Vakwerk Architecten en sinds vorig jaar voorzitter van de BNA. Hij blijft verbonden aan Vakwerk Architecten, bij de BNA wordt wel een opvolger voor hem gezocht.

Anouk van Heesch, de pas benoemde directeur, ziet enorme kansen voor het nieuwe schoenenmuseum in Waalwijk. Op papier zien de plannen voor het museum er fraai uit. Niet voor niets steekt de gemeente Waalwijk 10 miljoen euro in het project. Eind 2021 moet het museum de deur openen. Als het aan de gemeente ligt, wordt het dé blikvanger in het centrum. Er wordt ingezet op zo’n 30.000 bezoekers per jaar. De ambities zijn hoog, en daar schrikt ze niet voor terug. ,,Je ziet het in Tilburg met het TextielMuseum. Dat trekt ook mensen uit het hele land. Waarom zou dat in Waalwijk niet kunnen? Je hebt een prachtige collectie, mooie verhalen over de Langstraat. Je moet dat vooral op een aantrekkelijke manier zien te brengen.” Van Heesch ziet enorme kansen voor het museum. ,,Je hebt zo’n brede doelgroep. Ja, ook de jongeren”, benadrukt ze. ,,Kijk naar de cultuur van de sneakers, de wereld van de dutch design. Daar is wereldwijde interesse voor. Iedereen draagt schoenen en die zeggen veel over onze identiteit.” Ze verwacht meer partijen warm te krijgen voor het project, zoals ontwerpers, scholen en bedrijven. ,,Er is behoefte aan zo’n ontmoetingsplek met veel kennis bij elkaar. Het project kent een lange voorgeschiedenis, dat weet ik. Maar ik sta er blanco in. Dat is een groot voordeel. De ondernemers zien ook dat er in het Waalwijkse centrum nu echt iets gebeurt. Dan wil je aanhaken.”

Stichting Brainport heeft binnen de Regio Deal financiering toegekend voor het project ‘Ateliers en makerspaces’. Met het project willen de initiatiefnemers laagdrempelige atelier- en werkruimte creëren voor net afgestudeerden. Op die manier moeten jonge ontwerpers een plek krijgen in de stad zodat ze voor de regio behouden blijven. Voor het project stelt de stichting een ruime vier miljoen euro ter beschikking. De Eindhovense cultuurwethouder Monique List onderkent het belang van de investering. “We willen jonge ontwerpers na hun opleiding heel graag in Eindhoven houden. Een eerste betaalbare werkplaats is daarbij heel belangrijk", zegt List. Eerder liet het college van B&W van de gemeente Eindhoven al weten geld uit de Regio Deal te willen gebruiken voor betaalbare ateliers en werkruimtes.

Bijna 85% van de architectenbureaus verwacht geen gebruik te maken van de corona steunmaatregelen van de overheid. De verschillen tussen bureaus, bureaugroottes en deelmarkten blijven groot: van geen verschil of juist méér omzet tot substantieel omzetverlies. De gemiddelde omzetdaling ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar bedraagt ongeveer 10%. Voor de langere termijn verwachten bureaus gemiddeld een omzetdaling van 15%. De bureaus vinden de omzetontwikkeling momenteel moeilijk te voorspellen. Dat blijkt uit de derde Corona Quickscan, die de BNA in de tweede helft van oktober onder haar leden hield.

De realisatie van twee woongebouwen in het nieuwe woon- en werkgebied Lichthoven te Eindhoven is een stap dichterbij. Kees Christiaanse (KCAP) heeft als supervisor voor de gemeente Eindhoven het ontwerp van de woontorens goedgekeurd. Het ontwerp is gemaakt door de Architekten Cie. De twee woontorens zijn een ontwikkeling van gebiedsontwikkelaar AM en komen te liggen in Lichthoven. Ze maken deel uit van de zuidelijke Spoorzone en moeten te zijner tijd verrijzen ten oosten van The Student Hotel, dat in 2017 is opgeleverd. De torens zijn gepland tussen het treinspoor en het tijdelijk parkeerterrein van The Student Hotel.

De laatste jaren is er een opleving voor de aandacht voor het werk van de Duits-Amerikaanse politiek filosofe Hannah Arendt. Het boek van Arendt dat binnen de architectuurtheorie het meest wordt aangehaald is The Human Condition uit 1958. Één van de kernbegrippen die Arendt hier formuleert is het begrip ‘Space of Appearance‘ (ruimte van het publiek verschijnen). Het ideaal voor Arendt is de Griekse polis, niet zozeer de fysieke vorm van de stadsstaat, maar polis als het organiseren en samenkomen van mensen die samen spreken en handelen. Wat betekent een herlezing van Arendt voor de architectuur? Thomas Wesing gaat daar dieper op in. Dit naar aanleiding een nummer van het architectuurtijdschrift OASE.

In veel steden worden al langer gebouwen omgebouwd naar woningen, maar dan gaat het vooral om kantoorruimtes en andere bedrijfspanden. Tegelijkertijd staat in veel steden zo'n tien procent van de winkels in het centrum leeg en door de coronacrisis is de overstap naar online winkelen versneld. In de zeventig grootste steden zijn volgens vastgoedadviseur Colliers International tot tienduizend winkelruimtes geschikt voor ombouw. De leegstand zal naar verwachting toenemen en daardoor dalen de winkelhuren, wat ombouw aantrekkelijker maakt.

Van een gebouw voor de geest naar een omgeving voor het lichaam. BFAS+ heeft het ontwerp gemaakt voor de transformatie van een kerkgebouw in Amsterdam naar luxueuze fitnessclub Saints & Stars; alle wijzigingen in het interieur zijn daarbij reversibel.

De eerste handtekeningen voor de City Deal Openbare Ruimte zijn gezet. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Leiden gaan hierin samen met de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties werken aan toekomstbestendige stedelijke gebiedsontwikkeling. Tijdens het online symposium: Integrale aanpak openbare ruimte op 29 oktober werd de City Deal getekend. Deze zal voor drie jaar gelden. Met de oplopende druk op stedelijke thema’s als woningbouw, klimaatadaptie en deelmobiliteit moeten steeds meer stedelijke vraagstukken meewegen in het ontwerp van de ruimtelijke omgeving. Hiervoor zijn slimme, soms datagedreven producten nodig, die zowel boven- als ondergronds meerdere functies uitoefenen. Om dit te verwezenlijken is een nieuw samenwerkingsverband nodig.

Tijdelijke woningen zijn een geschikt instrument om het huidige woningtekort op te lossen. Dat blijkt uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Er is genoeg ruimte beschikbaar, alleen is de overheid nu aan zet. Want onder welke voorwaarden mag die grond ingezet worden voor flexwonen en wil de overheid dat überhaupt wel?

Om mensen gelijke kansen te bieden en de economische prestaties van Nederland te vergroten, zouden overheden vaker met een ruimtelijke bril moeten kijken. In het advies De Noodzaak van Tuinieren, hoe met ruimtelijke condities economische excellentie en kansengelijkheid te bevorderen laat het College van Rijksadviseurs (CRa) zien dat beleidskeuzes, bijvoorbeeld op het gebied van infrastructuur, woningbouw, economische clusters en onderwijs, van invloed zijn op de ruimtelijke condities en de ontwikkelkansen van mensen en onze economie die daaruit volgen.

Samen met andere partijen heeft de BNA gelobbyd om ook door de coronacrisis getroffen architecten en ruimtelijk ontwerpers onder de TVL-regeling voor vaste lasten te krijgen. Door het blijven lobbyen, samen met MKB-NL en de Federatie Creatieve Industrie is het kabinet nu ‘om’. Architectenbureaus en andere ruimtelijke ontwerpers die veel omzetverlies hebben en met vaste lasten zitten, kunnen nu compensatie krijgen.

Op 3 november vond het officiële startsein voor de grootscheepse verbouwing van het pand bij het Krophollercomplex aan het Raadhuisplein in Waalwijk plaats. Na de verbouwing volgt de verdere museale inrichting. Ook zal het nieuwe Schoenenmuseum met allerlei audiovisuele effecten nog uitgebreid getest worden, voordat het open gaat. Het is de gemeente Waalwijk in ieder geval veel waard om de deuren voor de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2022 te openen. Ruim tien miljoen euro investeert de gemeente Waalwijk in het nieuwe museum. Wethouder van den Hoven : "De eerste jaren staan wij garant voor een sluitende begroting door het verstrekken van extra subsidies. Dat is niet oneindig, want na een periode van vier tot vijf jaar moet het museum zelf in staat zijn om 'de broek op te houden', zoals dat heet. We hebben duidelijke afspraken gemaakt over de toekomst".

In een Open brief aan de Tweede Kamer pleiten oud-bewindspersonen, (oud-) Rijksbouwmeesters, BNA, Bouwend Nederland, Het Nieuwe Instituut, lokale architectuurinstellingen en prominente architecten en stedenbouwkundigen voor behoud van Architectuur Lokaal. Het Rijk kent sinds de jaren negentig een integraal architectuurbeleid, dat wordt gedragen door alle ministeries die verantwoordelijk zijn voor cultuur, ruimtelijke ordening, inrichting van stad en land en woningbouw. Deze samenhangende aandacht voor zorgvuldig ruimtelijk ontwerp staat de laatste jaren onder druk. Dit is zorgelijk omdat de kwaliteit van architectuur, stedenbouw en landschap blijvende aandacht vereist, zeker in het licht van de grote ruimtelijke opgaven die Nederland in de komende decennia moet vervullen. Maar voor de uitvoering van het architectuurbeleid is kennis en bewustzijn op het lokale schaalniveau cruciaal. Een belang dat is toegenomen door een verregaande decentralisatie van taken naar de lokale overheden. Architectuur Lokaal speelt hierin een sleutelrol. In september werd duidelijk dat Architectuur Lokaal geen subsidie toegewezen werd vanuit de Culturele Basisinfrastructuur (BIS). Minister van Engelshoven nam het advies van de Raad voor Cultuur over, ondanks protesten van o.m.het College van Rijksadviseurs en de BNA.

In de derde ronde Architectuur van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie zijn van de 29 in behandeling genomen subsidieverzoeken er 19 gehonoreerd. Het honoreringspercentage komt daarmee op 66 procent. Het beschikbare budget in deze ronde was € 500.000. Als gevolg van de covid-19-crisis stelde het ministerie van OCW in juni extra middelen beschikbaar. Een deel daarvan heeft het fonds ingezet voor de deelregeling Architectuur. Hierdoor konden alle positief beoordeelde aanvragen worden gehonoreerd. Coördinator Maarten Tas reflecteert op de ronde.

Binnen de Open Oproep Residentie Re-Creatie #2 van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie zijn ontwerper Maidie van den Bos en ontwerpduo Anne Fehres en Luke Conroy geselecteerd voor een werkperiode op het terrein van De Heygraeff, een van de locaties van zorgorganisatie Reinaerde. De open oproep is in samenwerking met het Mondriaan Fonds uitgezet en biedt zowel ontwerpers als kunstenaars de mogelijkheid om voor een periode van drie maanden in een unieke omgeving onderzoek te doen naar hergebruik. De ingediende voorstellen zijn ter advies voorgelegd aan een interdisciplinaire commissie bestaande uit: ontwerper Lotte van Laatum, curator Bas Hendrikx en beeldend kunstenaar Peter van der Es. De commissie werd voorgezeten door beeldend kunstenaar Kianoosh Motallebi. Voorafgaand aan de selectievergadering gaven initiatiefnemers en begeleiders van de artists-in-residence Sjaak Langenberg en Rosé de Beer en medewerkers van de zorginstelling Reinaerde een korte toelichting op hun programma en het profiel van de ontwerpers en kunstenaars die zij zoeken. Voor deze open oproep werden in totaal acht voorstellen ingediend. Drie daarvan zijn in behandeling genomen door het Stimuleringsfonds; de andere vijf zijn behandeld door het Mondriaan Fonds. Het beschikbare budget van € 12.000 geeft ruimte voor twee werkperiodes voor twee ontwerpers. De residentieplekken van het Mondriaan Fonds worden gevuld door Yasser Ballemans en Krisztina Czika.

Een gesprek met architect Murtada Alkaabi. Hij is drie jaar geleden afgestudeerd aan de TU Delft. Daarna kreeg hij bij KCAP Architects & Planners de kans om een beroepservaringsperiode te door te lopen. “Het geeft mij een voorsprong op architecten die de BEP niet hebben gedaan.”

In de jaren 90 zoeken Nederlandse ontwerpers naar de grenzen van de architectuur. Vanuit een sterke conceptuele analyse komen de architecten met radicale antwoorden voor complexe vraagstukken. Marieke Giele over wat we vandaag de dag kunnen leren van deze Superdutch-beweging.

Gebieden die inclusief én duurzaam zijn. Volgens Arnoud Leerling en Maarten Markus is eco-inclusieve gebiedsontwikkeling geen vanzelfsprekendheid. Om hier verandering in te brengen schetsen zij de contouren van een inclusieve duurzaamheidsagenda.

BNO houdt een coronadossier bij dat steeds wordt geactualiseerd.

In Rotterdam komt het veel voor dat oude gebouwen zoals kantoren, scholen en winkels worden omgezet naar woningen. Ruim een derde van de in 2019 opgeleverde huizen in de gemeente had daarvoor een andere functie. In Rotterdam kregen vorig jaar 1905 oude gebouwen een nieuw leven als woonhuis, het meest van het land. Daarna volgen Amsterdam (1320) en Den Haag (875). Ook Capelle aan den IJssel valt op. Driekwart van de in 2019 opgeleverde woningen had daarvoor een andere functie. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Het College van Rijksadviseurs adviseert de ministers van Binnenlands Zaken en van Infrastructuur en Waterstaat een verbod uit te vaardigen op nieuwe reclamedragers in de snelwegzone. Ook de digitalisering van de bestaande reclamedragers moet volgens het College worden verboden. Want ledschermen zijn in het landschap ongewenst, zowel op masten als aan gebouwen. Het onderzoek van het College van Rijkadviseurs laat aan de hand van vier cases – Apeldoorn, Assen, Vianen en Roosteren – zien hoe het landschap in de uitverkoop gaat. Voor gemiddeld nog geen 30 duizend euro per jaar hebben reclame-exploitanten daar het recht gekregen om voorbijgangers te bestoken met reclame en de duisternis aan te tasten. Het college doet vijf aanbevelingen.

‘’Voor typische Nederlandse landschappen en grote wateren dreigt zich een ramp te gaan voltrekken. In ons drukke, verstedelijkte land zijn nog steeds gebieden te vinden die getuigen van de boeiende wordingsgeschiedenis door de eeuwen heen. Deze vaak kleinschalige landschappen herbergen doorgaans ook een hoge natuurwaarde. Ik noem het coulisselandschap in Twente, Nationaal Landschap Het Groene Woud in Brabant, de Veluwe, Tessel en Wieringen. Zo maar een paar voorbeelden waar in het kader van de Regionale Energiestrategieën (RES) megawindmolens worden gepland. Dat roept heftige discussies op.” We moeten iets doen aan de energietransitie, schrijft emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling Friso de Zeeuw. Maar moet dat écht ten koste gaan van het Nederlandse landschap?

Toen begin dit jaar de maatschappij door corona op slot ging, veranderde ook het geluid in steden radicaal. Geluidskunstenaar Stuart Fowkes laat horen hoe die verandering klonk en hoopt met zijn project Future Cities meer aandacht te krijgen voor het auditieve aspect van de stad. Een aspect dat volgens vaak over het hoofd wordt gezien in een wereld die wordt gedomineerd door beelden en zal helpen om geluidsreductie een grotere rol te laten spelen in beleidsbeslissingen zoals het toevoegen van fietspaden i.p.v. rijbanen, of het ontwikkelen van een buurt. Fowkes illustreert dit o.m. met de rol van de klokken van de Westerkerk in Amsterdam. “Een paar honderd jaar geleden zouden zij de hele wijk gevuld hebben, wat de inwoners helpt om te bepalen waar ze op dat tijdstip zouden moeten zijn.” Tegenwoordig worden deze klokken grotendeels overstemd door het geluid van de nabijgelegen hoofdweg, waardoor deze markeringen van tijd en plaats verdwenen zijn.

Architecten spelen een belangrijke rol om maatschappelijke opgaven, zoals klimaatverandering, sociale tweedeling en de energietransitie het hoofd te bieden. Door nieuwe toekomstbeelden, producten, diensten dragen zij bij aan bredere doelstellingen ten aanzien van gezondheid, welzijn en welvaart. Dat blijkt uit het rapport ‘Value of Architects’ van de Universiteit van Reading, waaraan de BNA meewerkte. Het rapport, dat is opgesteld in opdracht van de Architects Council of Europe (ACE) doet aanbevelingen aan zowel architecten als beleidsmakers, opdrachtgevers, het sectorale middenveld, universiteiten en academies.

Tijdens de Architectenweb Awards 2020 op 28 oktober is Forum Groningen bekroond als Publiek gebouw van het Jaar. Zecc Architecten werd uitgeroepen tot Architect van het Jaar 2020. Alle winnaars en genomineerden in alle categorieën.

Op een andere, meer creatieve manier naar gezondheidsvraagstukken kijken, dat gaan studenten van Design Academy Eindhoven (DAE) de komende drie jaren doen bij de Eindhovense gezondheidsorganisatie GGzE. In 2021 worden er door de designopleiding en de zorginstelling verschillende projecten opgezet. Onder de werktitel ‘Bruggen bouwen in de community: van mondiale kennis naar lokale mentale kracht’ worden er seminars gehouden rond mentale gezondheid. Daarnaast staan er lezingen en excursies op het programma en werkbezoeken aan verschillende locaties van de Eindhovense instelling voor geestelijke gezondheidszorg. In 2022 zal een groep van zo’n vijftig studenten een heel semester lang deelnemen aan vrijwel alle onderdelen van de GGzE. Om dan samen met mensen van de instelling, ideeën en producten te ontwerpen die ten goede komen aan degenen bij wie de mentale gezondheid het meest onder druk staat.

De creatieve en duurzame ondernemers van Stek in het Havenkwartier van Breda kunnen in ieder geval nog 2023 gebruik maken van hun alternatieve broedplaats. Het College van B &W van Breda heeft een overeenkomst met de gebruikers getekend, zodat nieuwe ondernemers en evenementen er ook onderdak kunnen vinden. Dat gaat dan gebeuren in samenwerking met de buren in de aanpalende Belcrum, maar ook met lokale cultuurorganisaties, onderwijs en bedrijfsleven. Om dit mogelijk te maken wordt er budget vrijgemaakt en komt er een ‘kwartiermaker’ voor het Havenkwartier. Het is nog niet bekend om hoeveel geld het gaat. De kwartiermaker gaat de kansen voor Stek op het gebied van circulaire economie in Breda inzichtelijk maken en actief nieuwe ondernemers werven. De samenwerkingsovereenkomst is volgens de wethouder Adank ‘een hele mooie stap in onze ambitie om ruimte te creëren voor een samenwerkend cluster rondom de thema’s innovatie, starters en circulaire economie’.

Vijf architectenbureaus gaan samenwerken in een ‘Ontwerpatelier’ om de nieuwe Tilburgse woonwijk Fabriekskwartier, op de busremise bij de Piushaven, vorm te geven. Het zijn Buro013 uit Tilburg, Ponec de Winter uit Amsterdam, KAW uit Eindhoven, M3H uit Amsterdam en Monadnock uit Rotterdam. Naast de architecten en een stedenbouwkundige nemen kunstenaar Marieke Vromans, een ecoloog en de gemeente Tilburg deel aan het Ontwerpatelier. ,,We hebben een team samengesteld van architecten die elkaar versterken en gezamenlijke kennis hebben van de Tilburgse maat en schaal, ervaring in het ontwerpen van hoogbouw, ecologisch ontwerpen en vormgeving van een sociale buurt”, zegt Chantal Gulickx van gebiedontwikkelaar Triborgh. Medio november is de eerste bijeenkomst van het Ontwerpatelier. Triborgh verwacht aan het eind van het eerste kwartaal van 2021 de schetsontwerpen van de eerste fase te presenteren en te bespreken met de eerste bewoners van het Fabriekskwartier.

Hoe komen we tot vernieuwende vormen van wonen en zorg, ingebed in de wijk? Deze vraag staat centraal in de publicatie De toekomstige aanpak van wonen met zorg, Lessen van WHO CARES Community of Practice. Op 20 oktober overhandigen initiatiefnemers Floris Alkemade, Jet Bussemaker (voorzitter Raad voor Volksgezondheid en Samenleving) en Gijsbert van Herk (bestuursvoorzitter Stichting Humanitas) de lessen die zij de afgelopen vier jaar hebben opgedaan aan Hans Adriani, voorzitter van de Taskforce Wonen en Zorg. De initiatiefnemers van de ontwerpprijsvraag WHO CARES pleiten in een briefadvies voor een nieuwe kijk op wijken, wonen en zorg. Met verbeelding en ontwerpkracht. Met oog voor technologische innovatie. Met teams die bestaan uit mensen die over de grenzen van hun vakgebied heen kijken en contact maken met buurt en bestuur. Dit advies is verstuurd aan de minister van Binnenlandse Zaken, Kasja Ollongren en aan Hugo de Jonge, minister van VWS.

De gemeente Breda gaat structureel jaarlijks drie miljoen euro uittrekken om de gevolgen van heftige regenbuien, extreme droogte en hittestress op te vangen. Zo wordt er gedacht aan bomenaanplant, bomen in bakken die water vasthouden, groene daken of waterfonteinen. “We hebben de laatste jaren veel zaken aangepast zoals groene kades, groene schoolpleinen en wadi’s zoals bij de Claudius Prinsenlaan, zodat het water aan de zijkanten van weg door de bodem wordt opgenomen", zegt klimaatwethouder Paul de Beer. Breda heeft jaarlijks drie miljoen euro gereserveerd voor klimaatmaatregelen, zo staat te lezen in het plan Breda Klimaatbestendig. Via subsidies van provincie, rijk en waterschap komt daar de komende drie jaar nog anderhalf miljoen euro bij.

In Noord-Brabant is de match verbeterd tussen vraag en aanbod van grond op bedrijventerreinen, zowel in oppervlakte als in type terreinen. Dat blijkt uit de Monitor Brabantse Bedrijventerreinen 2020.

In de vierde ronde Vormgeving van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie zijn 30 voorstellen gehonoreerd. Als gevolg van de covid-19-crisis stelde minister van Engelshoven (OCW) extra middelen beschikbaar. Een deel daarvan heeft het Stimuleringsfonds ingezet voor de deelregeling Vormgeving. Hiermee konden alle positief beoordeelde aanvragen worden gehonoreerd. Coördinator Eva Roolker reflecteert op de ronde.

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie heeft 77 aanvragen in behandeling genomen binnen de regeling 1- en 2-jarig Activiteitenprogramma 2021–2022. In totaal 17 organisaties hebben een voorstel voor zowel een 2-jarig activiteitenprogramma als voor een 1-jarig activiteitenprogramma ingediend. Alle voorstellen worden binnenkort door dezelfde commissie beoordeeld. Er is in totaal voor een bedrag van € 12,3 miljoen aangevraagd, € 8,3 miljoen voor een 2-jarig activiteitenprogramma en € 4 miljoen voor een 1-jarig programma. Het subsidieplafond voor de 2-jarige programma's is € 2.000.000. Het subsidieplafond voor de 1-jarige programma's is € 1.300.000. Gezien de beschikbare budgetten zal de adviescommissie scherpe keuzes moeten maken. Het gemiddelde bedrag dat is aangevraagd voor een 1-jarig activiteitenprogramma ligt rond € 80.000 en voor een 2-jarig activiteitenprogramma is dat gemiddeld € 150.000 per jaar. De verwachting is dat er ongeveer 17 instellingen 1-jarig ondersteund worden en 7 instellingen 2-jarig. Op 6 november 2020 worden de instellingen geïnformeerd over het voorgenomen besluit van het bestuur van het Stimuleringsfonds. De beschikkingen volgen in de eerste week van december 2020.

De BNA gaat een samenwerking aan met Madaster, het kadaster van materialen. Aangesloten architecten kunnen hierdoor op een laagdrempelige manier kennismaken met materialenpaspoorten en de werking van het Madaster-platform. Meer inzicht in de toegepaste materialen en producten in gebouwen vergemakkelijkt hergebruik en biedt meer ruimte om circulair te kunnen ontwerpen.

Het Rijk wil zijn eigen vastgoed, objecten en gronden inzetten voor de creatie van maatschappelijke meerwaarde. Het College van Rijksadviseurs ziet voor zichzelf een belangrijke taak in het agenderen van juist deze maatschappelijke meerwaarde van rijksvastgoed. Gezien de complexe opgaven waar we voor staan acht het college het noodzakelijk dat maatschappelijke meerwaarde in toekomstige afwegingen rondom investeringen integraal wordt meegewogen. Maatschappelijke meerwaarde gaat voorbij aan de financiële- of de gebruikerswaarde van een gebouw. Het beschrijft de ruimtelijke en sociale waarde voor de omgeving, die vaak besloten ligt in de lokale context en lastig in geld is uit te drukken. De integrale weging ligt geheel in lijn met de door iedereen onderschreven doelstellingen, maar het vergt wel aanpassingen op beleids- en op uitvoerend niveau: een nieuwe werkwijze waarbij maatschappelijke meerwaarde geen extra vinkje is op een projectlijst, maar een essentieel uitgangspunt vormt. Op basis van de essays ‘Het sturen op maatschappelijke meerwaarde bij het Rijksvastgoedbedrijf’ van Brink Groep en ‘Het Rijk als rentmeester’ van Marinke Steenhuis doet het College van Rijksadviseurs een aantal aanbevelingen

Niet de al eerder al toegezegde 50.000 euro aan subsidie, maar slechts de helft. Ook BAI (Bosch Architectuur Initiatief) ontkomt niet aan de gemeentelijke bezuinigingen in ‘s-Hertogenbosch. Voorzitter Roel van Lent: ,,Eigenlijk komen we met die 50.000 euro al geld tekort, maar we willen in ieder geval wel een serieuze gesprekspartner blijven.’’ Sinds 1995 is het BAI spil tussen publiek en de professionals: de architecten en ontwerpers, stadsontwikkelaars en overheden, en wil het bijdragen aan de kwaliteit van de gebouwde omgeving. ,,Ik geef toe dat we méér zichtbaar in de stad moeten zijn. Daarom is er ook een nieuwe website en zijn er nieuwe activiteiten, maar dan zie je dat corona roet in het eten gooit.’’, zegt van Lent. BAI wil een onafhankelijk architectuurcentrum blijven. Er wordt gewerkt aan een sponsorprogramma waarbij enkele honderden euro’s tot duizend euro ingelegd kunnen worden, afhankelijk van de grootte van een bureau

In opdracht van de provincie Noord-Brabant ontwikkelde C-mone in samenwerking met Kunstloc Brabant de ontwerpopdracht ‘Brabantse Kloostericonen’. Dit naar aanleiding van het Jaar van het Brabants Kloosterleven, dat door de provincie Noord-Brabant wordt georganiseerd . Ontwerpers en beeldend kunstenaars werden uitgenodigd een product te ontwerpen om de kloosterverhalen op een nieuwe manier te vertellen. Vijf makers gaan nu aan de slag.

Een meerderheid van de Brabantse Provinciale Staten wil dat de provincie meer te zeggen krijgt over grote distributiecentra. De Brabantse oppositie, maar ook coalitiepartij Forum voor Democratie, wil dat er meer regie komt en de groei van het aantal grote ‘superdozen’ niet ten koste gaat van het Brabantse landschap. GroenLinks en de Partij voor de Dieren willen een breed onderzoek naar de toekomst van logistieke centra in Brabant, en Forum sloot zich daarbij aan. GroenLinks-Statenlid Michiel Philippart. ’De provincie moet meer inzetten op integraliteit, waarbij wordt voorkomen dat gemeenten tegen elkaar worden uitgespeeld.’ Hij noemde Zuid-Holland als voorbeeld waar de provincie wel een regierol vervuld

In veel Nederlandse steden is de drang om snel woningen te bouwen én te verduurzamen zo groot, waarschuwt Maarten Hoorn in Ruimte + Wonen, dat er nauwelijks nog ruimte is voor maatschappelijke initiatieven in gebiedsontwikkelingen. Om daar verandering in te brengen doet Hoorn een aantal aanbevelingen.

Nieuwe materialen met levende organismen zoals algen en bacteriën, en alledaagse producten die daarvan worden gemaakt, zijn nu al alternatieven voor veelgebruikte materialen die een bedreiging vormen voor onze gezondheid, de economie en de biodiversiteit, zoals plastic. Een gesprek met Elvin Karana, hoofddocent IO (TU Delft) over ontwerpen met biomaterialen. Bij het verkennen van levende materialen komt een interessante mix aan mensen uit verschillende vakgebieden – kunst, design en wetenschap – bijeen om samen als gelijken in een laboratorium te werken. Zij bespreken ideeën, doen ontdekkingen, en ontwikkelen en verkennen het gebruik van biomaterialen en levende organismen die ons kunnen helpen bij de overgang naar een wereld waarin bio-ontwerp gangbaar is geworden.

Dat de tweede golf tot minder ziekenhuisopnames leidt en er vooralsnog minder patiënten op de IC belanden, schijnt twee oorzaken te kennen. De eerste is een verbeterde behandelmethode met virusremmers en bloedverdunners. De tweede is een generatiekloof. Volgens het RIVM waren het vooral jongeren die het virus deze zomer meebrachten uit Zuid-Frankrijk en Spanje om het vervolgens hier te verspreiden op de universiteit, in de kroeg en in huiselijke kring. Ondertussen namen ouderen weinig risico’s en kozen ze voor het voortzetten van hun zelfisolatie. Zo onderstreept de pandemie een samenhang tussen kwetsbaarheid en eenzaamheid die daarvoor al bestond en daarna vermoedelijk zal blijven bestaan. Tenzij we ingrijpen. Column van architect Joost Ector over vragen als : hoe ontwerpen we woonomgevingen waarin we zelfstandigheid combineren met een verleiding tot betekenisvolle interactie? Hoe zorgen we voor meer betrokkenheid tussen bewoners en tegelijkertijd voor relaties met de buitenwereld?

Waag organiseerde op 30 september de landelijke hackathon de groene stad. De grote vraag: hoe kunnen we steden vergroenen en inzetten als belangrijke schakel in klimaatadaptatie. Ter voorbereiding ging het videoteam van Waag het land in om met pioniers, experts en andere betrokkenen te praten over de groene stad.

Architectuur Lokaal analyseerde hoe gemeenten de begrippen omgevingskwaliteit en participatie invullen in hun omgevingsvisie. Het resultaat: gemeenten worstelen met het begrip omgevingskwaliteit, en er is sprake van een parade aan participatievormen: ansichtkaarten, schetsboeken, enquêtes en tekenwedstrijden. Er spreken goede intenties uit de visies, maar de weg is nog lang.

De BNA is niet tegen aanbesteden. Maar dan moet er wel sprake zijn van een faire competitie met gelijke kansen. Te zware en specifieke selectiecriteria sluiten onnodig veel bureaus uit en drijven de deelnamekosten op. Onlangs publiceerde de Commissie van Aanbestedingsexperts een nieuw advies op een klacht van de BNA over disproportionele selectiecriteria, dat het standpunt van de BNA onderschrijft

Eind september was het dan zover: de definitieve Nationale Omgevingsvisie (NOVI) is naar de Tweede Kamer gestuurd. Net nu het kabinet zich opmaakt voor de laatste etappe op weg naar de verkiezingen van maart 2021, presenteert het een langetermijnvisie op de ruimtelijke toekomst van Nederland. Wie de afgelopen kwarteeuw rijksruimtelijk beleid overziet, kan niet anders dan constateren dat de publicatie van de NOVI een planologische waterscheiding markeert. De terugtrekkende beweging van de Rijksoverheid in het ruimtelijk domein lijkt ten einde. Aldus Joks Janssen, onderzoeker en adviseur bij kennisinstituut Het PON & Telos. Wel is het volgens hem zaak dat alle overheden leren om samen aan de slag te gaan. "Laat de NOVI dé test zijn om die samenwerking de komende periode in de praktijk te beproeven.", schrijft hij.

Gemeenten werken hard aan de transformatie naar de Omgevingswet, maar maken zich zorgen over de kosten van de invoering van de wet. Die zijn hoger dan het ministerie van Binnenlandse Zaken oorspronkelijk schatte. De ledenvergadering van de VNG nam 25 september een motie aan waarin een budgetneutrale overgang naar de Omgevingswet centraal staat.

Maatregelen Stimuleringsfonds Creatieve Industrie i.v.m. het coronavirus. Update 28 september.

Arna Mačkić, architect, schreef een essay voor Architectuur in Nederland Jaarboek 2019/2020 over de representatie van mensen met een migratieachtergrond in de Nederlandse architectuur. Deze column is deel 3 van een drieluik, het eerste deel verscheen op 14 september, het tweede op 21 september. In het drieluik benadert ze het thema vanuit drie verschillende invalshoeken: representatie bij architectenbureaus, in het onderwijs en de effecten van de ondervertegenwoordiging van mensen met een migratie-achtergrond voor de gebouwde omgeving. Deel 3: Samen leven

Tijdens de coronacrisis geven meerdere architectenbureaus aan deze periode te blijven investeren in aankomend architecten en de toekomstgerichte competenties van het bureau en hun medewerkers. Actuele onderwerpen die volgens bureaus momenteel het meest leven zijn circulair bouwen, duurzaamheid en kwaliteitsborging. Dat blijkt uit het BNA Verdiepingsonderzoek 2020.

Het zijn interessante tijden voor de architect. Met de aankomende Wet kwaliteitsborging kan hij of zij de verantwoordelijkheid voor de totale kwaliteit van een bouwproject opnieuw invullen én de eigen rol nieuw elan geven, in een efficiënter en sneller proces dan voorheen. Architect Annemiek Braspenning van No Label meent dat het leidt tot beter toezicht, meer focus en minder faalkosten, en roept collega’s daarom op de kans te grijpen het proces naar zich toe te trekken, “juist wij kunnen opdrachtgevers in de nieuwe werkwijze meenemen.”

Het combineren van het bestaande en nieuwe bij duurzame gebiedsontwikkeling kan financiële en cultuurhistorische meerwaarde creëren. Ook kan dit een educatieve, recreatieve en sociale waarde creëren, cruciaal voor duurzame gebiedsontwikkeling. Dat schrijven Agnes Franzen en Tom Daamen in het hoofdstuk ‘Bestaande en nieuwe stad’ uit de publicatie ‘Doe de tienkamp!’.

De grote ruimtelijke vraagstukken van nu vragen om een integrale blik en actie. Om actuele opgaven op het gebied van woningbouw, landschap en landbouw, milieu, mobiliteit en energie het hoofd te kunnen bieden is er een overheid nodig die de regie pakt, de lange termijn voor ogen houdt en boven de belangen uit kan stijgen. Wordt het tijd voor een minister van Ruimte? Die vraag wierp het College van Rijksadviseurs vandaag op tijdens een gesprek hierover met stedenbouwkundige Hans Leeflang, wethouder van Utrecht Lot van Hooijdonk en hoogleraar bos- en natuurbeleid aan de WUR, Esther Turnhout, bij live talk show in de slotuitzending van de online Panorama4daagse.