Wat trekken we aan als niemand kijkt? In de tentoonstelling Nieuwe Patronen onderzoeken Paul van de Waterlaat (Helmond) en Haiko Sleumer (Den Bosch) het spanningsveld tussen kleding en identiteit, tussen wie we willen zijn en wie we laten zien. De kunstenaars ontleden hoe kleding ons tot man of vrouw maakt, en gaan daarvoor terug naar de jeugd van Paul, toen hij stiekem de rokken van zijn moeder aantrok. We spreken Paul en Haiko net voor de opening van hun eerste solotentoonstelling in De Cacaofabriek in Helmond.
Geschreven door: Ilse Verbeek
Je geschiedenis repareren
Paul: “Sinds een aantal jaren maak ik kleding voor mezelf. Deze kleding is altijd androgyn, dat wil zeggen: zowel met mannelijke als vrouwelijke kenmerken. Ik vind het prettig om me niet te binden aan de categorieën ‘mannenkleding’ en ‘vrouwenkleding’ en maak daarom kleding die er tussenin zit. Ook als kind had ik de wens om mezelf zo te kleden, maar dat gebeurde niet omdat ik enkel jongenskleding had. Wel heb ik duidelijke herinneringen dat ik als kind stiekem mijn moeders rokken en jurken aandeed. Deze onvervulde kinderwens vormt het uitgangspunt voor ons onderzoek. Haiko en ik vragen ons af waarom je als kind zo duidelijk gevormd wordt tot man of vrouw. Kleding speelt daar een belangrijke rol bij. We maken nu met terugwerkende kracht kinderkleding voor mijn jongere zelf. Op die manier geven we alsnog ruimte aan mijn wensen van vroeger.”
Nieuwe Patronen, fotograaf: Biek van Bree
Haiko: “Op die manier ‘repareer’ je een klein gedeelte van je persoonlijke geschiedenis. Naast dat we kinderkleding maken voor Paul, bewerken we ook zijn kinderfoto’s. Op foto’s van Paul uit de jaren tachtig en negentig zien we duidelijke jongenskleding. Die kleding vervangen we door onze nieuwe androgyne kinderkleding. Doordat deze ‘nieuwe’ foto’s er waarheidsgetrouw uitzien, geloof je daadwerkelijk dat Paul vroeger een rok droeg. Deze bewerkte foto’s hebben we aan Pauls ouders gegeven die ze weer in de fotoboeken plakken. Op die manier pogen we Pauls geschiedenis te repareren. Daarnaast heeft de moeder van Paul speciaal voor deze tentoonstelling een jurk voor hem gemaakt.”
Paul: “In een gesprek over dit project vertelde mijn moeder dat ze vroeger nooit een jurk of rok voor mij zou hebben gemaakt, ook niet als ik daarom had gevraagd. Maar naar aanleiding van een presentatie over dit onderzoek, schreef zij na afloop in het gastenboek: “Anno 2022 zou ik zo een jurk voor je maken”. Dat was aanleiding om haar te vragen om dit alsnog te doen. Dit was een interessant proces, omdat er geen patronen bestaan voor een mannenjurk. We moesten letterlijk nieuwe patronen maken, dit heeft geleid tot de titel van de tentoonstelling.”
Paul: “De tentoonstelling gaat niet alleen over mijn eigen kledingwensen maar ook over hoe de maatschappij hiernaar kijkt. Mannelijkheid en vrouwelijkheid lijken twee tegengestelde begrippen die veel invloed hebben op hoe wij ons gedragen. De Franse filosofe en feministe Simone De Beauvoir deed in 1949 al deze uitspraak: “Je wordt niet als vrouw geboren, maar je wordt tot vrouw gemaakt”. Volgens De Beauvoir verschillen vrouwen niet zoveel van mannen. Naast een aantal biologische verschillen zijn het toch vooral verwachtingen en rolpatronen die iemand tot vrouw maken. Je kunt ook zeggen dat dit voor mannen geldt. Kleding versterkt dat. Wat je als vrouw of man wel of niet kan dragen komt behoorlijk precies en wordt bepaald door ongeschreven regels. Deze normering is zeer sterk aanwezig, maar we kunnen wel proberen deze op te rekken, waardoor er meer ruimte ontstaat om je buiten deze kaders te bewegen.”
foto: Biek van Bree
Haiko: “De strakke scheiding tussen man en vrouw hoeft helemaal niet zo streng nageleefd te worden. Het is volgens ons vooral een geconstrueerd verschil. Constructies kun je ook deconstrueren en uit elkaar halen. Door buiten de bestaande kaders te denken, ontstaat er ruimte voor andere mogelijkheden. Mogelijkheden waarvan men vroeger dacht dat ze niet bestonden. Naast het feit dat we een nieuw patroon moesten tekenen voor Pauls mannenjurk, breken we ook met oude (rol)patronen.”
“Kleding is altijd tijdsgebonden en trendgevoelig. Maar daarnaast drukt de norm ook een duidelijke stempel op hoe wij ons kleden. Kleding kan ook als uniform werken. Door je op een bepaalde manier te kleden behoor je tot een groep mensen die dat ook zo doet. Soms is het prettig om op te gaan in een groep, maar zeker niet altijd. Het spanningsveld dat wij onderzoeken gaat over hoe je je verhoudt tot die norm, en over mogelijkheden om eraan te ontsnappen.”
Zelf repareren of verder filosoferen
Haiko: “Naast de tentoonstelling organiseren we ook een workshop en artist talk. Met de workshop willen we onze werkmethode voor andere mensen toegankelijk maken. We zijn benieuwd naar de verhalen van andere mensen. Daarnaast gaan we met de deelnemers aan de slag om middels collagekunst de eigen geschiedenis te ‘repareren’ of aan te vullen.
Naast onze kunstachtergrond (theater en vormgeving) hebben we beiden ook een theoretische achtergrond: Paul in genderstudies en ik in kunstgeschiedenis. We maken gebruik van filosofen, feministische denkers en andere theoretici in ons onderzoek. In de artist talk op 11 juni gaan we daar uitvoerig op in.”
Collagekunst, fotograaf: Ilse Verbeek
De Cacaofabriek Expo
De expositie Nieuwe Patronen is t/m zondag 28 juni dagelijks gratis te bezoeken van 13.00 en 17.00 uur in de benedenruimte van De Cacaofabriek Expo in Helmond.
Ilse Verbeek
Schrijver
