Trends & Ontwikkelingen

Gisterenavond werd in het Ketelhuis de VEVAM Fonds Prijs van het Forum van de Regisseurs uitgereikt. Forget All You Know (About Aliens) van Mirella Muroni werd uitgeroepen tot winnaar. Er was een special vermelding voor Fortuyn: On-Hollands van mint film office.  De VEVAM Fonds Prijs van het Forum van de Regisseurs bestaat uit een bedrag van €5.000 en een oorkonde.

De Amerikaanse zanger Gregory Porter en de Nederlandse violiste Janine Jansen hebben maandagavond de oeuvreprijzen gekregen tijdens de uitreiking van de muziekprijzen Edisons Jazz en Klassiek, een van de belangrijkste Nederlandse muziekprijzen. Porter won de prijs in de categorie Jazz, Jansen in de categorie Klassiek. In de categorie Jazz won zanger Marcel Veenendaal de publieksprijs, samen met trompettist Jan van Duikeren. De Nederlandse blokfluitiste Lucie Horsch won de publieksprijs in de categorie Klassiek voor haar Brüggen Project. 

Minister Gouke Moes (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) vindt het „triest” dat meer dan 300 Nederlandse en Belgische culturele instellingen oproepen om niet meer samen te werken met Israëlische organisaties. De BBB-minister benadrukt dat gesprekken en samenwerking essentieel zijn binnen de culturele sector als „bruggenbouwers”. Waar de initiatiefnemers het zelf beschrijven als een culturele boycot, ziet de minister het meer als een symbolische oproep, aangezien het volgens hem individuele instellingen oproept afwegingen te maken over andere individuele instellingen. Een generieke boycot zou de minister afkeuren, omdat instellingen daar volgens hem niet over gaan: „daar gaat de politiek over”

De culturele hotspot Den Bolder bestaat vijftig jaar en ontving zaterdagavond een Koninklijke Erepenning. Burgemeester Sacha Ausems reikte deze uit tijdens de viering van het jubileum van de vereniging. Deze onderscheiding werd in 1965 ingesteld door koningin Juliana en is bedoeld voor organisaties die minimaal vijftig jaar bestaan en van bijzondere maatschappelijke betekenis zijn.

Zondagavond 5 oktober stond Focus Filmtheater in Arnhem volledig in het teken van Gelderse filmtalenten. Jop Leuven ontving het felbegeerde Gouden Hert voor zijn korte film Marleen, terwijl Maaike Jaspers een Special Mention kreeg voor Waterpas. Ook werd bekendgemaakt dat Pelle Nijburg de Gelderland Film Pitch had gewonnen met haar filmplan Een loop naar de maan. Een avond waarop het talent van Gelderse filmmakers volop tot zijn recht kwam. Met de jaarlijkse Gelders Kort Competitie biedt het korte­filmfestival een belangrijk podium voor makers uit Gelderland. 

Afgelopen vrijdag zijn de prijzen voor de beste nieuwe architectuurprojecten van Groningen uitgereikt. Zowel de vak- als publieksjury van de Groninger Architectuurprijs 2025 wees twee gedeelde winnaars aan, waarbij Dudok aan het Diep door de beide jury’s als winnaar werd gekozen. Daarnaast kreeg het Maggie’s Centre de eerste prijs van de vakjury en gaf de publieksjury nog een eerste prijs aan het project Aanpak Ring Zuid.

Tijdens en na Dutch Design Week 2025 organiseert BiobasedCreations samen met partners uit de bouw- en infraketen Bouw aan Morgen — een HUB met tentoonstelling en programma over duurzaam en regeneratief bouwen. De HUB is van 18 t/m 31 oktober 2025 te bezoeken in de Melkfabriek op de Caai in Eindhoven. De tentoonstelling toont wat er al kan, wat er gebeurt en wat nog nodig is om toekomstbestendig te bouwen. Centraal staat de vraag: hoe doen we dit samen? De HUB richt zich op professionals uit bouw, infra, overheid, onderwijs, natuur- en waterbeheer, en iedereen die werkt aan een circulaire leefomgeving.

De culturele en creatieve sector is diep geraakt door de situatie in Gaza. Het gebrek aan politieke daadkracht van de internationale gemeenschap om het geweld te stoppen en om getroffen mensen humanitaire hulp te bieden, is schrijnend. Een aantal culturele organisaties kiest daarom voor een culturele boycot van de Israëlische staat en Israëlische instellingen/bedrijven. Zij roepen brancheverenigingen op om zich hierbij aan te sluiten. 

De manier waarop organisaties, makers en werkenden in de culturele sector uitdrukking geven aan hun zorgen over de situatie in Gaza verschilt. Die variëteit ís volgens Kunsten '92 de essentie van cultuur. Gedreven door artistieke vrijheid en meerstemmigheid wordt vanuit verschillende perspectieven gereflecteerd op de wereld om ons heen. Die vrije ruimte moet er altijd zijn – sterker nog, zij definieert wat de culturele sector is.

Het komt zelden voor dat honderden culturele instellingen en kunstenaars overgaan tot een culturele boycot van een land. Toch is dat precies wat er vrijdag gebeurt. Na Zuid-Afrika in de vorige eeuw is het nu Israël dat te maken krijgt met een cultuurboycot vanuit Nederland en België. 

De grootste culturele instellingen, zoals het Concertgebouw, Carré, het Rijksmuseum of het Stedelijk Museum in Amsterdam, ontbreken op de lijst. We hebben al langer de keuze gemaakt om ons niet over oorlog en politieke conflicten uit te laten, we zien daarin geen rol voor ons als museum”, laat woordvoerder Marie-José Raven van het Stedelijk Museum in Amsterdam weten. Sinan Çankaya, een van de ondertekenaars, begrijpt niets van deze opstelling. “Wie nu nog steeds neutraal denkt te kunnen zijn, heeft reeds een politiek standpunt ingenomen. Precies deze terughoudendheid over neutraliteit baart mij ernstige zorgen over wat er zal gebeuren wanneer het geweld naar Nederland komt.”

In het derde kwartaal van 2025 heeft het Cultuurfonds Noord-Brabant € 358.258 toegekend aan 83 inspirerende cultuur- en natuurprojecten in de provincie. Van lokale festivals tot innovatieve muziek- en dansprojecten: de projecten zijn stuk voor stuk uniek en laten zien hoe cultuur en creativiteit kunnen verbinden, vernieuwen en verrijken in Brabant. Drie projecten die er deze ronde uitspringen zijn Stripmakersdagen 2025, Symbiose Lab en Publieke Geheimen. 

Drie culturele organisaties uit Eindhoven willen niet meer samenwerken met Israëlische culturele instellingen. De Dutch Design Foundation, STRP Festival en museum MU steunen een boycot dat nu door ruim 450 organisaties is aangekondigd. Andere organisaties die het boycot steunen zijn onder meer de Leidse Schouwburg, het Zuidelijk Toneel, documentairefestival IDFA en Holland Opera.

Ze zijn nog altijd spoorloos, de Roemeense gouden helm en de Dacische armbanden die uit het Drents Museum werden gestolen. Maar kunstliefhebbers kunnen ze sinds deze week weer bezichtigen. Maar dan wel online en in 3D, in een nieuw virtueel museum voor geroofde kunst van Unesco. Met dit nieuwe project wil Unesco de bewustwording rond geroofde kunst vergroten en de samenwerking tussen landen om ze terug te vinden vergroten. „Het museum is ontwikkeld als reactie op de oproep van de lidstaten van de VN voor een gecoördineerde strategie om het bewustzijn over illegale handel te vergroten”, aldus een verklaring van Unesco.

Bezoekers van de tweede editie van Kunstenfestival Borkel en Schaft vergaapten zich vier dagen lang aan een grote diversiteit aan beeldende kunst én exposities op verrassende plekken. Een groep beeldend kunstenaars hield in 2023 de eerste editie van het festival. Voor deze tweede keer werd opnieuw de verbinding gemaakt met lokale organisaties, verenigingen en inwoners. Gevestigde kunstenaars werden samengebracht met pas afgestudeerde talenten van de opleiding Art & Research van Sint Joost in Den Bosch en Breda.

Het Otilka Quartet heeft de Kersjesprijs 2025 gewonnen. Het Otilka strijkkwartet ontstond in 2020, op het Conservatorium van Amsterdam. De vier musici spelen opvallend veel Nederlands repertoire, onder meer muziek van Hans Henkemans, Julius Röntgen en Willem Pijper.

De Kersjesprijs wordt ieder jaar uitgereikt aan uitzonderlijk talent in de Nederlandse kamermuziek, vanuit het Kersjesfonds. Initiatiefnemer daarvan was dirigent Anton Kersjes, die in 2004 overleed. De winnaar van de Kersjesprijs ontvangt 50.000 euro, die besteed mag worden aan talentontwikkeling.

Een oeuvreprijs die tegelijk iets nieuws oplevert: de Wilhelminaring voor beeldhouwkunst bekroont ervaren kunstenaarschap, maar leidt ook tot een nieuw permanent kunstwerk in een Apeldoorns park. Dit jaar gaat de veertiende ring naar beeldend kunstenaar Hester Oerlemans, die zich al decennia beweegt tussen sculptuur, installatie, tekening en schilderij.

De Wilhelminaring is een belangrijke onderscheidingen voor Nederlandse beeldhouwkunst. Sinds 1998 wordt hij tweejaarlijks uitgereikt in Apeldoorn. De prijs bestaat uit een speciaal ontworpen sieraad én de opdracht een permanent kunstwerk te realiseren in het Sprengenpark.

Tijdens Dutch Design Week 2025 opent op het Ketelhuisplein in Eindhoven de experimentele leeromgeving Un/School. Het initiatief richt zich op de vaardigheden die nodig zijn voor de toekomst, zoals inclusief ontwerpen, toekomstdenken en creatief werken met AI. Vijf ontwerpstudio’s, Muzus, Afdeling Buitengewone Zaken, morgenmakers, Greenberry en Fundamentals Academy, slaan de handen ineen met Dutch Design Foundation. Un/School is geen traditioneel klaslokaal, maar een dynamische omgeving waar leren door te doen centraal staat. 

De Taalboekenprijs gaat dit jaar naar de Vlaamse hoogleraar taalkunde Freek Van de Velde voor zijn alomvattende en toch toegankelijke boek Wat taal verraadt – een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. lechts 200 bladzijden heeft de Vlaamse hoogleraar nodig om het hele veld van de taalkunde uit te leggen. En hij doet dat zo helder en sprankelend, dat hij er de Taalboekenprijs 2025 voor krijgt.

De jury van dit initiatief van het Genootschap Onze Taal prijst hem om ‘zijn originele invalshoeken, maar ook om de erudiete eloquentie, de zwierige toon en de humoristische accenten’.

De ‘Oscar van de Nederlandse dans’ is dit jaar voor het eerst uitgereikt aan een ensemble, in plaats van een individuele danser. 28 dansers van Nederlands Dans Theater en zeven van Sharon Eyal Dance wonnen de Zwaan voor de meest indrukwekkende dansprestatie van het seizoen. Connor Schumacher kreeg een Zwaan voor beste dansvoorstelling. 

De dansers van NDT en SED wonnen deze prestigieuze prijs vanwege hun ‘zinsbegoochelende collectieve prestatie’ en ‘het verleggen van de definitie van teamwork naar een haast telepathische vorm van samen bestaan’, aldus de jury van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties. De Zwaan werd vrijdagavond uitgereikt in Maastricht, tijdens het Gala van de Nederlandse Dansdagen. 

De uitreiking van de Gouden Kalveren, op de slotavond van het Nederlands Film Festival, kent twee grote ­winnaars. Gouden Kalveren voor beste film, scenario én hoofdrol gaan naar Mike van Diems drama Voor de meisjes. De prijzen voor beste regie, camera, montage en geluid zijn voor Morgan Knibbes The Garden of Earthly Delights.

Het gala sloot het 45ste Nederlands Film Festival af, dat het dit jaar deed zonder zes ton subsidie van de stad Utrecht. Het festival wist toch een sobere, waardige editie te organiseren. En zoals elk jaar voelden makers van publieksfilms zich zwaar ondergewaardeerd. Dit jaar werden 26 Kalveren uitgereikt voor kortfilms, digitale producties, televisiedrama en speelfilms. 

Het ‘Fonds Fusien’ is een initiatief van de Vereniging Rembrandt (en genoemd naar de vorige directeur, Fusien Bijl de Vroe), die al bijna 150 jaar musea steunt die kunst willen aankopen: de vereniging betaalt een deel van de koopsom. Maar kleinere musea – en de meeste musea zijn kleinere musea – ontbreekt het vaak aan geld voor zulke aankopen. Dus waar ze echt niet zonder kunnen, zijn bruiklenen: tijdelijke voor tentoonstellingen, langdurige als ze hun collectie willen uitbreiden maar dat niet kunnen betalen.

Miriam van der Lubbe (53) is de helft van ontwerpduo Van Eijk & Van der Lubbe en mede-oprichter en ‘creative head’ van Dutch Design Week. Deze maand vindt de 25ste editie plaats. In de NRC een profiel van Van der Lubbe. Dit is wat ze leerde in het leven: design reageert altijd op de samenleving, en Brabant is de beste plek voor ontwerpers: "Eindhoven is de onofficiële designhoofdstad van Nederland geworden. Hier kunnen we snel schakelen en echt iets bereiken. Samenwerken zit in het dna van Brabant.'' 

“Ik geloof heilig in de rol van design in de samenleving. Ontwerpers kunnen zeker niet alles oplossen, maar ze kunnen wel een grote bijdrage leveren aan het aanpakken van belangrijke maatschappelijke vraagstukken. De kern van wat ontwerpers doen is kijken: welke uitdagingen en opgaven zien we? En hoe kunnen we bijdragen aan verbetering? Niemand ontwerpt nog zomaar een stoel. Dit jaar doen er zeven ministeries mee aan DDW. Het idee dat ontwerpkracht kan helpen bij de opgaven waar we als maatschappij voor staan wordt steeds breder gedragen.”

De jaarlijkse Game Week krijgt een nieuwe naam én grotere ambities: Dutch Game Week. Van 27 november t/m 4 december 2025 is Breda voor het derde jaar op rij het bruisende middelpunt van de Nederlandse en internationale gamesindustrie. De stad vormt het decor van een veelzijdig programma met talks, showcases, workshops, esports-toernooien en de uitreiking van de Dutch Game Awards.

In de tentoonstelling Radical Harmony: Helene Kröller-Müller’s Neo-Impressionists, te zien in Londen, wordt Helene Kroller Muller op een voetstuk gehesen. De belangrijkste verzamelaar van neo-impressionistische kunst ter wereld had zo haar eigen visie op deze schilderijen. Haar machtige verzameling is nu uitgeleend aan de National Gallery in Londen. 

‘Van de visionaire verzamelaars aan het begin van de 20ste eeuw is zij misschien de minst bekende. Dat willen we rechtzetten. ‘Deze verzamelaars zagen kunst als een onderdeel van het leven dat tot sociale verbetering leidt. Ze wilden hun kunst delen omdat ze ervan overtuigd waren dat kunst ons betere mensen maakt. Helene Kröller-Müller bouwde een collectie met het doel die in een eigen museum te tonen. ‘En ze had focus. Ze verzamelde Van Gogh – ze kocht negentig werken van hem – en de internationale neo-impressionisten. In andere stromingen had ze geen interesse. Door die visie heeft zij de beste collectie neo-impressionisten ter wereld opgebouwd.’

Een postercampagne, een paar recensies en wat nieuwsbrieven zijn doorgaans niet genoeg om bezoekers te mobiliseren voor een Nederlandse film. Het bureau Film Inzicht, dat deze week tijdens het Nederlands Film Festival werd gelanceerd, heeft een effectievere methode. Door doelgroepen vroegtijdig te benaderen wordt een publiek bereikt dat anders niet of zelden naar de bioscoop gaat. Jeffrey de Graaff gebruikt er de term ‘outreach’ voor en het komt neer op het heel vroeg identificeren van de doelgroep en die actief benaderen. 

Theater De Nieuwe Vorst in Tilburg komt met Under Construction. „Het is eigenlijk een soort cultureel kompas”, zegt Yannick Verhoeven (34), artistiek coördinator van het programma dat mikt op mensen tussen de 20 en 35 jaar. „Under Construction richt zich op mensen die hun smaak nog aan het ontwikkelen zijn op het gebied van kunst en cultuur. We bieden verschillende soorten voorstellingen en activiteiten aan. In verschillende disciplines en juist ook discipline overstijgend."

De programmalijn is niet gebonden aan één plek in het theater, maar zwerft door het hele gebouw. Essentieel bij het organiseren van de avonden en middagen is dat Verhoeven met partners uit de regio aan de slag gaat. Per seizoen - herfst, winter, lente - organiseert Under Construction zes tot negen evenementen.

Al 75 jaar is Sonsbeek een pionier in de kunstwereld als het gaat om kunst in de openbare ruimte. In de zomer van 2026 keert de beroemde tentoonstelling terug voor haar dertiende editie. Dit keer breidt de kunst zich uit tot in de stad, met een thema dat de relatie tussen mens en geschiedenis onder de loep neemt: Memory as Living Action. De vraag is niet hoe we het verleden zien, maar hoe we ermee leven.

De tentoonstelling in Park Sonsbeek is als sinds de eerste editie in 1949 een pionier als het gaat om kunst in de openbare ruimte. In de afgelopen 75 jaar zijn er meer dan 150 werken gemaakt, waarvan een groot aantal is opgenomen in internationale collecties of nog zijn te zien in het Arnhemse straatbeeld. Sonsbeek wordt daardoor wereldwijd erkend voor haar bijdrage aan het debat over hedendaagse kunst buiten de museummuren. Als curatoren voor de editie in 2026 zijn Amira Gad en Christina Li aangesteld.

Fair pay betekent eerlijke betaling voor de uren die werkenden in de culturele en creatieve sector aan een activiteit besteden. Maar het betekent ook periodiek verhogen/ indexeren. Gelet daarop worden de adviesrichtlijnen vanuit de Ketentafels voor fair pay salarissen en zzp-tarieven in elk geval (half)jaarlijks aangevuld. 7 Ketentafels kunnen op dit moment al financiële detailgegevens voor 9 beroepsgroepen presenteren, die samen meerdere beroepspraktijken hebben.

Inversie begeleidt talentvolle jonge beeldend kunstenaars met een Brabantse connectie naar een veelzijdige beroepspraktijk. Een jaar lang worden kunstenaars die hun werkveld buiten de reguliere kaders van de kunstwereld plaatsen gevolgd in hun artistieke ontwikkeling en passend ondernemerschap. Op dinsdag 9 september is Inversie #5 officieel gestart.

Goed nieuws voor sessiemuzikanten: volgende week ontvangen zij voor het eerst een aanvullende bestsellervergoeding. Deze vergoeding komt bovenop hun oorspronkelijke vergoeding en wordt uitgekeerd voor hits waaraan zij meewerk(t)en die meer dan een miljoen streams behalen. De bestsellerregeling is twee jaar geleden tot stand gekomen door afspraken tussen NVPI (vertegenwoordiger van platenmaatschappijen) en Kunstenbond/Ntb. De regeling wordt uitgevoerd door Sena. In totaal keert Sena deze maand 1,1 miljoen euro uit aan sessiemuzikanten. 

De Jeugd van Tegenwoordig is vooral bekend geworden door de teksten, vol met ingenieuze taalspelletjes, vervormingen en versmeltingen van oude en het bedenken van nieuwe woorden. De Volkskrant riep ‘Watskeburt?!’ in 2024 uit tot beste Nederlandstalige nummer aller tijden, Pepijn Lanen (Faberyayo) won in 2020 de Lennaert Nijghprijs voor beste tekstdichter en de groep kreeg dit jaar de Edison oeuvre-award toegekend. 

Volgens letterkundige Aafje de Roest, die cum laude promoveerde op een onderzoek naar Nederlandstalige hiphop, zit de kracht van De Jeugd vooral in hun talent om als vernieuwende taalvirtuozen een breed publiek te bereiken. „Hun eclectische sound vernieuwde de hiphop door house, pop en rap te vermengen: dansbaar en catchy, maar ook inhoudelijk en gelaagd. Dat spreekt heel veel mensen over generaties heen aan." Daar is Marc van Oostendorp, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, het mee eens. "De Jeugd is opzwepend anarchistisch in hun gebruik van taal: ze lappen niet alleen regels aan hun laars, ze maken hun eigen regels.”

Son Mieux is de winnaar van de Gouden Notekraker 2025. De band is door collega-artiesten gekozen tot de act met de bijzonderste en invloedrijkste liveprestaties van het afgelopen seizoen. De prijs werd dinsdag uitgereikt in poppodium Hedon in Zwolle. De organisatie achter de prijzen, bestaande uit muzikantenvakbond Ntb, productiehuis Dutch Performers House en auteursrechtenorganisatie Sena, noemt Son Mieux "een nieuwe generatie livehelden die met stijl, energie en vakmanschap elk publiek in beweging brengt".

In een meerjarige samenwerking tussen de Nederlandse Dansdagen en Theaterkrant blikt een nieuwe editie van De Staat van de Dans jaarlijks terug op afgelopen seizoen. Wat valt op, wat doet pijn, wat geeft moed? 

Op verzoek trapt criticus Annette Embrechts deze samenwerking af met haar Staat van de Dans: 2024-2025. Zij mist mentoren, merkt dat veel makers hun oor te luister leggen bij de stem van voorouders, ziet hoe gezelschappen klassiekers spannend revitaliseren, maar raakt wel de weg kwijt in enorme hoeveelheden formats voor jong talent.

De voorstelling Hendrik IV – ongeschikt voor kinderen van theatergezelschap House of Nouws heeft de Podiumkids Publieksprijs 2025 gewonnen. De kinderjury reikte de Podiumkids Publieksprijs uit tijdens het Jeugdtheatergala in Theater de Krakeling in Amsterdam.