Trends & Ontwikkelingen

Een democratische rechtsstaat heeft tegenwicht en kritiek nodig. Kunst zou de samenleving een spiegel moeten kunnen voorhouden en verdient daarom bescherming door de overheid, betoogt Winnie Sorgdrager in de Slauerhoff-lezing. In de 19e eeuw vond Thorbecke dat de kunst ‘door staatsonthouding zich zelf een plaats had veroverd in het vrije spel der maatschappelijke krachten’. Nog steeds nemen kunst en cultuur geen vanzelfsprekende plaats in onze samenleving in. 

Steeds vaker komt het voor dat kunstenaars of kunstinstellingen een productie terugtrekken vanwege acties of demonstraties. De kunst zou juist moeten leiden tot reflectie, zou de samenleving, en dus de politiek, een spiegel moeten kunnen voorhouden. Daarom is de vrijheid in de kunst zo belangrijk en daarom moeten de kunsten gekoesterd worden en niet wegbezuinigd. 

De dertien Zeeuwse gemeenten en de provincie Zeeland hebben op 7 oktober 2025 het convenant ‘Samenwerking Cultuur & Erfgoed Zeeuwse Overheden 2025 – 2032’ ondertekend. Hiermee liggen de afspraken vast om de samenwerking op cultuur en erfgoed voort te zetten én uit te breiden met nieuwe thema’s. Met deze krachtenbundeling wordt gestreefd naar een efficiëntere inzet van de beschikbare middelen, gezamenlijke slimme keuzes, een heldere taakverdeling en goede onderlinge afstemming zodat inwoners en organisaties er meer van kunnen profiteren. 

Tien inhoudelijke thema’s komen aan bod in het convenant die samen verder worden uitgewerkt, waaronder de versterking van de culturele basisinfrastuctuur, cultuureducatie, bibliotheekwerk, immaterieel erfgoed, en grensoverstijgende samenwerking. Ook wil men samen inzetten op het verbeteren van de zichtbaarheid van het cultuuraanbod, het ondersteunen van amateurkunst en erfgoedbeoefening en het vinden van oplossingen voor knelpunten in vergunningverlening, toezicht en handhaving binnen het erfgoedgebied.

De gemeente Waalwijk zet de volgende stap in het zichtbaar maken van kunst in de openbare ruimte. Het monumentale kunstwerk van de IJslandse kunstenaar Sigurdur Gudmundsson moet een plek krijgen tussen het stadhuis en de Rabobank. Het kunstwerk steekt sterk af tegen de wilde, natuurlijke en groene omgeving. Ook zie je vanaf deze locatie de Sint-Jan en het Kropholler, waar het kunstwerk op gebaseerd is. Cultuurwethouder Timon Klerx is tevreden dat de kunstcommissie een geschikte locatie heeft gevonden. 

Kan er een etage bovenop theater en cultureel centrum De Stoelendans in Oirschot worden gebouwd? En mogen dat dan woningen worden in plaats van maatschappelijke ruimtes of kantoren? 

Oirschot is voor 17 procent mede-eigenaar van het pand, De Stoelendans BV voor 83 procent. Die laatste had graag het hele pand in bezit gekregen, maar deze wens wordt voorlopig niet vervuld. Voorwaarde daarvoor was namelijk dat de lokale clubs en verenigingen, die ruimtes huren of gebruiken in het cultureel centrum, dat ook als een echt thuis zouden gaan beschouwen. Maar na een eerste evaluatie blijkt dat nog niet helemaal het geval. Er is sprake van een gebrek aan sfeer, geen mogelijkheden voor een nazit of naborrel en een tekort aan communicatie met het bestuur van beheerder en uitbater De Cultuurfabriek. 

De landelijke opening van het culturele seizoen vindt volgend jaar augustus in Eindhoven plaats. De totale kosten bedragen 1,5 miljoen euro. De organiserende Stichting de Uitmarkt vraagt van de ‘gaststad’ een bijdrage van vier ton. Dat bedrag is volgens burgemeester en wethouders bedoeld voor de samenwerking met de organisatie die een landelijke campagne uitvoert en een hoofdpodium programmeert’. De gemeenteraad moet daar binnenkort overigens nog wel over beslissen bij de vaststelling van de begroting van volgend jaar.

De landelijke start van het cultuurseizoen vindt komend jaar plaats in Eindhoven. Het evenement, voorheen bekend als ‘de Uitmarkt’, vertrok vorig jaar na 45 jaar uit Amsterdam om een rondtrekkend festival te worden. In 2026 is Eindhoven de tweede gaststad waar het voorproefje van het culturele seizoen neerstrijkt. Volgens cultuurwethouder Saskia Lammers is de stad trots op de keuze. "Samen bewijzen we dat cultuur ook buiten de Randstad bruist en mensen samenbrengt", zegt ze. Tijdens het festival staan zowel bekende artiesten als opkomende talenten op het podium. Dit jaar vond DE OPENING plaats in Apeldoorn en trok het evenement meer dan 75.000 bezoekers.

Minister Moes (OCW) reageert in een kamerbrief op de motie van het Tweede Kamerlid Van der Wal (VVD) over het aanpassen van de aanvraagtermijn van de culturele basisinfrastructuur. In de huidige systematiek moeten alle meerjarig gesubsidieerde instellingen elke vier jaar een nieuwe aanvraag doen. Dat geldt ook voor instellingen die al tientallen jaren positief worden beoordeeld en subsidie ontvangen. Deze systematiek is voor deze instellingen onnodig belastend en daarom wil de minister dit aanpassen.

Een langere maximale financieringsduur is niet voor alle instellingen de beste oplossing. Vandaar dat de maximale financieringsduur voor cultuursubsidies vanaf 2029 wordt aangepast naar acht jaar. Een aanpassing van de subsidieperiode bij het Rijk betekent niet automatisch dat andere overheden dezelfde periode gaan aanhouden voor hun (mede)financiering.

"Het kabinetsvoorstel om wettelijk ruimte te maken voor langer lopende cultuursubsidies is goed voor de innovatieve kracht van de sector. Het geeft meer ruimte om nieuwe wegen in te slaan en zo cultuur meer van en voor iedereen maken". Dat laat voorzitter Kristel Baele van de Raad voor Cultuur weten in reactie op de kabinetsplannen om subsidieperiode voor cultuur te verlengen van vier naar maximaal acht jaar. Zij wijst er op dat het voorstel leidt tot een sterke administratieve lastenverlichting voor gesubsidieerde instellingen én overheid. Langere financiële zekerheid zorgt er bovendien voor dat instellingen interessanter worden als partner voor private financiering.

Het kabinet wil het cultuurbeleid stroomlijnen door onder andere de maximale duur van rijkssubsidies te verlengen naar acht jaar. Dat sluit beter aan op subsidietermijnen van gemeenten en provincies. Ook zorgt het voor meer zekerheid voor gesubsidieerde instellingen. De Raad voor Cultuur, het wettelijke adviesorgaan op het gebied van kunst, cultuur en media, reageert verheugd. Wel zou er volgens voorzitter Kristel Baele meer afstemming moeten plaatsvinden tussen overheidslagen. 

Volgens Baele kan er door langere subsidierelaties makkelijker gezamenlijk langetermijnbeleid tussen het rijk, provincies en gemeenten worden gemaakt. . ‘Hier ligt nog een grote kans voor sector en samenleving. Mede daarom adviseerde de raad eerder dit jaar om wettelijk te verankeren dat gemeenten, provincies en rijk hier een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben.’ 

Minister Moes (OCW) stuurt de geannoteerde agenda van de informele Raad voor Cultuur (OJCS-raad) op 3 en 4 november in Denemarken naar de Eerste en Tweede Kamer. De informele Raad wordt georganiseerd door het Deense EU-voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Vanwege andere verplichtingen zal de minister zelf niet deelnemen. Nederland zal op ambtelijk niveau worden vertegenwoordigd. De inzet van Nederland is in de agenda per agendapunt weergegeven. 

De volgende onderwerpen zijn geagendeerd: 1. Informele bijeenkomst van cultuurministers om verder te praten over hoe Europa en zijn partners het herstel en de bescherming van de Oekraïense cultuur kunnen ondersteunen, met de nadruk op het Oekraïense Fonds voor Cultureel Erfgoed. 2. Debat over media als onderdeel van een Europees Democratisch Schild en bespreking van de uitdagingen en oplossingen waarmee de mediasector wordt geconfronteerd. 3. Verklaring over de noodzaak van cultuur, kunst en media voor het beschermen van Europese democratieën.

In opdracht van de Provincie Zeeland organiseert Cultuurkwadraat in 2025 de eerste editie van de Zeeuwse Cultuurprijzen. Deze prijzen worden uitgereikt tijdens het Cultuurgala op 13 november in de Grote Kerk Veere. Zeeland herbergt een indrukwekkende diversiteit aan erfgoed, culturele organisaties, creatieve makers, talenten en kunstenaars van hoog niveau. De Zeeuwse Cultuurprijzen belonen uitzonderlijk talent en vakmanschap en bestrijken de volledige culturele keten, van amateurkunst tot professionele kunstpraktijk en van individuele makers tot collectieven tot opkomend talent tot gevestigde namen.

De voorgestelde bezuinigingen van de Europese Raad op het programma Creatief Europa dreigen verwoestende gevolgen te hebben voor kunstenaars en culturele instellingen. In een brief van Culture Action Europe wijzen 31 netwerken en culturele organisaties deze bezuinigingen af, omdat ze het creatieve ecosysteem en de potentie ervan in Europa ondermijnen. De Raad van de Europese Unie heeft voorgesteld om het budget van Creatief Europa, het belangrijkste programma van de EU voor de culturele en creatieve sector, met € 27,56 miljoen aan toegewezen middelen te verlagen.

Ter ere van het 750-jarig bestaan ​​van Amsterdam organiseert de stad de 14e World Cities Culture Summit (15-17 oktober 2025). Ter voorbereiding op deze top bundelt Amsterdam de krachten met de European Cultural Foundation (ECF), Eurocities en EIT Culture & Creativity om een ​​Europese dag te presenteren: European Cities Unite: Culture in a Changing World, op 14 oktober in Pakhuis de Zwijger.

De bijeenkomst brengt Europees Commissaris voor Cultuur Glenn Micallef, zo'n 60 locoburgemeesters van Cultuur, senior beleidsmakers en culturele leiders uit heel Europa samen. Het is een unieke kans voor steden en netwerken om perspectieven te delen over de uitdagingen waar ze voor staan ​​en om nieuwe manieren van samenwerking te verkennen.

Bavel krijgt zijn langverwachte multifunctionele accommodatie (MFA). Het college van burgemeester en wethouders van Breda heeft besloten tot de bouw van de MFA Bavel. Daarmee start nu de aanbestedingsprocedure en wordt in december begonnen met de sloop van de panden aan de Lange Vore en Pastoor Doensstraat. De nieuwe MFA wordt een centrale plek voor sport, cultuur en ontmoeting in het dorp.

“Dit is een grote stap voor Bavel,” zegt wethouder Jeroen Bruijns (gemeentelijk vastgoed). “Samen met inwoners hebben we een duurzaam en toekomstbestendig ontwerp gemaakt. Nu gaan we echt bouwen aan een plek die het hart van het dorp wordt. De plek waar de gemeenschap samenkomt.” De MFA Bavel biedt ruimte aan een grote sporthal, een cultuurzaal en ondersteunende horeca. Wethouder Marike de Nobel (cultuur) benadrukt het belang van de cultuurzaal: “Met de cultuurzaal krijgt Breda in Bavel een extra podium voor lokale initiatieven, optredens en evenementen. Een plek waar creativiteit en gemeenschapszin samenkomen."

De Tweede Kamer heeft vlak voor het verkiezingsreces ingestemd met het wetsvoorstel dat het verlaagde btw-tarief voor boeken, cultuur, media, sport en evenementen behoudt. Daarmee is de eerder geplande btw-verhoging nu officieel van tafel. Eerder dit jaar hadden het kabinet en de Tweede Kamer al afgesproken de voorgestelde btw-verhoging terug te draaien. Oorspronkelijk zou het wetsvoorstel echter pas rond Prinsjesdag, als onderdeel van het Belastingplan 2026, aan de orde komen. 

Door de val van het kabinet en de aankomende verkiezingen dreigde de behandeling te worden doorgeschoven naar een nieuw parlement, met een meer onzekere uitkomst. Op initiatief van ChristenUnie, CDA, D66 en SGP is het voorstel daarom versneld behandeld tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen. Dankzij deze versnelling kon de Kamer het besluit nog vóór de verkiezingen nemen.

Het Emmaplein in Zeist met daarop het puntige gebouw De Klinker (met bieb en muziekschool) als dominant middelpunt; binnenkort valt er een politiek besluit over transformatie van dat deel van het centrum. Iets waar John Sijmonsbergen nauwelijks op kan wachten. „Zeist verdient een iconisch cultuurgebouw, een culturele supermarkt.” Afgelopen voorjaar trad Sijmonsbergen aan als interim-directeur van Kunstenhuis Idea, waar bibliotheek, muziekschool en al het andere wat die twee samensmeedt tot cultuurcentrum, onderdeel van zijn. Zijn opdracht: de ingeslagen weg voortzetten en - als het aan hem ligt - versnellen in het bereiken van ambities. Het droombeeld? „Een blended venue waar functies door elkaar, in elkaar en over elkaar heen lopen."

Vandaag werd bekend dat het hele Vlaamse museumlandschap grondig op de schop gaat. Er worden drie clusters van musea gevormd in Gent, Oostende en Antwerpen die verregaand moeten gaan samenwerken en onderling functies zullen herverdelen. De collecte van M HKA verhuist van Antwerpen naar Gent, waarbij het Gentse museum, dat tot nu door de stad wordt gesteund, voortaan ook op steun van de Vlaamse regering kan rekenen. M HKA daarentegen moet zich gaan heruitvinden als een kunsthal, naar model van WIELS in Brussel. Aanleiding van de hervorming is een recente beoordeling van de werking en de positionering van de Vlaamse musea door de regering.

Meer dan 100 ministers van cultuur, ondersteund door 1200 vertegenwoordigers van de CCS, hebben in Barcelona, Spanje, een verklaring aangenomen om cultuur te positioneren als een zelfstandig duurzaamheidsdoel. "Dank u wel, Spanje!” juichte Audrey Azoulay, directeur-generaal van UNESCO. "Cultuur als een op zichzelf staand SDG-doel zou vanzelfsprekend moeten zijn. Het blijkt dat we daarvoor moeten vechten! Laten we daar op een tastbare en goed gedocumenteerde manier voor vechten, zodat we die strijd kunnen winnen!", zei ze.

Het Dordthuis moet naast een maatschappelijke functie ook dienen als ruimte voor openbare kunst, vindt de gemeente Dordrecht. Er wordt al druk gewerkt aan het gebouw aan de Spuiboulevard. Nu heeft de gemeente 600.000 euro vrijgemaakt voor kunst in en rond het Dordthuis. Het Dordthuis gaat in 2026 open. Hier gaan de gemeente, de stadsbibliotheek, de Sociale Dienst Drechtsteden en de VVV samenwerken onder één dak.

Het was een belangrijke wens van orkesten en theatergezelschappen: een subsidie voor acht in plaats van voor vier jaar. Dat zorgt voor stabiliteit en minder administratieve lasten en het maakt het makkelijker om voorstellingen en tentoonstellingen ver vooruit te plannen. De ministerraad besloot vrijdag om een belangrijke stap in die richting te zetten en een wetswijziging hiervoor in werking te stellen. Als de nieuwe Tweede Kamer akkoord gaat, kunnen cultuurinstellingen vanaf 2029 voor acht jaar subsidie krijgen. 

De Raad voor Cultuur adviseerde toenmalig cultuurminister Eppo Bruins (NSC) eerder dit jaar om de subsidietermijn te verlengen. Ook de Tweede Kamer vroeg er in een motie om. Demissionair minister Gouke Moes (BBB) kiest nu voor een maximale subsidieduur van acht jaar. De nieuwe aanpak geldt alleen voor de subsidie van het Rijk. Dat is wel een heel belangrijke bron van inkomsten voor de cultuursector, naast de subsidie van gemeenten, provincies en private gelden.

Vanavond worden de Gouden Kalveren uitgereikt, de belangrijkste Nederlandse filmprijzen van het jaar. De genomineerden in de categorie beste speelfilm zijn (nog) geen kaskrakers. Dus laait opnieuw de discussie op: mogen films die weinig publiek trekken wel winnen? Regisseur Johan Nijenhuis zwengelde het thema deze week aan in een LinkedIn-post, waarin hij vooral kritiek uit op subsidies. Hij vindt dat het Filmfonds minder geld moet geven aan experimentele producties voor een klein publiek. Rene Mioch vindt het goed dat de overheid subsidie geeft aan grote én kleine producties. Dat de arthousefilms de grote massa niet bereiken maar vervolgens wel juryprijzen winnen, is volgens hem niet te voorkomen. 

Vriend en vijand zijn het eens: de Nederlandse filmindustrie kan niet zonder subsidies. Zelfs kaskrakers, ook die van Nijenhuis, zijn ervan afhankelijk.

Na 3 succesvolle jaren heeft de Europese Commissie het programma Culture Moves Europe een nieuw budget van 25 miljoen euro toegekend tot 2028. Dit stelt nog eens 7.000 kunstenaars en culturele professionals uit de Creative Europe-landen in staat om een internationaal project te realiseren.