Trends & Ontwikkelingen

Breda University of Applied Sciences (BUas) is de eerste hogeronderwijsinstelling in de EU die Claude for Education, het AI-platform van Anthropic, instellingsbreed beschikbaar maakt. Met deze stap integreert BUas generatieve AI op een manier die aansluit bij haar visie op toekomstbestendig én ethisch onderwijs. Generatieve AI is al onderdeel van het dagelijks werk van studenten en docenten. Vaak gebruiken zij AI-tools op persoonlijke titel. Door Claude centraal aan te bieden,  zorgt BUas voor gelijke toegang én grip op verantwoord gebruik.

De komst van generatieve AI roept vragen op over auteursrechten, eerlijkheid en de positie van makers. Terwijl veel kunstenaars ervoor kiezen hun werk te beschermen door een ‘opt-out’, besloot Studio Erwin Olaf een andere weg in te slaan. In overleg met de in 2023 overleden kunstenaar werd bewust gekozen om zijn werk beschikbaar te stellen voor AI-training. Niet om het unieke kunstenaarschap te vervangen, maar om zijn gedachtegoed levend te houden en zijn kunst wereldwijd onder de aandacht te blijven brengen.

Steeds meer theaters en makers delen hun voorstellingen online. Dat vergroot je bereik, maar roept ook vragen op: wie heeft de rechten en wat moet je regelen? Bij digitale opnames gelden andere regels dan bij live uitvoeringen: je wordt filmproducent, met nieuwe verplichtingen. Met het stappenplan auteursrechten bij digitaal hergebruik ontdek je waar je op moet letten, welke uitzonderingen gelden en hoe je duidelijke contracten opstelt. Zo staan jouw producties niet alleen creatief sterk, maar ook juridisch goed beschermd online.

Op een basisschool in Coal Center, Pennsylvania, gebeurt iets bijzonders. Terwijl veel scholen worstelen met bezuinigingen op muziekonderwijs, rollen hier felgekleurde violen uit de 3D-printer. Ook in Nederland experimenteren makers met 3D-geprinte instrumenten. Stef Driessen van Printstruments in Groningen is uniek in Nederland met het ontwerpen en bouwen van complete strijkinstrumenten uit de 3D-printer.

Voor muziekonderwijs vormen de kosten van instrumenten vaak een drempel. De toekomst ligt waarschijnlijk niet in het volledig vervangen van traditionele instrumenten door 3D-geprinte varianten. Maar als opstap naar 'echte' instrumenten, als manier om muziekonderwijs toegankelijk te maken voor álle kinderen, hebben ze absoluut een plek.

Het is absoluut geen wetenschappelijk onderzoek, benadrukt Mark Lawrence zelf. De schrijver van veel verkochte en bekroonde fantasywerken als The Broken Empire Trilogy is al een tijdje geïntrigeerd door de vraag waartoe AI in staat is. Kan kunstmatige intelligentie een goed verhaal neerpennen? Het antwoord is inmiddels ‘ja’, zo blijkt althans uit het eenvoudige experiment dat Lawrence deed. Geïnspireerd door de oorspronkelijke Turing-test, waarbij mensen moesten raden of ze met een computer of een mens in gesprek zijn, liet Lawrence vier gelauwerde fantasyschrijvers – samen goed voor ongeveer 15 miljoen verkochte boeken – én AI ultrakorte verhalen van 350 woorden schrijven. 

Fantasyfans konden op het blog van Lawrence niet alleen stemmen op het beste verhaal, ook konden ze aangeven of ze van een verhaal dachten dat het door een mens of door AI was geschreven. Maar het slechtste nieuws, aldus Lawrence, was de kwaliteitscheck: ‘AI scoorde beter dan wij. Niet alleen was het verhaal met de hoogste score door AI geschreven, de AI-verhalen scoorden gemiddeld ook nog eens hoger.’De doos van Pandora is geopend, zoveel is duidelijk voor Lawrence. 

In een sector die zoveel waarde hecht aan verbeeldingskracht en originaliteit, is het opvallend hoe lastig het is om digitale informatie over cultureel aanbod efficiënt te ordenen en te delen. Andere sectoren, zoals de boekenwereld met ISBN of de retail met EAN-codes, maken al decennia gebruik van gestandaardiseerde identificatiemiddelen. 

Het artikel “The Idea about Cultural IDs” pleit voor de introductie van unieke culturele ID’s voor voorstellingen, producties, makers en organisaties. Deze digitale vingerafdrukken kunnen fungeren als verbindende schakel tussen uiteenlopende systemen – van ticketing en planning tot publieksanalyse en beleidsmonitoring. 

South by Southwest London (SXSW) heeft zijn eerste trendrapport uitgebracht. Het rapport bevat de opvallendste inzichten en toekomstgerichte thema’s die naar voren kwamen tijdens de allereerste editie van SXSW London, gehouden in Shoreditch van 2 tot en met 7 juni 2025. Het evenement bood een belangrijk ontmoetingspunt voor leiders uit technologie, creativiteit, bedrijfsleven en beleid, met de nadruk op toekomstvisie en ontdekking.

Kunstmatige intelligentie was hét centrale thema. “Zelfstandig opererende AI” wordt gezien als de volgende revolutie. Andere onderwerpen die aan de orde komen zijn: - Ruimtevaart: de nieuwe zakelijke grens. - Collectief individualisme. - Community-gedreven merken. - Zakendoen met een geweten. - De gezondheidszorgtechnologie-revolutie. - Ervaringsgerichte marketing. - Invloed en autoriteit opnieuw gedefinieerd. 

In het IX Zine – een gezamenlijke uitgave van CreativeNL en FONK Magazine, met inzichten verzameld tijdens SXSW 2025 in Austin – reflecteert Jann de Waal, voorzitter van de Topsector Creatieve Industrie, op de impact en implicaties van immersive experiences (IX). 

Volgens De Waal vraagt het IX-domein om een zorgvuldige balans tussen technologische innovatie en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Hij onderstreept het belang van publiek-private samenwerking om publieke waarden te bewaken. Het interview belicht thema’s als vertrouwen, regie op digitalisering en het creëren van waardevolle toepassingen die breder reiken dan entertainment of commercie. De Waal pleit voor bewust beleid, betrokken partners en een gedeelde verantwoordelijkheid om IX in te zetten voor maatschappelijke meerwaarde – en niet alleen voor technologische vernieuwing.

In augustus 2024 is de Europese AI Act officieel in werking getreden. Deze wetgeving heeft als doel het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) binnen de EU te reguleren. Per augustus 2025 gaat fase twee van de AI Act in. Dat betekent strengere regels voor AI-modellen zoals ChatGPT, DALL·E en andere zogeheten General Purpose AI (GPAI). DEN vertelt in een artikel wat deze wetgeving inhoudt en wat dit concreet betekent voor jouw organisatie.

Dinsdag 17 juni was de laatste bijeenkomst van Het Archieftraject 2025, alweer de derde editie georganiseerd door Podiumkunst.net. Het Archieftraject is een professionaliseringstraject voor podiumkunstinstellingen waarin zij leren hun archief te beheren. Hoe brengen zij in kaart wat ze in huis hebben? Hoe organiseren zij het eenvoudig? En wat komt erbij kijken als zij het willen delen met collega’s, onderzoekers, andere makers of publiek? Vier maanden werkten Theater de Krakeling, Mentos Grote Prijs van Nederland, De Toneelmakerij,  Sur Mundo Ensemble en Theatre Day Productions aan antwoorden op deze vragen. 

De Erasmus Universiteit onderzocht de impact van Cultuurloket DigitALLs workshopprogramma. Cultuurloket DigitALL tussen 2022 en 2024 meer dan 120 organisaties ondersteund met financiële bijdragen en kennisontwikkeling door het aanbieden van workshops. Leiden de kennisgerichte workshops tot duurzame institutionele transformatie? Het antwoord blijkt gelaagd.

Enerzijds slagen de workshops opvallend goed op individueel niveau. Maar het begint te haperen bij de overgang van inzicht naar organisatie – van leren naar duurzame verandering. Misschien wel het meest opvallende inzicht is dat de digitale transformatie in de culturele sector niet alleen draait om méér kennis, maar om betere voorwaarden voor kennis om te circuleren, te landen en zich te ontwikkelen binnen organisaties. Het rapport identificeert het ontbreken van geïntegreerde digitale strategieën als de meest urgente capaciteitskloof.

Is het einde der tijden aangebroken voor de kunstenaar, nu AI steeds beter wordt? Volgens film- en theatermaker Leeuw van Moerkerken loopt dat zo’n vaart niet, schrijft hij in dit opiniestuk: de creativiteit van AI werkt fundamenteel anders dan die van de mens.

Het onderwerp ‘werken met publieksdata’ leeft in de culturele sector. De derde editie van het e-zine van de Taskforce Publieksdata geeft een update over verschillende projecten, waaronder het Culturele Doelgroepenmodel, de EU-samenwerking en het digitale informatieplatform voor de podiumkunsten. Ook spraken we met de Deense counterpart van DEN: Applaus.

Het e-zine is gemaakt in opdracht van de Taskforce Samenwerkingsverband Publieksdata, gevormd door zeven instellingen uit het culturele veld: Cineville, CJP, Digitaal Informatieplatform Podiumkunsten (DIP), Kunsten ’92, Platform ACCT, Rotterdam Festivals en onder leiding van DEN Kennisinstituut cultuur & digitale transformatie. Deze taskforce is tot eind 2024 mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van OCW. Vanaf 2025 is het programma publieksdata onderdeel van de activiteiten van DEN.

Op streamingdiensten staat steeds meer muziek die niet is gemaakt door artiesten, maar door AI. Sommige artiestprofielen lijken net echt, compleet met bandfoto’s en een biografie. Bij een recente AI inspectie door Deezer bleek onlangs bijna een op de vijf nieuwe nummers in de muziekbibliotheek afkomstig van AI. Waarschijnlijk ligt het werkelijke percentage nog veel hoger, want de inspectiesoftware detecteert niet alle AI-muziek.

Deezer-topman Lanternier: “AI is niet per definitie goed of slecht.” Nee, niet per definitie, maar Deezer ontdekte dat 70 procent van de muziek die geheel door AI is gemaakt frauduleus is. Het is niet moeilijk om je een toekomst voor te stellen waarin de rol van de artiest volledig wordt uitgehold. 

Digitaal leiderschap is nodig om de digitale transformatie van culturele instellingen in goede banen te leiden. Maar wat houdt digitaal leiderschap eigenlijk in? DEN sprak drie directeuren uit de cultuursector over hoe zij digitaal leiderschap in de praktijk brengen. Daarnaast deelt Maaike Verberk, directeur van DEN, haar visie op digitaal leiderschap en vertelt ze waarom nu het moment is om koers te bepalen richting een succesvolle en integrale digitale transformatie. Tenslotte dook DEN in de vakliteratuur. 

Nederlandse auteurs zijn boos op Meta, dat hun boeken zonder toestemming zou hebben gebruikt om AI te trainen. De teksten kwamen uit LibGen, een illegale database met miljoenen titels, die volgens Nieuwsuur is ingezet bij de ontwikkeling van Meta’s chatbot. De Auteursbond onderzoekt juridische stappen. De Auteursbond riep getroffen auteurs op zich te melden. Inmiddels zijn er ruim zeshonderd meldingen binnengekomen.

Een brede coalitie van Europese en internationale auteurs, artiesten, uitgevers en producenten uit de creatieve sector heeft scherpe kritiek geuit op de recent gepubliceerde Europese AI-gedragscode en de bijbehorende richtlijnen. In een gezamenlijke verklaring spreekt de sector van een gemiste kans en beschuldigt zij de Europese Commissie ervan het belang van aanbieders van generatieve AI boven dat van rechthebbenden te stellen. Met name het zogeheten template voor openbaarmaking van trainingsdata, dat bedoeld is om transparantie te bieden over het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal in AI-training, wordt fel bekritiseerd.