Trends & Ontwikkelingen

Deze week kwamen leden van de Europese creatieve gemeenschap samen met EU-wetgevers in Brussel om met elkaar te spreken over de uitvoering van de EU Artificial Intelligence Act. Dit wetgevingskader, dat precies een jaar geleden werd goedgekeurd, heeft als doel AI-ontwikkelingen te reguleren, maar er bestaan zorgen over de daadwerkelijke implementatie en het effect op de creatieve sector. Deelnemers spraken namens een brede coalitie van auteurs, performers, uitgevers, producenten en culturele ondernemingen en uitten ernstige bezorgdheid over de huidige richting van de AI-beleidsimplementatie in de EU.

Stel je eens voor: elke keer dat je ‘alsjeblieft’ of ‘dankjewel’ typt in een AI-tool, draag je zonder het te weten bij aan een enorme energieverslinding. Dit blijkt de harde realiteit te zijn. Sam Altman, de topman van OpenAI, onthulde onlangs in een artikel in de New York Post dat alledaagse beleefdheden zijn bedrijf tientallen miljoenen dollars extra aan elektriciteitsverbruik kosten. 

Deze onthulling maakt ondubbelzinnig duidelijk hoe de snelle groei van kunstmatige intelligentie een grote, vaak onzichtbare, impact heeft op ons energieverbruik en daarmee op duurzaamheid. Ook in de cultuursector, waar AI steeds vaker wordt gebruikt, is het goed om stil te staan bij deze ‘verborgen’ kosten.

Elton John heeft volgens Reuters scherpe kritiek geuit op het voorstel van de Britse regering om de auteursrechtwetgeving aan te passen, zodat technologiebedrijven kunstmatige intelligentie (AI) kunnen trainen met creatieve content zonder gegarandeerde vergoeding aan de oorspronkelijke makers. Hij noemde het plan ‘crimineel’ en verklaarde zich ‘diep verraden’ te voelen door de Labour-regering van premier Keir Starmer, die hij eerder steunde.

Björn Ulvaeus, beter bekend van Abba, vreest voor het voortbestaan van de culturele sector als technologiebedrijven hun zin krijgen. Die willen de bestaande Europese AI-wet uitkleden. Hij stond te juichen, de tachtigjarige Björn Ulvaeus uit Zweden, toen Brussel vorig jaar een AI-wet aannam. Maar nu hij merkt dat de grote technologiebedrijven proberen de wet alsnog te verwateren, is het tijd om zélf naar Brussel te gaan, om de Europese Commissie en het Europees Parlement zijn visie te geven. “Die wet moet blijven zoals hij is”, zegt Ulvaeus. Ulvaeus is nog steeds actief, tegenwoordig ook als voorzitter van de grootste vereniging van voorvechters van auteursrechten ter wereld, de Cisac. In die hoedanigheid kwam hij naar Brussel. 

“Theater? Dat is toch niets voor mij.” Die woorden hoorde een oud-medewerker van Het Nationale Theater vijf jaar tijdens haar revalidatie. Niet vanwege een gebrek aan interesse, maar omdat deze persoon dacht dat theater voor iemand met een beperking simpelweg niet toegankelijk was. En dat is precies waarom digitale toegankelijkheid ertoe doet. Want wat als iemand wél graag wil, maar je website een onzichtbare drempel vormt? Het Nationale Theater deelt wat ze leerden tijdens de toegankelijkheidstest vijf jaar geleden en de test van het afgelopen jaar. 

Om je (potentiële) publiek een waardevolle ervaring aan te bieden is het van belang dat je als culturele organisaties je publiek kent. Dat doe je door aanwezig te zijn op de vloer, in gesprek te zijn met je bezoekers, en publieksonderzoek te doen. Een nog onderbenutte bron voor inzicht vormen de publieksdata.

Samen met de Brabantse culturele instellingen, beleidsmedewerkers en de landelijke Taskforce Publieksdata werkt Kunstloc Brabant op verschillende manieren aan het vergroten van kennis over het toepassen van publieksdata om zo het publieksbereik te vergroten en te verbreden. 

We leven steeds digitaler: we ontmoeten elkaar online, bekijken en interacteren met de wereld door onze telefoon, en alles is binnen handbereik. Digitalisering verandert de manier waarop we samenleven in een hoog tempo. Bijna alle sectoren ontwikkelen van fysiek naar digitaal of zoeken een hybride vorm. Dat noemen we digitale transformatie. Maar hoe zit dat met cultuur?

Digitale transformatie hoeft niet ingewikkeld te zijn en je hoeft het niet alleen te doen. Kunstloc Brabant werkt samen  Samen met andere culturele instellingen in Brabant verandert Kunstloc Brabant de manier waarop we werken. Door kennis te delen, trainingen te organisaren in samenwerking met DEN en te bouwen aan een leercommunity. 

Instagram- en Facebookgebruikers die niet willen dat moederbedrijf Meta hun posts gebruikt om kunstmatige intelligentie (AI) mee te trainen, moeten daar nu bezwaar tegen maken. Doen ze dat niet vóór 27 mei, dan gebruikt Meta automatisch hun gegevens voor het trainen van Meta AI. Meta wil alle openbare data van volwassen gebruikers, zoals posts, foto’s en comments, gebruiken om Meta AI te trainen.

De laatste jaren is kunstmatige intelligentie uitgegroeid tot een populair schrijfhulpmiddel. In Nederland is al ruim een kwart van de bevolking gebruiker van ChatGPT. Deze snelle opkomst roept vragen op over eigenaarschap: wanneer is iets nog je eigen werk, en wat doet het auteursrecht ermee?

Tot nu toe rust er alleen auteursrecht op het oorspronkelijke werk dat door een mens is geschapen. De eindverantwoordelijkheid lig bij de auteur: of je nu met AI werkt of niet, je moet zorgen voor een uniek, inhoudelijk correct manuscript. De EU werkt aan een nieuwe AI-verordening (AI Act) die generatieve AI-systemen verder reguleert. Schrijversorganisaties als de Auteursbond wijzen erop dat het huidige voorstel nog onvoldoende bescherming biedt voor makers​. Wel komt er vanaf 2026 een nieuwe verplichting om output van generatieve AI duidelijk als zodanig te labelen. 

Een film op maat met jezelf in de hoofdrol, een schilderij van je dromen in vijf seconden of een boek over rouw dat een machine voor je schrijft. Kunst is nog nooit zo makkelijk  en zo ongemakkelijk  geweest. Kunstenaars, platforms en techbedrijven experimenteren volop met GenAI. Maar bij Jan Scheele knaagt de vraag steeds meer: willen mensen wel geraakt worden door iets dat geen ziel heeft? Mag ‘moeiteloos’ ook gewoon mooi zijn? Hij duikt hier in een artikel verder in. 

Steeds meer culturele organisaties houden zich bezig met de ethische vraagstukken rondom sociale media. Hoe verantwoord is het nog om op de platformen van de Big Tech bedrijven actief te blijven? Mocht jouw organisatie overwegen om X te verlaten, maar weet je nog niet precies hoe? Cultuur Marketing geeft een handleiding. 

Meta (eigenaar van Facebook, Instagram en WhatsApp) wil alle openbare data van volwassen gebruikers gaan inzetten voor het trainen van zijn AI. Wil je zorgen dat Meta jouw gegevens niet zomaar kan gebruiken? Dan kun je bezwaar maken via de Facebook- en Instagram-apps. Vanaf 27 mei gaat het nieuwe beleid in, dus jouw bezwaar moet vóór die dag binnen zijn. De Kunstenbond legt uit hoe je bezwaar maakt. 

Steeds meer organisaties willen hun online communicatie verbeteren – en terecht. Door je social media posts toegankelijk te maken, bereik je ook mensen met een visuele, auditieve of cognitieve beperking. Bovendien sluit dit goed aan bij een toegankelijke website, iets wat vanaf 28 juni 2025 verplicht is volgens de European Accessibility Act. DEN geeft vier praktische tips om jouw social media content toegankelijk te maken.

De rechtbank Amsterdam heeft op 16 april 2025 een aanvullend tussentijds vonnis gewezen in de zaak tussen Pictoright en Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram. In deze zaak oordeelde de rechtbank eerder al dat Meta per juni 2021 een passende vergoeding zal moeten betalen aan de beeldmakers die Pictoright vertegenwoordigt. In het nieuwe tussenvonnis bevestigt de rechtbank het belangrijkste uitgangspunt van het vorige vonnis: op Meta rust een voortdurende verplichting om zich in te spannen om een licentie te krijgen van Pictoright. De wijze waarop de aan deze licentie gekoppelde vergoeding dient te worden vastgesteld moet volgens de rechtbank betrouwbaar en voldoende controleerbaar zijn.

Twee Nederlandse VR-werken zijn geselecteerd voor de Immersive Competition van het festival van Cannes – van in totaal slechts negen producties. Het mag gezien worden als een erkenning van het hoge artistieke niveau van de Nederlandse XR-scene. De VR-documentaire Lacuna van Maartje Wegdam en Nienke Huitenga-Broeren was eerder dit jaar een uitschieter op het IFFR. De interactieve VR-opera From Dust van Michel van der Aa, die ook de muziek componeerde, ging in december 2024 in première tijdens de Rotterdamse Immersive Tech Week en zal ook te zien zijn op het aankomende Holland Festival.

Beide werken zijn geselecteerd voor de tweede Immersive Competition van het filmfestival van Cannes, waarin in totaal slechts negen werken zijn opgenomen. Een opmerkelijke erkenning van het hoge artistieke niveau van de Nederlandse XR-productie.