Trends & Ontwikkelingen

Sport en cultuur zijn belangrijke pijlers van de vrijetijdsbesteding van Nederlanders. Het Mulier Instituut en de Boekmanstichting hebben samen onderzocht in hoeverre Nederlanders deelnemen aan sport- en cultuuractiviteiten. En hoe deze domeinen zich tot elkaar verhouden. Het rapport biedt inzicht in de mate van overlap tussen deelname aan sport en cultuur. En in verschillen in deelname naar persoonskenmerken, zoals leeftijd, opleiding, inkomen en stedelijkheid.

De fameuze ‘kuisheidsgelofte’ Dogma 95 bestaat dertig jaar, aanleiding om vier Dogmafilms in de bioscoop terug te brengen. Wat was het belang van deze ironische Deense filmsekte? Die initiators waren aankomend regisseur Thomas Vinterberg (1969) en Lars von Trier (1956). Het tienpuntenplan, hun zelfverklaarde ‘gelofte van kuisheid’, schreef onder meer voor: altijd filmen op de locatie waar het verhaal zich afspeelt. Achteraf geen geluid of muziek toevoegen. Er wordt louter gedraaid met handheldcamera’s. Alleen gebruikmaken van bestaand licht. 

Het was brutaal, het was grappig, en het leverde ook nog wat op. Het bescheiden filmland Denemarken kwam ermee in het nieuws, alsof er zojuist een volgende nouvelle vague was ontdekt, de leidende Franse filmstroming uit de jaren vijftig en zestig. En in 1998 werden zowel Von Trier (met The Idiots) als Vinterberg (met Festen) toegelaten tot de officiële competitie van het Cannes filmfestival.

In 2024 werden 6.720.843 bezoeken gebracht aan 56 poppodia aangesloten bij de VNPF. Hierbij betaalde 85,8% van het publiek entreegeld, terwijl 14,2% van het publiek gratis activiteiten bezocht. Na een lichte stijging van het aandeel betaalde bezoeken in 2023, was de verhouding tussen betaald en gratis bezoek in 2024 weer min of meer gelijk aan de jaren ervoor. 

In 2024 werden 7.903 concerten en 2.863 clubavonden georganiseerd door 56 poppodia aangesloten bij de VNPF.  Het aandeel uitverkochte concerten en clubavonden daalde iets ten opzichte van een jaar eerder. In 2024 waren 23% van alle concerten en 24% van alle clubavonden van de poppodia uitverkocht. In 2023 was dit nog respectievelijk 27% en 28%. Deze cijfers zijn afkomstig van de Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals (VNPF) die een analyse maakte van de gegevens van 56 aangesloten poppodia over de jaren 2023 en 2024.

Veel wetgeving rond regulering van de arbeids- en zzp-markt ligt klaar voor behandeling in de Kamer. De val van het kabinet zet dat onder druk. ZiPconomy geeft een overzicht van mogelijke gevolgen, waarbij de handhaving schijnzelfstandigheid gewoon doorgaat.

Donderdag wordt bekendgemaakt welke acteurs genomineerd zijn voor een Theo d’Or. De tijd dat gerenommeerde acteurs met klassiek toneelrepertoire in grote schouwburgen de grootste kanshebbers op een toneelprijs waren, lijkt definitief voorbij. De Nederlandse Toneeljury nomineerde dit jaar vooral acteurs die speelden in nieuw geschreven toneelteksten en kleine theaterzalen.

Verder maken vooral mannen kans op de prijs, die sinds vorig jaar genderneutraal wordt uitgereikt. Dat is opvallend in een seizoen vol indrukwekkende vrouwenrollen. De Volkskrant licht de interessantste genomineerden uit – en dat zijn nou juist opvallend veel vrouwen.

De nieuwe cultuurplannen baren de stichting AJSO (Almeers Jeugd Symfonie Orkest) grote zorgen. Talentontwikkeling is namelijk niet terug te vinden in de nota Cultuurkoers 2040 en het Cultuurplan voor 2025-2028 die het college onlangs publiceerde. “Kennelijk hoort dit plotseling niet meer bij de basisinfrastructuur van de stad”, reageert het AJSO-bestuur in een noodkreet aan de gemeenteraad.

De kloof tussen stad en platteland is al jaren een dankbaar onderwerp in de politiek en aan talkshowtafels. Maar nieuw onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau naar sociale ongelijkheid toont aan: die kloof bestaat vooral in ons hoofd. In plaats van een gapend gat tussen stad en platteland ziet het SCP dan ook eerder zeven breuklijnen dwars door Nederland lopen. Dit zijn de sociale klassen waarin de samenleving op basis van economisch, cultureel, sociaal en persoonskapitaal (gezondheid en aantrekkelijkheid) kan worden ingedeeld. 

De gemeente Horst aan de Maas werkt samen met inwoners en organisaties aan vitale kernen en een sterke sociale basis, waarin cultuur een belangrijke rol speelt. Wethouder Riny Coenders benadrukt het belang van cultuur voor ontmoeting en ontwikkeling: "Cultuur brengt mensen met een gezamenlijke hobby of passie bij elkaar en zorgt voor plezier en betrokkenheid in de samenleving."

In plaats van een nieuw cultuurbeleid heeft de gemeente gekozen voor een uitvoeringsprogramma, voortvloeiend uit het cultuurbeleid 2020. Dit programma is geactualiseerd op basis van de verenigingsmonitor en gesprekken met het lokale veld. Een nieuwe uitvoeringslijn is toegevoegd om het verenigingsleven extra aandacht te geven, gezien de belangrijke rol die verenigingen spelen in de leefbaarheid van de dorpen.

In steeds meer Nederlandse gemeenten verdwijnt muziekonderwijs langzaam uit beeld als essentieel onderdeel van de ontwikkeling van kinderen. Waar muziekscholen vroeger vanzelfsprekend gesteund werden door de lokale overheid, moeten ze het nu vaak alleen zien te redden op de vrije markt. Dat heeft gevolgen: versnippering, ongelijkheid en het verdwijnen van een goed werkend systeem. Dat zeggen Frank de Jong (Kunstloc Brabant), Frans Funnekotter (Kunstencentrum LOUIS) en John Gubbels (Kunstkwartier).

In de culturele sector wordt steeds vaker gesproken over het belang van een veilige werkomgeving. Ook in de popsector zijn we ons ervan bewust dat artiesten, technici, medewerkers en vrijwilligers zich veilig moeten voelen op hun werkplek. Maar hoe bereik je dat? Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) stelde onlangs de vraag of een verplichte gedragscode daaraan bijdraagt.

Volgens het NIP kan een gedragscode helpen om helderheid en houvast te bieden. Maar alleen een document is niet genoeg. Een veilige werkomgeving vraagt ook om goed voorbeeldgedrag van leidinggevenden, duidelijke meldprocedures en regelmatige gesprekken binnen teams. Het gaat erom dat iedereen zich verantwoordelijk voelt voor een gezonde werkcultuur. 

Digitale prentenboeken dragen net als papieren boeken bij aan de taalontwikkeling van peuters. Voor het eerst is nu de inzet ervan in de kinderopvang onderzocht. De woordenschat van peuters gaat aantoonbaar vooruit wanneer pedagogisch medewerkers digitale prentenboeken inzetten, zo blijkt uit een nieuwe effectstudie van Osterhaus, Van Steensel en De Koning. Voorwaarde is wel dat zij beschikken over een kwalitatief aanbod én voldoende zijn getraind in het gebruik ervan. 

De creatieve sector in Eindhoven staat zwaar onder druk nu meerdere broedplaatsen in hun voortbestaan worden bedreigd. Als er niet snel actie wordt ondernomen, is dat funest voor het creatieve ecosysteem van de stad. Die waarschuwing komt van De Creatieve Laag, een netwerk van verschillende creatieve maakplekken in Eindhoven. Volgens de verenigde broedplaatsen is er nu in korte tijd ‘acute druk’ ontstaan omdat door een recent aantal ontwikkelingen in de stad in amper twee jaar tijd zo’n 20.000 vierkante meter aan creatief vloeroppervlak dreigt te verdwijnen.

Het Rijksmuseum en het Nationaal Archief hebben het omvangrijke archief van de Nederlandse familie Swellengrebel verworven. Het betreft een zeldzaam familiearchief dat tien generaties beslaat en teruggaat tot in de 17de eeuw. Opvallend zijn onder meer Hendrik Swellengrebels (1734-1803) reisverslagen en aquarellen met betrekking tot zijn drie reizen door de Kaapkolonie, tegenwoordig deel van Zuid-Afrika. Zijn reisverslagen geven inzicht in de koloniale verhoudingen met de oorspronkelijke bewoners van het land en mensen in slavernij. 

Blind Walls Gallery begeleidt komende periode vijf nieuwe talenten uit Nederland en België in onder meer het creëren van een muurschildering op het festival Ploegendienst als een solo-expositie. Dit traject heeft na drie editie vorig jaar een nieuwe aanpak en nieuwe naam gekregen: Blind Walls Talent Call. In de Blind Walls Talent Call staat begeleiding centraal. 

Wat is er nodig om kunst en cultuur op en rond school toegankelijk te maken voor leerlingen in het gespecialiseerd onderwijs? Deze vraag stond centraal tijdens de Strategiesessie gespecialiseerd onderwijs, afgelopen 14 juni. a. Meer bewustwording over het gespecialiseerd onderwijs zorgt bij culturele instellingen zoals musea en theater voor een divers aanbod. Andere aanbevelingen die werden gedaan zijn: Maak het aanbod makkelijker te vinden voor GO-scholen en ouders, zorg dat beleidsmakers meer in contact komen met het werkveld en ga samenwerken met partijen in de omgeving van de school. De Rijke Schooldag is hiervoor een geschikt middel, zo haal je het aanbod naar je school toe.

Cultuur blijft een onmisbare kracht in onze samenleving. Juist in tijden van financiële druk is het van belang dat we samen zorgen dat cultuur niet van de gemeentelijke agenda verdwijnt. Kunstgebouw staat hierin naast gemeenten, culturele organisaties en makers in Zuid-Holland. Wij ondersteunen hen met kennis en praktische tips, om cultuur stevig te verankeren in lokaal beleid – nu en richting de gemeenteraadsverkiezingen van 2026. 

Anders dan voor onderwijs of zorg zijn gemeenten niet verplicht geld uit te geven aan kunst en cultuur. Dat betekent dat culturele voorzieningen en activiteiten in gemeenten vaak extra onder druk komen te staan bij mogelijke bezuinigingen. Daarom is het belangrijk dat gemeenten nu alvast nadenken over hun toekomstig cultuurbeleid en over de inzet van (voldoende) middelen. Kunstgebouw laat zien wat jij zelf kan doen. 

Culturele organisaties hebben leiders nodig die teams begeleiden en de organisatievisie realiseren. Leidinggeven blijkt in de praktijk echter vaak lastiger dan gedacht. Of je nu bewust hebt gesolliciteerd of er langzaam in bent gegroeid, iedereen kan zich ontwikkelen in leiderschap. Leiderschap uit zich op verschillende manieren. Om hier meer over te weten te komen, spraken Cultuurmarketing met Rajiv Gokhale, docent van de 
cursus Leiderschap bij Cultuurmarketing. Hij vertelt over samenwerking binnen teams, effectieve communicatie, en wat leiders kunnen leren.

In maart 2025 verscheen het onderzoeksrapport ‘Fair Pop Pilot – op weg naar fair pay voor liveoptredens’ uitgevoerd door onderzoekers van de Erasmus School of History, Culture and Communication in opdracht van de Ketentafel Popmusici als onderdeel van het programma fairPACCT van Platform ACCT. De resultaten bieden waardevolle inzichten in de huidige situatie van de Nederlandse live popsector en benadrukken de al eerder geconstateerde noodzaak voor een werkend systeem ten aanzien van passende vergoedingen voor Nederlandse popmuzikanten. 

Inmiddels is het rapport door de Ketentafel besproken en geëvalueerd. Ondanks de waardevolle stappen die zijn gezet is het grootste struikelblok voor daadwerkelijke implementatie van fair pay in de sector de financiële dekking waarvoor nog geen structurele oplossing is gevonden. De situatie bij de poppodia en de popartiesten onderstreept het belang van verdere verkenning van financieringsmogelijkheden, zowel binnen als buiten overheidskanalen. 

Samen met voordekunst onderzoekt PLatform ACCT in het programma Leve het Geven de mogelijkheden om particulier geven voor makers te stimuleren. Leve het Geven blijft volop in beweging en groeit in impact. In 2025 is er via de matchfundingregeling binnen het programma al meer dan €296.252,00 gematcht. Samen met de bijdragen van maar liefst 13.779 donateurs is hiermee inmiddels ruim €1.018.430,00 opgehaald voor uiteenlopende creatieve projecten. 

Naast deze financiële successen biedt het programma ook nieuwe inzichten. Dit jaar verschijnt het derde en laatste onderzoeksrapport van de Leerstoel Mecenaatstudies aan de Universiteit Utrecht. In dit onderzoek worden vraagstukken onderzocht rondom de financiële en relationele dynamiek bij vragen en geven waarmee creatieve professionals te maken hebben. Om deze uitkomsten toegankelijk en inspirerend te maken, is er bij elk onderzoeksrapport een serie video’s ontwikkeld. 

Hoe laten we wereldoriëntatie, burgerschap en cultuuronderwijs op een geïntegreerde en doelgerichte manier samenkomen in het curriculum? Met die vraag gingen leerkrachten Valèry Bolscher en Joyce Arts (basisschool de Regenboog in Cuijk) en Aniek van de Weijer (basisschool De Zonnewijzer in Westerbeek) met intermediair Zorynda Janssen afgelopen tijd aan de slag. Het resultaat: een praktisch handboek met tips en activiteiten bij de thema’s van wereldorientatie en burgerschap, gekoppeld aan cultuureducatie. De leerkrachten en Zorynda delen hun proces en de integratie van deze uitgewerkte thema’s op school.

Heel wat auteurs vrezen dat AI-gegenereerde teksten het literaire veld gaan overheersen. Zo’n vaart zal het niet lopen, betoogt Jens Meijen. AI-systemen genereren tekst op basis van statistische waarschijnlijkheid, wat vaak resulteert in clichématige en voorspelbare teksten. Hoewel AI nuttig kan zijn voor brainstormen, kan overmatig gebruik leiden tot een afname van creatief denkvermogen bij schrijvers. Meijen benadrukt het belang van menselijke expressie en vakmanschap in literatuur en waarschuwt voor de afhankelijkheid van AI in het schrijfproces. Lezers moeten kritisch blijven over AI-gegenereerde literatuur.

Terwijl velen AI als een bedreiging zien, wordt de technologie tegelijkertijd ook als wondermiddel gepresenteerd. In de kunsten en in het cultuurbeleid zien we deze twee extremen terug. Veel verwachtingen en bedreigingen rond AI lijken gestoeld op verbazing over hoe snel de technologie zich ontwikkelt. Maar gaat het eigenlijk wel zo hard?

In de kunstpraktijk lijkt AI eerder te inspireren dan kunstenaars overbodig te maken. Inspiratie die vooral weerklank vindt in de crossover tussen kunst en technologie, waar zulke artistieke reflectie kan bouwen op de praktijken, methoden en netwerken die daar decennialang zijn opgebouwd onder de noemers ArtScience, Digitale Cultuur, e-cultuur, media- en elektronische kunst. Daar wordt de aandacht voor AI aangegrepen als stimulans voor de ontwikkeling van deze relatief onbegrepen niche van de cultuursector tot dé kunstdiscipline die de cultuursector maatschappelijk relevant houdt in tijden van (ogenschijnlijk) snelle technologische verandering. Een verdienste die best breder erkend en ondersteund zou mogen worden in het culturele veld.

De Nederlandse festivalmarkt kraakt. Afgelastingen, financiële problemen en faillissementen domineren het festivalseizoen van 2025. Wat is er aan de hand in een industrie die ooit het toonbeeld was van creativiteit, verbinding en innovatie? Het antwoord is volgens Denis Doeland even simpel als pijnlijk: jarenlang kortetermijndenken. Een digitale achterstand. En vooral: het structureel negeren van de waarde van de fan.

De fanrelatie is volgens Doeland het grootste bedrijfseconomische vermogen van een festivalorganisatie. Slimme organisaties sturen op Customer Lifetime Value (CLV) en Average Revenue Per User (ARPU). Want een fan die blijft terugkomen, is meer waard dan tien eenmalige bezoekers. Investeer in herkenning, waardering en beloning. Laat data vóór je werken, niet tégen je fans. Bouw aan een digitale infrastructuur waarin fans, data, content en community centraal staan. 

Bezoekers van Paaspop, Harmony of Hardcore en 7th Sunday Festival gaan vrijwel zeker meebetalen aan het wegwerken van dreigende financiële tekorten van Meierijstad. Met een belasting op de entreekaartjes wil de gemeente ruim zes ton binnenhalen. De organisatoren zijn met stomheid geslagen. Het is nog niet honderd procent zeker dat Meierijstad een belasting op kaartjes voor deze evenementen gaat invoeren, omdat de politiek pas begin juli knopen doorhakt over allerlei (andere) bezuinigingen en manieren om extra geld binnen te halen. De kans dat de heffing van drie euro per kaartje wordt ingevoerd, is echter groot. Dit omdat de gemeente de komende jaren vrijwel zeker miljoenen euro’s te kort gaat komen. 

Paaspop-directeur Chris Seijkens is ‘met stomheid geslagen’ „Het voelt alsof we een melkkoe zijn. Zijn wij soms de oplossing om financiële gaten van de gemeente te vullen?” Johan Dortmans de organisator van Harmony of Hardcore en 7th Sunday Festival, is het helemaal met Seijkens eens. „Ik snap niet waar het idee vandaan komt dat wij een bodemloze put zijn. Het kost echt veel moeite om festivals overeind te houden."

De Kamerbrief die De Creatieve Coalitie in aanloop naar het commissiedebat over het zzp-beleid opstelde, is door de politiek goed opgepikt. Tijdens de stemmingen van 27 mei 2025 werd een motie van Kamerlid Boon (PVV) aangenomen die onze oproep ondersteunde. Het Kamerlid diende een motie in waarin werd verzocht het (illegaal) afwentelen van boetes en naheffingen van opdrachtgevers op opdrachtnemers – in gevallen van schijnzelfstandigheid – te stoppen. De motie werd door een brede samenstelling in de Tweede Kamer aangenomen.

Het Van Gogh Museum heeft voor het eerst een werk van Henri Matisse verworven: Olijfgaard in Collioure (1905). Hiermee wordt een langgekoesterde wens vervuld om de collectie navolgers van Van Gogh uit te breiden. Het schilderij wordt getoond naast een rietpentekening van Van Gogh, wiens dynamische stijl Matisse sterk beïnvloedde.

Ingrid Rollema, kunstenaar en medeoprichter van de HOPE Foundation, zet zich al sinds 1992 in voor kunstlessen aan kinderen in het door geweld geteisterde Gaza. Zij vertelt over het enorme doorzettingsvermogen van de kinderen. ‘Onze makers zijn geen psychologen, maar hebben dagelijks te maken met kinderen die veel verlies meemaken.’ Tegenwoordig werkt de HOPE Foundation in Gaza onder de radar. Namen van docenten worden niet expliciet genoemd en ze zijn voorzichtig in wat ze naar buiten brengen. 

De Bestuurlijke afspraken cultuurbeoefening 2025 – 2028 die het Rijk, provincies en gemeenten onlangs hebben ondertekend, zijn mooi, maar Kamerlid Mohammed Mohandis (GroenLinks-PvdA) ziet graag boter bij de vis. Hij bepleit een nieuwe financieringsbasis die langdurige zekerheid biedt. 

Mohandis bepleit om het model van de Bibliotheekwet – elke gemeente is verplicht te zorgen voor een lokale bibliotheekvoorziening – uit te breiden naar alle culturele functies die we van belang vinden.‘We moeten wettelijk vastleggen in welke culturele functies gemeenten minimaal moeten voorzien.’

Het Filmfonds gaf geen geld voor ‘The North’, maar The Guardian loopt nu weg met deze ‘ultieme hike-film’ die met een nieuw distributiemodel pioniert. Naast een bijdrage van Visit Scotland, en die van andere sponsors, deed de film het met het bescheiden budget van 75.000 euro – bijeen gebracht middels een crowdfundactie, een lening en subsidie van het Amsterdamse Fonds voor de Kunst. Het Filmfonds gaf geen geld omdat de productie niet voldoet aan zijn Fair Practice Code. Dat lijkt een nadeel want zonder Filmfonds geen reguliere distributie in filmtheaters. Maar het biedt ook kansen. The North toont een toekomst van filmdistributie: waarom kun je dat via een platform niet zelf doen? Als er minimaal 7.500 liefhebbers van wandelen, backpacken en hiken naar de film kijken, is de film al uit de kosten. Bovendien creëer je zo je eigen fanbase en doelgroep.

De Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft van de Huisorde van Oranje; het is een hele mond vol. Koning Willem Alexander reikte ‘m uit aan politica Carolien Gehrels. Ze kreeg de medaille voor haar jarenlange voorzitterschap van stichting Méér Muziek in de Klas. De stichting wil dat ieder kind evenveel kans krijgt om kunst en cultuur te ontdekken, en organiseert daartoe culturele activiteiten tijdens en na schooltijd. Onder leiding van Gehrels bereikte de stichting de afgelopen jaren meer dan een miljoen kinderen.

De Eremedaille is één van de hoogste onderscheidingen van het Koninklijk Huis en wordt toe toegekend aan mensen die blijk hebben gegeven bijzonder uit te blinken in hun vakgebied.

De donkere wolken die zich met het aantreden van het kabinet samenpakten boven de culturele wereld, zijn voor een belangrijk deel overgewaaid in de elf maanden die de coalitie standhield. Toch is de verhouding tussen cultuur en coalitie slecht gebleven. Het kabinet heeft „weinig” betekend voor de cultuursector, resumeert Jeroen Bartelse van belangenvereniging Kunsten'92. Cultuurbeleid heeft „vrijwel stilgestaan”, zegt hij. De culturele en creatieve sector snakt inmiddels naar „ambitieus” cultuurbeleid, „in tijden van polarisatie kan de samenleving aandacht en investeringen gebruiken voor wat ons bindt in plaats van wat ons scheidt.”

Vóór de zorgen over de geschrapte btw-verhoging had de cultuurlobby haar pijlen gericht op een ander groot beleidsvraagstuk: de manier waarop de cultuursubsidies worden verdeeld. Het subsidiestelsel moet hervormd worden. De Raad voor Cultuur kwam met een nieuwe visie, een herinrichting van het subsidiesysteem. Over het plan zei minister Bruins: te duur. Vorige maand kwam de Raad voor Cultuur met een voorstel hoe er toch nog verbeteringen konden worden doorgevoerd, zonder extra geld uit te geven. Op basis daarvan zou de minister voor de zomer met een plan komen voor aanpassingen in het subsidiestelsen. 

Zodra het kabinet demissionair is, zal de Tweede Kamer bepalen welke onderwerpen het ‘controversieel verklaart’, over welke onderwerpen het kabinet nog besluiten mag nemen, en welke het moet laten liggen voor een volgend kabinet.

Als je kinderen nu kennis laat maken, blijven ze misschien voor altijd verbonden aan de muziek. Met die gedachte krijgen Somerense basisschoolleerlingen een bijzondere muzikale ervaring. Voor het 150-jarig bestaan van de muziekvereniging pakt Somerens Lust groots uit. Met het oog op de toekomst zijn deze week de jongste Somerenaren aan de beurt. ,,We willen leerlingen op een laagdrempelige manier kennis laten maken met de schoonheid van muziek”, zegt kartrekker Jessie Veltman.

Dat gebeurt met het project ‘Jij bent Muziek’. ,,Muziek en concerten zijn niet meer voor iedereen weggelegd”, legt Veltman uit. Deze week ervaren zo’n vierhonderd leerlingen een klassiek concert. Dat gebeurt in een rijdende concertzaal, de Classic Express. ,,We hopen ze te inspireren om zelf ook een instrument op te pakken of naar muziek te luisteren”, zegt Veltman. De Classic Express brengt jonge prijswinnaars van het Prinses Christina Concours naar scholen om kinderen van dichtbij een concert te laten meemaken.

De gemeente Leiden trekt jaarlijks 70 euro per inwoner uit voor cultuur. Dat is beduidend minder dan vergelijkbare steden. Als dat bedrag niet omhoog gaat, dreigt er een enorme kaalslag. De Cultuurtafel, waarin circa vijftien culturele organisaties zijn vertegenwoordigd, slaat nu alarm over de situatie.