Trends & Ontwikkelingen

Werken in de creatieve sector klinkt voor velen als een droom, maar heeft ook een schaduwzijde. Mensen in creatieve beroepen hebben disproportioneel vaak last van stress, burn-outs en depressieve klachten, blijkt uit onderzoek van hoogleraar Mediastudies Mark Deuze. In zijn recent verschenen boek 'Well-being and Creative Careers – What Makes You Happy Can Also Make You Sick' onderzoekt hij hoe dat komt – en wat eraan te doen is.

Welke rol spelen kunst en cultuur in het oplossen van maatschappelijke problemen? Welke verwachtingen zijn realistisch in deze tijd van grote uitdagingen? En hoe verhoudt de inzet van kunst voor maatschappelijke doelen zich tot professionele autonomie en artistieke vrijheid? Dit en meer in de nieuwste Boekman.

Den Bosch trapt de aanloop naar de herdenking van het Beleg van 1629 af met twee publieks­evenementen. In oktober is er een driedimensionale projectie op het stadhuis en Festival 400 met talkshows, theater en een grote historische re-enactment op de Parade.

De organisatie van een festival in Gent heeft een optreden van een Duits orkest afgezegd omdat de dirigent ook chef-dirigent is van het Israëlisch Filharmonisch Orkest. Het gaat om dirigent Lahav Shani van het Münchner Philharmoniker. Het optreden "zou een van de artistieke hoogtepunten" van het Gent Festival 2025 worden, maar gaat dus niet door. De annulering van het concert komt een week nadat de Vlaamse minister van Cultuur opriep tot een ‘culturele boycot’ van Israël.

In Duitsland wordt „geschokt” gereageerd op de annulering, stellen het Münchner Philharmoniker en de burgemeester van München in een gezamenlijke verklaring. „In al zijn werk als muzikant en mens pleit Lahav Shani voor begrip, humanisme en dialoog. Wij wijzen de algemene verdenking en collectieve bestraffing van Israëlische kunstenaars resoluut af.” De Duitse cultuurminister Wolfram Weimer (CDU) spreekt over „puur antisemitisme”.

Het is 14 maanden geleden dat het Fonds Podiumkunsten de toekenningen voor de vierjarige subsidies bekend maakten, maar dat traject is nog altijd niet afgerond. Dinsdag stonden choreograaf Arno Schuitemaker en theatercollectief De Warme Winkel tegenover het fonds in de rechtbank, om de afwijzing van hun subsidieaanvragen aan te vechten. Eerder werd hun bezwaarschrift ook in hoger beroep in procedures bij het fonds afgewezen. Orkater, Holland Barok en Holland Opera, ook afgewezen, maken later dit jaar de gang naar de rechter.

Het draait allemaal om de punten die makers bij de vier thema’s van de aanvraag konden verdienen. De zitting met De Warme Winkel levert een boeiende discussie over de oordelen van het fonds op, dankzij de goed ingelezen en scherpe vragen stellende rechter. 

Vier Nederlandse Poppodia - 013 in Tilburg, Patronaat in Haarlem, Bebelot in Dordrecht en de drie Metropool Poppodia van Twente - hebben zich aangesloten bij de landelijke ‘Share Your Ride’-campagne. De campagne, ontwikkeld door het mobiliteitsplatform Slinger, stimuleert bezoekers samen te rijden naar evenementen, waardoor de CO2-uitstoot van transport wordt teruggedrongen. 

In de discussienota 'The Public Value of Arts and Culture: Investing in Arts and Culture to Reimagine Economic Growth van Mariana Mazzucato bepleit zij dat kunst en cultuur een centrale rol moeten krijgen in economisch beleid. Mazzucato roept overheden op om kunst en cultuur te zien als investering in plaats van kostenpost. Kunst en cultuur wijzen de weg naar alternatieve toekomsten, versterken maatschappelijke samenhang en leveren hoge economische en sociale opbrengsten op. Toch worden ze in traditioneel economisch beleid vaak onderschat en teruggebracht tot hun bijdrage aan het bruto binnenlands product.

Ruim een jaar geleden startten VNPF & Genoeg Gewaste in samenwerking met Stichting Stimular het initiatief voor een duurzaamheids- benchmark voor poppodia. De aanleiding: de sector staat voor grote uitdagingen. Stijgende energieprijzen, strengere regelgeving en groeiende verwachtingen van publiek en overheid maken verduurzaming onvermijdelijk. 

Om gericht te kunnen verduurzamen, is inzicht in je eigen energieverbruik en CO₂-uitstoot essentieel. Daarom kregen alle podia de kans om deel te nemen aan de Milieubarometer én aan een speciaal ontwikkelde benchmark voor de poppodia. Op 1 september zijn de voorlopige resultaten van de benchmark gepresenteerd. 

De coronacrisis was een breekpunt. Van Club Poema in Utrecht en Paradiso in Amsterdam tot poppodium VERA in Groningen: ze zien dat jongeren wegblijven en de leeftijd stijgt naar eind twintig. "We krijgen dezelfde signalen van horeca in het hele land.” Het ligt niet aan de genres, het ligt niet aan de dj’s – ook andere clubs merken dat het bezoek van clubavonden is afgenomen. Zij zien de coronacrisis als omslagpunt.

Te hoge kosten zijn een belangrijke reden, maar de verandering komt ook door de coronalockdowns zelf, denkt Jurry Oortwijn van Paradiso. “Het lijkt wel alsof jongeren niet hebben leren uitgaan.” Alsof niemand ze heeft verteld wanneer je gaat, hoe vaak, of waarheen. “Of ze zijn gewoon maar huisfeestjes blijven organiseren.” Ook zo’n ’typisch coronading’: ze kopen op het allerlaatste moment een kaartje. “Heel erg afwachten of het allemaal wel doorgaat. En tot het laatste moment de mogelijkheid houden om af te zeggen.”

De Berenkuil in Eindhoven wordt een legale graffitizone waar binnen de grenzen van de wet alle ruimte is voor vrijheid van meningsuiting. Het stadsbestuur heeft dat besloten in reactie op het misverstand waardoor in de zomer een leus over Israël werd verwijderd en een kat-en-muisspel werd ontketend. „De Berenkuil is de plek waar het debat kan ontstaan”, aldus wethouder Rik Thijs over een initiatief van politieke partijen Volt, Partij voor de Dieren, PvdA en GroenLinks.

Kunsten ’92 en het Verwey-Jonker Instituut hebben een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de invloed van spanningen en polarisatie in de samenleving op de culturele sector. Daarbij is veel informatie verzameld over de uitdagingen waar de sector mee te maken heeft en de mogelijke manieren om daarop te reageren. De bevindingen zijn geanalyseerd en vertaald naar voorlopige aanbevelingen.

In de laatste fase wordt feedback opgehaald. In deze ronde willen de onderzoekers de uitkomsten en aanbevelingen graag met betrokkenen bespreken. Voor dit doel worden regiobijeenkomsten georganiseerd. Op 27 november is dit gepland in Eindhoven. 

Op 13 september opent Villa, een nieuw thuis voor speelse, zintuiglijke kunst, haar deuren voor publiek. In de monumentale ‘Ingenieurswoning Westergasfabriek’, het vroegere woonhuis van architect Isaac Gosschalk, zijn 12 kamers ingericht door hedendaagse kunstenaars. Op deze bijzondere locatie, met een onderscheidende visie op kunstbeleving, wil Villa kunst toegankelijk maken voor een breed publiek. Het doel is uit te groeien tot een nieuwe culturele hotspot in de dynamische buurt van het Westerpark.

Het enige professionele dansgezelschap in Leiden dreigt te verdwijnen. Samen met het ook bedreigde theatergezelschap Kassett heeft DansBlok een brandbrief aan de Leidse gemeenteraadsleden gestuurd. DansBlok en Kassett dringen in deze brief aan op meer geld voor de culturele sector. En dan met name voor de Leidse makers.

,,Het is terecht dat er geld beschikbaar wordt gesteld voor podia als de Leidse Schouwburg, de Nobel en Theater Ins Blau’’, zegt Gerko Tempelman van Kassett. ,,Maar er zijn ook makers nodig om deze podia te vullen.’’

Somberheid troef in de Nederlandse gamewereld. Van alle bedrijven in de sector die bekend stond om zijn optimisme, gelooft nog maar 22 procent dat Nederlandse games een rooskleurige toekomst hebben. Tenminste, dat constateert de nieuwste editie van de ‘Games Monitor’, een doorlopend onderzoek naar de gezondheid van de Nederlandse gamesector.

Die Nederlandse sector is altijd een vreemde – en kleine – eend geweest op de mondiale markt. Alleen Guerrilla in Amsterdam speelt op internationaal topniveau mee. Het gamelandschap bestaat hier uit een paar grotere ondersteunende ondernemingen en een aaneenschakeling van veel creatieve kleine bedrijfjes met soms verrassende nichehits. Juist dat kleine formaat lijkt de sector nu ook deels uit de wind te houden van de mondiale gamecrisis, die sinds 2022 voortduurt. NRC sprak acht Nederlandse gamemakers over hoe het er nu voorstaat.

Duizenden monumenten openen dit weekend gratis hun deuren voor publiek. Zo kun je eindelijk binnenkijken op plekken waar je anders nooit zou komen. Tijdens deze 39ste editie van Open Monumentendag staat het thema ‘Erfgoed & Architectuur’ centraal. De slogan ‘Gebouw(d) om te blijven’ benadrukt de waarde van de verscheidenheid aan historische gebouwen die ons land verrijken en nodigt uit om na te denken over de toekomst van dit erfgoed. Architectuur is meer dan bakstenen en beton. Het weerspiegelt onze identiteit, toont de ambities van het verleden en biedt een venster op wat komen gaat.

Bert Boer, directeur van Nederland Monumentenland, over het nut van Open Monumentendag: "Mensen krijgen een verhaal te horen over een huis of een gebouw: waarom is het gebouwd, waar is het voor gebruikt. Door zo’n verhaal krijgt dat object betekenis, raak je verbonden met de geschiedenis. En creëren we draagvlak voor erfgoed, om het te borgen voor de toekomst.” 

Cultuur wordt het structurele uitgangspunt in de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente Almelo. De stad wil functies als wonen, identiteit en sociale cohesie verbinden via cultuur, met een nieuw Cultuurkwartier rond de Stadskade als ruimtelijke kern. Dat staat in het Bidboek Cultuur dat het college van B en W onlangs heeft omarmd als richtinggevend kader.

Het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard wil een grote sprong voorwaarts maken. Eind dit jaar wordt duidelijk of de directie een nieuw, veel groter museum mag gaan bouwen. Als prelude daarop is onlangs een eigen atelier geopend waarin hedendaagse kunstenaars met steendruk aan de gang kunnen. Directeur Maarten Kentgens: “We zijn ons al een tijd aan het bezinnen op de toekomst. We willen vernieuwen. Groeien naar een maakcentrum van kunst, ambacht en technologie. Die atelierfunctie is daarin heel belangrijk. Het is een professionele maakplaats, waar kunstenaars gebruik van kunnen maken.”

De Europese Commissie presenteerde onlangs de 2e editie van de European Media Industry Outlook. Daarin wordt duidelijk gesteld dat digitale innovatie en publieksgerichte businessmodellen de grootste kansen bieden voor de verdere groei en internationale positie van de Europese audiovisuele sector.

Als cultuurmarketeer werk je in een snel veranderend digitaal landschap. Denk aan de opkomst van AI, de privacy issues en afnemende ethiek van big tech en de groei van nieuwe advertentiekanalen. Hoe blijf je effectief en doelgericht adverteren in deze complexe context? Om dat in beeld te brengen, deelt Cengiz Can, docent van de workshop Doelgericht adverteren op social media bij Cultuurmarketing, zijn visie op de toekomst van online adverteren en vertelt hij waar volgens hem nog veel te winnen valt.

Terwijl de Europese Unie zich deze week voorbereidt op de State of the Union-toespraak van 2025, heeft Culture Action Europe een brief geschreven aan voorzitter Ursula von der Leyen met een duidelijke boodschap: cultuur is essentieel voor de democratie, het vertrouwen en de veerkracht van Europa.

Een bron van potentie: zo kun je de samenwerking tussen creatieve professionals en andere domeinen zoals zorg of openbare ruimte zien. Juist de benadering vanuit verschillende achtergronden zorgt voor vernieuwende methodes om ingewikkelde vraagstukken effectief aan te pakken. Op deze manier samenwerken gebeurt steeds vaker. Toch zijn er ook uitdagingen, zoals het vinden van geld. 

Cultuur+Ondernemen deelt twee inzichten van Stichting Art of Caring en FAAM Utrecht. Ten eerste: een samenwerkingspartner opent deuren die anders gesloten blijven. Ten tweede: niet-culturele financiers hebben andere spelregels. 

Als vervolg op de onderzoeksconferentie in april 2025, georganiseerd door de Boekmanstichting in samenwerking met Erasmus University Rotterdam en het Landelijk Netwerk Cultuurbeleid, deelt de Boekmanstichting inzichten en geluiden van sprekers en thema's die hen zijn bijgebleven. Naast een tijdschriftnummer (Boekman #144), gaat ook een Agendapunt-podcastserie live.

Domeinoverstijgend te werk gaan, zoals het combineren van kunst en cultuur met zorg, onderwijs, ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling lijkt voor een deel van makers en culturele instellingen steeds vaker de norm. Tegelijkertijd roept dit vragen op. Welke verwachtingen van kunst en cultuur zijn realistisch wanneer het aankomt op hun maatschappelijke bijdrage? 

“Ik denk dat we de code nog niet hebben gekraakt. We weten nog niet wat de beste manier is om met data te werken. Het verzamelen van data, hoe culturele instellingen die gegevens vervolgens kunnen gebruiken: er gebeurt van alles, maar overal is de aanpak anders. Ik geloof er heilig in dat samenwerken binnen de EU de sleutel vormt naar het vinden van de juiste oplossing”, aan het woord is Lene Struck-Madsen, directeur van de Deense organisatie APPLAUS. Zij ging in gesprek met Maaike Verberk, directeur van DEN.

De nieuwe creatieve werklocatie MAKE.SENSE is onlangs gestart in het voormalige pand van Club Soda aan de Goudenregenstraat in Tilburg. Het initiatief van SenseZorg richt zich op jongeren en (jong)volwassenen met mentale uitdagingen en heeft zijn plek gevonden binnen de panden van Ateliers Tilburg. Op donderdag 23 oktober wordt de locatie officieel geopend. Als verhuurder en community-smeder ziet Ateliers Tilburg dit als een waardevolle toevoeging aan het creatieve netwerk in de stad.

Op 1 september starten TivoliVredenburg en MyWheels een pilot waarbij concertgangers worden gestimuleerd om met een elektrische deelauto naar het muziekpodium te reizen. 

Samen met andere podia, festivals en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onderzoekt TivoliVredenburg hoe bezoekers zich verplaatsen en hoe zij geholpen kunnen worden om duurzamer te reizen.Het muziekpodium gaat experimenteren met het aanbieden van kortingscodes voor het boeken van elektrische deelauto’s. De pilot wordt eind 2025 geëvalueerd. 

Nikon Benelux en het Nederlands Film Festival (NFF) zijn een samenwerking aangegaan om gezamenlijk het Nikon Film Festival Benelux te lanceren. Het nieuwe eendaagse festival richt zich volledig op korte films van beginnende en opkomende filmmakers. De eerste editie vindt plaats in maart 2026 in het Louis Hartlooper Complex in Utrecht en wordt verbonden aan het internationale Nikon Film Festival in Parijs, dat in 2026 haar 16e editie beleeft.

Vanaf 2026 komt het Letterenfonds met nieuwe subsidieregels in een tijd dat Nederlandse literatuur onder druk staat. Meer deelnemers kunnen aanspraak maken op subsidie, gevestigde auteurs krijgen minder geld voor hun boeken. „Het is altijd zoeken naar een evenwicht tussen vernieuwing en behoud.”

„Het blijft verdelen van de schaarste, maar met de nieuwe regeling zetten we nu meer in op verbreding en minder op hoge subsidies”, vertelt Romkje de Bildt, directeur van het Nederlands Letterenfonds. Het Letterenfonds lijkt nu in te zetten op vernieuwing. Gevestigde auteurs gaan nog wat meer inleveren om ruimte te maken voor debutanten. Vanaf 1 januari 2026 kunnen ook debutanten subsidie aanvragen, en dat geldt ook voor makers van beeldverhalen en illustratoren van kinderboeken. 

De Raad voor Cultuur presenteert op dinsdag 23 september het advies Toezicht in de culturele sector: een kunst apart. Goed bestuur en effectief toezicht zijn ook in de culturele sector essentieel. In dit advies geeft de raad handreikingen voor verdere professionalisering en verbetering van het toezicht. De presentatie is van 11.00-11.45 uur via een livestream te volgen. De link naar de livestream volgt binnenkort op onze website.

Met het landelijke platform Oproer willen productiehuizen samen meer zichtbaarheid geven aan een nieuwe lichting makers. Na een kleinschalige eerste theatertournee, gaat het initiatief dit seizoen echt van start, met producties en speelplekken in heel Nederland.

Productiehuizen Likeminds en Karavaan namen het initiatief om de krachten te bundelen omdat zij merkten dat het theaterveld onder druk staat. Er zijn steeds minder plekken en middelen voor nieuwe makers om hun talent te kunnen laten zien en groeien. Inmiddels zijn er zeven theaterinstellingen bijgekomen: Podium Bloos, Werkplaats Walhalla, Via Zuid, Theater de Generator, De Nieuwe Oost, Grand Theatre en Explore the North. Samen willen ze zich inzetten ‘om een duurzamer klimaat voor makers te realiseren en meer zichtbaarheid en speelplekken voor nieuw theatertalent te creëren’.

Voor haar voorstelling BANG heeft theatermaker Hanneke van der Paardt de BNG Theaterprijs 2025 gewonnen. Aan de grootste stimuleringsprijs voor opkomend theatertalent in Nederland is een geldbedrag  van € 45.000 verbonden. De winnaar kan hiermee de voorstelling hernemen voor een tournee of investeren in een nieuwe productie.

‘Stop het cultureel uitkleden van de provincies.’ Daartoe roepen Theatergroep Suburbia uit Flevoland, Theaterproductiehuis Zeeland en Peergroup uit Drenthe op in een gezamenlijke brief aan de leden van de Tweede Kamer en de commissieleden cultuur. Op 9 september vindt in de Tweede Kamer een cultuurdebat plaats.

De gezelschappen, die afgelopen januari alledrie hun structurele rijkssubsidie verloren, doen in de brief ‘een dringend beroep’ op de kamerleden om vanmiddag via een zogenoemde inspanningsmotie theater en cultuur in alle provincies te borgen, en daarmee de sluiting van hun theaterinstellingen te voorkomen. Daarvoor is onder meer een overbruggingsfinanciering nodig, tot aan de aangekondigde stelselwijzing in 2029.

Hoe nemen mensen in Vlaanderen deel aan cultuur, media en vrije tijd? Welke trends tekenen zich af, en hoe hebben de coronajaren deze patronen beïnvloed?Het nieuwe boek Cultuurparticipatie ontrafeld – Verdiepende analyses in tijden van verandering geeft antwoorden. 

Onderzoekers van het Kenniscentrum Cultuuronderzoek en het voormalige Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie presenteren unieke inzichten op basis van de Participatiesurveys (2004–2022), inclusief de metingen tijdens de COVID-19-pandemie.