Trends & Ontwikkelingen

Frits Spits heeft vanavond in de NPO 1-talkshow Pauw & De Wit de Zilveren Fonograaf gekregen. De radiomaker, die deze maand zijn laatste uitzendingen presenteert, is onderscheiden als erkenning voor zijn uitzonderlijke verdiensten voor de Nederlandse muziekindustrie. De 77-jarige Spits neemt aan het einde van het jaar na 52 jaar afscheid van het radiovak. 

De kogel is door de kerk, Breda gaat nu definitief aan de slag met de nieuwe wijk ’t Zoet. Want, zegt het stadsbestuur: „Nu weten we het zeker: Breda kan dit project aan.” Rauw. Dat woord gebruikt wethouder Eddie Förster vaak wanneer hij omschrijft wat het nieuwe stadsdeel ’t Zoet gaat worden.

In het koersdocument wordt de nieuwe wijk beschreven, met veel ruimte voor cultuur en creativiteit. Het ‘Suikerdistrict’ wordt het ‘culturele en creatieve hart van de stad’. Het Urban Park wordt een ‘groene, levendige zone met ruimte voor streetsports, cultuur, muziek, evenementen en horeca’.

‘Laat zien dat de culturele broedplaats DOOR onmisbaar is voor Dordrecht’. Met die gedachte overhandigde vrijwilligers en kunstenaars een petitie aan burgemeester Nanning Mol. Doordat hun subsidie van bijna 85 duizend euro wegvalt, dreigt DOOR de deuren te moeten sluiten. 

Het CBS presenteert cijfers over het aantal banen, arbeidsjaren, zelfstandig ondernemers en bedrijven in de culturele en creatieve sector voor de jaren 2010 tot en met het derde kwartaal van 2025. Deze tabellenset is samengesteld op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). De tabellen bevatten een tijdreeks, voor werknemers gaat het om de periode van 2010 tot en met het derde kwartaal van 2025, voor zelfstandig ondernemers om de periode van 2010 tot en met 2024 en voor bedrijven om de periode van 2010 tot en met het vierde kwartaal van 2025.

Het zou een glorieus moment moeten worden voor West-Afrika: de opening van het gloednieuwe Museum of West African Art (MOWAA) in Benin City, Nigeria. Een imposante thuisbasis, zo was ooit de gedachte, voor gerestitueerde ‘Benin Bronzen’. Honderden van deze antieke, geroofde topstukken zijn de afgelopen jaren teruggegeven door westerse instituten, waaronder Nederlandse.

Maar een dikke maand na de geplande openingsdatum, 11 november, staat er nog altijd ‘closed untill further notice’ op de museumwebsite. Aan de ongeplande sluiting ligt een conflict ten grondslag over de zeggenschap. Wie beslist er over de toekomst van de gerestitueerde bronzen? De staat Nigeria? De provincie Edo waarvan Benin City de hoofdstad is? Het bestolen Edo-volk? Zijn het de moderne of de traditionele autoriteiten?

Kunstenaar Kevin Osepa heeft woensdag de Prix de Rome voor Beeldende Kunst ontvangen. Osepa (1994) krijgt deze belangrijkste Nederlandse stimuleringsprijs voor hedendaagse kunst voor het nieuwe werk Lusgarda dat hij voor de expositie rond de prijs heeft gemaakt. Aan de Prix de Rome is een bedrag van zestigduizend euro verbonden. De jury ziet in hem ‘een grote belofte voor de toekomst’. De overige genomineerden waren Fiona Lutjenhuis, Thierry Oussou en Buhlebezwe Siwani.

Het werk Lusgarda (2025) is een installatie rondom het achtdaagse rouwritueel Ocho Dia, dat op Curaçao plaatsvindt na een begrafenis. Osepa is zelf geboren op Curaçao, en studeerde in 2017 als fotograaf af aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. 

Choreograaf Hans van Manen is op 93-jarige leeftijd overleden. Dat meldt het Nationale Ballet waaraan hij jarenlang was verbonden. Hij wordt internationaal gezien als een van de grootmeesters van het hedendaagse ballet. Van Manen maakte meer dan 150 choreografieën, waaronder ook televisieballetten. Zijn werk wordt door de drie grote Nederlandse balletgezelschappen uitgevoerd, het Nationale Ballet, Nederlands Dans Theater en Introdans, en door meer dan honderd dansgezelschappen wereldwijd.

Ted Brandsen, directeur van het Nationale Ballet, noemt hem een van de grootste kunstenaars die ons land heeft voortgebracht. "Zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de danskunst in Nederland en ver daarbuiten is van ongekend belang." Hij roemt zijn visie op ballet en noemt hem een belangrijke culturele ambassadeur van Nederland.

ZINiN Hellendoorn , Heiloo en Dalfsen mogen zich de top-3 Best Presterende Bibliotheken van Nederland noemen. Zij staan bovenaan de Deckers-index van Best Presterende Bibliotheken 2025. Deckers begon in 2018 met vier factoren. Sinds 2020 voegt hij de samenwerking met scholen toe. In de top-20 staat één Brabantse bibliotheek, die van Veldhoven, op plek 17. 

In de boordevolle Cultuurkrant gaan we in gesprek met grote namen, zoals schrijver Arthur Japin, choreograaf, theatermaker en community artist Jordy Dik, en hoogleraar cultuureducatie Edwin van Meerkerk. We duiken in de keten van talentontwikkeling (steeds meer centra voor de kunsten en muziekscholen stoppen met individuele muzieklessen),  in buitenlands beleid voor cultuureducatie (de meeste landen hanteren leerlijnen per kunstdiscipline) en in de mogelijkheid om jongeren met mentale problemen te ondersteunen via kunst- en cultuurbeoefening.  

De Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC), die inclusief z’n voorgangers al sinds 2008 bestaat, heeft veel opgeleverd. Toch is de impact lastig zichtbaar te maken. Het helpt om na te denken over hoe de betrokken niveaus (Rijk, gemeente en BRC-functionaris) zich tot elkaar verhouden. Dat blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut.

BRC-functionarissen ervaren impact in hun dagelijkse werkzaamheden. Zo verbinden ze organisaties uit verschillende domeinen. En zorgen ze voor sociale contacten tussen kwetsbare mensen. Ook gemeenten merken dat hun BRC-functionarissen zorgen voor onder andere verbinding en beweging. BRC-functionarissen vinden het belangrijk dit zichtbaar te maken. Maar bij het meten van impact zijn gemeenten en het Rijk deels afhankelijk van de monitoring van BRC-functionarissen. Bij het samenvoegen van alle gegevens van al die functionarissen gaat informatie verloren.

De combinatiefunctionaris onderwijs en de cultuurcoach zijn profielen uit de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC). Deze functionarissen verbinden sport en cultuur in een gemeente met andere organisaties en sectoren. Bijvoorbeeld met scholen. In die verbinding zit de belangrijkste meerwaarde van hun werk. Dat blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut.

De 1.147 cultuurcoaches in Nederland zetten zich in om zoveel mogelijk mensen te laten deelnemen aan kunst en cultuur. De meesten stimuleren cultuureducatie op en rond scholen. Daarvoor ontwikkelen ze bijvoorbeeld een kunst- en erfgoedmenu. Of ondersteunen ze scholen bij het opstellen van een cultuurvisie. Zo verbreden en versterken cultuurcoaches de mogelijkheden tot cultuurbeoefening op scholen en in de vrije tijd. Ook zorgen ze voor meer samenwerking tussen lokale cultuuraanbieders.

Breda is niet alleen een groene en gastvrije stad om te wonen en werken, maar ook een plek waar cultuur leeft. Naast de vele partijen die meerjarige subsidie ontvangen, zorgen de vele initiatieven van inwoners en organisaties ervoor dat er altijd iets te beleven is. Om deze creativiteit te stimuleren, kunnen partijen in Breda twee keer per jaar activiteitensubsidie aanvragen. Voor 2026 hebben inmiddels 94 partijen een bijdrage toegekend gekregen. Het beschikbare budget voor deze eerste ronde bedraagt 790.076,- euro.

Wethouder Marike de Nobel (Cultuur): “Het is geweldig om te zien dat ons cultuurbeleid werkt: steeds meer mensen en organisaties willen samen kunst en cultuur beleven en maken. Het aantal aanvragen is fors gestegen, een duidelijk signaal dat de culturele sector springlevend is." 

“Gemeenten krijgen het zwaar vanaf ravijnjaar 2026.” Dat waren de koppen die begin dit jaar verschenen over de gemeentefinanciën. De term ravijnjaar werd al langer gebruikt, maar begin dit jaar werd de noodklok daadwerkelijk geluid. Cultuur Oost onderzocht bij de Gelderse gemeenten wat het ravijnjaar betekent voor hun financiële positie en specifiek voor de lokale cultuurbudgetten vanaf 2026.

Uit een analyse van de meerjarenbegrotingen, kadernota’s en programmabegrotingen die deze zomer zijn vastgesteld door de Gelderse gemeenten, met dank aan Notebook LM, ontstaat het volgende beeld. Het lukt gemeenten vooralsnog om met inzet van incidentele middelen en reserves een sluitende begroting te presenteren voor de jaren 2026 tot en met 2029. Tegelijkertijd spreken veel gemeenten hun zorgen uit over de jaren na 2027. Binnen het culturele domein verschilt het beeld sterk per gemeente. 

Een brug slaan! Meerdere keren benoemt Ulco Mes het; naar andere mensen, andere afdelingen, andere organisaties. En veel koffiedrinken. Hij ziet het als de kern van zijn werk als ambtenaar cultuur bij de gemeente Tilburg. Met als doel cultuurprojecten met sociale impact op te zetten en (mede) te financieren uit andere bronnen dan het gemeentelijk cultuurbudget. Bijvoorbeeld uit andere gemeentelijke potjes of met behulp van externe middelen.

“Als wij een project enkel en alleen vanuit de afdeling cultuur beoordelen, dan staat de artistieke kwaliteit of ontwikkeling centraal. Maar wat als de maker een project ook vanuit welzijn of gezondheid opzet. Dan krijg je Cultuur met sociale impact! En zijn er meer afdelingen bij betrokken. In een gemeentelijke organisatie heb je veel schotten. Maar eigenlijk moet je daar niet mee bezig zijn. We hebben per slot van rekening ook maar één brievenbus.”

Op 18 maart 2026 vinden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. In aanloop naar de verkiezingen is het belangrijk om cultuur op de agenda te zetten, zo kan het een volwaardige plek in lokaal beleid krijgen. Data kunnen je daarbij helpen en bieden de onderbouwing die je nodig hebt om je verhaal goed over te brengen. Kunstgebouw gaat in op een aantal gegevens die je kan inzetten om je lobby te versterken. 

1. Maak de bevolkingsgroei van jouw gemeente zichtbaar. 2. Breng in kaart wie er in jouw gemeente woont. 3. Krijg zicht op de culturele infrastructuur in jouw gemeente. 3.4. Breng de lokale verschillen in bereikbaarheid van voorzieningen in kaart. 

Het imago van Noord-Holland werd in 2025 onder de provinciebewoners vooral gevormd door de drie beeldbepalende organisaties Artis, Anne Frank Huis en Rijksmuseum. Deze merken bepalen in hoge mate hoe Noord-Hollanders naar hun eigen vrijetijdsaanbod kijken. De resultaten komen uit het jaarlijkse Vrije Tijd Merkenonderzoek van Hendrik Beerda Brand Consultancy, waarvoor sinds 2006 in totaal 195.000 Nederlanders zijn ondervraagd.

Het aandeel mensen dat lid is van een of meerdere verenigingen is de afgelopen tien jaar geleidelijk gedaald. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van het CBS. In een artikel beschrijft het CBS de ontwikkelingen in het verenigingsleven.

In 2024 waren 9,3 miljoen mensen lid van een of meer verenigingen. In 2012 waren dat er nog bijna 9,5 miljoen. Vooral mensen met lage inkomens zijn minder vaak lid van een vereniging. Bij mensen in de hoogste inkomensgroep is de daling minder groot. Mensen met een buitenlandse herkomst zijn minder vaak lid van een vereniging dan mensen met een Nederlandse herkomst. Mensen zijn vooral minder vaak lid van natuur- en milieuorganisaties en vakbonden, vergeleken met 2012. Ook het lidmaatschap van een culturele vereniging is tussen 2012 en 2024 gedaald, van 7,2% naar 5,5%. In minder stedelijke gebieden zijn bewoners vaker lid van een vereniging of organisatie dan in zeer sterk stedelijke gebieden en nemen zij vaker deel aan activiteiten. 

Vanaf 1 januari 2025 is de Belastingdienst gaan controleren op schijnzelfstandigheid. Hierover ontstonden veel vragen vanuit de sector. Cultuur+Ondernemen een aantal vragen van zowel opdrachtgevers als zzp’ers zelf, en antwoorden die hopelijk verder helpen.

Fair Pay wordt door vrijwel alle opdrachtgevers in de culturele en creatieve sector omarmt, toch is het nog lang niet altijd een vanzelfsprekende norm. Zzp’ers draaien gemiddeld circa vier op de tien werkuren onbetaald terwijl zij behoren tot de laagstbetaalde groepen op de arbeidsmarkt. Hoe maken we van Fair Pay de standaard waar niemand omheen kan? De Creatieve Coalitie sprak met ketentafeldeelnemers, lidorganisaties en makers. Uit de gesprekken volgen zeven aanbevelingen. De kernboodschap? Maak Fair aantrekkelijk en Unfair onaantrekkelijk.

In de VS en een aantal Europese landen leiden toenemende polarisatie en politisering van cultuur tot meer overheidsbemoeienis met de inhoud van tentoonstellingen en museale collecties. Beïnvloeden deze ontwikkelingen ook de inhoudelijke koers van musea in ons land? Dieke Wesselingh en Vera Carasso schreven er een artikel over in Boekman #145. 

De wereld van jongeren verandert razendsnel. Generatie Z – en de eerste golf van Generatie Alpha – beweegt zich soepel tussen digitale kanalen, platformen en trends. Voor marketeers in de cultuursector betekent dit: meebewegen. Jongeren zijn kritisch, digitaal vaardig en verwachten dat merken en organisaties hen écht begrijpen, waardoor een traditionele campagne niet meer volstaat. Jongerenmarketing is daarbij niet alleen een marketinginstrument, maar ook een middel om jongeren te verbinden met kunst, erfgoed en cultuur. 

Niet elke online ruimte is geschikt om jongeren te bereiken. Om de juiste kanalen te kiezen, moet je daarom weten waar Gen Z zich bevindt en hoe ze daar interactie hebben. De belangrijkste kanalen zijn TikTok, Snapchat, Youtube, Instagram, Twitch en Discord, Gen Z heeft een korte aandachtsspanne: ze zijn vlug afgeleid en scrollen snel door. Om effectief te communiceren, moet je daarom direct tot de kern komen. 

Artistieke vrijheid is een kernwaarde in een open en pluriforme samenleving. Toch signaleren makers en instellingen steeds vaker druk vanuit samenleving en politiek. Denk aan voorzichtiger omgaan met bepaalde thema's, terughoudendheid bij het programmeren van (jeugd)voorstellingen maar ook fysieke en online intimidatie. Dit leidt in de praktijk af en toe al tot zelfcensuur. Het roept vragen op over de ruimte voor makers om vrij te creëren en prikkelende thema’s te onderzoeken.

In Boekman #145 schrijven Robbert van Heuven en Renske van der Zee, senior beleidsadviseurs van de Raad voor Cultuur, een artikel over deze ontwikkelingen. Het artikel vormt een voorproef op het advies van de raad, dat begin 2026 wordt gepubliceerd. Een commissie onder voorzitterschap van Paul Schnabel onderzoekt waar de druk precies vandaan komt en welke handelingsperspectieven er zijn voor overheid, politiek, sector en onderwijs.

Vanaf september 2025 stond de subsidieregeling Snelgeld weer open. In totaal zijn er 159 aanvragen gedaan voor een totaalbedrag van €729.151. Er zijn in totaal 56 aanvragen gehonoreerd en daarmee was het budget van €250.000 uitgeput. Het gemiddelde toekenningspercentage is in de laatste periode gezakt van 48% naar 40%. Aanvragen lijken haastig opgesteld. Cultuur Eindhoven wl de lagere kwaliteit in de aanvragen tegengaan door algemene tips en advies mee te geven. In een document staan 10 waardevolle tips. 

2025 was een bewogen jaar voor de culturele sector. Nieuwe technologie bood kansen, maar bracht ook vragen met zich mee. Politieke ontwikkelingen vroegen om actie. En maatschappelijke spanningen raakten de kunst en cultuursector. Wat viel op? Hoe speelde Kunstloc Brabant in op de actualiteiten? In een culturele terugblik neemt Kunstloc Brabant je mee langs de meest opvallende thema's, elk verbeeld door de interpretatie van een maker.

De zes thema's zijn AI en digitale transformatie, lobbyen voor cultuurbeleid, de impact van kunst en cultuur, artistieke vrijheid, de financiële situatie van makers en cultuureducatie in het mbo. 

Zeeuwse musea kunnen vanaf 2 maart subsidie aanvragen bij de Provincie Zeeland. Voor deze regeling is 350.000 euro beschikbaar gesteld. De subsidieregeling is onderdeel van het Uitvoeringsprogramma Cultuur & Erfgoed 2025–2032. Het doel is om de museale sector in Zeeland te versterken. Musea kunnen de subsidie gebruiken voor projecten die bijdragen aan zichtbaarheid, toegankelijkheid, vrijwilligerswerk en samenwerking.

In een brief aan minister Moes (OCW) brengt het IPO haar zienswijze op het voorstel tot wijziging van de Wet Specifiek Cultuurbeleid. Op 17 november 2025 is dit voorstel ter consultatie gepubliceerd. IPO maakt van de gelegenheid gebruik om een reactie te sturen. 

IPO is verheugd dat de minister de eerste stappen onderneemt om tot een vereenvoudiging van het cultuurstelsel te komen. IPO denkt dat wijziging van de wet en het vormgeven van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van rijk, gemeenten en provincies hand in hand gaan. IPO stelt voor het ‘Algemeen kader interbestuurlijke verhoudingen cultuur OCW, IPO en VNG’ uit 2012 te wijzigen zodat de drie overheden gezamenlijk toewerken naar toegang tot cultuur voor iedereen. IPO wil benadrukken dat verlening van de beleidsperiode van vier naar acht jaar alléén niet afdoende is voor een wijziging en verbetering van het stelsel. 

Vier belangrijke objecten uit de Dubois-collectie zijn op woensdag 17 december overhandigd aan Indonesië. Het gaat om een schedelkapje, een dijbeen en een kies die worden toegeschreven aan een Homo erectus en een schelp met krassen erin, die mogelijk door een mensachtige zijn gemaakt.

De meeste Europese landen passen meer wettelijke sturing toe dan Nederland als het gaat om cultuuronderwijs. Nederland presenteert zich altijd graag als gidsland, maar het kan absoluut geen kwaad om ons eens goed te laten informeren en inspireren door onze Europese buren. Het laatste in een reeks artikelen van het LKCA over het veiligstellen van beleid en budget voor cultuureducatie en amateurkunst. 

Nederland is een vreemde eend in de bijt. De meeste Europese landen passen meer wettelijke sturing toe dan Nederland als het gaat om hun onderwijs, inclusief het cultuuronderwijs. Bijvoorbeeld door het verplichten van een minimumaantal afzonderlijke kunstvakken, van concrete leerlijnen en leerdoelen per kunstvak en van een minimumaantal lesuren. Dat beperkt misschien de scholen in hun vrijheid en flexibiliteit, maar het garandeert wel dat alle leerlingen en scholieren in de basis hetzelfde cultuuronderwijs krijgen en dat het cultuuronderwijs niet voortdurend hoeft te wedijveren met andere vakken binnen het curriculum. 

In Leven in armoede 2025 presenteert het CBS de nieuwste gegevens over het deel van de bevolking van Nederland dat in financieel en sociaal opzicht is achtergebleven bij de rest. Door de financiële situatie ook in relatie tot de sociale situatie te beschrijven, plaatst het CBS de armoedeproblematiek in een breder perspectief. In 2024 maakten 551 duizend van de 17,5 miljoen mensen deel uit van een arm huishouden. Dat komt neer op 3,1 procent van de bevolking. 

Van de mensen met hoofdzakelijk inkomen uit betaald werk maakte 2,0 procent (175 duizend werkenden) in 2024 deel uit van een arm huishouden. In 2018 was dat nog 3,1 procent. Zelfstandige zonder personeel (zzp’ers) zijn met 4,4 procent ruim 2 keer zo vaak arm als werknemers en zelfstandigen met personeel (zmp’ers). Ook langdurige armoede komt onder zzp’ers meer voor dan onder werknemers en zmp’ers. Per bedrijfstak lopen de percentages armen sterk uiteen. In de cultuur, recreatie en overige dienstverlening is de armoede bij alle drie de groepen werkenden relatief groot. 

Om cultuurbeoefening voor iedereen bereikbaar te maken, blijft het Fonds voor Cultuurparticipatie zich inzetten voor het toegankelijker maken van financiering ervan. Binnen het thema ‘Alternatieve financieringsvormen voor cultuurbeoefening’ doet het Fonds in projecten onderzoek naar andere financieringsbehoeften binnen het cultuurbeoefeningsveld en brengen we verschillende werkwijzen bij elkaar.   

In 2025 startten we met de pilot Participatief en trust-based financieren. Hierin experimenteren we met een alternatieve manier van subsidie verstrekken, die tegemoetkomt aan andere behoeftes. Vanaf 2026 gaan we in deze pilot samenwerken met vier organisaties uit het immaterieel-erfgoedveld, met een stevige rol in hun gemeenschappen. Zij ontvangen drie jaar lang €100.000 per jaar en krijgen ruimte om te werken vanuit participatieve besluitvorming of een trust-based aanpak. Met dit type ondersteuning verwachten we een duurzamere impact te maken en immaterieel erfgoedgemeenschappen te versterken op een manier die bij hen past.

Sef heeft met zijn album Lieve Monsters de 3voor12 Award voor beste Nederlandse album gewonnen. De jury noemt de plaat "een conceptalbum pur sang".
"Ondanks de thematiek klinkt Sef nooit belerend of zwaar, dankzij de dansbare beats en zijn teksten, die zowel poëtisch klinken als simpel en toegankelijk", schrijft de jury. Eind november won Sef ook al de 3voor12 Song van het Jaar met zijn nummer voor alles bang. De 3voor12 Award is dit jaar voor de 22e keer uitgereikt. Het is een initiatief van het VPRO-muziekplatform 3voor12.

Na vijf jaar eindigt onderzoeksproject Pressing Matter van het Wereldmuseum, dat zich bezighoudt met de restitutie van koloniale kunst. De Volkskrant spreekt initiatiefnemer Wayne Modest over de bevindingen en aanbevelingen die musea kunnen helpen bij vragen rondom restitutie. 

Musea doen steeds vaker onderzoek naar de herkomst van koloniale collecties om transparanter te zijn en recht te doen aan de geschiedenis. Dit onderzoek is belangrijk om te bepalen of objecten teruggegeven moeten worden aan landen van herkomst. Het proces vraagt samenwerking tussen musea, wetenschappers en landen die claims indienen. Experts verwachten dat deze aanpak blijvend invloed zal hebben op hoe musea wereldwijd omgaan met koloniale kunst en objecten.

Met de aankondiging van een dependance in Eindhoven, zet het Rijksmuseum een nieuwe stap richting een cultuurmonopolie in Nederland. Het museum parasiteert zo echter de periferie, die veel meer zijn dan kleinere versies van het nationale instituut. Dat schrijft Oscar Ekkelboom in de Volkskrant.  

De aangekondigde dependance van het Rijksmuseum Amsterdam in Eindhoven legt bloot dat de macht in de Nederlandse cultuursector niet alleen gaat over financiële steun, maar over wie bepaalt welke verhalen zichtbaar worden. Het Rijksmuseum profileert zich al decennia als dé nationale autoriteit op het gebied van kunst en geschiedenis. Provinciale musea en regionale perspectieven blijven daardoor structureel in de schaduw. Het resulteert in eenheidsworst. Wat het Rijksmuseum nodig heeft, zijn kritische, onafhankelijke provinciale musea die hun positie als forum voor experiment en een ander verhaal gebruiken om het nationale instituut uit te dagen.