Trends & Ontwikkelingen

Een van de beroemdste musea ter wereld, het Centre Pompidou in Parijs, sluit vanaf maandag 22 september vijf jaar lang zijn deuren. Zo’n 150.000 kunstwerken moeten verhuizen: een monsterklus van 21 miljoen euro. Het Centre Pompidou is al bijna vijftig jaar oud. Het museum was toe aan achterstallig onderhoud. De gevel zit vol met asbest, dat verwijderd wordt. Roestende onderdelen worden vervangen. De toegankelijkheid voor het publiek wordt verbeterd en het pand wordt energiezuiniger gemaakt. En omdat ze toch bezig zijn, wordt ook meteen de indeling van expositieruimtes gemoderniseerd. De complete renovatie gaat vijf jaar duren.

Stichting Amsterdam Dance Event en de gemeente Amsterdam bundelen dit jaar hun krachten om de 750e verjaardag van de stad te vieren. Tijdens deze editie van ADE vindt elke dag op een iconische locatie in Amsterdam een speciaal evenement plaats. De serie is een viering van de diversiteit van de culturen en subculturen in de stad en "weerspiegelt de verbinding die ADE en de stad bijzonder maakt".

Het Nederlandse publiek vond in 2024 in grote getalen de weg naar schouwburgen en concertzalen. Uit Podia 2024, de jaarlijkse publicatie van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD), blijkt dat het bezoek aan de aangesloten podia steeg met 9% ten opzichte van 2023. Dit terwijl het bezoek in 2023 al 5% boven het niveau lag van vóór de coronapandemie (2019). In totaal ontvingen de podia in 2024 11 miljoen bezoeken aan ruim 32.000 voorstellingen. De bezettingsgraad steeg van 65% naar 68%, een duidelijke indicatie dat het publiek meer dan ooit behoefte heeft aan theater, muziek, dans en meer. 

Op 16 september ontving Madeleine Matzer de Cultuurprijs 2025 van het Cultuurfonds Noord-Brabant. De feestelijke uitreiking vond plaats in de Verkadefabriek te ’s-Hertogenbosch na afloop van de voorstelling ‘Broos’, een van haar vele artistieke geesteskinderen. Lovend waren de woorden van juryvoorzitter Machteld Postma en Commissaris van de Koning Ina Adema, die de prijs uitreikte.

Maren Stoffels is met Nog 27 dagen leven het Beste Boek voor Jongeren 2025 in de categorie Oorspronkelijk Nederlandstalig. Louisa Reid en vertaler Merel Leene winnen de prijs in de categorie Vertaald met Vandaag vecht ik terug. Dit maakte de CPNB afgelopen zaterdag bekend. De prijzen zijn uitgereikt tijdens het ILFU Boekfest door de jongeren- en vakjury. 

De Britse triphopgroep Massive Attack zegt muziek te gaan verwijderen van Spotify. Daarmee sluiten de artiesten zich aan bij andere muzikanten en labels die de streamingdienst boycotten. Dit doen ze uit protest tegen de miljoeneninvestering van Spotify-topman Daniel Ek in de militaire AI- en dronefabrikant Helsing.

Spotify ligt al een tijd onder vuur vanwege, in de ogen van artiesten, omstreden investeringen van Ek. Hij richtte de streamingdienst in 2006 op. Met zijn beleggingsfonds Prima Materia stak hij afgelopen zomer 600 miljoen euro in het Duitse defensietechnologiebedrijf Helsing, dat onder meer de kamikazedrone HX-2 ontwikkelt. Eerder investeerde zijn fonds al 100 miljoen euro in Helsing.

Dit jaar wordt voor het eerst een Gouden Kalf voor beste hair & make-up design uitgereikt. Opgemerkt én gewaardeerd: voor de haar- en make-upafdeling is het niet vanzelfsprekend. In Nederland voelde de beroepsgroep zich lang over het hoofd gezien. Pas twee jaar geleden werd ze überhaupt voor het eerst vermeld als onderdeel van de crew op de site van het Nederlands Film Festival. Er werd al wel gepraat over een Kalf voor haar en make-up, maar pas toen Evalotte Oosterop een petitie opstelde, kwam de zaak in beweging. Ze verzamelde negenhonderd handtekeningen, in binnen- en buitenland. En nu wordt dit jaar voor het eerst een Gouden Kalf voor beste hair & make-up design uitgereikt.

Erfgoed Brabant verhuist over enkele weken naar het binnenterrein van de Citadel aan de Bossche Zuid-Willemsvaart. Het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) heeft daar een leegstaand gebouw voor gereserveerd. Wat mag je ervan verwachten?

„Het is de bedoeling dat de organisaties met elkaar gaan samenwonen op deze historische locatie en elkaar gaan versterken”, zei toenmalige BHIC-directeur Jan Kriek twee jaar geleden in het Brabants Dagblad. Het was de bedoeling dat Erfgoed Brabant zich in 2024 zou vestigen op de Citadel. „Maar de uitvoering heeft iets meer tijd gevergd”, zegt Patrick Timmermans, directeur-bestuurder van Erfgoed Brabant. Ivka Orbon, sinds een half jaar directeur van het BHIC, is blij met de komst van Erfgoed Brabant. „Het helpt om De Citadel nog toegankelijker te maken en elkaar te versterken. We kunnen samen het verhaal van Brabant vertellen”, zegt zij.

Je kunt het tegenkomen in het theater, in het museum en straks in het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië, of gewoon op straat: performancekunst. Het genre wint met het jaar aan populariteit. Performance is niet alleen het Engelse woord voor ‘optreden’ – het begrip vertegenwoordigt een compleet eigen tak van kunst: een kunstvorm waarin de kunstenaar vaak live aanwezig is en waarin de grens tussen werk en wereld vaak niet helder te trekken valt. Performance is hip in Nederland: steeds meer kunstenaars, of ze nu afkomstig zijn uit de dans-, scenografie-, beeldende kunst- of theaterwereld, noemen zich performers en creëren performances.  

Deze maand heeft de kunstminnende avonturier maar liefst twee aan het genre gewijde festivals om uit te kiezen: het Utrechtse Mime- en Performancefestival ZÉRO en het internationale performancefestival Feeling Curious? in Rotterdam.

In 1937 maakte Adolf Hitler een beruchte expositie om verwerpelijke en Duits-vijandige kunst te veroordelen. Nu wil Donald Trump af van kunst die volgens hem te weinig ‘echte Amerikaanse’ waarden uitdragen. In de rubriek Toen duiken historici en specialisten van de Volkskrant in het verleden om de actualiteit beter te kunnen begrijpen. Dit keer gaat het over de de roemruchte expositie Entartete Kunst in München. 

Censuur en kunstzuivering omwille van een politiek imago. Het klinkt ons tegenwoordig bekend in de oren, gelet de manier waarop president Donald Trump de afgelopen maanden op een vergelijkbare manier huishield in de Amerikaanse kunst- en cultuurwereld.

Traditionele Iraanse muziek en dans, maar ook een taalcafé, een boekenclub of spelletjes. Rasha en Katy regelen het voor de Iraanse gemeenschap in de Eindhoven, maar ze willen graag andere culturen erbij betrekken. „Er zijn veel nieuwkomers in Eindhoven. Expats en studenten spreken goed Engels, maar willen graag Nederlands leren en integreren in de Nederlandse maatschappij”, aldus Askar. „Er zijn ook eenzame mensen.Met kunst en cultuur willen we verbindingen creëren”, vult Baghaei aan.

Theater- en concertbezoek in Nederland is in 2024 met 9 procent gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor. Dat blijkt uit een jaarlijkse inventarisatie van de VSCD, de branchevereniging van theaters en concertzalen. 11 miljoen bezoekers vonden hun weg naar de podia. De cijfers zijn alleen gebaseerd op gegevens van de 155 instellingen die bij de VSCD zijn aangesloten, Nederland kent daarnaast nog honderden (kleine) theaters.

De toename in theater- en concertbezoek leidde tot hogere inkomsten (12 procent) uit kaartverkoop en horeca. Toch is er nog veel reden tot zorg bij de theaters. De zalen werden in 2024 geconfronteerd met aanzienlijke kostenstijgingen (8 procent). Hierdoor, gecombineerd met het feit dat de torenhoge inflatie van 2022 in de subsidies nooit helemaal is verrekend, verkeerde een aanzienlijk deel van de podia eind vorig jaar in een kwetsbare financiële positie.

De Gentse boycot van dirigent Lahav Shani, alleen omdat hij de Israëlische nationaliteit heeft, is onacceptabel. Europeanen moeten zich uitspreken tegen dergelijke discriminatie, betogen rabbijn Abraham Cooper en Daniel Schuster in een ingezonden opiniestuk in Trouw.

Als creatieve sector produceren we meer dan ooit. We leveren sneller dan ooit. En we krijgen er minder voor betaald dan ooit. Toch feliciteren we elkaar jaarlijks op podia met ons succes. Maar eerlijk? Het businessmodel van de creatieve industrie is kapot. En we zijn er zelf medeverantwoordelijk voor. Creativiteit is geen sluitpost. Zij is het fundament van merkenbouw, relevantie en verbinding. Maar fundamenten laat je niet verwaarlozen, die verstevig je. Dat schrijft Rik Ledder, voorzitter van Via en ceo van TBWA\Neboko in zijn column op Adformatie. 

Amsterdam Dance Event (ADE) en Amsterdam 750 slaan de handen ineen om de 750e verjaardag van de stad te vieren. Van 22 t/m 26 oktober 2025 presenteert ADE in samenwerking met Amsterdam750 een speciaal programma waarin muziek, kunst en cultuur samenkomen.

Meer dan vierhonderd artiesten boycotten het streamen van hun muziek in Israël. Naast artiesten als Massive Attack en Japanese Breakfast hebben ook meer dan zestig labels zich aangesloten. De muziek van de aangesloten artiesten en labels is niet langer beschikbaar op streamingdiensten in Israël. De artiesten en muzieklabels hebben volgens hun statement vijf redenen om hun muziek niet meer in Israël te laten horen. Artiesten hebben als rechthebbenden het recht om, vaak samen met hun label, te bepalen waar hun muziek beschikbaar is. Onder de naam No Music For Genocide is dat dus niet langer in Israël.

Maker Days Eindhoven is hét festival voor iedereen die zich wil laten inspireren door innovatie, creativiteit en techniek. Op 27 + 28 september transformeert het centrum van Eindhoven in een bruisend feest met waanzinnige creaties, leuke activiteiten en bijzondere uitvindingen. Meer dan 27 makers en projecten presenteren zich op en in Stadhuis Eindhoven en -plein.

De lokale partij VoorWaards dient in de raadsvergadering een amendement in op de Toekomstvisie 2040 om cultuur en voorzieningen een volwaardige plek te geven in de koers voor de gemeente. In de huidige visie ontbreekt cultuur vrijwel volledig; volgens de partij een gemiste kans. Met het amendement vraagt VoorWaards om in de visie én het uitvoeringsprogramma vast te leggen dat de gemeente zich actief inspant voor culturele voorzieningen in de dorpen. Ook wil de partij dat er gewerkt wordt aan een centraal Multifunctioneel Accommodatiegebouw (MFA) met een podium voor theater, zang, dans en een bioscoop.

Eindhovenaar Henk Visch is een beeldhouwer van internationale faam. Hij werd geboren in Eindhoven en woont er nog altijd. Maar de gemeente heeft hem nooit gevraagd een sculptuur te maken. In zijn eigen stad is er maar één beeld van hem te vinden, op de campus van de TU/e. Nu zijn er vergevorderde plannen om die schuld in één klap in te lossen.

Oud-directeur van de Museum de Pont in Tilburg Hendrik Driessen heeft dit jaar het initiatief genomen om een sculptuur van Henk Visch in Eindhoven te realiseren. Henk Visch schenkt graag De draadloper aan de stad.  Nu worden de kosten in kaart gebracht voor het plaatsen. Daarna kan de fondsenwerving worden gestart. 

De gemeente Apeldoorn ruimt haar kunstcollectie op. Van de 2600 kunstwerken blijven er straks nog maar 700 over. De kunstcollectie in Apeldoorn is de afgelopen jaren zo groot geworden, dat niet alle werken een eigen plekje hebben in een van de gemeentelijke gebouwen. Volgens de gemeente moet 'kunst gezien worden en niet onzichtbaar in een depot blijven liggen'. Apeldoorners krijgen als eersten de kans om een kunstwerk uit de gemeentelijke collectie te kopen. Stichting Onterfd Goed organiseert de verkoop.

Culturele instellingen moeten het doorgaans hebben van de linkerflank in de politiek, maar in de Provinciale Staten van Brabant komt de steun voor dancefestival Draaimolen juist van de andere kant. VVD, CDA, SP, Volt en BBB dienden een motie in voor een duurzame toekomst van het festival, Partij voor de Dieren, D66, PvdA en GroenLinks zijn in principe voorstander van het festival, maar stemden tegen die motie omdat ze de bescherming van de natuur zwaarder wegen. De motie werd met 34 stemmen voor en 17 tegen aangenomen.

Het Schoenenkwartier in Waalwijk lijkt voor langere tijd verzekerd van de jaarlijkse subsidie van 1,3 miljoen euro. Er is voorlopig een punt gezet achter de lange, gevoelige discussie over gemeentelijke steun. Het museum is opgelucht, maar nog lang niet klaar.

Het Schoenenkwartier heeft nog een flinke weg te gaan om alle ambities waar te maken. Volgens het museum is de steun van de gemeente daarbij onmisbaar. Maar hoe groot moet die steun zijn? De politiek lijkt verdeeld. Met een structurele subsidie van 1,3 miljoen euro krijgt het museum nu waarop het hoopte. „We voelen het vertrouwen van gemeente en raad”, stelt directeur Rinske Jurgens. „Dat is belangrijk.” Het museum kan aan de bak. Het aantal bezoekers moét omhoog. Vorig jaar bleef de teller op ruim 27.000 steken. Dat is fors minder dan de 35.000 bezoekers, waarop eerder gemikt werd.

Een ‘cluster waar kunst en cultuur samenkomen’, dat is hoe de gemeente de bibliotheek van Huis73 graag ziet na de verbouwing. Daarom neemt ze een projectleider in de arm, die gaat uitzoeken hoe dat er uit moet zien. In juli gaf de gemeenteraad akkoord om 5,5 miljoen euro apart te zetten voor de verbouwing van de bibliotheek. 

De gemeente heeft als idee dat de bieb in de toekomst meerdere culturele organisaties huisvest. Daar wordt al jaren over gesproken. Op dit moment heeft alleen de Heemkundekring zijn onderkomen in het gebouw, maar de gemeente ziet graag een ‘kunst- en cultuurcluster’. Elly van Hoof van Huis73 zegt daarover: „Boxtel is onze enige stand-alone bibliotheek, dus we zoeken altijd naar manieren om krachten te bundelen, zodat je kruisbestuiving krijgt. Dat is voor ons een win-win.”

Na het optreden van het Britse rappunkduo Bob Vylan in Paradiso worden medewerkers van poppodia Paradiso en Doornroosje overspoeld met bedreigingen. Het incident is het dieptepunt in een bredere ontwikkeling waarin cultuurhuizen in hun artistieke vrijheid worden bedreigd. Culturele instellingen door heel Nederland kampten afgelopen maanden met veel (politieke) druk, bedreiging en intimidatie. Daar komt bij dat politici zich steeds vaker bemoeien met artiesten die zich uitspreken tegen de genocide in Gaza en zo de vrijheid van meningsuiting onder druk zetten. 

Hoewel Paradiso en Doornroosje al sinds de boeking van Bob Vylan onder vuur liggen vanwege antisemitisme, volgde de echte escalatie na het optreden. Vanaf het moment dat de politiek zich ermee bemoeide, verdriedubbelde het aantal bedreigingen, aldus Jurry Oortwijn van Paradiso. Landelijke politici die zich uitlaten over lokale culturele podia zijn een relatief nieuw verschijnsel.

In de eeuwenoude Mii-dera-tempel in Shiga trillen de klanken van een traditionele Japanse bamboefluit door de houten hal. Ze vermengen zich langzaam met de rustgevende tonen van een westerse klarinet. Het optreden staat symbool voor Japans poging om zijn erfgoed internationaal steviger te positioneren en zo bij te dragen aan een evenwichtiger spreiding van de wereldcultuur, voorbij de traditionele westerse focus.

Dat belang reikt verder dan cultuur alleen. Unesco-erkenning versterkt het internationale profiel van een plek. Tempels, kastelen en natuurparken met het Unesco-logo trekken jaarlijks miljoenen toeristen en dat levert flinke inkomsten op. Voor landen betekent meer werelderfgoed daarom niet alleen cultureel prestige, maar ook economische voordelen.

De roep om een cultuur- of sportboycot van Israël neemt toe. De geschiedenis leert dat deze boycots niet alleen symbolische waarde hebben. „Economische sancties kan je altijd wel omzeilen. Cultuur en sport vinden plaats op open podia, dan wordt het lastig.” Volgens Sruti Bala, universitair hoofddocent theaterwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, heeft een culturele boycot zeker zin. Bala: „Cultuur wordt in Israël als middel gebruikt voor nation branding: het op de kaart zetten van het land. Juist omdat de Israëlische cultuur als nauw verbonden met de Europese wordt waargenomen, heeft een boycot effect, omdat ermee duidelijk wordt gemaakt dat die verbondenheid niet vanzelfsprekend is.” 

De afgelopen jaren bleef het opvallend stil rond kunst en cultuur in de landelijke politiek. In het eerdere regeerakkoord en nu de Troonrede kwam de sector nauwelijks ter sprake. Pijnlijk, vindt Jeroen Bartelse, directeur van TivoliVredenburg en voorzitter van Kunsten '92. Hij voegt eraan toe dat dit stilte misschien ook een voordeel heeft. Juist omdat de politieke aandacht ontbrak, bleven grotere ingrepen of nieuwe bezuinigingen in de cultuursector uit, denkt Bartelse. 

Intussen lijkt de blik vooruit hoopvoller. In de aanloop naar de verkiezingen bevatten de partijprogramma’s weer uitgebreide paragrafen over kunst en cultuur. 

Op zaterdag 4 en zondag 5 oktober vindt de jaarlijkse Atelierroute Eindhoven en regio weer plaats. Verspreid over Eindhoven en regio openen kunstenaars hun ateliers voor het publiek. Je ontdekt gevestigde makers naast jonge talenten, traditionele technieken naast experimentele vormen, en intieme ateliers naast grotere werkplaatsen. 

De Atelierroute Eindhoven en regio valt dit jaar ook weer samen met het Weekend van de Wetenschap - hét landelijke wetenschapsfestival voor jong en oud. In het Stadslab in Eindhoven presenteren Luis Ferreira en Ralf Jacobs hun werken, waarin kunst en wetenschap op een verrassende manier samenkomen. 

Hoe helpt kunst bij het maken van plannen voor een gebied of omgeving? Tijdens het Ruimtelab-college op 7 oktober 2025 van de Provincie Gelderland gaat Ruimtelab in gesprek met kunstenaar en ArtEZ-docent Martine van Lubeek, kunstenaar Sissel Marie Ton en directeur van de IJsselbiënnale Mieke Conijn. In het Ruimtelab zoekt de provincie actief de verbinding op met de creatieve sector.

In januari gaat hij officieel aan de slag als directeur van Glow, maar Philip Ross is zich al aan het inwerken. De Eindhovenaar lijkt in de wieg gelegd voor een festival waar lichtkunst en innovatie samensmelten Zijn opa werkte als lichttechnicus voor Philips. Tijdens Ross zijnn studie in Delft en zijn promotieonderzoek aan de TU/e stond lichtontwerp centraal. Met zijn eigen ontwerpstudio realiseerde hij vorig jaar nog innovatieve verlichting voor het Kerstroosplein in Stratum. Meerdere malen maakte hij een kunstwerk voor Glow.  

Sommige artiesten, maar ook festivals hebben fans die alles van hen willen weten en zich gedragen als ambassadeurs. Deze mensen bewegen zich doorgaans in een subcultuur met gelijkgestemden. Volgens deskundige Nicolle Lamerichs is zo’n zogeheten fandom ‘economisch, cultureel en sociaal van onschatbare waarde voor festivals’. Ze legt uit hoe dat zit.