Trends & Ontwikkelingen

De uitingen die de Britse punkband Bob Vylan heeft gedaan tijdens een optreden vorige maand in Amsterdam zijn niet strafbaar. Dat heeft het Openbaar Ministerie geoordeeld.

De uitspraken kunnen weliswaar als "provocatief en grof" worden ervaren, concludeert het OM, maar dat interpreteert ze "als oproepen tot activisme en politieke betrokkenheid, die passen binnen de expressieve en confronterende stijl van het punkgenre". Er is dan ook geen sprake van groepsbelediging, aanzetten tot haat, discriminatie of opruiing.

Het Max Orkest, kijkcijferhit van afgelopen zomer, blijkt ook buiten het oog van de camera’s een groot succes. De (amateur)muzikanten verkochten binnen no-time vijf concerten uit en gaan ook volgend jaar op tournee. „Mijn droom is werkelijkheid geworden.”

Ook als straks de sporthal verdwijnt, blijft De Borgh voor Zevenbergen een plek van gezellig samenzijn. De komende jaren verandert de horecazaak van karakter, omdat de sporthal wordt afgestoten. „Maar hotel, restaurant en theaterzaal blijven’’, stelt Quispel zijn gasten alvast gerust.

Boudewijn Jansen is dirigent-repetitor bij De Nationale Opera. Daar werkt hij nu aan Tsjaikovski’s ‘De maagd van Orléans’. Daarnaast is hij ook nog dirigent van twee gevorderde Amsterdamse amateurkoren. Wat dat inhoudt, vertelt hij in zijn Cultuurdagboek.

M HKA-directeur Bart De Baere, die op maandag 3 november ontslag nam, zegt met zijn vertrek ruimte te willen maken voor een open debat over de hervormingsplannen van Vlaams minister Caroline Gennez (Vooruit). Die probeert het kunstenlandschap te hertekenen en dat lijkt grote gevolgen te hebben voor het M HKA.

"Ik heb dit zelf beslist", reageert Bart De Baere in De Ochtend over zijn ontslag als directeur bij M HKA. "Maar het kabinet heeft mij een mooie exit aangeboden en dat stel ik heel erg op prijs." De Baere zegt zo "ruimte te willen maken". Ruimte voor een debat over de hervormingsplannen van de minister, bedoelt hij.

Het Hongaarse festival Sziget krijgt een nieuwe editie. Het populaire muziekfestival is overgenomen door oprichter Károly Gerendai en heeft een principeakkoord bereikt met de gemeente Boedapest over de huur van het eiland waarop het jaarlijks wordt gehouden. Het festival is hiermee weer in Hongaarse handen.

De afgelopen jaren draaide Sziget verlies: ongeveer 10 miljoen euro in 2024 en bijna 5 miljoen in 2023. De cijfers over dit jaar zijn nog niet bekend, al spreekt de organisatie van een succesvolle editie. Het festival voelde zich toch genoodzaakt om de huurovereenkomst te beëindigen, zei burgemeester Gergely Karácsony vorige maand op sociale media. 

De Stichting Amsterdams Filmhuis kan door een eenmalige subsidie van 550.000 euro filmtheater Rialto Silo realiseren. De subsidie wordt gebruikt voor de afronding en inrichting van het theater, dat naar verwachting in het najaar van 2026 haar deuren opent. Het is de eerste culturele voorziening op Zeeburgereiland. Het project speelt in op de groei van Zeeburgereiland en IJburg, waar het culturele aanbod momenteel achterblijft. 

Op 10 november vindt HERE plaats. HERE is een kennisevent van het Mondriaan Fonds voor nieuwe en ervaren erfgoedprofessionals. Deze editie staat het thema restitutie centraal. Het doel is het samenbrengen van professionals om zo kennisuitwisseling en vernieuwing te stimuleren. HERE 2025 wordt georganiseerd in samenwerking met het Wereldmuseum. 

 Voor de doorontwikkeling van culturele instellingen in Drenthe verleent Provincie Drenthe subsidie vanuit de uitkering ‘Verbreding en Vernieuwing’ van het Rijk. Het gaat om Peergroup locatietheater, FestivalDerAa, Puppet International, Art of Wonder, Roestvrij Theater, The Bake Shop, Stichting Literaire Activiteiten Drenthe en Internationaal Filmfestival Assen. Over deze instellingen wordt gedurende de periode 2025-2028 jaarlijks een bijdrage van € 333.333, - verdeeld.

De provincie werkt samen met deze culturele instellingen aan groei, verbreding en vernieuwing van het culturele aanbod in Drenthe. Daarnaast is er ook oog voor een stevigere artistieke en professionele koers van deze instellingen. 

In Utrecht was op 3 november de lancering van de nieuwe stichting Een boek voor jou. De stichting wil elk kind dat als vluchteling naar Nederland komt, verwelkomen met een eigen boek in de moedertaal.  Op die manier kunnen ze kennis maken met de Nederlandse jeugdliteratuur.

Vanaf 2026 ontvangen alle kinderen van 4 tot en met 12 jaar in ruim 220 asielzoekerscentra een exemplaar van de bloemlezing Een boek voor jou. De uitgave verschijnt in zes talen: Arabisch, Farsi, Tigrinya, Somalisch, Turks en Koerdisch. Kinderen met een andere moedertaal krijgen een tekstloos prentenboek. Het boek bevat verhalen en illustraties van bekende makers als Annie M.G. Schmidt, Toon Tellegen, Thé Tjong-Khing en Marit Törnqvist.

In Waalwijk moet veel meer te doen zijn voor jongeren. De gemeente ziet dat ook. Ze wil fors investeren in plekken voor sport, creativiteit en ontmoeting. De gemeente mikt daarbij op allerlei doelgroepen van kinderen, jongeren, ouderen tot mensen met een beperking. 

De gemeente speelt oa in op de populariteit van de Urban Scene met activiteiten als hiphop, graffiti, skaten, breakdance, drie tegen drie basketbal, chillplekken en dansvloer. In Waalwijk moet een grotere, centrale ontmoetingsplek komen, die bij deze jongerencultuur aansluit. Deze plannen zijn bedoeld voor de openbare ruimte, dus in de buitenlucht. Een groep jongeren, verenigd in stichting Wask, lanceert nog een ander idee. Ze ziet kansen voor een overdekt complex met bijvoorbeeld een skatepark, graffitikunst, breakdance en hiphop. „Daar is grote behoefte aan in Waalwijk”, aldus een woordvoerder van de stichting. „Een creatieve en sportieve plek, waar jongeren elkaar ontmoeten.”

In Voorhout zijn bewoners in actie gekomen tegen een metershoog kunstwerk van een eend. Volgens één bezwaarmaker roept het beeld zelfs associaties op met depressie en de dood. Wat kan een gemeente doen als er tumult ontstaat rond een openbaar kunstwerk?

‘Kritiek op kunst is van alle tijden’, zegt Theo Tegelaers, adviseur en projectleider voor kunst- en cultuurprogramma’s in de publieke ruimte. Tegelaers ziet dat sociale media kritische geluiden sneller verspreiden. ‘Kunst wordt vaak de aanleiding om frustraties te ventileren die er sowieso al zijn.’ Tegelaers benadrukt dat het belangrijk is om bewoners vanaf het begin bij het traject te betrekken, zodat hun verhalen en verlangens worden meegenomen. Belangrijk is volgens Tegelaers dat bestuurders niet te snel in paniek raken bij ophef.

Onderzoekers van King’s College London onderzochten de lichamelijke effecten van het kijken naar kunst. Vijftig proefpersonen bekeken twintig minuten lang schilderijen van Gauguin, Manet en Van Gogh. De helft zag de originelen in The Courtauld Gallery, de rest replica’s. 

Bij de groep die echte kunst bekeek, daalde het stresshormoon cortisol met gemiddeld 22 procent, tegenover 8 procent bij de controlegroep. Ook ontstekingsbevorderende cytokines namen bij deze groep met 28 procent af, terwijl ze bij de anderen gelijk bleven. Dat laatste ‘suggereert dat kunst een potentieel kalmerend effect heeft op de ontstekingsreacties van het lichaam’, stelt het onderzoek. Samen met een vermindering van het stresshormoon wordt dat door de onderzoekers gelinkt aan mogelijke verbetering op allerlei terreinen, van angst en depressie tot diabetes en hartziekten.

Een beleidsmaker en uitvoerder vertellen over de raakvlakken van hun werk en het belang van een goede samenwerking. Hoe proberen zij de kloof te dichten? En wat zijn hun gedeelde uitdagingen? 

De directie Erfgoed & Kunsten van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werken zo nauw samen dat er zelfs medewerkers zijn die voor beide organisaties werken. Christianne Mattijssen (directeur Erfgoed & Kunsten bij het ministerie van OCW) en Susan Lammers (algemeen directeur RCE) leggen uit wat die nauwe samenwerking oplevert.

Universiteiten en hogescholen mogen sport en cultuur blijven faciliteren, bevestigt demissionair minister Gouke Moes. Met publiek geld mogen onderwijsinstellingen geen ‘private’ activiteiten bekostigen, is de regel. Daar gaat de overheid strenger op toezien. Daardoor zouden universiteiten en hogescholen een einde moeten maken aan de goedkope sportfaciliteiten voor studenten en medewerkers. Toenmalig minister Eppo Bruins kwam er snel van terug. In een brief aan de bestuurders van universiteiten en hogescholen bevestigt demissionair minister Moes nu deze koers: sport en cultuur zijn voorlopig gered. 

De Amerikaanse rapper RBX heeft een collectieve rechtszaak aangespannen tegen Spotify. Volgens de rapper neemt het platform onvoldoende maatregelen frauduleuze streams en haalt het daar bovendien financieel voordeel uit. In de aanklacht wordt gesteld dat Spotify al sinds 2018 weet van grootschalige manipulatie van luistercijfers via botnetwerken. Deze kunstmatige verhoging van streamaantallen zou hebben geleid tot hogere advertentie-inkomsten, zo schrijft Ars Technica.

Door de manier waarop Spotify vergoedingen uitkeert — op basis van het relatieve aantal streams — zouden onechte weergaven leiden tot lagere inkomsten voor andere rechthebbenden. RBX benadrukt dat niet alleen uitvoerende artiesten worden benadeeld, maar ook schrijvers, componisten, producers en andere rechthebbenden. Daarom is de rechtszaak opgezet als een zogenoemde class action, waarbij meer dan 100.000 belanghebbenden zich zouden kunnen aansluiten.

Het Amsterdam Dance Event (ADE) heeft met 600.000 bezoekers een recordaantal mensen naar Amsterdam getrokken tijdens de 29e editie, die van 22 tot en met 25 oktober plaatsvond. De organisatie maakte direct na afloop de data bekend voor volgend jaar, wanneer het evenement haar dertigjarig jubileum viert van 21 tot en met 25 oktober 2026. De recordeditie van 2025 overtrof het vorige bezoekersrecord uit 2023 van 500.000 bezoekers en verwelkomde gasten uit 150 landen. Tijdens vijf dagen vonden meer dan 1.200 dance-evenementen plaats op ruim 300 locaties in de stad, met bijna 3.500 artiesten en sprekers op het programma.

Er is per direct extra geld nodig voor de culturele sector in Leiden. Als dat niet gebeurt, dan zullen sommige culturele initiatieven definitief verdwijnen. De Cultuurtafel slaat in een nieuwe brief aan de Leidse gemeenteraad opnieuw alarm. Eerder dit jaar deed dit samenwerkingsverband van zestien culturele instellingen dit ook al. Toen wees de Cultuurtafel erop dat Leiden in vergelijking met andere steden bitter weinig geld uittrekt voor cultuur. Leiden heeft recent een nieuw subsidiestelsel voor de culturele sector ingevoerd en dat maakt volgens de Cultuurtafel pijnlijk duidelijk dat de gemeente Leiden tekortschiet. 

De advisering over meerjarige cultuursubsidies leidde het afgelopen jaar tot stevige discussies in de sector. Blueyard besloot diep in de materie te duiken: waar schuurt het in de huidige adviespraktijk – en hoe kan het beter? Op eigen initiatief en voor eigen rekening onderzocht Blueyard de werking van het huidige beoordelingssysteem. Na een eerste publicatie over Zeven dilemma’s in de adviespraktijk (Theaterkrant Magazine, maart 2025) verschijnt nu het vervolg: Van knelpunten naar oplossingen – Herziening van de adviespraktijk cultuursubsidies.

Centraal staan vijf pijlers voor een toekomstbestendige adviespraktijk: 1. Maak onderscheid in speelvelden. 2. Verminder het aantal en de complexiteit van beoordelingscriteria. 3. Maak de integrale afweging expliciet. 4. Professionaliseer de beoordeling. 5. Werk aan afstemming tussen overheden en fondsen.

De Eerste Kamer heeft ingestemd met het wetsvoorstel dat het verlaagde btw-tarief voor media, sport, cultuur, boeken en evenementen behoudt. Eerder gaf ook de Tweede Kamer haar goedkeuring. Daarmee is de geplande btw-verhoging officieel van tafel en blijft het huidige tarief van 9% gelden. Een ruime meerderheid stemde voor het behoud van het lage tarief op media. Alleen de PVV stemde tegen het wetsvoorstel.

De Eerste Kamer speelde een sleutelrol in het debat over de btw-verhoging. Al vroeg nam zij een motie aan die het kabinet opriep de maatregel in een apart wetsvoorstel op te nemen. Dat maakte een zorgvuldige behandeling mogelijk en creëerde ruimte voor een inhoudelijke discussie over het belang van betaalbare toegang tot onafhankelijke media.

In de Kamerbrief Industriebeleid met focus presenteert het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat de nieuwe aanpak van het Nederlandse industriebeleid. Het doel: het versterken van het verdienvermogen en de economische weerbaarheid van Nederland, met focus op markten en technologieën die bijdragen aan strategische autonomie en maatschappelijke transities.

De creatieve industrie wordt in de brief genoemd als één van de sectoren die bijdragen aan het toekomstig verdienvermogen. De ontwerpkracht van de sector wordt daarbij benoemd als randvoorwaarde voor economische groei — naast factoren als ruimte, talent, financiering en infrastructuur. Daarmee erkent het kabinet de structurele rol van ontwerp in het versterken van de innovatiekracht van Nederland.

De culturele en creatieve sector speelt een belangrijke rol in het verbeelden en vormgeven van maatschappelijke verandering. Om die kracht beter te benutten, onderzoeken Regieorgaan SIA, het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en het Fonds voor Cultuurparticipatie met het driejarige pilotprogramma Culturele en Creatieve Sector (2025–2027) hoe samenwerking met praktijkgericht onderzoek kan worden versterkt. 

Het programma richt zich op het versterken van kennisontwikkeling en kennisuitwisseling binnen de culturele en creatieve sector door middel van praktijkgericht onderzoek. De nadruk ligt op innovatieve en gelijkwaardige samenwerkingsvormen die bijdragen aan maatschappelijke uitdagingen.

Het Joods Museum is al jaren ‘open voor iedereen’ en die slogan, zegt directeur Emile Schrijver, draagt het museum nog steeds met overtuiging. Ook al zijn allerlei verhoudingen in Nederland verscheurd geraakt na het Hamas-bloedbad van 7 oktober 2023 met 1.200 Israëlische doden en de daaropvolgende Israëlische strafcampagne in Gaza. 

Het ambitieuze programma Wat nu?! getuigt daar sinds de zomer van met lezingen, discussies en voorstellingen. Samen met onder anderen publiek, denkers en kunstenaars onderzoekt het museum daarin de komende jaren ‘actuele gebeurtenissen die raken aan de Joodse identiteit’. Genuanceerd, met een open blik en respect voor elkaars overtuigingen – en in de hoop het maatschappelijk debat verder te helpen.

In Canada kunnen patiënten met een doktersrecept naar een gratis concert. In Montréal is het programma 'musique sur ordonnance' (muziek op recept) van start gegaan – een samenwerking tussen de Médecins francophones du Canada en het Orchestre symphonique de Montréal.

Het idee is even eenvoudig als vernieuwend: muziek als onderdeel van het herstelproces. Artsen mogen hun patiënten een ‘muziekvoorschrift’ meegeven, waarmee ze een concert naar keuze kunnen bijwonen. Het programma richt zich op mensen met angstklachten, stemmingsproblemen, chronische pijn, slaapproblemen of neurocognitieve stoornissen, zoals Alzheimer. Muziek wordt ingezet als een aanvullende therapie, naast reguliere medische zorg. 

Boekwinkel Savannah Bay heeft de eerste Bodnár Prijs toegekend aan schrijver en performer Jasper Albinus. De nieuwe tweejaarlijkse literatuurprijs is bedoeld om makers te eren die in hun werk grenzen oversteken, cultureel, sociaal of persoonlijk, en zo nieuwe verbindingen leggen tussen werelden.

De prijs is vernoemd naar Sylvia Bodnár, een markante vrijdenker, vertaler en radicaal-lesbisch activist. In 1975 richtte zij samen met Dorelies Kraakman de Heksenkelder op, een vrouwenboekhandel aan de Utrechtse Oudegracht die zou uitgroeien tot een belangrijk centrum in de tweede feministische golf. Uit die Heksenkelder ontstond later Savannah Bay, dat dit jaar zijn vijftigjarig bestaan viert. Uit dat jubileum groeide het initiatief voor de Bodnár Prijs, opgezet door winkeleigenaar Marischka Verbeek. 

Er komt geen Groene Kathedraal in de Spoorzone te staan. Het tijdelijke bouwwerk, dat even hoog zou worden als de Heuvelse kerk, wordt herzien. De bekende architect Winy Maas werkt aan een nieuw ontwerp. „We moesten van locatie wisselen”, zegt Joost Melis, voorzitter van de stichting Van Gogh Homeland. 

Er is nu een nieuwe locatie gekozen: het binnenplein van de monumentale wagenmakerij, bij de Hall of Fame. „Een andere locatie betekent wel een ander ontwerp.” De stichting wil het nieuwe ontwerp eerst aan de gemeenteraad en de provincie presenteren en hoopt dit volgende maand al te kunnen doen. De gemeente steunt het project nog steeds, zegt wethouder Bas van der Pol. Samen met de stichting worden nu verschillende varianten onderzocht.

Het plan ‘Witzy – Cultuur in de Reeshof’ komt voort uit een burgerinitiatief en is nu omarmd door de gemeente. Het cultuurcentrum krijgt twee locaties. Eén plek wordt een gezellige ruimte met een bibliotheek, zaal voor optredens, film, horeca en ontmoetingsruimte. De andere locatie biedt werkplekken voor makers, zoals studio’s en oefenruimtes. Mogelijk komt deze laatste in Bibliotheek Heyhoef.

De bouw start niet in 2026. Wel begint de gemeente met extra culturele activiteiten in samenwerking met lokale initiatieven zoals Backstage Bridges en Raisehof Collectief. Hiermee wil Tilburg zorgen voor meer cultuur, ontmoeting en talentontwikkeling in de Reeshof.

Acteur en presentator Joost Prinsen is overleden. Dat laten zijn dochters en zijn vriendin Noraly Beyer weten aan NRC. Prinsen was een man die hield van ‘het tragikomische, het klein vertellen van iets heel groots’, zoals hij dat verwoordde in een interview in Volkskrant Magazine in 2021. 

Vanaf zijn doorbraak op de Nederlandse televisie in het begin van de jaren zeventig in het baanbrekende De stratemakeropzeeshow (1972-1974) tot aan het door hem ontwikkelde spelprogramma Met het mes op tafel (1997-2015) was Prinsen een man geboren voor het medium, ingetogen en uitzinnig tegelijk, in zijn eigen woorden ‘dramatisch en beheerst’. En misschien met het geluk van een gouden generatie van tekstschrijvers en een componist als Harry Bannink aan zijn kant, van wie hij een van de beste vertolkers werd.

Ierland voert een basisinkomen in voor kunstenaars en musici. Dat heeft de regering besloten. Met ingang van 2026 ontvangen kunstenaars elke week €325. Drie jaar geleden startte de overheid een experiment waarbij 2.000 geselecteerde artiesten financiële steun kregen. En dat bleek een succes. 

In de proef bleek dat wekelijkse uitbetaling een positief effect heeft op het mentale welzijn. Kunstenaars en musici maken zich minder zorgen over geld, waardoor ze zich beter kunnen concentreren. Daarmee stijgt de productiviteit van de kunstenaars. Door de hogere productiviteit van de kunstenaars en musici verbeterde de kwaliteit van hun werk. Dat pakt financieel goed uit. Voor elke euro aan overheidsgeld die in het proefproject werd geïnvesteerd, kreeg de maatschappij € 1,39 terug. 

Nu willen de gemeente, De Pas, de bibliotheek en De Eijnderic alle functies samen onderbrengen in één gebouw, zodat er een soort ‘huis van Bernheze’ ontstaat. Daar hangt een behoorlijk kostenplaatje aan. Er wordt nu uitgegaan van zo’n 20 miljoen euro. Het college van burgemeester en wethouders neemt 4 november een besluit over het plan en komt dan met een voorstel naar de gemeenteraad. 

Het Theaterjaarboek 2024-2025 is uit. Dit jaar blikken we terug op een seizoen vol activisme, clowns, immersief en inclusief theater. Het Theaterjaarboek gaat in op een aantal trends van het afgelopen seizoen: een nieuwe omgang met publiek in het immersieve theater, een grote hoeveelheid clowns op het toneel, activisme, maar ook gelatenheid en rouw. Ook activisme, vrouwelijk perspectief en ecologisch bewustzijn komen aan de orde. 

Op Eyckenstein te Maartensdijk ontving Jeanette Wagenaar de sKBL-Ithakaprijs 2025, uitgereikt door juryvoorzitter dr. Johan de Haan, voor haar boek Gooilust. De stille strijd van Louise Blaauw-Six (Uitgeverij De Kring, 2025). Naast de eer ontvangt Wagenaar een award en een geldprijs van € 5.000,-. In deze elfde editie dongen in totaal dertien publicaties mee naar deze prestigieuze literatuurprijs, die jaarlijks wordt toegekend aan de meest inspirerende publicatie over kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen (KBL) die in het voorgaande jaar is verschenen.