Trends & Ontwikkelingen

Filmmaker Frans Weisz is afgelopen zondag op 87-jarige leeftijd overleden. De regisseur schreef met titels als Charlotte, Leedvermaak en Rooie Sien een onuitwisbaar hoofdstuk in de Nederlandse filmgeschiedenis. In 2018 werd Weisz geridderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn verdiensten voor de Nederlandse film. Hij overleed op zondag 7 december op 87-jarige leeftijd aan de gevolgen van alzheimer.

Het College van Rijksadviseurs (CRa) is gestart met de zoektocht naar een nieuwe Rijksbouwmeester. Deze persoon volgt Francesco Veenstra op, die in september volgend jaar afscheid neemt in deze functie. De Rijksbouwmeester adviseert gevraagd en ongevraagd het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en het Rijksvastgoedbedrijf, en leidt het veertig medewerkers tellende Atelier Rijksbouwmeester.

De gemeente Oirschot blijft voorlopig mede-eigenaar van theater en cultureel centrum De Stoelendans. Het college hoopt daardoor flexibeler te zijn in de huisvesting, nu de ambtelijke organisatie verhuist naar het voormalige Rabobankpand ernaast. De mogelijkheid van een extra verdieping op het complex wordt onderzocht. De extra vierkante meters kantoorruimte worden de komende jaren gezien als een gewenste, flexibele aanvulling op de beschikbare ruimte. Voor de hele gemeenteraad staat het behoud van de culturele voorziening centraal. De fracties spraken hun waardering uit voor Stichting De Cultuurfabriek, die als vrijwilligersorganisatie het theater draaiende houdt.

Belangenorganisatie de Kunst van Brabant (dKvB) is naarstig op zoek naar een nieuwe voorzitter. Voor de huidige voorzitter Ap de Vries zitten er eind dit jaar twee termijnen op en het statuut van de vereniging staat geen derde termijn toe. Pogingen om een opvolger te vinden, hebben tot nu toe geen resultaat opgeleverd.

Het opvullen van die vacature is urgent omdat de vereniging een ambitieus beleidsplan heeft opgesteld voor het jaar 2026. Het komende jaar wil dKvB haar invloed blijven uitoefenen op het provinciaal cultuurbeleid. Onder meer gaat het om een herijking van het subsidiebeleid voor de professionele kunsten. Over het verloop van de subsidietoekenning voor de periode 2025-2028 bestaat onder kunst- en cultuurmakers veel frustratie en boosheid, zo blijkt uit het beleidsplan van dKvB. De organisatie hoopt te bereiken dat voor de periode na 2028 een regeling kan worden opgetuigd, en uitgevoerd, zonder dat er opnieuw gedoe ontstaat.

De Kunstenbond en NAPK presenteren de resultaten van een sector breed tevredenheidsonderzoek onder 497 medewerkers en zzp’ers in de sector Toneel en Dans. Uit de 0-meting, uitgevoerd door DUO Market Research, blijkt dat werknemers opvallend tevreden, betrokken en trots zijn op hun werk. De algemene tevredenheid krijgt een 8,7, ruim boven de benchmark Cultuur (8,1). Medewerkers waarderen vooral samenwerking, sfeer, inhoud van het werk en de werkomstandigheden. Maar liefst 79% zou opnieuw voor dezelfde werkgever kiezen. Veel genoemde knelpunten zijn de werkdruk, doorgroeimogelijkheden, salaris en zeggenschap over arbeidsvoorwaarden. Op deze punten wordt relatief laag gescoord.

AI ontwikkelt zich razendsnel, ook in de culturele sector. Musea, erfgoedinstellingen, theaters en podia benutten de mogelijkheden en zoeken naar richting. Tijdens de eerste DEN Community Meet-up op 13 november in Theater Utrecht deelden cultuurprofessionals openhartig hun ervaringen. De inzichten vormen een heldere momentopname van hoe culturele organisaties omgaan met de mogelijkheden en uitdagingen van AI. 

AI is een rap groeiend thema. Waar we tijdens de AI-verkenning amper twee jaar geleden nog de vraag stelden hoe we ons tot AI willen verhouden, zien we vandaag de dag allerlei nuttige toepassingen: als hulpmiddel in oral history onderzoek, als creatief sparringpartner voor makers en als publieksinteractie in musea.

De zorgen over de artistieke vrijheid in Nederland nemen snel toe. Polarisatie, populisme en maatschappelijke spanningen leiden tot (zelf)censuur, conflicten en veiligheidsincidenten bij culturele instellingen. Boekman #145 onderzoekt deze ontwikkelingen en laat zien hoe kunstenaars, instellingen en beleidsmakers hiermee omgaan. 

Lange tijd werkten kunstenaars vooral binnen de lijnen die opdrachtgevers als de kerk, machthebbers of rijke burgers trokken. In de loop van de 19de eeuw veranderde dat en kozen kunstenaars hun eigen weg als autonome individuen. Dit vormde de opmaat voor een discussie over de grenzen van de vrijheid in de kunsten die tot de dag van vandaag wordt gevoerd. Ook in Nederland. Winnie Sorgdrager duikt in de geschiedenis van artistieke vrijheid. 

Aan de rand van het Marktplein in Apeldoorn moet een theaterzaal van Orpheus komen. Tenminste: dat is het plan van de schouwburg, gemeente en een projectontwikkelaar. Het kleine theater moet nieuwe groepen mensen aantrekken. Het is onderdeel van een groter plan voor de zuidrand van het Marktplein en het gebied erachter. Orpheus wil graag het ‘maakklimaat’ in Apeldoorn – de professionele creatieve sector – versterken. Onder meer door makers meer mogelijkheden te bieden, zoals plekken om nieuwe producties op de planken te brengen.

De Pont Museum in Tilburg kondigt met trots een belangrijke stap aan in het toegankelijker maken van hedendaagse kunst: vanaf vrijdag 2 januari 2026 krijgen alle bezoekers tot en met 26 jaar gratis toegang tot het museum. Hiermee wil het museum een nieuwe generatie kunstliefhebbers inspireren. Met deze stap roept De Pont Museum jongeren op om de rijke wereld van hedendaagse kunst te ontdekken. Of je nu studeert in Tilburg, in de regio woont, of gewoon op bezoek bent. Ook blijft De Pont Museum op donderdagvond gratis toegankelijk voor iedereen.

Culturele voorzieningen zijn het populairst onder inwoners van de gemeente Amsterdam als het gaat om betaalde vrijetijdsbesteding; meer dan driekwart van de inwoners bezocht in het afgelopen jaar minimaal een keer een bioscoop, museum, muziekoptreden of theater. De helft van de mensen maakt (ook) gebruik van commerciële sportvoorzieningen, zoals fitnessscholen of yogastudio’s. Wellnessvoorzieningen, attracties en spelvoorzieningen zijn vooral populair bij specifieke groepen inwoners. Dit blijkt uit het onderzoek Commerciële vrijetijdsbesteding in Amsterdam dat Onderzoek en Statistiek begin 2025 heeft uitgevoerd.

In ruim tien jaar tijd is het aantal plekken waar Amsterdammers in hun vrije tijd tegen betaling naar toe kunnen gaan met 50 procent gestegen: van 550 vestigingen in 2013 naar 870 vestigingen in 2024. Deze groei was er bij allerlei soorten plekken, maar komt vooral door een toename van het aantal sportscholen en fitnesslocaties. Alleen het aanbod aan culturele voorzieningen is min of meer constant gebleven.

Het personeel van het Louvre gaat in staking. Dat kondigde de vakbondscoalitie van het personeel dinsdag aan. De werknemers zijn niet tevreden over personeelstekorten en de aftakeling van het Franse museum. Volgens de vakbonden en het personeel heeft het museum last van chronische personeelstekorten en technische storingen, en zijn sommige zalen verouderd.

Kunstloc Brabant is op zoek naar vernieuwende en inspirerende ideeën voor de toekomst van het historische watermolenlandschap in het Dommeldal in Brabant. Hoe kan de geschiedenis van dit gebied bijdragen aan een klimaatadaptief landschap waarin natuur, landbouw, recreatie en erfgoed samenkomen? De Design Challenge nodigt uit tot ontwerpend onderzoek. Kunstloc roept multidisciplinaire ontwerpteams op om mee te doen. De teams ontwikkelen verbeeldingsvolle perspectieven voor het Dommeldal, die als voorbeeld kunnen dienen voor andere gebieden in Brabant en daarbuiten.

Op donderdag 5 februari 2026 organiseert Cultuur Eindhoven een debat over cultuur in deze stad. Tijdens deze avond gaan vertegenwoordigers van politieke partijen in gesprek over meerdere actuele thema’s binnen cultuur en de toekomst van Eindhoven als culturele magneet. De avond wordt gemodereerd door Oscar Kocken.

De bijna uitgestorven dvd leeft voorzichtig weer op, ook onder jongeren. Tot vreugde van verstokte verzamelaar Alex Mazereeuw, want zonder de schijfjes zijn liefhebbers overgeleverd aan wispelturige streamingdiensten. Daar is het aanbod klein en gaat filmgeschiedenis verloren. Dirk Derks van Concerto ziet dat de verkoop van dvd’s de laatste jaren weer iets lijkt aan te trekken. ‘Al is dat ook een gevoelsmatig ding. Maar het publiek wordt zeker diverser. Eerst waren het vooral wat oudere mannen, nu zien we vaker dat ook jongeren komen zoeken naar films.’

Volgens Derks is de ontwikkeling voorzichtig te vergelijken met de toegenomen populariteit van vinyl: ‘Op de vinylafdeling zagen we een paar jaar geleden ook ineens veel meer jongeren die vinyl wilden aanschaffen, waarbij hun ouders totaal niet begrepen waarom. Blijkbaar voelen jongeren op een gegeven moment toch weer de behoefte om een eigen collectie te verzamelen, om iets tastbaars te hebben.’

Het Van Gogh Museum en DHL verlengen hun samenwerking. Het partnership bundelt de duurzame en betrouwbare logistieke expertise van DHL Express en de educatieve kracht van het Van Gogh Museum. DHL Express verzorgt ook komend jaar het wereldwijde transport van webshopbestellingen en het DHL Express servicepunt in het museum. De partners brengen daarnaast leerlingen dichter bij het werk en levensverhaal van Vincent van Gogh via het lesprogramma Van Gogh gaat naar school.

Met enige regelmaat worden kunstwerken toegevoegd aan de collecties van Nederlandse musea. Maar een herontdekt schilderij van Piet Mondriaan blijft bijzonder. Singer Laren kocht een vroeg werk van de kunstenaar uit 1908 dat in 1909 voor het laatst te zien was.  Museum de Lakenhal in Leiden krijgt een bijzonder schilderij in langdurig bruikleen: Le petit pot blanc uit 1929 van Nelly van Doesburg. Het is het enige nog bekende schilderij van de echtgenote van kunstenaar Theo van Doesburg. Het Van Gogh Museum in Amsterdam verzamelt werk van tijdgenoten van de beroemde schilder. Het verwierf twee prachtige pastels. Eén is van de hand van William Degouve de Nuncques, een dromerig gezicht op het Comomeer uit 1897. Het andere werk is in 1887 getekend door Louis Anquetin. 

Vorige week kocht Netflix de filmstudio en streamingdienst van Warner Bros. Discovery voor $82,7 miljard. Vandaag is concurrent Paramount Skydance daar overheen gegaan met een tegenbod van $108,4 miljard, waarin ook de tv-zenders als CNN en TNT zijn meegenomen. Het heeft er alle schijn van dat het Witte Huis zich in de overnamestrijd heeft gemengd.

Een groot meerdaags evenement in theater Markant waarop alle culturele clubs en verenigingen van Maashorst zich aan het grote publiek presenteren. Dat is het idee achter het nieuwe evenement dat volgens planning in september 2026 voor het eerst wordt gehouden. Volgens directeur Jan Wouda moet het culturele evenement de aftrap worden voor het nieuwe theaterseizoen ‘26/’27 van Markant. Het evenement komt voort uit nieuwe afspraken die Markant met de gemeente Maashorst heeft gemaakt over het potje ‘Gebruik Theater Markant’. 

Tijdens een uitverkochte editie van de Limburgse Popprijzen zijn nieuwe makers, projecten en professionals uit de regionale muzieksector bekroond. De jaarlijkse prijsuitreiking van Pop in Limburg onderstreept de investeringen in talentontwikkeling, sectorvernieuwing en regionale samenwerking. Indieproducer en live-act MAZOO (Geleen) ontvangt dit jaar De Belofte, de prijs voor opkomend talent. Met de winst verzekert MAZOO zich van de openingsspot op Pinkpop 2027 en is daarmee de eerste bevestiging voor de line-up. 

Voorafgaand aan de uitreiking werd voor het eerst de Gouden Vlaai overhandigd, een nieuwe erkenning voor uitzonderlijke bijdragen aan de Limburgse popsector. De prijs ging naar Paul Moerel, die zich dertien jaar als directeur van Pop in Limburg en Kunstbende Limburg inzette voor talentontwikkeling, sectorverbinding en beleidsmatige versterking.

Krijgt  jouw culturele vrijwilligersorganisatie uit Gemert-Bakel  te maken met grote financiële tekorten? Zo groot dat het zelfs het bestaan van de organisatie in gevaar komt? Dan heeft de gemeente Gemert-Bakel een subsidieregeling om te helpen. “Kunst en cultuur zijn heel belangrijk voor onze gemeente. Ze zorgen voor plezier, ontspanning, inspiratie, een andere manier van kijken, ontmoetingen en nog veel meer. Het maakt onze gemeente een plezierige en levendige plek om te wonen. Vrijwilligersorganisaties doen veel voor kunst en cultuur. We willen niet dat zij in de problemen komen of stoppen. Daarom hebben we een nieuwe subsidie voor culturele vrijwilligersorganisaties in financiële nood”, zo geeft de gemeente aan. 

Een vraag die in de cultuursector vaak klinkt is: bestaan er ook verantwoorde AI-tools? De invulling van wat ‘verantwoord’ betekent, kan verschillen. DEN licht drie generatieve AI-tools toe die meer aandacht besteden aan duurzaamheid, privacy van gebruikers en data-opslag in Europa. Dit zijn Mistral, GreenPT en en LUMO. 

Dat er geen sprake zou zijn van een boycot van Israëlische filmmakers door het Idfa, is onzin, stelt Gideon Querido van Frank van de pro-Israëlische lobbygroep Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (Cidi). Hij schrijft in Het Parool dat het Idfa nu ook critici van de regering-Netanyahu uitsluit.

Deze week is bekendgemaakt dat Harriët Duurvoort de Littéraire Witte Prijs van 2026 ontvangt voor haar literaire non-fictieboek De dochter. Herinneringen aan anders zijn. Ze zal daardoor op 18 maart een penning en 5000 euro toegestoken krijgen. De prijs wordt om de twee jaar uitgereikt door Sociëteit de Witte uit den Haag en is bedoeld voor een roman, novelle, dichtbundel of essay. Dit werk moet geschreven zijn door een auteur met band met Den Haag of het moet een duidelijk Haags thema bevatten.

In de sectoren Toneel en Dans zijn veel medewerkers positief over hun werk. Dat blijkt uit het sectorbrede medewerkersonderzoek dat DUO Market Research in opdracht van de Kunstenbond en de NAPK dit najaar uitvoerde. Het onderzoek, een 0-meting onder 497 medewerkers en zzp’ers, laat zien dat werknemers opvallend tevreden, betrokken en trots zijn op hun werk.

In een sector waar de afgelopen jaren regelmatig negatieve berichtgeving klonk, onder andere over ongewenst gedrag en werkdruk, is dit resultaat volgens de Kunstenbond en de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK) een belangrijke en hoopvolle boodschap. Tegelijkertijd benadrukken beiden dat sociale veiligheid, eerlijke werkomstandigheden en werkdruk blijvende aandachtspunten zijn. De algemene tevredenheid over het werk krijgt een score van 8,7. Daarmee scoort de sector ruimschoots boven de benchmark Cultuur (8,1).

Dorine Schoon, oud-hoboïste en oprichter van het Platform voor Freelance Musici, waarschuwt dat de muziekwereld draait op onderbetaalde musici. Veel freelancers werken voor lage tarieven en hebben weinig zekerheid, terwijl hun werk essentieel is voor orkesten en producties. Schoon pleit voor eerlijke betaling, betere arbeidsvoorwaarden en structurele veranderingen om de sector toekomstbestendig te maken. 

Het Platform voor Freelance Musici heeft op het gebied van eerlijke beloning flink wat bereikt. De gratis concerten zijn in elk geval uit de meeste grote zalen verdwenen. In orkestcao’s zijn afspraken gemaakt over de betaling van remplaçanten. Gesubsidieerde instellingen moeten zich tegenwoordig houden aan de fair practice code. De sector heeft met steun van het ministerie van OCW een rekentool ontwikkeld waarmee per situatie kan worden gekeken wat een eerlijke beloning is. Toch stopt Schoon: “Ik vertrek omdat ik denk dat ik alles heb gedaan wat in mijn macht ligt om dit aan de kaak te stellen. Nu moeten musici het zelf gaan doen. Dus ik zeg nu tegen hen: sta op voor jezelf."

De Canadees-Amerikaanse toparchitect Frank Gehry is op 96-jarige leeftijd overleden, meldt The New York Times. Hij ontwierp onder meer het Guggenheim-museum in het Noord-Spaanse Bilbao. Gehry brak door in de jaren zeventig. Andere bekende werken zijn onder meer de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles en de Louis Vuitton Foundation in Parijs. De gebouwen hebben een vaak golvende buitenkant en zijn deels van titanium of roestvrij staal. Het persbureau Reuters spreekt over “gedurfde en grillige creaties van scheve torens en golvende platen van gebogen metaal”. Ze maakten hem tot een superster in de wereld van de architectuur.

De Rotterdamse gemeenteraad heeft met een ruime meerderheid het definitieve ontwerp voor de verbouwing van Museum Boijmans Van Beuningen goedgekeurd. Het museum uit 1848, sinds 1935 gevestigd in het Museumpark in Rotterdam, is al ruim zes jaar dicht voor de opknapbeurt. Een van de belangrijkste pijlers van het project is, naast het verwijderen van asbest, de indeling van het museum logischer te maken. Daarnaast worden het oorspronkelijke gebouw en de in 1972 toegevoegde vleugel van Bodon in ere hersteld. 

De kosten van het plan mogen niet boven de 359 miljoen euro uitkomen. Rotterdam draagt 270 miljoen euro bij. Een groot deel van het resterende bedrag, 89 miljoen euro, komt uit een gift van 80 miljoen euro van Stichting Droom en Daad. Boijmans wordt in het gunstigste geval opgeleverd in 2029 en kan dan waarschijnlijk in 2030 weer open voor publiek.

De Britse fotograaf Martin Parr is overleden op 73-jarige leeftijd. Hij werd bekend met zijn iconische foto's van zonnebadende badgasten en fastfood etende gezinnen in het Verenigd Koninkrijk. Later reisde Parr de wereld rond om foto's te maken van alledaagse taferelen, van Noord-Korea tot Nederland.

Parr was sinds 1994 lid van de prestigieuze vereniging voor fotografen Magnum Photos. In die periode was hij drie jaar president van het fotopersbureau. Parr heeft ruim honderd (foto)boeken op zijn naam staan. Zijn werk was onder meer te zien in de Kunsthal Rotterdam en het Stedelijk Museum Amsterdam.

Minister Moes (OCW) stuurt de Tweede Kamer ene brief met het verslag van de informele bijeenkomst van Europese cultuurministers die plaatsvond op 3 en 4 november 2025. Het gaat om de Onderwijs-, Jeugd-, Cultuur en Sportraad (OJCS-Raad), onderdeel Cultuur. De Eerste Kamer heeft eenzelfde brief ontvangen.

Tijdens de informele bijeenkomst stonden twee onderwerpen op de agenda: 1. Informele bijeenkomst van cultuurministers om verder te praten over hoe Europa en zijn partners het herstel en de bescherming van de Oekraïense cultuur kunnen ondersteunen, met de nadruk op het Oekraïense Fonds voor Cultureel Erfgoed. 2. Debat over media als onderdeel van een Europees Democratisch Schild en bespreking van de uitdagingen en oplossingen waarmee de mediasector wordt geconfronteerd.

De terugtrekking van Nederland voor het Songfestival wordt vanuit Genève op camera toegelicht door Avrotros-baas Taco Zimmerman. Al ruim veertig jaar is zijn leven nauw verweven met de televisiewereld, maar meestal buiten beeld. . ‘We willen natuurlijk met Europa de vrede vieren en genieten van een prachtig festijn’, zegt de Avrotros-directeur. Maar met Israël als deelnemer aan het liedjesfestival kan dat niet, vindt hij. ‘Dat is ontzettend verdrietig. We hebben hier alleen maar met verliezers te maken.’

Rinske Brand is werkzaam op het snijvlak van cultuur, samenleving en stedelijke ontwikkeling. Ze is oprichter van BRAND The Urban Agency en schreef het boek Hart, Hoofd, Handen – Gids voor Stadmakers. In een interview legt ze uit hoe cultuur en vastgoed elkaar kunnen versterken en waarom dat geen idealisme is, maar gewoon een slim idee. 'Zonder cultuur verwordt een stad tot een verzameling stenen.'

Voor Brand werkt het om in beide werelden te werken. ‘De werelden van cultuur en vastgoed spreken een andere taal. De één denkt bij ‘waarde’ eerder aan artistieke waarde, de ander aan rendement. Ik ben zelf cultuurwetenschapper, maar ik snap inmiddels ook hoe vastgoed werkt en daardoor kan ik de brug slaan. Uiteindelijk streven beide werelden hetzelfde na: plekken creëren die waardevol en betekenisvol zijn.’