Trends & Ontwikkelingen

Als vervolg op de onderzoeksconferentie in april 2025, georganiseerd door de Boekmanstichting in samenwerking met Erasmus University Rotterdam en het Landelijk Netwerk Cultuurbeleid, deelt de Boekmanstichting inzichten en geluiden van sprekers en thema's die hen zijn bijgebleven. Naast een tijdschriftnummer (Boekman #144), gaat ook een Agendapunt-podcastserie live.

Domeinoverstijgend te werk gaan, zoals het combineren van kunst en cultuur met zorg, onderwijs, ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling lijkt voor een deel van makers en culturele instellingen steeds vaker de norm. Tegelijkertijd roept dit vragen op. Welke verwachtingen van kunst en cultuur zijn realistisch wanneer het aankomt op hun maatschappelijke bijdrage? 

“Ik denk dat we de code nog niet hebben gekraakt. We weten nog niet wat de beste manier is om met data te werken. Het verzamelen van data, hoe culturele instellingen die gegevens vervolgens kunnen gebruiken: er gebeurt van alles, maar overal is de aanpak anders. Ik geloof er heilig in dat samenwerken binnen de EU de sleutel vormt naar het vinden van de juiste oplossing”, aan het woord is Lene Struck-Madsen, directeur van de Deense organisatie APPLAUS. Zij ging in gesprek met Maaike Verberk, directeur van DEN.

De nieuwe creatieve werklocatie MAKE.SENSE is onlangs gestart in het voormalige pand van Club Soda aan de Goudenregenstraat in Tilburg. Het initiatief van SenseZorg richt zich op jongeren en (jong)volwassenen met mentale uitdagingen en heeft zijn plek gevonden binnen de panden van Ateliers Tilburg. Op donderdag 23 oktober wordt de locatie officieel geopend. Als verhuurder en community-smeder ziet Ateliers Tilburg dit als een waardevolle toevoeging aan het creatieve netwerk in de stad.

Op 1 september starten TivoliVredenburg en MyWheels een pilot waarbij concertgangers worden gestimuleerd om met een elektrische deelauto naar het muziekpodium te reizen. 

Samen met andere podia, festivals en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onderzoekt TivoliVredenburg hoe bezoekers zich verplaatsen en hoe zij geholpen kunnen worden om duurzamer te reizen.Het muziekpodium gaat experimenteren met het aanbieden van kortingscodes voor het boeken van elektrische deelauto’s. De pilot wordt eind 2025 geëvalueerd. 

Nikon Benelux en het Nederlands Film Festival (NFF) zijn een samenwerking aangegaan om gezamenlijk het Nikon Film Festival Benelux te lanceren. Het nieuwe eendaagse festival richt zich volledig op korte films van beginnende en opkomende filmmakers. De eerste editie vindt plaats in maart 2026 in het Louis Hartlooper Complex in Utrecht en wordt verbonden aan het internationale Nikon Film Festival in Parijs, dat in 2026 haar 16e editie beleeft.

Vanaf 2026 komt het Letterenfonds met nieuwe subsidieregels in een tijd dat Nederlandse literatuur onder druk staat. Meer deelnemers kunnen aanspraak maken op subsidie, gevestigde auteurs krijgen minder geld voor hun boeken. „Het is altijd zoeken naar een evenwicht tussen vernieuwing en behoud.”

„Het blijft verdelen van de schaarste, maar met de nieuwe regeling zetten we nu meer in op verbreding en minder op hoge subsidies”, vertelt Romkje de Bildt, directeur van het Nederlands Letterenfonds. Het Letterenfonds lijkt nu in te zetten op vernieuwing. Gevestigde auteurs gaan nog wat meer inleveren om ruimte te maken voor debutanten. Vanaf 1 januari 2026 kunnen ook debutanten subsidie aanvragen, en dat geldt ook voor makers van beeldverhalen en illustratoren van kinderboeken. 

De Raad voor Cultuur presenteert op dinsdag 23 september het advies Toezicht in de culturele sector: een kunst apart. Goed bestuur en effectief toezicht zijn ook in de culturele sector essentieel. In dit advies geeft de raad handreikingen voor verdere professionalisering en verbetering van het toezicht. De presentatie is van 11.00-11.45 uur via een livestream te volgen. De link naar de livestream volgt binnenkort op onze website.

Met het landelijke platform Oproer willen productiehuizen samen meer zichtbaarheid geven aan een nieuwe lichting makers. Na een kleinschalige eerste theatertournee, gaat het initiatief dit seizoen echt van start, met producties en speelplekken in heel Nederland.

Productiehuizen Likeminds en Karavaan namen het initiatief om de krachten te bundelen omdat zij merkten dat het theaterveld onder druk staat. Er zijn steeds minder plekken en middelen voor nieuwe makers om hun talent te kunnen laten zien en groeien. Inmiddels zijn er zeven theaterinstellingen bijgekomen: Podium Bloos, Werkplaats Walhalla, Via Zuid, Theater de Generator, De Nieuwe Oost, Grand Theatre en Explore the North. Samen willen ze zich inzetten ‘om een duurzamer klimaat voor makers te realiseren en meer zichtbaarheid en speelplekken voor nieuw theatertalent te creëren’.

Voor haar voorstelling BANG heeft theatermaker Hanneke van der Paardt de BNG Theaterprijs 2025 gewonnen. Aan de grootste stimuleringsprijs voor opkomend theatertalent in Nederland is een geldbedrag  van € 45.000 verbonden. De winnaar kan hiermee de voorstelling hernemen voor een tournee of investeren in een nieuwe productie.

‘Stop het cultureel uitkleden van de provincies.’ Daartoe roepen Theatergroep Suburbia uit Flevoland, Theaterproductiehuis Zeeland en Peergroup uit Drenthe op in een gezamenlijke brief aan de leden van de Tweede Kamer en de commissieleden cultuur. Op 9 september vindt in de Tweede Kamer een cultuurdebat plaats.

De gezelschappen, die afgelopen januari alledrie hun structurele rijkssubsidie verloren, doen in de brief ‘een dringend beroep’ op de kamerleden om vanmiddag via een zogenoemde inspanningsmotie theater en cultuur in alle provincies te borgen, en daarmee de sluiting van hun theaterinstellingen te voorkomen. Daarvoor is onder meer een overbruggingsfinanciering nodig, tot aan de aangekondigde stelselwijzing in 2029.

Hoe nemen mensen in Vlaanderen deel aan cultuur, media en vrije tijd? Welke trends tekenen zich af, en hoe hebben de coronajaren deze patronen beïnvloed?Het nieuwe boek Cultuurparticipatie ontrafeld – Verdiepende analyses in tijden van verandering geeft antwoorden. 

Onderzoekers van het Kenniscentrum Cultuuronderzoek en het voormalige Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie presenteren unieke inzichten op basis van de Participatiesurveys (2004–2022), inclusief de metingen tijdens de COVID-19-pandemie.

Steeds meer lezers, schrijvers, uitgevers, boekhandels, bibliotheken en andere organisaties sluiten zich aan bij de acties met het motto ‘Vrijheid is een open boek’. Het gezamenlijke initiatief waarmee het boekenvak zich uitspreekt tegen het intimideren van schrijvers, verbieden van boeken en monddood maken van kritische stemmen. Meer dan honderd bibliotheken en boekwinkels hebben inmiddels gezegd mee te lopen met de Lezersmars op 20 september in Utrecht en aandacht te besteden aan de Week van het Verboden Boek die duurt van 20 t/m 28 september.

De provincie Noord-Brabant heeft de Brabantse Monitor Brede Welvaart gepubliceerd. Het doel is om brede welvaart niet alleen te meten, maar ook te begrijpen. De monitor combineert objectieve gegevens, zoals inkomen en onderwijs, maar ook cultuur, met subjectieve informatie uit een vragenlijst onder ruim 10.000 Brabanders. Zo ontstaat een compleet beeld van hoe het écht gaat in de provincie.

De Brabantse Monitor Brede Welvaart is de opvolger van de in 2023 verschenen Monitor Ervaren Brede Welvaart en is afgenomen in het najaar van 2024. Deze editie van de monitor gaat dieper in op 2 belangrijke thema’s: gezondheid en jongvolwassenen. 

TIMETUBE is een twee kilometer lang kunstwerk dat verwijst naar het historische legerkamp Willem I, dat tussen 1832 en 1834 in Oirschot lag. Het werk verbeeldt de enorme omvang van het kamp en neemt bezoekers mee terug in de tijd. Kunstenaar Rob Sweere staat bekend om zijn monumentale, ruimtelijke werken die toeschouwers uitnodigen om geschiedenis en landschap op een nieuwe manier te beleven. Op Open Monumentendag vindt de opening van het kunstwerk plaats. 

Donderdagavond 28 augustus maakte de vakjury van Film Talent Award Brabant in Deurne de winnaars bekend van de genomineerde Brabantse afstudeerfilms 2025. Totaal waren eerder al 7 films genomineerd. De avond was tevens de start van het jaarlijkse Filmfestival Deurne Nacht van het Witte Doek. 

Van de drie genomineerde fictiefilms ontvingen Milou Laarhoven en Mike Versluis de Award voor hun film “Novocaine for the soul “. Van de vier genomineerde documentaires ontving Jip Tissink de Award voor haar film “Ga maar vliegen”.

Op 2 september lanceerde de Design Academy Eindhoven (DAE) haar institutionele plan voor de komende jaren. Dit is een strategisch beleidsdocument dat de langetermijndoelen, prioriteiten en acties van een organisatie schetst. Voor DAE vormt dit document de leidraad voor de toekomst.

Met ingang van dit schooljaar is SintLucas gestart met de nieuwe opleiding Immersive experience. De vakschool is met deze nieuwe opleiding gestart, omdat de vraag naar uitvoerende specialisten door de opkomst van nieuwe technologieën steeds meer toeneemt. De studenten krijgen de praktijkgerichte vakken midden in het werkveld: bij Enversed Studios op Strijp-T.

De heropening van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam is bijna een half jaar uitgesteld. De opening stond eind september gepland, maar in de aanloop werd directeur Birgit Donker ontslagen. De oude locatie in Las Palmas is sinds mei gesloten en na het ontslag van Donker bleef het lang stil over de heropening in pakhuis Santos. Tot nu: het Nationale Fotomuseum gaat in februari 2026 opnieuw open, maakt de leiding bekend. Er moet eerst een opvolger komen.

‘Een unicum voor onze opleiding’. Zo omschrijft Fontys docent Wessel van Wanrooij de winst die studenten met hun korte film hebben binnengehaald bij het jaarlijkse Filmfestival Deurne Nacht van het Witte Doek. Ze maakten de film voor de minor Filmeducatie.

De film werd ingestuurd onder het mom van ‘niet geschoten is altijd mis’. Maar de studenten schoten raak. En keihard ook. Ze wonnen niet alleen de publieks- maar ook de juryprijs. En daarmee een bedrag van 1.750 euro, plús een hele grote eer. Want in de komende tijd wordt de film vertoond in verschillende filmzalen in Brabant. 

Annelies Verbeke heeft dinsdagavond de prestigieuze Toneelschrijfprijs gewonnen voor haar stuk Wunderbaum speelt live (online gaat het mis). De jury spreekt van een ‘machtig gecomponeerd stuk dat de toneelschrijfkunst eert en vernieuwt’. Aan de prijs is 10 duizend euro verbonden.

Het Koetshuis van Het Noordbrabants Museum is vanaf nu gratis toegankelijk en biedt met de reeks Brabantse Nieuwe jonge Brabantse kunstenaars een podium voor hun eerste solotentoonstelling. De huidige presentaties worden verzorgd door twee St. Joost‑afgestudeerden. 

Deze samenwerking tussen Het Noordbrabants Museum, Avans Creative Innovation (waar St. Joost onderdeel van uitmaakt) en Rabobank onderstreept het belang van talentontwikkeling en laat zien hoe St. Joost‑alumni hun kunstenaarspraktijk naar een professioneel publiek kunnen brengen. Dankzij de gratis toegankelijkheid van het Koetshuis wordt kunst laagdrempeliger en versterkt dit de verbinding tussen jonge makers, het museum en het brede publiek.

Een kleine kunstbeurs, van hoge kwaliteit. Dat was de belofte waarmee de galeriehouders Sara Lang en David van Doesburg vorig jaar NAP+ lanceerden. De Amsterdamse kunstbeurs was een succes, daarom opent deze week de tweede editie. Kunstbeurzen worden voor galeries steeds belangrijker, merkt Lang. Zij runt Lang Gallery samen met haar vader en groeide op tussen de kunst. Ze herinnert zich hoe levendig galeries eind vorige eeuw waren. Die tijden zijn voorbij. Inmiddels ontvangen galeries weinig bezoekers, terwijl kunstbeurzen steeds populairder worden bij het publiek. De meeste galeries halen daar de helft van hun omzet binnen. 

Op dinsdag 9 september, precies een week voor Prinsjesdag, is in Nieuwspoort het Maatschappelijk Noodpakket gepresenteerd. Geen houdbaar eten of kaarsen in dit Maatschappelijk Noodpakket, wel actiepunten zoals het behoud van het lage btw-tarief op essentiële publieke goederen en het instellen van een Nationaal Coördinator voor Maatschappelijke Weerbaarheid.

Dit actieplan vanuit uiteenlopende sectoren is een gezamenlijke oproep aan de politiek om te investeren in een weerbare samenleving. In zeven actiepunten dringen de organisaties uit cultuur, sport, nieuwsmedia, boeken en evenementen aan op investeringen in dat wat Nederland samenbrengt in tijden van polarisatie. De Creatieve Coalitie, Kunsten '92 en de VVEM (Vereniging van Evenementenmakers) zijn ondertekenaars van de oproep. 

Op 5 september is het Harry Wich Stipendium uitgereikt aan Selina Losa Gonzales. Selina ontvangt € 12.500 voor haar professionele ontwikkeling als scenograaf. Haar werk bevindt zich op het snijvlak van theater, installatie en locatietheater, en is diepgeworteld in oude rituelen en menselijke verhoudingen. De jury prijst haar volwassen manier van denken: van concept en materiaal tot eindproduct. Met dit stipendium eert het Cultuurfonds de nalatenschap van scenograaf Harry Wich en investeren het fonds in nieuw talent binnen de scenografie. 

Samen met partners initiëert voordekunst trajecten waarbij makers net nog een beetje meer worden ondersteund. De missie van voordekunst is het stimuleren van ondernemerschap bij creatieve initiatiefnemers, van makers tot instellingen. En dat doet voordekunst niet alleen door creatieve makers te begeleiden bij crowdfundingcampagnes. Een mooi voorbeeld hiervan is het traject Find, Fund, Film, in samenwerking met het K.F. Hein Fonds. Door middel van Find, Fund, Film draagt voordekunst samen met het K.F. Hein Fonds bij aan de ontwikkeling van toekomstige filmprofessionals. 

De extra miljarden voor defensie mogen niet ten koste gaan van investeringen in onderwijs, cultuur en wetenschap. Kennis is immers een bindmiddel voor onze samenleving, schrijft SCP-directeur Karen van Oudenhoven in een column.

Rembrandt maakte in zijn schilderij ‘Minerva in haar studeerkamer’ het statement dat ware vooruitgang niet van wapens, maar van kennis en cultuur komt. Het pleidooi van Van Oudenhoven is de waarde van kennis en cultuur voor een weerbare samenleving niet te vergeten. Kennis is niet alleen dé belangrijkste motor achter technologische en sociale innovatie en mede daardoor van economische vooruitgang, zij vormt ook een belangrijk bindmiddel tussen de verschillende perspectieven in de samenleving.

Breda groeit en krijgt steeds meer inwoners. Daarom maakt de gemeente bewuste keuzes over de inrichting van de stad zodat de openbare ruimte leefbaar en toekomstbestendig blijft. Met de nieuwe visie openbare ruimte 2040  ‘Breda, Stad in een Park - overal een verhaal’ kiest de gemeente voor een stad die uitnodigt tot bewegen, ontmoeten en ontspannen. In de openbare ruimte is plek voor toonaangevende kunst, cultuur, festivals en evenementen.

Wethouder Jeroen Bruijns (Openbare Ruimte) trok de stad in om met mensen in gesprek te gaan. In de binnenstad, de Haagse Beemden en Ulvenhout werd een opvallend kunstwerk neergezet: een auto met daarin een grote boom. Als symbool voor waar het in de openbare ruimte knelt.

De vernieuwde publicatie van DutchCulture richt zich op het versterken van de culturele samenwerking met buurland België. In de Culturele Financieringsgids Nederland en België vindt u diverse publieke en private financieringsmogelijkheden, afgestemd op Nederlands-Belgische culturele projecten, beschikbaar voor professionals, makers en organisaties. Deze gids is geïnitieerd en ontwikkeld in samenwerking met de Nederlandse Ambassade in België.

Zeer waarschijnlijk zullen de politieke verhoudingen in Den Haag na de verkiezingen veranderen. Als het aan de VNG ligt, verdwijnt het jargon van ‘kaasschaven’ en ‘ravijnjaar’. Hoog tijd om te bouwen aan een solide financieel fundament, eerlijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden en vooral aan hersteld wederzijds vertrouwen.

Vanaf 2026 wordt het gemeentefonds structureel fors verlaagd. Gemeenten blijven ondertussen verantwoordelijk voor grote, kostbare en vaak wettelijk verplichte taken, zoals jeugdzorg, de uitvoering van de Wmo, participatiebeleid en omvang rijke investeringen in het fysieke domein. De gevolgen zijn zichtbaar in het hele land: hogere lokale lasten voor inwoners, uitstel of afstel van gemeentelijke investeringen en minder budget voor sport, cultuur, armoedebeleid en woningbouw. Dit alles zet de kwaliteit van de lokale dienst verlening en het vertrouwen in het lokaal bestuur onder druk.

Kunstzone 3 onderzoekt hoe kunsteducatie zich verhoudt tot klimaatverandering; één van de grootste uitdagingen van deze tijd. Niet vanuit doemdenken, maar vanuit verbeeldingskracht en nieuwsgierigheid. Wat hoopvol stemt, is hoeveel er in het kunstonderwijs al gebeurt rond natuur, ecologie en duurzaamheid. 

Naast het themadossier over klimaat neemt redacteur Allerd van den Bremen de lezers mee in het wel en wee van muziekonderwijs over de grens. Tenslotte wordt de serie ‘Rolmodellen’ geïntroduceerd, waarin kunstvakdocenten worden geëerd die anderen blijvend hebben geïnspireerd.

Op maandag 1 september 2025 vond de 24ste editie plaats van het Paradisodebat. Edo Dijsterhuis maakte een verslag, dat nu is terug te lezen. “De vrijheid staat niet onder druk, maar de vrijheid wordt niet genoeg genomen”, stelde Karin Amatamoekrim, die de eerste discussieronde over maatschappelijke druk inleidde. Martine Gosselink vertelde in de inleiding voor de tweede ronde hoe vooral kleine musea onder druk van voornamelijk lokale bestuurders hun programmering aanpassen. Volgens Bregtje van der Haak, directeur Eye Filmmuseum en de inleider van ronde drie, is er nu meer dan ooit behoefte aan heldere beelden, gezien de vervaging van het onderscheid tussen feit en fictie. Het slotakkoord kwam van hoogleraar Boutellier, die stelde dat de vrijheid van de kunstenaar absoluut is en alleen door strafrechtelijke grenzen wordt beperkt.

Cultuur in de wijk is één van de thema's binnen de subsidieregeling Versterken sociale basis in Eindhoven en is beschikbaar in 2025 en 2026. De regeling is bedoeld voor culturele projecten en activiteiten die bijdragen aan de leefbaarheidsverbetering in de wijk, het versterken van de sociale basis in de wijk en/of ontmoeting tussen bewoners in de wijk tot stand brengt. De culturele activiteit wordt ontwikkeld of uitgevoerd voor of samen met buurtbewoners en vindt plaats in (een van de) bestuurlijk vastgestelde actiegebieden. 

Stichting Cultuur Eindhoven heeft de genomineerden bekend gemaakt voor de Eindhoven Cultuurprijs 2025. Er zijn drie genomineerden per categorie. De genomineerden voor de Stimuleringsprijs zijn: DEMO, Eindhoven Pride en Club Symbiose. De genomineerden voor de Waarderingsprijs Organisatie zijn: Dynamo, Mies-en-Scène en Bell’s Comedy Club. De genomineerden voor de Waarderingsprijs Individu zijn: Erwin Thomasse, Luka Kooijmans en Imke Sloos. De genomineerden werden op donderdag 4 september verrast en ingelicht tijdens een tafelinterview met Uit in Eindhoven bij Keukenconfessies. Op 8 oktober wordt in de Effenaar tijdens de uitreiking duidelijk wie de prijzen in ontvangst zullen nemen.