Trends & Ontwikkelingen

Minister Gouke Moes (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) vindt het „triest” dat meer dan 300 Nederlandse en Belgische culturele instellingen oproepen om niet meer samen te werken met Israëlische organisaties. De BBB-minister benadrukt dat gesprekken en samenwerking essentieel zijn binnen de culturele sector als „bruggenbouwers”. Waar de initiatiefnemers het zelf beschrijven als een culturele boycot, ziet de minister het meer als een symbolische oproep, aangezien het volgens hem individuele instellingen oproept afwegingen te maken over andere individuele instellingen. Een generieke boycot zou de minister afkeuren, omdat instellingen daar volgens hem niet over gaan: „daar gaat de politiek over”

Medewerkers van het CKB maken zich zorgen. Het personeelsbestand is krap, en er komen meer taken bij, wat de werkdruk verhoogt. Daardoor neemt de kans op ziekte of zelfs vertrek van personeel toe. De ondernemingsraad trekt aan de bel. In een brief aan de gemeenteraad vragen zij aandacht voor de situatie bij het Centrum voor de Kunsten Bergen op Zoom (CKB). Daar is in de afgelopen jaren zeven ton bezuinigd, vooral door het niet invullen van meerdere vacatures en het genereren van extra inkomsten.

Nu ligt er een toekomstplan voor het CKB, en hoewel er geen banen meer op de tocht staan, maken medewerkers zich toch zorgen. Zo is het onzeker of het huidige pand van het CKB behouden blijft. Ook is er onduidelijkheid over het cultuuraanbod van het CKB. Wethouder Berend Doedens kan een deel van de zorgen van CKB-medewerkers wegnemen. „Nu de bezuinigingsopdracht van zeven ton al is gehaald, hoeven we voorlopig nergens meer op te besparen.”

Meer dan 100 ministers van cultuur, ondersteund door 1200 vertegenwoordigers van de CCS, hebben in Barcelona, Spanje, een verklaring aangenomen om cultuur te positioneren als een zelfstandig duurzaamheidsdoel. "Dank u wel, Spanje!” juichte Audrey Azoulay, directeur-generaal van UNESCO. "Cultuur als een op zichzelf staand SDG-doel zou vanzelfsprekend moeten zijn. Het blijkt dat we daarvoor moeten vechten! Laten we daar op een tastbare en goed gedocumenteerde manier voor vechten, zodat we die strijd kunnen winnen!", zei ze.

De culturele hotspot Den Bolder bestaat vijftig jaar en ontving zaterdagavond een Koninklijke Erepenning. Burgemeester Sacha Ausems reikte deze uit tijdens de viering van het jubileum van de vereniging. Deze onderscheiding werd in 1965 ingesteld door koningin Juliana en is bedoeld voor organisaties die minimaal vijftig jaar bestaan en van bijzondere maatschappelijke betekenis zijn.

Zondagavond 5 oktober stond Focus Filmtheater in Arnhem volledig in het teken van Gelderse filmtalenten. Jop Leuven ontving het felbegeerde Gouden Hert voor zijn korte film Marleen, terwijl Maaike Jaspers een Special Mention kreeg voor Waterpas. Ook werd bekendgemaakt dat Pelle Nijburg de Gelderland Film Pitch had gewonnen met haar filmplan Een loop naar de maan. Een avond waarop het talent van Gelderse filmmakers volop tot zijn recht kwam. Met de jaarlijkse Gelders Kort Competitie biedt het korte­filmfestival een belangrijk podium voor makers uit Gelderland. 

Afgelopen vrijdag zijn de prijzen voor de beste nieuwe architectuurprojecten van Groningen uitgereikt. Zowel de vak- als publieksjury van de Groninger Architectuurprijs 2025 wees twee gedeelde winnaars aan, waarbij Dudok aan het Diep door de beide jury’s als winnaar werd gekozen. Daarnaast kreeg het Maggie’s Centre de eerste prijs van de vakjury en gaf de publieksjury nog een eerste prijs aan het project Aanpak Ring Zuid.

De Landschapstriënnale 2026 vindt plaats in Arnhem. Het thema van de komende editie, die van 10 tot en met 20 september volgend jaar wordt georganiseerd, is ‘Op Waterbasis’. Hierbij staan de hedendaagse en toekomstige wateropgaven centraal. Aan de orde komen onderwerpen als: hoe houden we droge voeten bij hoosbuien en hoge rivieren? Wat betekent verdroging voor natuur en landbouw? En hoe ontwerpen we landschappen waarin water ruimte krijgt en geeft? 

Tijdens en na Dutch Design Week 2025 organiseert BiobasedCreations samen met partners uit de bouw- en infraketen Bouw aan Morgen — een HUB met tentoonstelling en programma over duurzaam en regeneratief bouwen. De HUB is van 18 t/m 31 oktober 2025 te bezoeken in de Melkfabriek op de Caai in Eindhoven. De tentoonstelling toont wat er al kan, wat er gebeurt en wat nog nodig is om toekomstbestendig te bouwen. Centraal staat de vraag: hoe doen we dit samen? De HUB richt zich op professionals uit bouw, infra, overheid, onderwijs, natuur- en waterbeheer, en iedereen die werkt aan een circulaire leefomgeving.

De culturele en creatieve sector is diep geraakt door de situatie in Gaza. Het gebrek aan politieke daadkracht van de internationale gemeenschap om het geweld te stoppen en om getroffen mensen humanitaire hulp te bieden, is schrijnend. Een aantal culturele organisaties kiest daarom voor een culturele boycot van de Israëlische staat en Israëlische instellingen/bedrijven. Zij roepen brancheverenigingen op om zich hierbij aan te sluiten. 

De manier waarop organisaties, makers en werkenden in de culturele sector uitdrukking geven aan hun zorgen over de situatie in Gaza verschilt. Die variëteit ís volgens Kunsten '92 de essentie van cultuur. Gedreven door artistieke vrijheid en meerstemmigheid wordt vanuit verschillende perspectieven gereflecteerd op de wereld om ons heen. Die vrije ruimte moet er altijd zijn – sterker nog, zij definieert wat de culturele sector is.

Het komt zelden voor dat honderden culturele instellingen en kunstenaars overgaan tot een culturele boycot van een land. Toch is dat precies wat er vrijdag gebeurt. Na Zuid-Afrika in de vorige eeuw is het nu Israël dat te maken krijgt met een cultuurboycot vanuit Nederland en België. 

De grootste culturele instellingen, zoals het Concertgebouw, Carré, het Rijksmuseum of het Stedelijk Museum in Amsterdam, ontbreken op de lijst. We hebben al langer de keuze gemaakt om ons niet over oorlog en politieke conflicten uit te laten, we zien daarin geen rol voor ons als museum”, laat woordvoerder Marie-José Raven van het Stedelijk Museum in Amsterdam weten. Sinan Çankaya, een van de ondertekenaars, begrijpt niets van deze opstelling. “Wie nu nog steeds neutraal denkt te kunnen zijn, heeft reeds een politiek standpunt ingenomen. Precies deze terughoudendheid over neutraliteit baart mij ernstige zorgen over wat er zal gebeuren wanneer het geweld naar Nederland komt.”

De eerste nuts­kastjes in Zoetermeer hebben een nieuw jasje gekregen: vol kleur en creativiteit! Bewoners en kunstenaars werkten zij aan zij om de straten een vrolijke uitstraling te geven. En dit is pas het begin meldt de gemeente: binnenkort volgt er een hele route langs de kunstwerken. Elk kastje vertelt z’n eigen verhaal, over de maker, het ontwerp en de plek. Zo ontdek je de stad straks op een heel andere manier. 

Het Dordthuis moet naast een maatschappelijke functie ook dienen als ruimte voor openbare kunst, vindt de gemeente Dordrecht. Er wordt al druk gewerkt aan het gebouw aan de Spuiboulevard. Nu heeft de gemeente 600.000 euro vrijgemaakt voor kunst in en rond het Dordthuis. Het Dordthuis gaat in 2026 open. Hier gaan de gemeente, de stadsbibliotheek, de Sociale Dienst Drechtsteden en de VVV samenwerken onder één dak.

In het derde kwartaal van 2025 heeft het Cultuurfonds Noord-Brabant € 358.258 toegekend aan 83 inspirerende cultuur- en natuurprojecten in de provincie. Van lokale festivals tot innovatieve muziek- en dansprojecten: de projecten zijn stuk voor stuk uniek en laten zien hoe cultuur en creativiteit kunnen verbinden, vernieuwen en verrijken in Brabant. Drie projecten die er deze ronde uitspringen zijn Stripmakersdagen 2025, Symbiose Lab en Publieke Geheimen. 

Drie culturele organisaties uit Eindhoven willen niet meer samenwerken met Israëlische culturele instellingen. De Dutch Design Foundation, STRP Festival en museum MU steunen een boycot dat nu door ruim 450 organisaties is aangekondigd. Andere organisaties die het boycot steunen zijn onder meer de Leidse Schouwburg, het Zuidelijk Toneel, documentairefestival IDFA en Holland Opera.

Ze zijn nog altijd spoorloos, de Roemeense gouden helm en de Dacische armbanden die uit het Drents Museum werden gestolen. Maar kunstliefhebbers kunnen ze sinds deze week weer bezichtigen. Maar dan wel online en in 3D, in een nieuw virtueel museum voor geroofde kunst van Unesco. Met dit nieuwe project wil Unesco de bewustwording rond geroofde kunst vergroten en de samenwerking tussen landen om ze terug te vinden vergroten. „Het museum is ontwikkeld als reactie op de oproep van de lidstaten van de VN voor een gecoördineerde strategie om het bewustzijn over illegale handel te vergroten”, aldus een verklaring van Unesco.

Bezoekers van de tweede editie van Kunstenfestival Borkel en Schaft vergaapten zich vier dagen lang aan een grote diversiteit aan beeldende kunst én exposities op verrassende plekken. Een groep beeldend kunstenaars hield in 2023 de eerste editie van het festival. Voor deze tweede keer werd opnieuw de verbinding gemaakt met lokale organisaties, verenigingen en inwoners. Gevestigde kunstenaars werden samengebracht met pas afgestudeerde talenten van de opleiding Art & Research van Sint Joost in Den Bosch en Breda.

Over Alexander von Humboldt (1769 - 1859) en de relevantie van de naturalist en geograaf in moderne tijden, gaat de Van der Leeuw-lezing die Andrea Wulf op 7 november aanstaande zal houden in de Groningse Martinikerk. Een van die betekenissen zit al besloten in de moeilijkheid om Alexander von Humboldt onder één noemer te vatten. Ontdekkingsreiziger, geograaf, natuurwetenschapper, hij was het allemaal. 

En nog meer dan dat, stelt Andrea Wulf. ‘Hij vormde de brug tussen de verlichting en de Romantiek. Hij verbond de wetenschap met de verbeelding en met kunst. Dat is precies wat we in deze gecompliceerde tijden hard nodig hebben, denk ik.’ Wat vooral van betekenis is in onze tijd, en wat ik als zijn tweede grootste prestatie beschouw, is dat hij kunst en wetenschap samenbracht, dat hij het belang van verbeelding en gevoel in de wetenschap onderkende. Verbeelding is van groot belang voor de wetenschap, het helpt ons om vooruit te komen. Zo zag hij dat.’ 

Het Otilka Quartet heeft de Kersjesprijs 2025 gewonnen. Het Otilka strijkkwartet ontstond in 2020, op het Conservatorium van Amsterdam. De vier musici spelen opvallend veel Nederlands repertoire, onder meer muziek van Hans Henkemans, Julius Röntgen en Willem Pijper.

De Kersjesprijs wordt ieder jaar uitgereikt aan uitzonderlijk talent in de Nederlandse kamermuziek, vanuit het Kersjesfonds. Initiatiefnemer daarvan was dirigent Anton Kersjes, die in 2004 overleed. De winnaar van de Kersjesprijs ontvangt 50.000 euro, die besteed mag worden aan talentontwikkeling.

OpenAI trapt het gaspedaal deze week maar weer eens diep in, met het uitbrengen van zijn Sora-app. Deze maakt realistischere video’s dan de voorganger en voegt nu ook geluid toe. Wat de app écht interessant (en ook wel verontrustend) maakt, is het besluit van OpenAI om er een socialemedia-app van te maken. Denk aan TikTok, YouTube Shorts of Reels, maar dan voor de volle honderd procent gevuld met synthetische beelden. AI dus.

De eerste dagen van oktober verzamelt de Nederlandse dansgemeenschap zich in de Limburgse hoofdstad voor voorstellingen, workshops, rondetafelgesprekken, lezingen en exposities. In de Sint-Janskerk werd vrijdag het jaarlijkste Debat van de Nederlandse Dans gehouden. Het thema van dit jaar: dilemma’s rond het maken van dans in een wereld die in brand staat. Dansinhoudelijke dilemma’s kwamen niet echt ter sprake, wel organisatorische en structurele kwesties, waarbij aloude voornemens als ‘meer samenwerken’ en ‘sterkere lobby in Den Haag’ de revue passeerden.

De voordracht van Marjorie Boston en Maarten van Hinten, grote namen uit de Nederlandse hiphopscene, inspireerde. Kort samengevat: neem een voorbeeld aan de hiphop. Die is ontstaan en groot geworden dankzij kernwaarden als samenwerking, onderling respect en kennis delen. Zo is een plaats aan tafel verworven, door in woord en daad zijn maatschappelijk belang waar te maken. Als sector, stelde Van Hinten, moeten we niet vechten waaróver we moeten maken, maar dát we moeten maken.

Een oeuvreprijs die tegelijk iets nieuws oplevert: de Wilhelminaring voor beeldhouwkunst bekroont ervaren kunstenaarschap, maar leidt ook tot een nieuw permanent kunstwerk in een Apeldoorns park. Dit jaar gaat de veertiende ring naar beeldend kunstenaar Hester Oerlemans, die zich al decennia beweegt tussen sculptuur, installatie, tekening en schilderij.

De Wilhelminaring is een belangrijke onderscheidingen voor Nederlandse beeldhouwkunst. Sinds 1998 wordt hij tweejaarlijks uitgereikt in Apeldoorn. De prijs bestaat uit een speciaal ontworpen sieraad én de opdracht een permanent kunstwerk te realiseren in het Sprengenpark.

Tijdens Dutch Design Week 2025 opent op het Ketelhuisplein in Eindhoven de experimentele leeromgeving Un/School. Het initiatief richt zich op de vaardigheden die nodig zijn voor de toekomst, zoals inclusief ontwerpen, toekomstdenken en creatief werken met AI. Vijf ontwerpstudio’s, Muzus, Afdeling Buitengewone Zaken, morgenmakers, Greenberry en Fundamentals Academy, slaan de handen ineen met Dutch Design Foundation. Un/School is geen traditioneel klaslokaal, maar een dynamische omgeving waar leren door te doen centraal staat. 

De Taalboekenprijs gaat dit jaar naar de Vlaamse hoogleraar taalkunde Freek Van de Velde voor zijn alomvattende en toch toegankelijke boek Wat taal verraadt – een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. lechts 200 bladzijden heeft de Vlaamse hoogleraar nodig om het hele veld van de taalkunde uit te leggen. En hij doet dat zo helder en sprankelend, dat hij er de Taalboekenprijs 2025 voor krijgt.

De jury van dit initiatief van het Genootschap Onze Taal prijst hem om ‘zijn originele invalshoeken, maar ook om de erudiete eloquentie, de zwierige toon en de humoristische accenten’.

Het was een belangrijke wens van orkesten en theatergezelschappen: een subsidie voor acht in plaats van voor vier jaar. Dat zorgt voor stabiliteit en minder administratieve lasten en het maakt het makkelijker om voorstellingen en tentoonstellingen ver vooruit te plannen. De ministerraad besloot vrijdag om een belangrijke stap in die richting te zetten en een wetswijziging hiervoor in werking te stellen. Als de nieuwe Tweede Kamer akkoord gaat, kunnen cultuurinstellingen vanaf 2029 voor acht jaar subsidie krijgen. 

De Raad voor Cultuur adviseerde toenmalig cultuurminister Eppo Bruins (NSC) eerder dit jaar om de subsidietermijn te verlengen. Ook de Tweede Kamer vroeg er in een motie om. Demissionair minister Gouke Moes (BBB) kiest nu voor een maximale subsidieduur van acht jaar. De nieuwe aanpak geldt alleen voor de subsidie van het Rijk. Dat is wel een heel belangrijke bron van inkomsten voor de cultuursector, naast de subsidie van gemeenten, provincies en private gelden.

De ‘Oscar van de Nederlandse dans’ is dit jaar voor het eerst uitgereikt aan een ensemble, in plaats van een individuele danser. 28 dansers van Nederlands Dans Theater en zeven van Sharon Eyal Dance wonnen de Zwaan voor de meest indrukwekkende dansprestatie van het seizoen. Connor Schumacher kreeg een Zwaan voor beste dansvoorstelling. 

De dansers van NDT en SED wonnen deze prestigieuze prijs vanwege hun ‘zinsbegoochelende collectieve prestatie’ en ‘het verleggen van de definitie van teamwork naar een haast telepathische vorm van samen bestaan’, aldus de jury van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties. De Zwaan werd vrijdagavond uitgereikt in Maastricht, tijdens het Gala van de Nederlandse Dansdagen. 

De uitreiking van de Gouden Kalveren, op de slotavond van het Nederlands Film Festival, kent twee grote ­winnaars. Gouden Kalveren voor beste film, scenario én hoofdrol gaan naar Mike van Diems drama Voor de meisjes. De prijzen voor beste regie, camera, montage en geluid zijn voor Morgan Knibbes The Garden of Earthly Delights.

Het gala sloot het 45ste Nederlands Film Festival af, dat het dit jaar deed zonder zes ton subsidie van de stad Utrecht. Het festival wist toch een sobere, waardige editie te organiseren. En zoals elk jaar voelden makers van publieksfilms zich zwaar ondergewaardeerd. Dit jaar werden 26 Kalveren uitgereikt voor kortfilms, digitale producties, televisiedrama en speelfilms. 

De vraag wat te doen met kunstenaarsnalatenschappen is van alle tijden. „Kijk naar de nalatenschap van Van Gogh”, zegt Windhausen. Vincent van Gogh verkocht tijdens zijn leven één schilderij. „Zonder zijn schoonzus Jo van Gogh-Bonger waren er ongetwijfeld belangrijke werken verloren gegaan en hadden we nooit een Van Gogh Museum gehad.” Het kaliber van Van Gogh is natuurlijk zeer uitzonderlijk, maar het principe is hetzelfde: wie zorgt er voor de kunst als de kunstenaar overlijdt? Wat kan weg en wat blijft? Die vraag is nu urgenter dan ooit. „De naoorlogse kunstenaars, dus de mensen die nu tussen de 70 en 90 jaar zijn, hebben veel geproduceerd en sommigen hielden veel bij zich.”

Opgenomen worden in de collectie van een museum is „de hoofdprijs”. Windhausen raadt erfgenamen niet aan om meteen naar een veilinghuis te gaan. „Dan ben je de mooiste stukken kwijt en krijg je er niet het geld voor dat je er jaren later misschien voor kunt krijgen" Als veilinghuizen, kunsthandels en galeries geen belangstelling hebben, is een verkooptentoonstelling organiseren of een open dag houden in het atelier ook een mogelijkheid. 

Filosoof en voormalig Denker des Vaderlands Daan Roovers verzorgt op donderdag 11 december de Huizingalezing in de Stadsgehoorzaal in Leiden. De 54ste editie staat in het teken van de grenzen van de politiek en het belang van fair play. 

De Raad voor Cultuur presenteerde vorige maand een kritisch rapport over raden van toezicht in de culturele sector. Musea zijn in de jaren negentig massaal van overheidsdienst getransformeerd tot stichting. Of dat model nog toekomst heeft, is de vraag. De Raad suggereert voorzichtig dat er ook andere constructies bestaan. Een prikkelende gedachte: wat als de burger weer eigenaar wordt van de kunst die ooit namens de staat werd verzameld? Dan duikt ineens de coöperatie op. Geen steenrijke investeerder die de koers bepaalt, maar duizenden leden die gezamenlijk besluiten – hun portemonnee en hart in gelijke mate geopend. Een coöperatie biedt uitzicht op eigenaarschap.

Vanavond worden de Gouden Kalveren uitgereikt, de belangrijkste Nederlandse filmprijzen van het jaar. De genomineerden in de categorie beste speelfilm zijn (nog) geen kaskrakers. Dus laait opnieuw de discussie op: mogen films die weinig publiek trekken wel winnen? Regisseur Johan Nijenhuis zwengelde het thema deze week aan in een LinkedIn-post, waarin hij vooral kritiek uit op subsidies. Hij vindt dat het Filmfonds minder geld moet geven aan experimentele producties voor een klein publiek. Rene Mioch vindt het goed dat de overheid subsidie geeft aan grote én kleine producties. Dat de arthousefilms de grote massa niet bereiken maar vervolgens wel juryprijzen winnen, is volgens hem niet te voorkomen. 

Vriend en vijand zijn het eens: de Nederlandse filmindustrie kan niet zonder subsidies. Zelfs kaskrakers, ook die van Nijenhuis, zijn ervan afhankelijk.

Het Museum Rotterdam heeft een nieuwe plek gevonden: het museum verhuist straks naar de Steigerkerk in het hart van Rotterdam. Althans, als het aan het gemeentebestuur ligt. De raad moet nog instemmen met het voorstel. Al vier jaar lang zoeken de gemeente en het museum naar een nieuw thuis voor Museum Rotterdam. Het stadsmuseum bevindt zich momenteel op een kleine locatie aan de Coolhaven, waar de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog centraal staat.

Een groep van 250 Nederlandse en Vlaamse culturele instellingen en ruim 750 kunstenaars gaan over tot een culturele boycot van Israël. Ze zeggen „niet langer aan de zijlijn” te willen staan van “een door alle gezaghebbende instituties erkende genocide op het Palestijnse volk”. Onder de ondertekenaars van de verklaring zijn beeldend kunstenaar Marlene Dumas, het Bonnenfantenmuseum, Theater Oostpool, het Nederlands Film Festival en dansgezelschap ISH.

De ondertekenaars zeggen geen samenwerkingen met Israëlische organisaties en bedrijven aan te gaan. Ook vertonen ze hun werk niet meer in Israëlische theaters, poppodia, musea of op festivals. Israëlische organisaties die zich “ondubbelzinnig hebben uitgesproken tegen de genocide” in Gaza zijn uitgezonderd van de boycot, schrijven de initiatiefnemers in een persbericht.

Het ‘Fonds Fusien’ is een initiatief van de Vereniging Rembrandt (en genoemd naar de vorige directeur, Fusien Bijl de Vroe), die al bijna 150 jaar musea steunt die kunst willen aankopen: de vereniging betaalt een deel van de koopsom. Maar kleinere musea – en de meeste musea zijn kleinere musea – ontbreekt het vaak aan geld voor zulke aankopen. Dus waar ze echt niet zonder kunnen, zijn bruiklenen: tijdelijke voor tentoonstellingen, langdurige als ze hun collectie willen uitbreiden maar dat niet kunnen betalen.