Trends & Ontwikkelingen

Yesomi Umolu is benoemd tot de nieuwe algemeen en artistiek directeur van het Nieuwe Instituut. Zij volgt per 1 maart 2026 Aric Chen op, die eerder dit jaar stopte in die rol. Umolu heeft ervaring bij onder meer Serpentine Galleries in Londen en de Chicago Architecture Biennial.

Schrijver Irene Solà en vertaler Adri Boon hebben de Europese Literatuurprijs 2025 ontvangen voor de roman Ik gaf je ogen en je keek in de duisternis (uitgeverij Cossee). De Europese Literatuurprijs bekroont de beste hedendaagse Europese roman die in het voorgaande jaar in Nederlandse vertaling is verschenen. Zowel de auteur als de vertaler van het winnende boek worden bekroond en ontvangen € 10.000 aan prijzengeld.

Bekende namen zoals SER-voorzitter Kim Putters, schrijver Splinter Chabot en politica Esmah Lahlah gaan Nationaal Monument Kamp Vught gevraagd en ongevraagd adviseren over actuele thema’s. NM Kamp Vught heeft een Raad van Advies ingesteld om het herinneringscentrum te ondersteunen bij actuele maatschappelijke vraagstukken en de landelijke zichtbaarheid te versterken. Het doel is de geschiedenis en lessen van deze plek blijvend door te geven.

Directeur Jeroen van den Eijnde benadrukte bij de eerste bijeenkomst van de nieuwe raad het belang van herdenken en bewustwording in een tijd van polarisatie en wereldwijde spanningen.

Oekraïne versterkt haar culturele en audiovisuele sector met een volledige deelname aan het Creative Europe Programma. Het associatieakkoord werd aanvankelijk ondertekend in oktober 2021 en trad in werking op 1 januari 2021. Met de aanvullende overeenkomst neemt Oekraïne vanaf 22 september 2025 officieel deel aan de MEDIA-strand van Creative Europe.

Deze volledige deelname betekent dat Oekraïense culturele en audiovisuele organisaties, net als hun Europese partners, kunnen deelnemen aan de verschillende financieringsmogelijkheden binnen Creative Europe, waaronder filmontwikkeling, distributie, opleidingstrajecten en netwerkmogelijkheden.

De VandenEnde Foundation gaat samenwerken met FindNFund. Vanaf januari 2026 kunnen professionele (podium)kunstenaars en instellingen via deze projectpagina een aanvraag indienen voor projectondersteuning. Volgens Ronald Ockhuysen, directeur van VDEF, is de aanvraagprocedure via FindNFund eerlijker en transparanter dan de eerdere situatie. Bovendien verlaagt deze methode de drempel om een aanvraag in te dienen voor jong talent en kleinere culturele initiatieven, die eerder misschien buiten beeld zouden blijven.

Via de pagina van FindNFund doorlopen potentiële aanvragers eerst een projectcheck. Door deze vragenlijst te beantwoorden, krijgen geïnteresseerde kunstenaars en instellingen meteen te horen of hun initiatief voldoet aan de voorwaarden om bij VDEF aan te vragen. 

In Europa en daarbuiten krimpt de culturele financiering, juist nu onafhankelijke stemmen het hardst nodig zijn. Het artikel "Stijgende bezuinigingen" van Eurozine schetst hoe de kansen voor kunstenaars, culturele organisaties en publieke media sinds 2008 gestaag zijn afgenomen. Naarmate de financiering afneemt, nemen ook de kansen van veel mensen om deel te nemen aan het culturele leven af, zowel als beoefenaar als publiek.

Het artikel benadrukt hoe politieke druk deze trends vormgeeft. In Slowakije propageert de minister van Cultuur het idee dat "cultuur Slowaaks moet zijn en niets anders", een verwijzing naar patronen die al zichtbaar zijn in Hongarije en Servië, waar onafhankelijke instellingen en media te maken hebben met zware beperkingen. 

Het college past de plannen voor de Citadelpoort aan. Het voorstel is dat het Design Museum niet meer naar deze plek komt. De kosten zijn te hoog geworden en de steun voor een groot, nieuw museumgebouw, op deze locatie, is beperkt. De ambities voor de Citadelpoort blijven hetzelfde: ze wordt de noordelijke toegang tot de stad en verbindt via de nieuwe Diezebrug de buurt met de Tramkade en de binnenstad.

Wethouder Craste: “We blijven bouwen aan een levendige plek en doen dat op een manier die past bij de opdracht zoals we die van de gemeenteraad gekregen hebben. Goed bestuur is ook: durven bijsturen als plannen niet meer realistisch blijken te zijn.” De ambities voor het gebied, met een zeer groot aantal betaalbare woningen en functies die veel mensen naar het gebied trekken, blijven overeind. 

Wie zich gezien voelt, durft zich te laten zien. Maar wat als je jezelf nergens terugziet? In het nieuwe nummer van Kunstzone onderzoeken we wat het betekent om je thuis te voelen in het kunstonderwijs en wat daarvoor nodig is.

In kunstonderwijs gaat het niet alleen om kennis en techniek, maar ook om verhalen, perspectieven en ruimte voor identiteit. Kunstzone 4 stelt daarom de vraag: welke spiegels en ramen heb jij gekregen en welke bied jij aan je leerlingen aan?

In opdracht van de RCE is een onderzoek uitgevoerd naar beeldende kunst in de openbare ruimte tussen 1965-1990. Deze Post 65 periode kende een bloei aan kunst in de openbare ruimte, zoals beschreven in dit onderzoek. De publicatie is voor een ieder die geïnteresseerd is in Post 65 en groen erfgoed.

In de week van het klimaat en de klimaattop in Belém, Brazilië, gaat het Programma Duurzame Cultuursector van start. Het doel van het programma is om de verduurzaming van de culturele en creatieve sector te versnellen en om de culturele en creatieve sector mee te laten werken aan verduurzaming van andere domeinen. Door kennis, tools en praktijkvoorbeelden te bundelen en toegankelijk te maken voor de sector.

Het programma is mede een vervolg op ACTIE als cultuur die de Museumvereniging en Kunsten ’92 in het voorjaar van 2023 hebben gelanceerd. ACTIE als cultuur was een reactie op het advies CultuurNatuurlijk van de Raad voor Cultuur in datzelfde voorjaar. Een belangrijk onderdeel van het programma is de nieuwe website. 

De Bloemenwijk in Schijndel is weer een stukje mooier geworden. Op het KPN-huisje aan de Zonnebloemstraat/Leliestraat prijkt sinds kort een opvallend kunstwerk van het kunstenaarscollectief De Strakke Hand. Het project kwam tot stand in samenwerking met de Kunststichting Meierijstad, KPN, woningcorporatie Area, het wijkactieteam en de gemeente Meierijstad.

Wethouder Menno Roozendaal benadrukt de waarde van zulke initiatieven binnen het bredere beleid van de gemeente. “We willen dat iedere wijk in Meierijstad een plek is waar mensen zich prettig voelen, waar ontmoeting gestimuleerd wordt en waar bewoners trots op zijn. Kunst in de openbare ruimte draagt daar in hoge mate aan bij." 

Door het Chanoekaconcert te schrappen vanwege de banden van voorzanger Shai Abramson met het Israëlische leger, laat Het Concertgebouw verantwoordelijkheid zien. Dat stellen vijf auteurs namens onder meer Een Ander Joods Geluid, organisaties van kritische Israëli’s en Culturele Boycot Israël in een opiniestuk in Het Parool.

Speciaal voor publiek dat slecht tegen bijvoorbeeld fel licht of hard geluid kan experimenteren theaters en musea met een ‘prikkelarm’ aanbod, van rustruimtes tot prikkelplattegronden. Overprikkeling is hot. Toegankelijkheid speelt sinds 2011, toen de culturele sector de eerste Code Culturele Diversiteit lanceerde, een steeds grotere rol. 

Stichting Onbeperkt Genieten, opgericht door Iris van Heesch, speelt een centrale rol en biedt richtlijnen, trainingen en een cultuuragenda met aangesloten instellingen. De doelgroep is breed: mensen met hersenletsel, long covid, burn-out of angstklachten. Hoewel wetenschappelijke cijfers variëren, groeit het aanbod snel. De uitdaging blijft om prikkelarm aanbod rendabel en artistiek verantwoord te integreren in reguliere programmering.

De afgelopen twee edities van het International Documentary Filmfestival Amsterdam werden gekenmerkt door demonstraties, activisme en relletjes. „Wij hebben ons heus weleens afgevraagd: waarom gebeurt dit vooral bij ons?”, zegt de nieuwe artistiek directeur van IDFA, Isabel Arrate Fernandez. „Maar het maakt ons ook relevant. Mensen voelen dat je je bij IDFA kunt uitspreken. En zolang dat respectvol gebeurt, moet het ook kunnen. Daarnaast is engagement inherent aan het genre. Documentairemakers doen jaren over het maken van hun films, en lopen vaak risico – op vervolging, maar ook financieel.”

Toch paste IDFA dit jaar de ‘principles and guidelines’ aan. Films die „aantoonbare banden” hebben met overheden die betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen (bijvoorbeeld door financiering), worden „over het algemeen niet geselecteerd”, staat er nu. En officiële overheidsdelegaties van zulke landen „krijgen geen accreditatie van IDFA.” 

John Meulenbroeks uit Hooge Mierde heeft de Brabant Bokaal gekregen voor zijn werk met verhalen en materialen over de Tweede Wereldoorlog en de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Hij zorgt ervoor dat deze geschiedenis bewaard blijft. Naast de Brabant Bokaal ontving hij een speciaal draaginsigne. Ook is hij uitgenodigd om toe te treden tot De Brabantse Hoeders. Deze stichting houdt jaarlijks vernieuwende culturele projecten in Brabant.

Zorginnovator Maya VR maakt VR-brillen geschikt voor in de ouderenzorg. Samen met strijkorkest Amsterdam Sinfonietta bieden ze klassieke muziek aan aan ouderen die daar door omstandigheden geen toegang meer tot hebben. Met VR willen ze de levenskwaliteit van ouderen op zorglocaties verbeteren en de werkdruk van zorgpersoneel verlichten.

Jan Schipper, directeur van Maya VR, vertelt: „Met dit project willen wij cultuur, in de breedste zin van het woord, weer beschikbaar maken voor een doelgroep voor wie dit minder toegankelijk is, door bijvoorbeeld verminderde mobiliteit of financiële middelen.” Maya VR wordt inmiddels gebruikt door meer dan honderd zorgteams, verspreid over heel Nederland. 

Op 4 november 2025 is in Vlissingen bekendgemaakt dat Mario Molegraaf (Waalwijk 1960) de Zeeuwse Boekenprijs 2025 krijgt voor zijn biografie over Hans Warren, Opperhuidmens.

Dieven hebben zes historische marmeren beelden gestolen uit het Nationaal Museum in de Syrische hoofdstad Damascus. Dat meldt het museum aan persbureau AP. Het museum in Damascus is het grootste in het land. Er liggen vele waardevolle historische objecten uit de geschiedenis van het land van de prehistorie tot de Ottomaanse periode. Welke beelden de dieven hebben meegenomen is nog niet bekendgemaakt.

Bibliotheek Neude in Utrecht is uitgeroepen tot Beste Bibliotheek van Nederland 2025. De uitslag werd op 5 november bekendgemaakt tijdens de jaarlijkse Bibliotheekplaza, na een ode van De Literaire Boyband.

De Utrechtse bibliotheek wist met ruim 7.300 van de in totaal 13.115 stemmen overtuigend het publiek voor zich te winnen. De medewerkers namen enthousiast de prijs in ontvangst. “Ik ben trots op hoe we de Bibliotheek met Utrecht delen”, schrijft directeur-bestuurder Deirdre Carasso op LinkedIn. “Het is een plek voor én door Utrechters. Een plek waar mensen zelf programma’s kunnen organiseren, samen met ons collectioneren en elkaar ontmoeten in het Huis van Actief Burgerschap om van ons stadsie iets moois te maken.” Niet alleen het publiek, maar ook de vakjury koos dezelfde favoriet.

Iedere gemeenschap draagt verhalen met zich mee: persoonlijke herinneringen, ervaringen en getuigenissen die samen onze geschiedenis vormen. Juist deze oral history biedt unieke inzichten die vaak ontbreken in geschreven bronnen. In de digitale wereld is het extra belangrijk om hier zorgvuldig mee om te gaan. Hoe kun je oral history digitaal ontsluiten? En hoe leg je verhalen vast zodat ze ook in de toekomst toegankelijk en zichtbaar blijven? Op de pagina van DEN een artikel gebaseerd op het webinar Oral history in de digitale wereld. 

Nu de activiteiten van de Taskforce Publieksdata zijn afgerond en het onderwerp publieksdata onder de verantwoordelijkheid van DEN valt, is dit een passend moment om zowel terug als vooruit te kijken. Daarbij laat DEN adviseur Gijs Meijer zich graag inspireren door Lene Struck-Madsen, directeur van de Deense organisatie Applaus, de organisatie die podia in Denemarken helpt om meer publiekgericht te werken. 

De kern van haar betoog is dat je als culturele instelling relevant wilt blijven, je actief moet inzetten op publieksbetrokkenheid. Het slim gebruikmaken van publieksdata speelt daarin een sleutelrol. Alleen door te weten wie je publiek is - én wie je nog niet bereikt - kun je je aanbod, marketing en beleid effectief afstemmen. Deze visie sluit goed aan bij wat er de afgelopen jaren in Nederland is gebeurd. Het belang van publieksdata voor het kunnen vergroten van de publieksbetrokkenheid wordt steeds breder erkend. 

Yesomi Umolu is benoemd tot de nieuwe algemeen en artistiek directeur van het Nieuwe Instituut. Zij volgt per 1 maart 2026 Aric Chen op, die eerder dit jaar stopte in die rol. Umolu heeft ervaring bij onder meer Serpentine Galleries in Londen en de Chicago Architecture Biennial. Met Yesomi Umolu verwelkomt het Nieuwe Instituut een nieuwe algemeen en artistiek directeur die een uitgebreide kennis meebrengt van hedendaagse kunst, architectuur en digitale cultuur en een schat aan ervaring in artistiek leiderschap binnen culturele organisaties in het internationale veld.

Niet alleen komt er een nieuw theatercomplex in Veenendaal, ook zullen meer organisaties gaan samenwerken in dit cultureel centrum. De gemeente heeft daarom een adviseur de opdracht gegeven met het theater, Filmhuis, Vlow0318 en  Stichting Human Culture te kijken naar een goede programmering met de aanvulling van een bioscoop en poppodium.

,,In november 2024 heeft de gemeenteraad het plan goedgekeurd voor de nieuwbouw van het Theatercomplex. Hier krijgt, naast theater, ook poppodium en film een plek. Het afgelopen half jaar is onder leiding van Thomas van Dalen Advies onderzocht hoe deze verbreding vorm kan krijgen. Dat heeft geleid tot het rapport ‘Gedeeld podium voor de stad’, met een gezamenlijke visie en de belangrijkste gevolgen daarvan’’, geven burgemeester en wethouders aan. 

Politieke partijen willen onderzoeken of elektriciteitshuisjes in de dorpen kunnen worden verfraaid met streetart of lokale kunst. Volgens raadsleden Amber Beijer (CDA) en Youp de Haas (LeF) biedt dat niet alleen kansen voor kunstenaars, maar ook voor meer betrokkenheid van inwoners bij hun omgeving. 

De raadsleden zien meerdere voordelen. Transformatorhuisjes staan vaak op zichtbare plekken, maar zijn meestal grijs en anoniem. Door ze te voorzien van kunst, kunnen ze volgens Beijer bijdragen aan de identiteit van een dorp. Daarnaast kan samenwerking met scholen, kunstenaars en jongeren creativiteit stimuleren en ontmoeting bevorderen.

De Gelderse regio Rivierenland heeft een nieuw cultuur- en erfgoedplan. Op donderdag 6 november ondertekenden acht regiogemeenten het nieuwe Plan van aanpak Culturele infrastructuur en cultuur- en erfgoedparticipatie 2025–2027. Tijdens het feestelijke moment speelden ze het ‘Geld-verdeel-spel’ van ProDemos, waarin de wethouders op speelse wijze keuzes maakten over culturele investeringen.

De vijf gelderse gemeenten uit ons uitzendgebied - Buren, Culemborg,Neder-Betuwe, Tiel en West Betuwe bouwen met drie andere gemeenten met dit plan voort op de succesvolle samenwerking van de afgelopen jaren. In de periode 2022-2024 legden de gemeenten via het Cultuur- en Erfgoedpact en het Regioplan Inspirerend Rivierenland een stevige basis. Nu verankeren ze de samenwerking op een duurzame manier. De gezamenlijke ambitie wordt uitgewerkt in vijf speerpunten. 

Het was twee weken geleden opmerkelijk nieuws: het Zeeuws Museum wil vertrekken van het Middelburgse Abdijplein. Ruimtegebrek is een belangrijke reden. Middelburg onderzoekt nu of het Zeeuws Museum naar het stadskantoor kan verhuizen. Maar vanuit Veere zijn er kapers op de kust. Want daar zoeken ze een bestemming voor het Veerse Mijnenmagazijn. 

David Szalay heeft dit jaar de Booker Prize gewonnen. De Hongaars-Britse auteur kreeg de prestigieuze prijs voor zijn boek Flesh. De jury van de prijs, die bestaat uit 50.000 pond, stelde ‘nog nooit zoiets als dit gelezen te hebben’. De winnaar werd maandagavond bekendgemaakt tijdens een ceremonie in Londen.  

Vorige week ging er een rookbom af in de Philharmonie van Parijs. De aanleiding voor het protest was de komst van het Israëlisch Filharmonisch Orkest. Als het aan pro-Palestijnse demonstranten ligt, die Israël verwijten genocide te plegen, moeten de concertzalen het orkest niet langer uitnodigen. Zaterdagavond was er juist een pro-Israëlisch protest, pal voor het Amsterdamse Concertgebouw. De zaal besloot onlangs het gebouw niet meer te verhuren voor een Chanoekaviering. Als er de afgelopen decennia al protest was bij klassieke concerten, had dat vooral met artistieke zaken te maken. Maar wie nu naar een concert gaat van Israëlische artiesten, kan zeker niet meer uitgaan van een rimpelloze avond.

Na een verlies vorig jaar duikt de Stichting Sociaal Cultureel Centrum De Bernardus ook dit jaar in de rode cijfers. De financiële situatie is zo nijpend, dat de gemeente Drimmelen extra geld moet bijleggen. De stichting is verantwoordelijk voor de exploitatie van De Bernardus. Het sociaal-culturele centrum ging begin 2024 van start in de voormalige Bernarduskerk in het centrum van Made en biedt tevens onderdak aan bibliotheek Theek 5 en kinderopvang Kibeo.

Stijgende personeelskosten, lager dan verwachte horeca-inkomsten en hogere energielasten hebben volgens wethouder Roxanne Pruijsers geleid tot een verlies van ruim 66.000 euro in 2024. Voor dit jaar stevent de stichting op een vergelijkbaar negatief resultaat af.

De opkomst van kunstmatige intelligentie heeft ons persoonlijke en professionele leven al beïnvloed. Velen gebruiken AI als schrijfhulp, als notulist of adviseur bij zielenroerselen. Wanneer is het gebruik van chatbots nuttig en wanneer schadelijk? Journalist en filosoof Lena Bril geeft 22 suggesties voor verantwoord AI-gebruik: ‘Persoonlijke berichten schrijf je zelf.’

Op Nederlands grootste festival voor eigentijdse kunstmuziek staan de deuren naar jazz en wereldmuziek wagenwijd open. Alleen verschilt de kwaliteit nogal op November Music. Het is het eerste weekend van November Music, het jaarlijks terugkerende festival voor hedendaagse muziek in Den Bosch. Een van de ankerpunten van November Music is de jaarlijkse opdrachtcompositie die het festival verleent aan een Nederlandse componist om een requiem te schrijven. In dit ‘Bosch Requiem’ worden niet alleen ‘overleden dierbaren, maar ook het visionaire gedachtegoed van kunstenaar Jheronimus Bosch in het volle licht gezet’. 

Wat is kunst? En wat is creativiteit? Wat hebben we eraan en waarom is het juist nu zo belangrijk? Die vragen verbonden veel optredens van de 33ste editie van het Crossing Border Festival met elkaar. Het was dit weekend op diverse locaties in Den Haag weer een komen en gaan en gaan van muzikanten, schrijvers, dichters en kunstenaars die zelf voordroegen of bevraagd werden over hun werk.