Trends & Ontwikkelingen

De VPRO-documentairereeks Een valse start – 100 dagen in de jeugd – en gezinszorg heeft dit jaar de prestigieuze Zilveren Nipkowschijf gewonnen. De jury reikte de prijs donderdag in Het Ketelhuis in Amsterdam uit aan het gezicht van het programma, tv-maker Nicolaas Veul. In de documentaireserie stapt Veul gedurende honderd dagen in de wereld van de jeugdzorg. 

De Zilveren Reissmicrofoon, de prijs voor het beste radioprogramma of de beste radiomaker, ging dit jaar naar Ben Liebrand voor zijn Grandmix 1994. Het non-stopprogramma werd eind 2024 uitgezonden op Radio Veronica en is het resultaat van dertig jaar werk.

Samen trommelen, jammen op de gitaar en een beat mixen. Bewoners van de beschermde woonvorm in Leerdam kunnen hun creativiteit de vrije loop laten in de creatieve kelder met muziekstudio, ooit een schietbaan in het voormalige politiebureau. Kunst doet wonderen voor mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid, blijkt hier. „Als ik muziek maak krijg ik geen psychose.”

De Foam Paul Huf Award 2025, de prijs voor fotografisch talent, is gewonnen door de in Libanon geboren Myriam Boulos. De internationale jury ziet dat haar werk ‘mensen bij elkaar brengt die leven binnen een systeem dat ze liever onzichtbaar zou maken’. Boulos hoort bij ‘een nieuwe generatie van visuele verhalenvertellers die begrijpen dat politiek intens persoonlijk is. En dat fotografie bepaald geen neutrale waarnemer is; het is een vitaal werktuig voor reflectie en verzet.’ Boulos ontvangt een bedrag van 20 duizend euro en zal in 2026 een solotentoonstelling krijgen in Foam, het fotografiemuseum in Amsterdam.

Het oude Belastingkantoor en de voormalige rechtbank zijn uitgelezen plekken in Breda om creatieve makers en start-ups een kans te geven, vinden meerdere partijen. Toch gaat dat niet door. 

Tijdelijke invulling van grote leegstaande panden kan een mooie aanvulling zijn, maar dat is niet eenvoudig, aldus B en W. Zowel bij permanente als tijdelijke huisvesting zijn er kosten, en Breda is verantwoordelijk voor eventuele exploitatietekorten. Bovendien schept dit verwachtingen bij andere doelgroepen die eveneens bij de gemeente aankloppen voor huisvesting. Om die reden zijn de centrale verwarming en nutsvoorzieningen in de rechtbank afgekoppeld om de lasten te beperken en kraken te voorkomen. Het gebruiksklaar en veilig maken van het gebouw kost zeker 500.000 euro. Dat bedrag is niet terug te verdienen.

Voor ouderen is meedoen meer dan mantelzorg of vrijwilligerswerk. Het gaat om het gevoel erbij te horen: jezelf kunnen zijn, je gezien en gehoord voelen, en erkenning krijgen van anderen in de buurt én van instanties. Dat blijkt uit het gezamenlijke onderzoek Vertrouwen herwinnen van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Leyden Academy on Vitality & Ageing. Door een onderzoek in de vorm van een uniek fotoproject hervonden ouderen in kwetsbare wijken hun veerkracht en gevoel van eigenwaarde.

In het project, dat werd uitgevoerd in wijken met veel armoede, gezondheidsproblemen en sociale isolatie, gingen ouderen als mede onderzoekers aan de slag. Met de photo-voice methode brachten ze, onder leiding van een kunstenaar, hun leefwereld letterlijk in beeld. Die fotoverhalen vormden de basis voor onderlinge groepsgesprekken een fototentoonstelling en ontmoetingen met buurtbewoners, zorg- en welzijnsprofessionals, gemeenteambtenaren, onderzoekers en beleidsmakers. Door de gesprekken vonden ouderen letterlijk en figuurlijk hun stem en groeide in drie stappen hun vertrouwen. 

De opkomst van kunstmatige intelligentie zorgt voor beroering in de kunst- en cultuursector. Gaat AI de vrije creativiteit van mensen overheersen? Bepalen algoritmes straks wat we lezen, waar we naar luisteren, waar we naartoe gaan? Wat doet AI met onze waarneming, receptie of verbeelding? Boekman #143 brengt in kaart wat AI voor culturele instellingen en makers kan betekenen.

De bezoekerscijfers zijn beter dan ooit tevoren, maar financieel gezien gaat het allesbehalve goed met de Effenaar. Het Eindhovense poppodium leed vorig jaar een verlies van 463.841 euro. Dat zelfs 178.889 bezoekers en 92 volledig uitverkochte shows niet voldoende bleken om 2024 met zwarte cijfers af te sluiten, toont volgens directeur Jos Feijen aan dat het poppodiummodel ‘onder grote druk staat’. „De cijfers zijn zorgelijk, terwijl we er tegelijkertijd wel in slagen om met een inhoudelijk sterk aanbod een recordaantal mensen te trekken. Dat is wel frustrerend.”

De bezoekersaantallen leverden de Effenaar een gezamenlijke ticket- en horecaomzet op van ruim 5 miljoen euro. Dat betekent dat de Effenaar met haar programma gemiddeld tien procent verlies heeft gedraaid. Omdat het oude, zeer gunstige energiecontract afliep, zag het poppodium zich vanaf vorig jaar geconfronteerd met een verdubbeling van de energielasten. Volgens Feijen tonen structurele (loon)kostenstijgingen en de beperkte ruimte voor prijsverhogingen ‘opnieuw aan hoe kwetsbaar het poppodiummodel is’.

In een tijd waarin digitale transformatie en maatschappelijke verbinding steeds belangrijker worden, bevestigt de Europese Sentobib-studie de centrale rol van de bibliotheek als publieke ontmoetingsplek, leeromgeving en veilige haven. Het rapport, gebaseerd op ruim 160.000 volwassen respondenten en 22.600 kinderen uit zeven Europese landen, geeft diepgaand inzicht in gebruik, impact en toekomstverwachtingen rond openbare bibliotheken.

Gebruikers zijn zeer tevreden over hun bibliotheek. De algemene tevredenheid scoort gemiddeld boven de 4 op 5, met bijzonder hoge scores voor personeel (vriendelijkheid: 4,6) en toegankelijkheid. Daarnaast laat het zogenoemde Impact Compass-model zien dat bibliotheken aanzienlijk bijdragen aan het welzijn van gebruikers. Met name de rol als veilige en rustgevende plek scoort hoog (4,04). Ook het stimuleren van creativiteit, het bieden van nieuwe perspectieven en het bevorderen van gemeenschapsgevoel worden gewaardeerd. Ook 7.000 niet-gebruikers werden bevraagd. Hoewel zij bibliotheken minder bezoeken, erkennen ze wél hun maatschappelijke waarde, vooral voor jeugd en kansengroepen. 

De gemeente Oirschot is de winnaar van de BNG Erfgoedprijs 2025, met dit jaar als thema Immaterieel erfgoed. De prijs werd gisteren uitgereikt tijdens een ceremonie in Nijmegen. De gemeente versloeg Alphen aan den Rijn en Tilburg in de finale. Dit jaar stond de prijs in het teken van immaterieel erfgoed. Oirschot kreeg ook de publieksprijs. In Oirschot voelde de jury een breed gedragen en diep geworteld erfgoedbesef dat zij maar zelden tegenkomt. Tradities zoals kaarsjes branden voor Maria van de Heilige Eik en de orgelcultuur worden behouden. Het nieuwe Erfgoed Museum Oirschot geeft erfgoed een vaste plek.

Brian Wilson, zanger en voorman van de Amerikaanse popband The Beach Boys, is overleden. Dat heeft zijn familie via een bericht op Instagram bekendgemaakt. Hij is 82 jaar oud geworden. Wilson (1942) wordt beschouwd als het creatieve brein achter The Beach Boys en een van de invloedrijkste muzikanten van de twintigste eeuw. Samen met neef Mike Love en broers Dennis en Carl maakte Wilson sinds begin jaren zestig muziek over het leven in zijn geboortestaat Californië.

De expositie ‘Na regen komt neonlicht’ van Museum Arnhem is bekroond met een bronzen European Design Award. Deze prestigieuze prijs werd toegekend in de categorie Exhibition Design en onderstreept het innovatieve karakter van de tentoonstelling, die afgelopen zomer te zien was in het museum.

De prijs werd dit jaar uitgereikt in Ljubljana. De tentoonstelling – te zien van 10 mei tot en met 18 augustus 2024 – werd volledig in Arnhem ontwikkeld. Voor het ontwerp werkte Museum Arnhem samen met lokale ontwerpstudio’s: Dana Dijkgraaf Design tekende voor het grafisch ontwerp en Studio met met verzorgde het ruimtelijk ontwerp en de bouw. Met deze prijs vestigt Museum Arnhem opnieuw de aandacht op de kracht van lokaal ontworpen tentoonstellingen met internationale relevantie, waarin kunst, erfgoed en maatschappelijke reflectie samenkomen.

Disney+, HBO Max, Netflix, Prime Video en Videoland hebben vandaag de brancheorganisatie Streamingdiensten Nederland gelanceerd. De nieuwe organisatie treedt op als gesprekspartner voor overheid, politiek, de audiovisuele sector en andere brancheorganisaties.

Met de oprichting van de brancheorganisatie markeren de oprichtende partijen hun gezamenlijke betrokkenheid bij het Nederlandse medialandschap, zo ook hun bijdrage aan een toekomstbestendig AV-ecosysteem waarin de kijker, creativiteit, groei en innovatie centraal staan. Streamingdiensten Nederland heeft Zohair El Yassini benoemd tot voorzitter. 

Wie denkt dat bibliotheken enkel stoffige boekenrekken en fluisterende bezoekers huisvesten, heeft het mis. Door heel Europa vind je bibliotheken die niet alleen bol staan van kennis, maar ook van indrukwekkende architectuur, culturele rijkdom en verrassende functionaliteit. Van hypermoderne glazen structuren tot barokke meesterwerken die je terugvoeren in de tijd—deze plekken zijn ware schatkamers voor boekenliefhebbers én reizigers. De Boekenkrant neemt je mee langs tien bibliotheken die je zeker op je culturele bucketlist wilt zetten.

De snelle opkomst van Artificiële Intelligentie (AI) stelt de culturele en creatieve sector voor nieuwe vragen. Wat betekenen deze technologische ontwikkelingen voor kunst, creativiteit en het werk van makers? Om dat te onderzoeken is de Raad voor Cultuur een adviestraject gestart over de impact van AI op de sector.

Voor dit traject is een commissie samengesteld onder voorzitterschap van Martijn van der Steen. De commissie onderzoekt wat AI concreet betekent voor de dagelijkse praktijk van makers en hoe beleid daarop kan inspelen.

D66 heeft schriftelijke vragen gesteld aan Gedeputeerde Staten van Brabant over het verloop van de bezwaarschriftprocedure Regeling PK 2025-2028. GS vindt het heel vervelend dat het zoveel langer duurt dan verwacht voordat zij de bezwaarmakers duidelijkheid kunnen geven, maar merkt ook op dat met het bekendmaken van de oorspronkelijke adviezen in juli 2024 alle aanvragers wisten waar zij in principe rekening mee moesten houden vanaf 2025. Bij alle 29 gevallen is de wettelijke cq. afgesproken periode van afhandeling van de bezwaren overschreden. 

Digitale transformatie is geen doel op zich, maar een hefboom om cultuur relevanter, toegankelijker en inclusiever te maken. Dat is het uitgangspunt van Hub-C, een Vlaams initiatief van Cultuurconnect dat culturele organisaties ondersteunt in hun digitale ontwikkeling. Hub-C en DEN hebben beslist om hun krachten te bundelen om samen impact te maken in de Vlaamse en Nederlandse cultuursector. Een van de thema’s die hen verbindt: digitale innovatie als hefboom voor culturele inclusie.

Voor organisaties buiten de cultuursector hebben verschillende vormen van digitaal gezorgd voor grote veranderingen. Hoe zien die veranderingen er precies uit? En wat betekenen ze voor de cultuursector? DEN neemt je mee in de vijf belangrijkste thema's die nu spelen, afkomstig uit The Digital Transformation Playbook van David Rogers. 

1. Verander de interactie met je bezoeker. 2. Blijf je product of dienst aanpassen aan veranderende wensen. 3. Maak van concurrenten partners. 4. Zet data strategisch in. 5. Experimenteer en leer. 

Cultuurbeleid komt tot uiting in vele aspecten. In een nieuwe kaart van Kunstloc Brabant pakken we een beperkt aantal onderdelen die bijdragen aan een gedegen cultuurbeleid en goed te vergelijken zijn tussen verschillende gemeenten. Klik op jouw gemeente in de kaart om te zien of er bijvoorbeeld een cultuurnota is. Zijn er ook subsidies beschikbaar voor cultuur, en neemt mijn gemeente deel aan CmK? Ieder onderdeel dat we een vinkje kunnen geven telt mee voor 1 punt in de cultuurscore, ongeacht de omvang van de gemeente. Zo is makkelijk te zien op welke vlakken een gemeente nog stappen kan maken.

De basis van cultuur ligt dichtbij, in de eigen regio. Maar zonder landelijke borging blijft die basis wankel. Kunstloc Brabant roept daarom op om de stap te zetten naar wettelijke verankering. Zodat in elke regio een cultureel netwerk ontstaat dat aansluit bij de behoeften van zowel inwoners en als culturele makers. 

Vaak krijgt een korte video meer aandacht dan een artikel.  YouTube Shorts, TikTok, of Instagram Reels, dagelijks scroll je voorbij short form video op je telefoon. Omdat je ergens naar op zoek bent, een account volgt, of omdat het socialmedia-algoritme het nu eenmaal wil. Korte clips zijn supereffectief, ze grijpen gelijk je aandacht voordat je alweer weg bent. Maar wat maakt zo’n filmpje nou goed? Kunstloc Brabant duikt erin. 

Minister Bruins (OCW) stuurt de Tweede Kamer de visitatierapporten van de rijksmusea over de periode 2021–2024. De rapporten bevatten een evaluatie van de prestaties en werkwijze van de musea. De rapporten geven een positief beeld van de musea, met bijzondere waardering voor hun maatschappelijke rol. In een kamerbrief geeft de minister een toelichting op de opzet en uitkomsten van het visitatieproces.

In de uitgangspunten van het cultuurbeleid 2021–2024 is aangekondigd dat de publieksactiviteiten van rijksmusea in de Erfgoedwet niet langer via de basisinfrastructuur worden gefinancierd. De hoogte van de subsidie voor publieksactiviteiten is met ingang van 2021 voor onbepaalde tijd vastgelegd in de Regeling beheer rijkscollecties en subsidiëring museale instellingen (Rbr). Daarnaast is de visitatieplicht ingevoerd. De periode 2021–2024 is in het visitatiekader aangemerkt als een pilotfase. Vanwege de positieve evaluatie wil de minister dit instrument blijvend inzetten. 

Goed kunnen lezen is belangrijk om je te kunnen ontwikkelen, om mee te kunnen doen in de maatschappij. Daarom blijft dit kabinet inzetten op het bevorderen van lezen en leesvaardigheid. Als onderdeel daarvan komt er nu structureel geld beschikbaar voor de Bibliotheek op school, oplopend tot € 50 miljoen per jaar vanaf 2028. Op deze manier krijgt dit initiatief een duurzame toekomst en hebben meer leerlingen er profijt van. De financiële injectie past bij andere initiatieven van dit kabinet om de basisvaardigheden te verbeteren.

Demissionair minister van OCW Eppo Bruins heeft besloten om de regeling MBO Cultuurkaart structureel te maken. Dit omdat de MBO Cultuurkaart de afgelopen twee jaar een stevige impuls gaf aan het cultuuronderwijs op het mbo, blijkt uit de evaluatie van de pilot. 

Het aantal culturele activiteiten voor mbo-studenten via CJP is tussen februari 2023 en mei 2024 fors toegenomen. Er werden ruim 1028 activiteiten geboekt, variërend van workshops tot voorstellingen en rondleidingen. Er deden meer dan 107.000 studenten en ruim 3000 docenten mee. Hoewel de meeste budgethouders positief zijn over de effecten van de MBO Cultuurkaart, valt op dat in september 2024 nog maar ongeveer 40% van het totale budget was besteed. De belangrijkste reden: tijdgebrek. 

Kunstloc en Kunstgebouw, de provinciale culturele ondersteuningsinstellingen van respectievelijk Brabant en Zuid-Holland, hebben allebei sinds maart een nieuwe directeur. Tijd voor een kleine kennismaking. In de Cultuurkrant staat een dubbelinterview met Mireille de Groot en Reinier Gerritsen. 

Deze maand verscheen de geactualiseerde versie van de Kennissynthese cultuurbeoefening, een verzameling van Nederlands onderzoek over cultuurbeoefening op school en in de vrije tijd. De nieuwe editie is aangevuld met onderzoeken uit 2024 en onderzoeken die eerder niet meegenomen waren. Hierdoor ontstaat een vollediger beeld van de cultuurbeoefening in de afgelopen elf jaar. 

In de kennissynthese staan tientallen nieuwe publicaties, maar een aantal onderzoeken vielen ons extra op. Daaruit haalden we drie belangrijke bevindingen. Allereerst is er naast de formele structuur voor cultuurbeoefening, zoals verenigingen, nu meer aandacht voor informele groepen. Ten tweede leidt cultuureducatie zelden tot blijvende participatie in de vrije tijd. Tenslotte is steeds meer bekend over het aantal erfgoedbeoefenaars in Nederland. 

Maite Roest onderzocht waarom sommige docenten dagelijks zingen in de klas, en anderen nauwelijks. Wat zij ontdekte is dit: zangangst is niet aangeboren, maar aangeleerd. Kinderen worden niet geboren met schaamte over hun stem. Ze schreeuwen, zingen, maken geluid. Totdat iemand zegt: ‘Zing jij maar niet zo hard,’ of – pijnlijker nog – ‘Jij zingt vals.’ Zo ontstaan kleine trauma’s. Veel leerkrachten dragen die zelf ook mee. En dus slaan ze het zingen maar over. Je hoeft als docent geen Beyoncé te zijn. Je hoeft alleen maar te durven.

Volgens Roest kunnen we leren van sport. In elke klas zit wel een kind dat niet van gym houdt. Maar niemand zegt: ‘Deze klas is gewoon geen gymklas, dus we doen dat vak niet.’ Gym hoort erbij. Omdat we het belangrijk vinden dat kinderen bewegen en samenwerken. Waarom zou dat met zingen anders zijn?

Festivals in Nederland voeren steeds vaker een duurzaamheidsbeleid. De pijlers energie, transport, water, grondstoffen en eten en drinken krijgen veel aandacht om te vergroenen. Met een georganiseerde busreis naar het festivalterrein reizen, bij de ingang vier verschillende kleuren vuilniszakken ontvangen om je afval te scheiden en alleen vegetarische hamburgers op het menu: duurzaamheid staat bij veel Nederlandse festivals hoog in het vaandel. Wat doen organisatoren om de voetafdruk te verkleinen? En hoe effectief zijn die maatregelen? NRC deed rondvraag bij verschillende grote, meerdaagse festivals in Nederland om hun duurzaamheidsbeleid in kaart te brengen.

Het Boeimeerpark krijgt er twee nieuwe kunstwerken bij. Met de sculpturen van kunstenaars Melanie de Vroom en Yvon Né is de beeldenroute in het park bijna voltooid. De route is in 2019 opgezet op initiatief van buurtbewoners. Wat begon als een kleinschalig buurtinitiatief is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardige kunstroute. De beelden, vaak afkomstig uit gemeentelijke opslag of eerder minder zichtbare plekken, krijgen zo een nieuw leven. Deze maand worden twee nieuwe kunstwerken in het park geplaatst.

Het meest recente rapport over de klimaatschade door film dateert alweer uit 2021. Onderzoek van de EU toonde toen aan dat de gemiddelde Europese speelfilm dertig tot een paar honderd ton CO2-uitstoot. Ter vergelijking: de jaarlijkse uitstoot van een gemiddeld Nederlands huishouden is 19 ton CO2. Hollywood is een grootvervuiler. Time Magazine schreef in de zomer van Barbenheimer dat grote blockbusters als Barbie en Oppenheimer al snel op enkele duizenden tonnen CO2-uitstoot zitten. Maar veel animo om het te becijferen is er niet: het laatste grote onderzoek uit de VS is bijna twintig jaar oud. Toen concludeerde de universiteit van Californië in Los Angeles dat de Amerikaanse filmindustrie jaarlijks rond de 15 miljoen ton broeikasgassen produceerde.

De NRC spreekt met roducent Danielle Guirguis - van het Amsterdamse productiehuis Smarthouse en impact officer van de Europese producentenclub ACE - en kostuumontwerper Minke Lunter - een van de ambassadeurs van platform Films For Future dat deel uitmaakt van een Europees initiatief om vóór 2050 de filmindustrie klimaatneutraal te maken - hoe het anders kan. 

Na een jaar van bezinning heeft Dutch Design Foundation, de organisatie achter de Dutch Design Awards, besloten om de prijs enkel nog te bestemmen voor jong designtalent. Met deze nieuwe koers heeft Nederland geen enkele designprijs meer voor het mainstreamdesign, dat de inbedding biedt voor jong talent. Dit zal een gemis worden betoogt Marc Vlemmings. 

Bob Verheijden geeft zijn reactie op het opiniestuk De vertrutting van de kunstacademie van Lucas Verweij. In zijn artikel hekelt Lucas Verweij het vervagen van de grenzen tussen Kunstenaars en Ontwerpers door het nieuwe beroepsprofiel Fine Art & Design. Hoewel hij daarin een punt heeft dat debat verdient, lopen in zijn betoog twee verschillende discussies door elkaar: de versmelting van kunst en design enerzijds, en de bureaucratische inperking van het kunstonderwijs anderzijds. Die verwarring is problematisch, want beide fenomenen verdienen een eigen analyse — en vooral een eigen kritiek.

Met de voortdurende ontwikkelingen van digitale technologie op het gebied van o.a. immersieve storytelling en AI zijn de partners ervan overtuigd dat de missie van Cultuurloket DigitALL nog altijd van belang is voor de culturele sector. Hiertoe investeert, naast de private partners, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een miljoen euro per jaar in 2026 en 2027 in het programma.

Cultuurloket DigitALL is een samenwerking van het Cultuurfonds, Fonds 21, VSBfonds, VandenEnde Foundation, VriendenLoterij en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het is de missie van Cultuurloket DigitALL om met financiële steun en kennisdeling de culturele sector te ondersteunen, zodat zij met digitale technologie het contact met hun publiek kunnen versterken. Instellingen in de categorieën theaters, filmtheaters, muziekpodia, festivals, musea en producenten van podiumkunsten komen hiervoor in aanmerking.

Op 15 mei 2025 organiseerde Fonds 21 een expertmeeting over jongerentheater en de toenemende druk rondom het verbeelden van gevoelige thema’s, zoals gender, identiteit, seksualiteit, racisme en mentale gezondheid. De bijeenkomst bracht een diverse groep makers, programmeurs, educatiemedewerkers samen.

De aanleiding voor de bijeenkomst was de ervaren weerstand bij het programmeren van voorstellingen die maatschappelijke en gevoelige thema’s behandelen, in het bijzonder binnen de context van scholen. Tegelijkertijd ervaren veel gezelschappen ook ruimte en positieve respons. De gedeelde ervaring is dat theatermakers en instellingen zich steeds meer moeten verhouden tot maatschappelijke gevoeligheden. "