Trends & Ontwikkelingen

Ja, Trump heeft de oorlog verklaard aan de culturele instituten. En ja, er is preventieve censuur. Als museum kan je momenteel niet anders”, zegt de Amerikaanse podiumkunstenaar en dichter Marc Bamuthi Joseph. Behalve performancekunstenaar en dichter was hij tot voor kort ook directielid van het Kennedy Center in Washington D.C., maar daar werd hij ontslagen toen de Amerikaanse president Trump besloot dat het bestuur van het centrum toe was aan hervorming.  

„Trump en degenen die zijn agenda uitdragen, zijn actief bezig de verbeelding te ontmantelen en feiten uit te wissen. Het gebrek aan objectiviteit in de presentatie van historische feiten is beangstigend. Kunstenaars zijn de pijlers van een democratie en die worden nu aangevallen.”

Na een zomer waarin Paradiso door activisten werd beklad, debatteerden Nederlandse politici en de culturele sector op dezelfde plek over kunst en het vrije woord. Bijzonder hoogleraar Polarisatie & Veerkracht Hans Boutellier (VU Amsterdam) is aanwezig om duiding te geven aan het debat. „Cultuur is een hoeksteen van de democratie”, zegt hij, „zoals het parlement en de journalistiek dat ook zijn. De politiek zou beschermend moeten zijn voor kunst en cultuur, zowel fysiek als moreel. Politici moeten staan voor artistieke vrijheid.” 

De NRC doet verslag van het Paradisodebat. 

Into The Great Wide Open was dit jaar voor bandjes, buitenkunst én bouwers. Het festival werkt samen met grote bouwbedrijven om duurzame innovaties te testen. Into The Great Wide Open heeft een Bouwplaats van de Toekomst ingericht. Zo wil het festival, dat een van de koplopers in de sector is op het gebied van duurzaamheid, laten zien hoe de festivalbranche en de bouwsector van elkaar kunnen leren. Op het gebied van emissievrije energie, uitstootvrij bouwmaterieel en transport en sinds dit jaar ook door fossiele materialen te vervangen door biologisch (‘biobased’) bouwmateriaal. Grote bouwbedrijven als BAM, TBI en Voskamp Groep werken mee; Stichting Doen geeft subsidie.

De animatiefilm KPop Demon Hunters, over twee rivaliserende K-popgroepen in een wereld bevolkt door demonen, is de meest gestreamde film ooit op Netflix en de liedjes zijn wereldhits. Momenteel staan vier van de nummers van de soundtrack in de top tien van de Amerikaanse Billboard Hot 100. Het nummer Golden van de fictieve, geanimeerde groep Huntrix stond afgelopen maand op nummer 1 in zeker vijftien landen.

Het is interessant te zien of de streamer zijn orthodoxe standpunt over filmuitbreng in bioscopen gaat verlaten, nu er een voorlopig onstilbare honger is naar de wereld rond KPop Demon Hunters. Netflix overtrad zijn eigen spelregels door vorig weekend een singalongversie van de film in de bioscopen uit te brengen.

Vier jonge kunstenaar die hebben meegedaan aan het Apprentice/Master traject hebben de Jan Naaijkensprijs 2025 gewonnen. Het zijn Marlise Breye, Puk Horsten, Carmen van Beem en Jane Callaghan. De prijs is uitgereikt op donderdag 28 augustus tijdens de opening van de expositie van het werk van de genomineerden in Kunstpodium T in Tilburg. Aan de prijs, in 2014 in het leven geroepen door het Noordbrabants Genootschap, is een geldbedrag verbonden van 1600 euro. En een expositie bij Roodkapje in Rotterdam.

Loverboy: Emoties Uit is bekroond met het Gouden Kalf van het Publiek. De film trok in het afgelopen jaar 377.000 bezoekers en was daarmee de succesvolste Nederlandse bioscoopfilm van die periode. De documentaire De Wilde Noordzee ontvangt het Gouden Kalf van het Publiek Documentaire 2025. Met 151.000 bezoekers was dit de meestbezochte Nederlandse documentaire van het afgelopen jaar.

Eric de Regt schuwde deze week de grote woorden niet. In de vergadering van de gemeenteraadscommissie haalde de voorman van de gelijknamige oppositiepartij (Lijst De Regt) donderdagavond fel uit naar wethouder Klaar Koenraad. Hij verweet haar dat ze tekort was geschoten bij het informeren van de gemeenteraad over de duurdere verbouwing van het voormalige Expeditie Knooppunt Post van de PTT. „Een schoffering van de raad”, noemt De Regt de manier waarop hij en de andere raadsleden werden ingelicht. 

Dat gebeurde met een zogenaamde raadsmededeling. ,,Achteraf, terwijl wij vooraf ingelicht hadden moeten worden. De raad heeft budgetrecht en had moeten beslissen over een aanvullend krediet van acht ton”, aldus De Regt. De verbouwing van het EKP-gebouw kostte geen 500.000 euro, zoals aanvankelijk begroot, maar 1.358.517 euro.

Birgit Donker is in juli ontheven van haar functie als directeur van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam omdat ze vorig jaar een onafhankelijk onderzoek naar de werksfeer in haar orga­nisatie heeft geprobeerd te beïnvloeden. Daarbij heeft ze ook ­gelogen. Dit is de belangrijkste reden voor haar ontslag, zeggen bronnen bij het museum. Donker zegt vrijdag in een reactie dat zij ‘niet heeft gelogen tegen de raad van toezicht’. Ook is het volgens haar ‘pertinent niet waar’ dat zij het onderzoek van het externe bureau heeft beïnvloed. 

Chef-dirigent Alexei Ogrintchouk blijft nog zeker tot 2030 bij Orkest Phion. Het orkest van Overijssel en Gelderland bestaat zes jaar. Hoe blikken dirigent, artistiek manager en musici terug en wat brengt de toekomst?

Een fusie van orkesten is nooit eenvoudig, het blijft een zoektocht naar eenheid. “Daar zijn we druk mee bezig,” zegt de chef-dirigent. “We hebben diepe wortels, maar we zijn ook een fris en nieuw orkest. De beste manier om de klank te verbeteren is samenspel. Iedereen moet alert zijn, alleen dan kunnen we het beste bereiken.” Concertmeester Bas Treub ziet vooruitgang. “Onze klank wordt steeds ronder en flexibeler. Het is alleen nog te vroeg om dat als het geluid van Phion te bestempelen. We zijn nog volop in ontwikkeling, en dat moet je niet als iets negatiefs zien. Het is juist interessant. We hebben de vrijheid om iets nieuws op te bouwen.”

Al bijna dertig jaar vormt het Paradisodebat in Amsterdam het moment waarop makers, bestuurders, politici en fondsen elkaar ontmoeten om de stand van zaken in de Nederlandse culturele sector te bespreken. Traditioneel viel dit samen met de feestelijke start van het culturele seizoen in de hoofdstad. Maar sinds de Uitmarkt plaatsmaakte voor de nieuwe landelijke Opening van het Culturele Seizoen – die ieder jaar in een andere stad neerstrijkt – is er een rare scheiding ontstaan.

Dit jaar wordt de Opening groots gevierd in Apeldoorn. Maar het Paradisodebat? Dat blijft koppig in Amsterdam staan. Niet in het weekend van de Opening, niet in de gaststad, maar een dag later in Paradiso. Willem Jaap Zwart vraagt zich af waarom. 

Heerlen Culturele Hoofdstad van Europa in 2033 leek een gepasseerd station. Met een financieel ravijnjaar voor de deur was zo’n peperdure en onzekere strijd onverantwoord. Maar op aandringen van de culturele sector, het onderwijs en bedrijfsleven blaast Heerlen de gedachte nieuw leven in. Cultuurwethouder Clemens ziet dat investeren in cultuur Heerlen extra evenementen en culturele infrastructuur heeft opgeleverd, wat heeft geresulteerd in positieve aandacht en extra bezoekers.

Het American Art Museum en de National Portrait Gallery zijn onderdeel van het Smithsonian Instituut. President Trump wil deze musea grondig herzien ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan ​​van de Verenigde Staten, volgend jaar. In een brief van het Witte Huis aan Lonnie Bunch, het hoofd van de instelling: “Dit initiatief moet zorgen voor afstemming op de richtlijn van de president om het Amerikaanse exceptionalisme te vieren, verdeeldheid of partijdige verhalen te verwijderen en het vertrouwen in onze culturele instellingen te herstellen.”

Ruim een week later, op 21 augustus, maakte het Witte Huis bezwaar tegen een concreet aantal werken en exposities in verschillende Smithsonian-musea. Onder de titel President Trump is right about the Smithsonian publiceerde het die dag een lijst met circa 25 werken die het als aanstootgevend beschouwt. De pogingen tot censuur zijn hard aangekomen in de kunst- en cultuurhoek. Hoogleraar geschiedenis Samuel Redman, verbonden aan de University of Massachusetts, sprak op nieuwszender CBS van ‘een frontale politieke aanval’.

Jörgen Tjon A Fong is de nieuwe voorzitter van de Amsterdamse Kunstraad. Net als zijn voorganger Felix Rottenberg pleit hij voor meer geld voor de kunsten, maar Tjon A Fong wil ook benadrukken dat cultuur van iedereen is.

“Ik heb jarenlang in de Amsterdamse culturele sector gewerkt. Met alle kennis die ik in de praktijk heb opgedaan, kan ik nu iets teruggeven aan het culturele veld. Ik zie dat de stem van makers vaak ondervertegenwoordigd is. Ik weet hoe beleid doorwerkt in de dagelijkse praktijk en die ervaring wil ik graag inzetten voor andere kunstenaars. Samen met de sector moet een visie op kunst worden opgesteld, een stip op de horizon. Het gaat om de realisatie dat iedereen ermee in aanraking komt. Ga je naar de Toppers? Dan spelen daar musici die zijn opgeleid via gesubsidieerde opleidingen. Het is een ecosysteem, alles hangt met elkaar samen.”

Hoe word je Culturele Hoofdstad van Europa in 2033? Wat dat betreft kan Nijmegen wat leren van Leeuwarden, dat de titel in 2018 had. Drie belangrijke tips uit Friesland. „Zorg voor een goed verhaal. En laat zien dat je écht graag wil.” Dat zijn de eerste twee raadgevingen van Oeds Westerhof. Deze Fries kent Nijmegen goed omdat hij van 2011 tot eind 2013 directeur was van filmhuis LUX. Daarna ging hij naar Leeuwarden om mee te werken aan Culturele Hoofdstad 2018. Tenslotte speelt ook de inhoud van het culturele programma een rol, zo is de derde raadgeving van Westerhof. „Het moet van Europees niveau zijn.”

De Nederlandse politiek moet investeren in het op alle fronten weerbaar maken van de Nederlandse samenleving. Daarom is het van groot belang dat politiek Den Haag en de nieuwe Tweede Kamer meer aandacht besteden aan "wat ons verbindt, wat ons gezond houdt en wat ons informeert". Die oproep doet een alliantie van grote maatschappelijke organisaties op het gebied van sport, media en cultuur aan alle politieke partijen. Zij lanceren hun actieplan op 9 september in Nieuwspoort.

Aan het initiatief doen onder meer NOC*NSF, de KNVB, boekenkoepel CPNB, de Vereniging van Evenementenmakers, diverse vakbonden en media mee. Deze groep vond elkaar eerder dit jaar toen werd gestreden tegen de beoogde btw-verhoging naar 21 procent die het kabinet Schoof wilde doorvoeren op media, boeken en sportevenementen .De organisaties presenteren op 9 september een "maatschappelijk noodpakket dat Nederland weerbaar moet maken. 

Deze maand tonen tien Amsterdamse illustratoren exclusief werk in De Hallen, als ode aan 750 jaar Amsterdam en vijf jaar I Love Illustration Gallery. Galeriehouder Anneke Krull vroeg de kunstenaars om de stad te verbeelden; het resultaat varieert van stiekem geobserveerde marktgangers tot een wandkleed van kringloopkleding.

Eigenaar Anneke Krull van de enige mode-illustratiegalerie van Nederland: “Mode-illustratie is veel meer dan de catwalk vertalen op papier. Illustratoren kunnen alles uitvergroten. Helemaal in hun eigen stijl, waardoor ze je op een andere manier naar kleding laten kijken. Ik vind het jammer dat mensen het vaak ondergeschikt aan kunst achten, omdat ze bij het woord ‘illustratie’ meteen denken aan werk in opdracht.”

Polarisatie in politiek en samenleving leidt tot onveiligheid en zelfcensuur in de culturele sector. Deze belangrijke vrijplaatsen moeten verdedigd worden, stellen Jeroen Bartelse en Astrid Weij. Artistieke expressie mag geen speelbal worden van angst of gemakzucht. Artistieke vrijheid is een fundament en graadmeter voor de gezondheid van onze democratische rechtsstaat. Het kanariepietje in de kolenmijn: als kunst het benauwd krijgt, raakt de samenleving in ademnood. Vrijplaatsen bestaan niet vanzelf. Wie ze wil behouden, moet ze verdedigen.

Er is een sterke toename van het aantal heruitgebrachte filmhits in de bioscoop. Tussen 2017 en 2021 schommelde het aantal heruitgaven rond de twintig titels per jaar. Vorig jaar ging het om minstens 72 films en dit jaar tot en met 31 juli staat de teller al op zeker 59 titels. Dat blijkt uit een inventarisatie door de brancheorganisatie van filmdistributeurs (NVPI Film) op verzoek van de NOS. Niet alleen oude Hollywoodproducties keren terug op het witte scherm. Het Nederlandse Filmfonds spreekt van "een grotere Europese ontwikkeling om gerestaureerde klassiekers en re-releases van oudere succesvolle films opnieuw uit te brengen."

Bijna de helft van alle door het Filmfonds ondersteunde Nederlandse films die in 2024 uitkwamen, is geproduceerd door een vrouw. Ook het vrouwelijk aandeel in regie en scenario kruipt langzaam richting de 50%. Dat blijkt uit de Film Facts & Figures 2025. 

Na de renovatie van dorpshuis het Klooster heeft Nuenen straks een ‘Brabants theater’. Met bieb, bar, werkplekken en zalen voor nóg meer verenigingen. „We willen elke Nuenenaar de eerste maand binnenhalen.” De werkzaamheden zijn nog bezig, maar het draaiboek voor de activiteiten in het vernieuwde dorpshuis is al klaar. De beherende vereniging heeft een ambitieus exploitatieplan gemaakt voor wat er na de heropening op 28 februari 2026 gaat gebeuren.

Veel volk binnenhalen, dat is plat gezegd het belangrijkste doel. Want ook al is er subsidie van de gemeente, het Klooster moet goeddeels zijn eigen broek ophouden. „We mikken op een verdubbeling van de zalenverhuur”, vertelt bestuurslid Hans Spijkerman. Naast zaalverhuur moet de horeca een grote bron van inkomsten voor het Klooster worden. 

 Wie in de Kerkstraat langs theater De Kring loopt ziet dat de sloopkogel flink heeft huisgehouden. Dat betekent: de verbouwing naar ‘De Groene Kring’ is begonnen. En hetzelfde geldt voor de start van het theaterseizoen in het voormalig EKP-gebouw, wat anderhalf jaar het tijdelijke onderkomen van De Kring zal zijn. Begin 2027 moet de verbouwing van ‘De Groene Kring’, het gebouw zal ingepakt worden met groen, klaar zijn.

Geen stinkend aggregaat of een wirwar een stroomkabels meer maar een stroomvoorziening om de hoek. De gemeente Eindhoven heeft op twee locaties stroomkasten geplaatst waar iedereen die er iets organiseert gebruik van kan maken. Omwonenden die een evenement organiseren, marktkooplui of eigenaren van bijvoorbeeld een pizzabus. Met het initiatief wil de gemeente activiteiten in de wijken stimuleren. In Gijzenrooi organiseert de bewonersvereniging bijvoorbeeld in de zomer concerten met live-muziek in het park. De gemeente kijkt nog naar meer locaties die in aanmerking komen voor een stroomkast.

De houdgreep waarin de Amerikaanse regering de musea heeft, is angstaanjagend. Inmiddels zijn Trumps ambtenaren ijverig begonnen met het doorlichten van de musea. Dat heeft geleid tot een lijst die op de website van het Witte Huis is gepubliceerd onder de titel ‘President Trump heeft gelijk wat betreft het Smithsonian’. De lijst over het Smithsonian Instituut is een bizarre opsomming van 22 totaal ongelijksoortige voorbeelden. Meestal wordt impliciet gelaten wat er mis is. 

Voor columniste Anna van Leeuwen bewijst de lijst dat Trump bang is voor kunst. Hij is bang voor wat kunst kan teweegbrengen, voor de gevoelens en ideeën die kunst kan overbrengen. Hij neemt kunst zeer serieus. En daarin heeft hij natuurlijk gelijk.

Een keertje naar de kapper, het theater of een eigen mobieltje: voor wie in armoede leeft is dat ongekende luxe, een geluksmoment. De nieuwe afdeling van Quiet Maashorst wil dat voor honderden minderbedeelde inwoners regelen. Quiet verzacht armoede en versterkt mensen. 

In de zalen van het Van Gogh Museum is niet te merken dat grote mankementen het museum achter de schermen teisteren. „De problemen achter de schermen mogen geen onderdeel zijn van de bezoekersbeleving”, vertelt Tamara 't Hart, adviseur vastgoed van het museum. Nu het museum die schermen opzij moet schuiven doet dat pijn. Er is grootschalige en dure modernisatie nodig aan de klimaatsystemen, technische installaties en het gebouw zelf.

Het museum heeft een plan opgesteld voor een verbouwing van drie jaar, genaamd ‘Masterplan 2028’. Het museum neemt een deel van de renovatiekosten voor eigen rekening, de staat zou ook met extra middelen over de brug moeten komen. Zoals in 1962 is afgesproken in een overeenkomst. De oplossing is volgens het museum simpel, de overheid moet over de brug komen. „Want afspraak is afspraak, ook voor een overheid.” Nu is het museum, tot er duidelijkheid is over de financiering, pleisters aan het plakken. 

In de nieuwste Film Facts & Figures zien we terug dat de Nederlandse film en av-industrie afgelopen jaar zowel groei als knelpunten laat zien. De totale omzet van de film- en audiovisuele sector steeg naar ruim 1,7 miljard euro en er werden meer films dan ooit uitgebracht in Nederlandse bioscopen. Keerzijde van het grote filmaanbod is de hevige concurrentie om zowel vertoningsmogelijkheden als publiek. Het is moelijker dan ooit voor individuele films om zich te onderscheiden en een (bioscoop)publiek te trekken. 

Hoewel de bioscoopomzet iets terugviel, toonde de Nederlandse sector een grotere omzet door de groei van Video on Demand. Op internationale festivals gingen maar liefst 99 prijzen naar Nederlandse films dit jaar, waaronder een groeiend aantal VR/immersieve producties.

In september 2025 presenteert IVN, de landelijke organisatie voor natuureducatie, de voorstelling ‘Iets met Boeren’ van Bureau Pees. Te zien op boerderijen in de buurt van de Nationale Parken De Groote Peel, de Biesbosch en Grenspark De Kalmthoutse Heide. Bureau Pees toert al vijf jaar met dit theaterstuk door het land en doet dat voor een publiek van ‘boeren, burgers en buitenlui’. Doel is om hierbij agrarische ondernemers uit die regio’s, beleidsmakers, medewerkers en bewoners van de parken met elkaar in gesprek te krijgen over de relatie tussen natuur en landbouw. 

„Film ligt onder vuur. Gelukkig zijn er nog genoeg jonge makers die het nog aandurven.” Dat constateert directeur Daan Willekens van Eindhovens filmplatform Broet aan de vooravond van de Nacht van het Witte Doek in Deurne. Zeven afstudeerfilms zijn genomineerd voor de Film Talent Award Brabant. De Nacht van het Witte Doek is het oudste openluchtfilmfestival van Nederland. Tijdens het festival worden films op unieke plekken vertoond. 

Hare Majesteit Koningin Máxima is donderdag 4 september aanwezig bij de officiële start van een landelijk onderzoek van Méér Muziek in de Klas naar cultuureducatie binnen het primair onderwijs in Nederland. Het doel van het onderzoek is een beter beeld te krijgen van hoe cultuureducatie in de praktijk wordt vormgegeven. De bijeenkomst vindt plaats bij Hogeschool Leiden. Het onderzoek wordt uitgevoerd onder leiding van prof. dr. Edwin van Meerkerk, hoogleraar cultuureducatie aan de Radboud Universiteit.

De vaart waarmee de Amerikaanse president Donald Trump de gesubsidieerde musea in Washington aan zijn wil onderwerpt, dwingt ook de Nederlandse cultuursector tot nadenken. Het is namelijk de vraag of Nederlandse musea bestand zouden zijn tegen de grillen van een extreemrechtse regering, zegt Mauritshuis-directeur Martine Gosselink. 

Hoewel Nederland waarborgen zoals de Erfgoedwet kent, die politici op afstand houden van de koers van musea, zal Gosselink (56) haar collega’s maandag tijdens het jaarlijkse Paradiso-debat in Amsterdam oproepen alert te zijn. Het debat, waar spelers uit de werelden van cultuur en politiek elkaar ontmoeten, heeft als thema Under Pressure. 

Zijne Majesteit de Koning brengt woensdag 3 september een bezoek aan het buurtschap Maarhuizen in de gemeente Het Hogeland. Het bezoek staat in het teken van het behoud van cultureel erfgoed in Groningen en de gevolgen van de aardbevingsproblematiek. Later die dag opent de Koning in Wehe-den Hoorn het nieuwe Kunstcentrum De Ploeg.

In de 21ste eeuw groeide de relevantie en artistieke waarde van tv-series explosief. En door de opkomst van streamingdiensten, onder aanvoering van Netflix, werd series kijken een verslavende bezigheid. Maar is de serie nu over zijn hoogtepunt heen? De creatieve vrijheid verdween de afgelopen jaren meer en meer: onder druk van aandeelhouders, die vooral naar rendement kijken, gingen streamingdiensten meer voorspelbare series maken. Toch zal er, al is het maar omdat er nog steeds ontzettend veel series gemaakt worden, altijd iets moois komen bovendrijven. Er zullen kunstenaars opstaan die geen goede cheeseburger willen maken, maar een unieke sterrenmaaltijd.

Prijzen voor regie en spel in theater zijn er al decennia. Vanaf dit jaar worden tijdens het Gala van het Nederlands Theater ook prijzen uitgereikt aan ontwerpers van bijvoorbeeld decors en licht. Een jury onder leiding van kostuumontwerper Carly Everaert, nomineerde acht ontwerpers (ook teams), verdeeld over vijf categorieën: decor, geluid, kostuums, licht en – voor producties waarin de vormgeving meer collectief tot stand kwam – gezamenlijk ontwerp.