Trends & Ontwikkelingen

Het gebruik van kunstmatige intelligentie in filmproductie moet aan banden worden gelegd. Dat was een van de belangrijkste eisen tijdens de grote Hollywoodstaking van twee jaar geleden. Maar de AI-opmars is niet te stuiten. Netflix presenteerde onlangs regels voor AI-gebruik, waarmee de streamingdienst zegt te willen reguleren maar vooral legitimeert. Netflix is de eerste grote speler die regels opstelt voor het gebruik van AI in het produceren van films en series. Het wil daarmee helderheid scheppen zodat de kijker weet wat wel en wat niet afkomstig is van kunstmatige intelligentie.

Er lijkt beweging te zitten in de zaak rond het geroofde Goudstikker-schilderij dat recent in Argentinië door deze site werd gevonden. De familie zou het willen overdragen aan justitie. Advocaat Carlos Murias liet dinsdagmiddag weten dat de familie Kadgien het schilderij Damesportret ter beschikking stelt aan de Argentijnse justitie. Hij bevestigde daarmee dat het kunstwerk nog steeds in bezit is van de familie.

AI is geen alwetend orakel, maar een meedenkende assistent. Generatieve AI kan je helpen sneller varianten te bedenken, structuur aan te brengen en inspiratie te geven voor een eerste versie. Als je het goed gebruikt is het doel is niet om functies te vervangen, maar om menselijke uitvoeringskracht te vergroten. De Creatieve Coalitie helpt je op weg bij de eerste stappen met generatieve AI. 

Het gaat sneller dan we denken. Generatieve AI schrijft, tekent en componeert, maar beïnvloedt vooral onze taal en verbeelding. “Als we niets doen, leggen we onze culturele productie volledig in handen van Big Tech,” zegt Marleen Stikker, directeur van Waag Futurelab. Volgens haar is dit hét moment voor de culturele sector om positie te claimen. Wat staat er op het spel, en welke rol kan publiek eigenaarschap spelen? 

Stikker: "Deze systemen zijn betekenismachines, ontworpen door Amerikaanse bedrijven met hun eigen culturele en politieke blik. Ze zijn dus allesbehalve neutraal. Generatieve AI is culturele productie en daarmee een culturele industrie.” 

In CmK4 gaat Kunstloc Brabant aan slag met het werken in Professionele Leergemeenschappen (PLG's). In een PLG werken we aan een actueel vraagstuk uit de praktijk, voor én met het werkveld. Deelnemers aan een leergemeenschap onderzoeken een onderwerp en vertalen dit naar de onderwijspraktijk. In het najaar van 2025 start de PLG rondom het mbo.

De leergemeenschappen zijn een afspiegeling van het werkveld, aangevuld met experts uit andere domeinen. De opbrengsten van de leergemeenschappen, waarbij je kunt denken aan trainingen, pilot-activiteiten of instrumenten, worden gedeeld met het werkveld.

Wie bezoekt kunst & cultuur? Wie juist niet, of nog weinig? Om hier meer inzicht in te krijgen en te werken aan publieksbereik, heeft Rotterdam Festivals het Culturele Doelgroepenmodel© ontwikkeld. ​Het Culturele Doelgroepenmodel deelt publiek op in groepen, op basis van culturele voorkeuren en gedrag. Per groep is nu een animatie gemaakt met basisinformatie over die doelgroep. 

Rotterdam Festivals en DEN, het kennisinstituut voor cultuur & digitale transformatie, intensiveren per 2025 hun samenwerking om het Culturele Doelgroepenmodel landelijk uit te rollen. De partijen zijn ervan overtuigd dat een uniforme aanpak van publieksonderzoek de cultuursector versterkt en leidt tot een beter geïnformeerd cultuurbeleid in Nederland. 

Het Culturele Doelgroepenmodel is een segmentatiemodel dat culturele doelgroepen in kaart brengt op basis van hun culturele voorkeuren, mediagebruik en sociaaleconomische kenmerken. Dit biedt culturele organisaties, steden en regio's inzicht in wie hun huidige en potentiële publiek is. 

“Video killed the radio star” en streamingdiensten luidden het einde in van videotheken. Maar het tij lijkt te keren. Bijna tien jaar nadat de laatste videotheek van Amsterdam de deuren sloot, heeft de hoofdstad er weer eentje: Club VHS. Gespecialiseerd in titels die je niet kunt terugvinden op de platforms. Op 14 augustus opende Club VHS in het Brughuisje van de Tolhuistuin, op een steenworp afstand van Filmmuseum Eye. In amper twee weken is een enthousiaste en snel groeiende filmcommunity ontstaan. Club VHS raakt een analoge snaar in een tijdperk waarin alles steeds meer virtueel wordt.

Maar liefst 89% van de Gelderlanders bezocht het afgelopen jaar minstens één keer een culturele activiteit. 74% ging naar een erfgoedlocatie of -evenement, en 78% is zélf cultureel actief – bijvoorbeeld door muziek te maken of theaterlessen te volgen. Opvallend is dat jongeren met kop en schouders bovenaan staan als het gaat om cultuurbezoek én cultuurbeoefening. Maar dat vraagt wel om aanbod dat past bij hun belevingswereld. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want jongeren zijn niet alleen cultureel actief, maar ook kritisch. Hoe komt dat? En hoe kunnen beleidsmakers daarop inspelen?

Michiel Wallinga (20) uit Wageningen weet er alles van. Hij is muzikant en organisator binnen de culturele sector en zo persoonlijk betrokken bij de creatieve sector. Wat hij het leukst vindt aan kunst en cultuur? De mensen met wie hij in contact komt. Michiel ziet veel jongeren om zich heen met creatieve ideeën en initiatieven. Maar de aansluiting op beleid is er lang niet altijd.

De snelle digitalisering van de muziekindustrie heeft geleid tot substantiële verschillen in de royalties die worden verzameld en uitgekeerd door Europese collective management organizations (CMO’s). Terwijl het gebruik van creatieve werken blijft groeien, blijkt dat het huidige systeem vaak achterblijft. Bovendien blijft Europa als culturele grootmacht achter op het wereldtoneel, met een trager groeiend royaltymodel in vergelijking met regio's als China en Latijns-Amerika. Dit roept vragen op over zowel het concurrentievermogen als de toekomstbestendigheid van royalty-inning in een digitaal tijdperk.

Onderzoekers van Berenschot duiken in de complexe processen rondom de muziekverdeling, analyseren de prestaties van de top-15 CMO’s in Europa in 2024, en hun vermogen om digitalisering effectief te benutten. De bevindingen laten zien dat de Europese muziekindustrie gebaat is bij meer evenwichtige en efficiënte modellen voor royalty-inning. 

President Trump eist dat het Smithsonian Museum in Washington een patriottische koers gaat varen en ‘woke kunst’ uitbant. Dat is schrikken voor het H’Art Museum in Amsterdam, dat met het museum samenwerkt. Toch twijfelt Annabelle Birnie, directeur van het H’ART Museum, er nog niet aan dat er volgend jaar in Amsterdam een grote tentoonstelling te zien zal zijn met objecten uit het Smithsonian. Met precies die onderwerpen waar Trump en zijn aanhang van zullen schuimbekken. Ze is niet bang dat het volgend jaar verboden is om de kunst voor deze tentoonstelling naar Nederland te laten reizen. 

H’ART Museum heeft heel direct te maken met de ontwikkelingen in de VS, maar ook andere musea kijken er met argusogen naar. Martine Gosselink, directeur van het Haagse Mauritshuis, zei in mei in deze krant dat ze niet meer zomaar schilderijen in bruikleen zou geven aan een museum in de VS. Die opmerking heeft ook dat land bereikt, ze werd erover bevraagd door The New York Times. 

Honderden mensen die meteen naar het theater willen. Lovende reacties. De Opening, het landelijke cultuurfeest in Apeldoorn afgelopen weekend, is volgens betrokkenen een succes. De aanpak is zeer geslaagd, zegt bestuurslid Geerte Udo namens De Uitmarkt. „Echt inspirerend.” Toch verandert de opzet hierna weer iets. In Apeldoorn zelf borrelen al nieuwe plannen op.

cultuuractiviteiten geeft kinderen meer zelfvertrouwen, laat ze nieuwe moves leren en helpt ze vrienden maken — en dat is precies waar het Jeugdfonds Sport & Cultuur zich sterk voor maakt. Daarom start in september de campagne ‘Gewoon mogelijk’. Hiermee zet het Jeugdfonds zich in om ouders en verzorgers te informeren over de financiële hulp die beschikbaar is voor kinderen uit gezinnen met weinig geld. Want meedoen aan een sportclub of creatieve activiteit is niet alleen leuk — het zorgt ervoor dat kinderen sterk in hun schoenen staan, gezond zijn en vrienden maken.

De BBB schuift twee gedeputeerden en een Eerste Kamerlid naar voren voor drie vacante kabinetsposten in het demissionaire rompkabinet Schoof. De afgetreden NSC’er Sandra Palmen keert weer terug, zij wil toch verder als staatssecretaris Toeslagen. De Zuid-Hollandse landbouwgedeputeerde Frank Rijkaart wordt demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De post Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen mag de Groningse gedeputeerde Gouke Moes tijdelijk waarnemen. Dat heeft de BBB maandagavond bekendgemaakt.

Moes begon zijn loopbaan als smid en machinebankwerker, en werkte daarna een aantal jaar als docent techniek, natuur- en scheikunde aan een vmbo-school in Appingedam. Als gedeputeerde in Groningen is hij sinds 2023 verantwoordelijk voor de dossiers Energie, Digitalisering, Defensie en Sport.

Volgende week wordt in het Haagse Theater aan het Spui het Nomadisch Monument voor Gaza geopend. De reizende kunstinstallatie bestaat uit drie meter hoge vilten pilaren, opgesteld in de vorm van Gaza. Bezoeken stappen op die manier ‘Gaza binnen’ en kunnen stilstaan bij de vele slachtoffers die (zijn ge)vallen door de oorlog.

Het Nomadisch Monument is een initiatief van beeldhouwer Ingrid Rollema, beeldend kunstenaar Hetty Wempe, binnenhuisarchitect Karel Bodegom en architect Eric Vreedenburgh. Meta Knol, oud-directeur van Museum De Lakenhal in Leiden, fungeert als curator van de installatie, waar in Den Haag een programma omheen wordt georganiseerd.

De plannen voor sloop en nieuwbouw voor de bibliotheek van de UvA werden gedwars­boomd, en gelukkig maar. De sensationele renovatie van het voormalige Binnengasthuis heeft een juweel voor de stad opgeleverd. 

In de binnentuin van de voormalige Chirurgische Kliniek op het Amsterdamse Binnengasthuisterrein, tegenwoordig het Universiteitskwartier, staat een wit-stalen boom met een ‘bladerdek’ van glas dat de ruimte overkapt. De boom is de blikvanger van de nieuwe universiteitsbibliotheek (ub) van de Universiteit van Amsterdam (UvA), met 24 onderwijszalen, 1.600 studieplekken, 300 duizend boeken en 900 fietsparkeerplaatsen. Na jaren van restauratie en verbouwen is het gebouw vanaf deze week open voor studenten.

Draaimolen Festival 2025 vindt vrijdag 5 en zaterdag 6 september weer plaats op het MOB-complex. Met zes podia in het bos, heuse lichtshows en veel dj’s. Maar… misschien wel voor de allerlaatste keer. De organisatie is een petitie gestart om Draaimolen op de vertrouwde plek te houden. 

De provincie Noord-Brabant is eigenaar van het gebied en wil niet dat het een vaste festivallocatie wordt, zo meldt het Brabants Dagblad. Dat terwijl Draaimolen sinds 2019 te vinden is op deze plek. De vergunning voor 5 en 6 september 2025 heeft de organisatie in de pocket, maar de provincie kan niet beloven dat het festival volgend jaar op dezelfde plek terug mag komen. Ook wil de provincie het terrein niet verkopen aan de gemeente Tilburg, die plannen had om er een grotere evenementenlocatie van te maken. “Zonder dit terrein en zonder alternatief kan Draaimolen niet voortbestaan”, aldus de festivalorganisatoren in een persbericht.

De landelijke campagne van Goed Verhaal is van start gegaan, speciaal gericht op jongeren van 15 tot 18 jaar. De opvolger van de ‘Boekenweek van Jongeren’ biedt gratis verhalenbundels, workshops en literaire prijzen. Jongeren ontdekken zo dat lezen niet saai of verplicht hoeft te zijn, maar juist inspirerend en dicht bij hun eigen leefwereld kan staan. Het thema: een goed verhaal is er voor iedereen, of je nu liever leest, luistert of je laat meevoeren schrijvers op het podium. Goed Verhaal inspireert jongeren met verhalen en boeken die écht bij ze passen. Het doel is om het schooljaar te starten met enthousiasme voor lezen. 

Het gaat niet goed met mensen die werken in de creatieve industrie: burn-outs, korte carrières en onveilige werkomstandigheden zijn aan de orde van de dag. Wat maakt dat het zo moeilijk is om op een gezonde manier in deze sector aan het werk te kunnen en hoe valt dit te veranderen? Mark Deuze, hoogleraar mediastudies aan de UvA, schreef er een boek over: 'Well-Being and Creative Careers' en vertelt erover in de podcast Vroeg. 

Culturele omnivoren, mensen die vrijwel alle vormen van cultuur bezoeken, en liefhebbers van traditionele cultuur, zoals klassieke concerten, opera en musea, zijn de meest fervente lezers van boeken. Respectievelijk 93% en 94% van hen leest boeken. Onder cultuurmijders, die zelden tot nooit cultuur bezoeken, en liefhebbers van populaire cultuur, zoals film, cabaret en popmuziek, zijn deze percentages 70% en 81%. Culturele omnivoren en liefhebbers van traditionele cultuur lezen ook het meest intensief. 

De Opening is de nieuwe viering van het begin van het culturele seizoen: opvolger van de Uitmarkt. De organisatie van de Uitmarkt koos bewust voor een nieuwe naam voor een nieuwe tijd. ‘De Uitmarkt’ was als Amsterdams fenomeen met een overwegend ouder en weinig divers publiek niet meer van deze tijd. De Opening pakt het anders aan: elk jaar een nieuwe gaststad, een mix van landelijke en regionale programmering en mikken op een jonger publiek. De gemeente Apeldoorn meldde zich enthousiast als eerste gaststad voor het nieuwe concept. 

Op vrijdag, de eerste dag van De Opening, is het opvallend rustig. Maar 's avonds breekt het open in Apeldoorn. Voor de officiële opening stroomt het plein langzaam vol ouder én jong publiek. Het culturele seizoen is geopend.

De Gysbert Japicxpriis 2025 is afgelopen week toegekend aan Elmar Kuiper. Kuiper krijgt de prijs voor zijn dichtbundel Ferlosboartsje. Naast een oorkonde krijgt Kuiper € 10.000 en een aanvullend promotie- en ontwikkelbudget van € 5.000. De officiële uitreiking is 11 oktober in de Martinikerk in Bolsward. De provinciale Gysbert Japicxpriis is sinds 1947 de hoogste onderscheiding voor oorspronkelijk Friestalig werk. De prijs wordt tweejaarlijks toegekend en wisselt af tussen proza en poëzie.

Ja, Trump heeft de oorlog verklaard aan de culturele instituten. En ja, er is preventieve censuur. Als museum kan je momenteel niet anders”, zegt de Amerikaanse podiumkunstenaar en dichter Marc Bamuthi Joseph. Behalve performancekunstenaar en dichter was hij tot voor kort ook directielid van het Kennedy Center in Washington D.C., maar daar werd hij ontslagen toen de Amerikaanse president Trump besloot dat het bestuur van het centrum toe was aan hervorming.  

„Trump en degenen die zijn agenda uitdragen, zijn actief bezig de verbeelding te ontmantelen en feiten uit te wissen. Het gebrek aan objectiviteit in de presentatie van historische feiten is beangstigend. Kunstenaars zijn de pijlers van een democratie en die worden nu aangevallen.”

Na een zomer waarin Paradiso door activisten werd beklad, debatteerden Nederlandse politici en de culturele sector op dezelfde plek over kunst en het vrije woord. Bijzonder hoogleraar Polarisatie & Veerkracht Hans Boutellier (VU Amsterdam) is aanwezig om duiding te geven aan het debat. „Cultuur is een hoeksteen van de democratie”, zegt hij, „zoals het parlement en de journalistiek dat ook zijn. De politiek zou beschermend moeten zijn voor kunst en cultuur, zowel fysiek als moreel. Politici moeten staan voor artistieke vrijheid.” 

De NRC doet verslag van het Paradisodebat. 

Into The Great Wide Open was dit jaar voor bandjes, buitenkunst én bouwers. Het festival werkt samen met grote bouwbedrijven om duurzame innovaties te testen. Into The Great Wide Open heeft een Bouwplaats van de Toekomst ingericht. Zo wil het festival, dat een van de koplopers in de sector is op het gebied van duurzaamheid, laten zien hoe de festivalbranche en de bouwsector van elkaar kunnen leren. Op het gebied van emissievrije energie, uitstootvrij bouwmaterieel en transport en sinds dit jaar ook door fossiele materialen te vervangen door biologisch (‘biobased’) bouwmateriaal. Grote bouwbedrijven als BAM, TBI en Voskamp Groep werken mee; Stichting Doen geeft subsidie.

De animatiefilm KPop Demon Hunters, over twee rivaliserende K-popgroepen in een wereld bevolkt door demonen, is de meest gestreamde film ooit op Netflix en de liedjes zijn wereldhits. Momenteel staan vier van de nummers van de soundtrack in de top tien van de Amerikaanse Billboard Hot 100. Het nummer Golden van de fictieve, geanimeerde groep Huntrix stond afgelopen maand op nummer 1 in zeker vijftien landen.

Het is interessant te zien of de streamer zijn orthodoxe standpunt over filmuitbreng in bioscopen gaat verlaten, nu er een voorlopig onstilbare honger is naar de wereld rond KPop Demon Hunters. Netflix overtrad zijn eigen spelregels door vorig weekend een singalongversie van de film in de bioscopen uit te brengen.

Vier jonge kunstenaar die hebben meegedaan aan het Apprentice/Master traject hebben de Jan Naaijkensprijs 2025 gewonnen. Het zijn Marlise Breye, Puk Horsten, Carmen van Beem en Jane Callaghan. De prijs is uitgereikt op donderdag 28 augustus tijdens de opening van de expositie van het werk van de genomineerden in Kunstpodium T in Tilburg. Aan de prijs, in 2014 in het leven geroepen door het Noordbrabants Genootschap, is een geldbedrag verbonden van 1600 euro. En een expositie bij Roodkapje in Rotterdam.

Loverboy: Emoties Uit is bekroond met het Gouden Kalf van het Publiek. De film trok in het afgelopen jaar 377.000 bezoekers en was daarmee de succesvolste Nederlandse bioscoopfilm van die periode. De documentaire De Wilde Noordzee ontvangt het Gouden Kalf van het Publiek Documentaire 2025. Met 151.000 bezoekers was dit de meestbezochte Nederlandse documentaire van het afgelopen jaar.

Eric de Regt schuwde deze week de grote woorden niet. In de vergadering van de gemeenteraadscommissie haalde de voorman van de gelijknamige oppositiepartij (Lijst De Regt) donderdagavond fel uit naar wethouder Klaar Koenraad. Hij verweet haar dat ze tekort was geschoten bij het informeren van de gemeenteraad over de duurdere verbouwing van het voormalige Expeditie Knooppunt Post van de PTT. „Een schoffering van de raad”, noemt De Regt de manier waarop hij en de andere raadsleden werden ingelicht. 

Dat gebeurde met een zogenaamde raadsmededeling. ,,Achteraf, terwijl wij vooraf ingelicht hadden moeten worden. De raad heeft budgetrecht en had moeten beslissen over een aanvullend krediet van acht ton”, aldus De Regt. De verbouwing van het EKP-gebouw kostte geen 500.000 euro, zoals aanvankelijk begroot, maar 1.358.517 euro.

Birgit Donker is in juli ontheven van haar functie als directeur van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam omdat ze vorig jaar een onafhankelijk onderzoek naar de werksfeer in haar orga­nisatie heeft geprobeerd te beïnvloeden. Daarbij heeft ze ook ­gelogen. Dit is de belangrijkste reden voor haar ontslag, zeggen bronnen bij het museum. Donker zegt vrijdag in een reactie dat zij ‘niet heeft gelogen tegen de raad van toezicht’. Ook is het volgens haar ‘pertinent niet waar’ dat zij het onderzoek van het externe bureau heeft beïnvloed. 

Chef-dirigent Alexei Ogrintchouk blijft nog zeker tot 2030 bij Orkest Phion. Het orkest van Overijssel en Gelderland bestaat zes jaar. Hoe blikken dirigent, artistiek manager en musici terug en wat brengt de toekomst?

Een fusie van orkesten is nooit eenvoudig, het blijft een zoektocht naar eenheid. “Daar zijn we druk mee bezig,” zegt de chef-dirigent. “We hebben diepe wortels, maar we zijn ook een fris en nieuw orkest. De beste manier om de klank te verbeteren is samenspel. Iedereen moet alert zijn, alleen dan kunnen we het beste bereiken.” Concertmeester Bas Treub ziet vooruitgang. “Onze klank wordt steeds ronder en flexibeler. Het is alleen nog te vroeg om dat als het geluid van Phion te bestempelen. We zijn nog volop in ontwikkeling, en dat moet je niet als iets negatiefs zien. Het is juist interessant. We hebben de vrijheid om iets nieuws op te bouwen.”

Al bijna dertig jaar vormt het Paradisodebat in Amsterdam het moment waarop makers, bestuurders, politici en fondsen elkaar ontmoeten om de stand van zaken in de Nederlandse culturele sector te bespreken. Traditioneel viel dit samen met de feestelijke start van het culturele seizoen in de hoofdstad. Maar sinds de Uitmarkt plaatsmaakte voor de nieuwe landelijke Opening van het Culturele Seizoen – die ieder jaar in een andere stad neerstrijkt – is er een rare scheiding ontstaan.

Dit jaar wordt de Opening groots gevierd in Apeldoorn. Maar het Paradisodebat? Dat blijft koppig in Amsterdam staan. Niet in het weekend van de Opening, niet in de gaststad, maar een dag later in Paradiso. Willem Jaap Zwart vraagt zich af waarom. 

Heerlen Culturele Hoofdstad van Europa in 2033 leek een gepasseerd station. Met een financieel ravijnjaar voor de deur was zo’n peperdure en onzekere strijd onverantwoord. Maar op aandringen van de culturele sector, het onderwijs en bedrijfsleven blaast Heerlen de gedachte nieuw leven in. Cultuurwethouder Clemens ziet dat investeren in cultuur Heerlen extra evenementen en culturele infrastructuur heeft opgeleverd, wat heeft geresulteerd in positieve aandacht en extra bezoekers.