Trends & Ontwikkelingen

Leiderschap in Cultuur Lage Landen (LinC Lage Landen) richt zich op talentvolle, innovatieve zakelijk leiders in Vlaanderen en Nederland. In dit eenjarig programma van Universiteit Utrecht en de Antwerp Management School krijgen culturele leiders de mogelijkheid om hun leiderschap, visie en innovatief vermogen verder te ontwikkelen. Voor LinC Lage Landen 2024/2025 draagt Kunstloc Brabant bij aan de financiering van drie plekken voor talentvolle zakelijk leiders uit Brabant. De 3 Brabantse deelnemers zijn Linda Ras, directeur Popei, popcentrum in Eindhoven, Ischa Havens, hoofd educatie De Pont, Tilburg en Coen van Ham, kunstenaar, strateeg en curator bij CKE Eindhoven.  

Tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Noordbrabants Museum zijn de Brabant Bokalen 2024 uitgereikt aan drie bijzondere vrijwilligers: Aukje Nieuwenhuijze, John Maes en Ger van den Oetelaar. De onderscheidingen werden maandagmiddag overhandigd door Ina Adema, commissaris van de Koning en voorzitter van het Cultuurfonds Noord-Brabant. De Brabant Bokaal wordt jaarlijks toegekend aan personen die zich op uitzonderlijke wijze vrijwillig inzetten voor cultuur en natuur in de provincie. De zeventiende editie van de Bokaal-uitreiking stond in het teken van jong talent.

Minister Bruins geeft antwoord op de schriftelijke vragen van het lid Rooderkerk (D66) over de subsidieverstrekking aan het Internationaal Theater Amsterdam (ITA). In de culturele basisinfrastructuur is een extra bedrag beschikbaar voor ten hoogste één theaterinstelling die zich internationaal onderscheidt door een excellent uitvoeringsniveau. Het extra budget voor de internationale onderscheiding bedraagt ten hoogste 10 procent van het hoogst aan te vragen budget voor grote theaterinstellingen. ITA heeft sinds 2013 de internationale toeslag ontvangen.

Omdat de Raad voor Cultuur adviseerde ITA te subsidiëren als middelgrote theaterinstelling, kan de internationale toeslag dit maal niet aan ITA worden verleend. De Regeling op het specifiek cultuurbeleid staat dit niet toe. De bijdrage is niet aan een andere instelling toegekend, omdat de Raad voor Cultuur geen positief oordeel heeft gegeven aan de andere aanvrager. Afhankelijk van de verdere ontwikkelingen bij ITA zal de minister een besluit nemen over of, en zo ja, hoe de middelen alsnog rechtmatig zouden kunnen worden toegekend aan ITA. 

Kamerlid Aartsen (VVD) heeft vragen gesteld aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over het niet betrekken van zzp-organisaties bij de totstandkoming van het regeerprogramma. Minister Van Hijum geeft aan gesproken te hebben met de Sociaal-Economische Raad (SER). In de SER hebben naast vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers ook vertegenwoordigers van zelfstandig ondernemers zitting. Daarnaast heeft de minister in de paar maanden dat hij minister is met meerdere organisaties gesproken over de uitwerking van het regeerprogramma, waaronder het onderwerp zzp. Het kabinet ziet het belang in van gericht overleg met zelfstandigenorganisaties. De zelfstandigenorganisaties worden betrokken bij de nadere uitwerking van wetsvoorstellen, zoals de basisverzekering arbeidsongeschiktheid zelfstandigen (BAZ). 

Op 10 oktober was het World Mental Health Day, de dag waarop wereldwijd stilgestaan wordt bij mentale gezondheidsproblemen. Uit talloze onderzoeken blijkt dat cultuurparticipatie een positieve invloed heeft op onze mentale gesteldheid. Niet voor niets riep de WHO op om te investeren in meer culturele interventies voor (mentale) gezondheid.

De initiatieven van beleidsmakers en organisaties uit verschillende sectoren die cultuur en mentale gezondheid bij elkaar brengen zijn niet vanzelfsprekend. Er wordt gepleit voor structurele financiering zodat de samenwerking tussen zorg, welzijn en cultuur een evident gegeven wordt. Daarom investeert Cultuurconnectie in de toegankelijkheid van de sector, in samenwerking met leden, culturele organisaties, het onderwijs, het sociale domein en andere partners, en zet Cultuurconnectie zich in voor de financiering, professionalisering, herkenning en waardering van cultuurbeoefening. 

Tien dagen vol impactvolle podcasts, boeiende interviews en inspirerende conferenties: De Impact Tiendaagse biedt waardevolle inzichten en praktische handvatten voor professionals in de creatieve praktijk, én strategie- en visievorming voor de gehele sector. 

De Impact Tiendaagse begint op 20 januari 2025 in Apeldoorn met de startconferentie, georganiseerd door het Fonds voor Cultuurparticipatie: Podium voor Impact - Congres cultuurparticipatie en -educatie voor en door verschilmakers. Dit congres is er voor de uitvoerders en makers: verschilmakers krijgen een podium en we maken als kunst- en cultuursector onze maatschappelijke impact zichtbaar. Op 30 januari wordt de Tiendaagse afgesloten met Visie op Impact - Sectorconferentie 2025 voor de kunst, cultuur en creatieve sector. Deze sectorconferentie is bedoeld voor bestuurders en leiders, beleidsmakers en financiers en richt zich op het ontwikkelen van meer visie op impact binnen de sector. 

Stel je voor: het jaar 2040. Hoe beleeft het publiek dan het liefst cultuur? Bezoeken ze virtuele musea? Creëren ze zelf kunst met AI? Beleven ze concerten in een volledig immersieve omgeving? Een ding is zeker: de manier waarop we cultuur ervaren is door digitale innovaties fundamenteel en in een razend tempo aan het veranderen. Vanaf 19 - 27 oktober staat DEN met het Digital Transformation Lab op de Dutch Design Week, waarin we samen de mogelijkheden van cultuur en innovatie kunnen verkennen. 

De Gieskes-Strijbis Podiumprijs 2024 gaat naar danser-choreograaf Cherish Menzo en muzikant Vernon Chatlein (componist, percussionist en jazzmuzikant). De prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan twee makers die bijdragen aan de kwaliteit en de diversiteit van de podiumkunsten in Nederland en richt zich op mid-career makers. De winnaars mogen het prijzengeld van 60.000 euro per persoon naar eigen inzicht aanwenden ten behoeve van hun artistieke ontwikkeling. Podiumkunstenaars Meral Polat, Saman Amini en Maya Fridman ontvangen een eervolle vermelding en krijgen ieder een geldbedrag van 10.000 euro.

Cherish Menzo (Amsterdam, 1988) ontving in 2022 al de Cultuurfonds Talentprijs Charlotte Köhler (20.000 euro). Voor DARKMATTER kreeg ze vorig jaar de BNG Bank Theaterprijs en de VSCD Mime/Performance Prijs. Het album Imershón van Vernon Chatlein (Curaçao, 1984) werd door MixedWorldMedia uitgeroepen tot beste Nederlandse release van 2023.

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie is aanwezig op Dutch Design Week met Stimuleringsfonds presents talent en Innovatielabs #2. In de Portiersloge op Strijp-S in Eindhoven presenteert het Stimuleringsfonds opkomende ontwerpers, makers en architecten die zijn ondersteund via de Regeling Talentontwikkeling. 

Wat kunnen we doen om de culturele en creatieve sector op de lange termijn wendbaar en weerbaar te maken? Met die vraag gingen makers, culturele instellingen en andere creatieve partijen aan de slag binnen het programma Innovatielabs.Tijdens het innovatielab presenteert het Stimuleringsfonds samen met CLICKNL de opbrengsten van de tweede editie. 

‘Het gebied waar Vincent van Gogh opgroeide en zijn eerste meesterwerk, De Aardappeleters, schilderde, wordt een officieel Nationaal Park. Hier kunnen bezoekers uit binnen- en buitenland genieten van dezelfde natuur en hetzelfde mooie landschap dat Van Gogh zo inspireerde’, schreef voorzitter van het park Martijn van Dam bij de bekendmaking in een persbericht.

De staatssecretaris van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN), Jean Rummenie (BBB), heeft het gebied officieel gekroond tot Nationaal Park. Die status zet het gebied extra op de kaart en wordt een krachtige motor voor verdere gebiedsontwikkeling en een goede leefomgeving voor mens, plant en dier. Het park moet een ‘nieuwe stijl’ nationaal park worden. Dat betekent volgens de provincie Noord-Brabant, initiatiefnemer van het park, dat het niet alleen een natuurgebied is, maar ook een plek waarin cultuur en ‘versterking van de economie’ zijn meegenomen.

Na een spannende geldwervingsactie is het Noordbrabants Museum in Den Bosch eigenaar geworden van een vrouwenportret van Vincent van Gogh. Dat maakt het museum vandaag bekend. Net op tijd is de benodigde 8,6 miljoen euro opgehaald om het te kopen. ‘Dit is de grootste verwerving die we ooit hebben gedaan’, zegt directeur Jacqueline Grandjean van het Noordbrabants Museum in Den Bosch aan de telefoon over de aanschaf van een vrouwenportret van Vincent van Gogh. ‘Het was spannend of we het wel zouden redden.’

Dat de aankoop is gelukt, is grotendeels te danken aan een maandenlange crowdfunding. Die leverde maar liefst 2,9 miljoen euro op: van bedrijven, stichtingen én particulieren. Meer dan drieduizend mensen, voornamelijk Brabanders, deden een donatie. Kop van een vrouw (Gordina de Groot) is het nieuwe hoogtepunt van de Van Goghcollectie van het museum, die inmiddels uit twaalf werken bestaat.

Ellen Deckwitz wint de Premio Ciampi met haar dichtbundel Hogere natuurkunde (Pluim, 2019). Ze is daarmee de eerste Nederlandse dichter die deze prestigieuze Italiaanse prijs krijgt toegekend.

De Premio Ciampi wordt sinds 2010 jaarlijks uitgereikt. De Premio Ciampi, vernoemd naar de Italiaanse singer-songwriter en dichter Piero Ciampi (1934-1980) wordt dit jaar voor de vijftiende keer georganiseerd. De prijs is zoals altijd verdeeld in een binnenlandse en buitelandse sectie. Deckwitz wint de buitenlandse prijs met Hogere natuurkunde, en de Italiaanse winnaar van dit jaar is Vincenzo Frungillo. De prijs wordt uitgereikt tijdens een groots evenement van twee dagen, op 20 en 21 november 2024 in het Goldoni Theater in Livorno.

Lilian Sijbesma, regisseur en scenarioschrijver, heeft de Burny Bos Eigenwijsprijs 2024 gewonnen en ontvangt deze op 20 oktober bij de opening van het Cinekid Festival. De prijs, inclusief €5.000 van de VandenEnde Foundation, erkent haar bijdrage aan kinderfilms en -series. Sijbesma, afgestudeerd in 2011, heeft gewerkt aan diverse projecten waaronder de International Emmy Award-winnende serie KABAM! en haar speelfilmdebuut Onder de Blote Hemel. De prijs, ter ere van Burny Bos en uitgereikt door Cinekid, stimuleert jeugdfilmmakers in hun ontwikkeling.

Drie Nederlandse mediaproducties zijn vrijdag in de prijzen gevallen bij de uitreiking van de Prix Europa. De serie De Butlers, de podcast Ik ben een Kweekje en het socialemediaplatform Club Lees wonnen in hun categorie. De VPRO bracht deze drie producties uit. De Prix Europa is een groot mediafestival voor Europese omroepen, met prijzen voor de beste televisie-, radio- en online producties.

Het Groninger Museum maakt bekend dat het zijn volledige collectie online toegankelijk maakt met behulp van kunstmatige intelligentie (AI). Op vrijdag 15 november 2024 lanceert het museum een nieuw platform, waar de digitale collectie met meer dan 35.000 kunstwerken op een toegankelijke manier ontdekt kan worden. Het museum geeft de collectie virtueel weg aan iedereen, en biedt zo een vernieuwende manier om kunst te ontdekken, te verkennen en te delen. Het platform is mede mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Deelnemen aan cultuur staat in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) als één van de manieren om een actief leven te stimuleren en de sociale basis te versterken. Onderzoek laat zien dat kunst en cultuur een positieve impact hebben op de gezondheid. Deze positieve relatie is zichtbaar over alle zes domeinen van het gezondheidsconcept Positieve Gezondheid; door cultuurparticipatie voelen mensen zich fitter, gezonder en vrolijker, hun zelfvertrouwen neemt toe, er is een afname van emotionele eenzaamheid en een gevoel van verbondenheid. Kortom: de verbinding tussen mensen neemt toe, zij ontwikkelen zichzelf en hun (mentale) veerkracht neemt toe. 

Kunst- of culturele activiteiten kunnen ook een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van wijken. Movisie maakte hier infographic 'Kunst vergroot leefbaarheid van kwetsbare wijken' over. Deze infographic geeft een helder overzicht van werkzame elementen van kunstprojecten en culturele interventies. De infographic en de onderliggende publicatie Wat werkt bij culturele interventies bij ouderen laten zien hoe culturele activiteiten een positieve bijdrage leveren aan gezondheid. Of lees het artikel De kracht van kunst op leefbaarheid in wijken over hóe je kunst en cultuur toepast in het versterken van leefbaarheid.

De provincie Noord-Holland heeft ‘De Jonge Lichting’ voorgedragen voor de basisinfrastructuur cultuur (BIS). Dit is een initiatief van het Frans Hals Museum, het Amsterdam Museum en het Stedelijk Museum Alkmaar om jongeren dichterbij cultuur te brengen.

Jeroen Olthof, gedeputeerde Cultuur: “We dragen het project ‘De Jonge Lichting’ voor omdat het een sterk vervolg is op het project ‘Gezichten van Noord-Holland’. Ook nu ligt de focus op het bereiken van nieuw publiek; specifiek jong volwassenen van 16 tot 26 jaar die niet snel in aanraking komen met cultuur. Door nieuwe producten te ontwikkelen en co-creaties aan te gaan met talentvolle jongeren, en hen een plek te bieden om te exposeren in de musea, wordt een jonger en diverse publiek bereikt. 

De komende vier jaar is bijna 38 miljoen euro beschikbaar voor de culturele sector in Overijssel, flink meer dan in de vorige periode. Het geld komt uit het Cultuur- en erfgoedbeleid van de provincie Overijssel en van het Rijk. Vanaf 1 oktober kunnen culturele instellingen en organisaties subsidie aanvragen. “Dit mag je wel een culturele klapper noemen” zegt gedeputeerde Tijs de Bree. “Met name door een flinke bijdrage van het Fonds Podiumkunsten hebben we de komende periode 13 euro per inwoner voor cultuur in Overijssel te besteden, ruim 3 euro meer dan in de vorige. Ongelofelijk veel geld, waar we hele mooie dingen van gaan zien en horen.” 

De Inspiratieroute Kampen en de Binnenstad Ondernemersvereniging Kampen (BOK) slaan, met steun van Stichting Kampen Partners en de binnenstadmanager, de handen ineen om de stad Kampen nog sterker te positioneren als een inspirerende kunst- en cultuurstad. De Inspiratieroute Kampen, die twee jaar geleden begon als een particulier initiatief, gaat nu verder als een werkgroep binnen de BOK. 

De Inspiratieroute begon ooit met een klein, maar gepassioneerd groepje culturele enthousiastelingen die een folder maakten met een plattegrond van de belangrijkste kunst- en cultuurhotspots in de binnenstad van Kampen. Nu, twee jaar later, was het tijd om het initiatief naar een hoger niveau te tillen. In plaats van een eigen stichting op te richten, koos de groep ervoor om aan te sluiten bij de BOK, een vereniging die staat voor ondernemerschap en samenwerking. “Wij geloven in eigen initiatief en ondernemerschap, maar vooral ook in samenwerking."

Het Cultuurfonds heeft Rademacher de Vries Architecten honderdduizend euro toegekend voor de realisatie van het ontwerp Anemoi. Met het geld kan het bureau een prototype van diens ontwerp voor een luchtmeetstation op de Nieuwendammerdijk in Amsterdam realiseren. De ambitie is om met het ‘luchtmeethuisje’ een nieuwe standaard te bieden voor luchtmeetstations in Nederland - en wellicht Europa. Dat heeft het Cultuurfonds vrijdag bekendgemaakt.

Het Cultuurfonds schreef dit jaar zijn tweede Open Call voor Architectuur en Bouwkunst uit. Het fonds biedt sinds 2023 jaarlijks de kans aan architecten en vormgevers om in aanmerking te komen voor een bijdrage van 100.000 euro, om samen met een realiserende partij een ontwerp uit te voeren.

De Gouden Piramide, Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap, is gewonnen door mbo-vakschool Nimeto in Utrecht. Minister Mona Keijzer (VRO) reikte donderdag 10 oktober de prestigieuze prijs uit aan Henk Vermeulen en Frans Veul van het College van Bestuur van de school. Aan de prijs is een trofee en een geldbedrag van 75.000 euro verbonden. 

De jury is onder de indruk van de verbinding van de Nimeto-onderwijsvisie – die echt over het ‘maken’ gaat – met de manier waarop de schoolgebouwen uiteindelijk zijn getransformeerd. Bewust heeft de opdrachtgever ervoor gekozen de gebouwen uit de jaren zestig van de vorige eeuw niet af te breken maar toekomstbestendig te maken. De voelbaarheid van de gebruikte materialen, de inspiratie die gehaald is uit de herontdekking van de eigen gebouwen, de maatschappelijke verantwoordelijkheid die de school voelt en de vakken die worden gedoceerd – het is allemaal met elkaar verbonden.

Dat het kunstvakonderwijs een bloeiende en belangrijke sector is, staat vast. Maar helaas kennen de academies ook minder mooie kanten. Zo komen onbetaald overwerk, te lage tarieven voor freelancers, onveilige en slechte werk- en studieomstandigheden nog altijd veel voor. Samen met de sector werkt de Kunstenbond nu aan het oplossen van deze misstanden. Dat het kunstvakonderwijs met problemen kampt als het gaat om werkomstandigheden is niet nieuw: zowel wij als Pointer en Boos berichtten er al eerder over. Tijd dus om stappen te ondernemen. De Kunstenbond had deze zomer een constructief en open gesprek met een gezelschap van directeuren, HR-medewerkers en de Vereniging Hogescholen (de koepel in het Hoger Beroepsonderwijs waarbij alle kunstacademies zijn aangesloten).

De gesignaleerde problemen werden zonder uitzondering oprecht herkend en erkend en onze gesprekspartners lieten weten hard te werken aan verbetering. De academies zetten zich in voor een transitie naar een zorgvuldige toepassing van de cao Hbo, waaronder duidelijke en bij voorkeur vaste contracten en eerlijke beloning voor freelancers. Maar de praktijk blijkt weerbarstig en daarom gaat dit nu nog niet altijd goed. De opleidingen geven aan dat vragen over contracten en jaartaakbelasting niet alleen met leidinggevenden besproken kunnen worden, maar dat ook de P&O- of HR-afdeling kan worden benaderd voor hulp bij een juiste toepassing van de cao.

Onderzoek van stichting Libau en de Hanzehogeschool in Groningen laat zien dat bij het verduurzamen van rijksmonumenten een afname van Co2-uitstoot kan worden bewerkstelligd (tot 18 procent in 30 jaar) en dat energiekosten met de helft kunnen worden teruggedrongen. Dit alles met behoud van de monumentale waarde van het rijksmonument. In het onderzoek is vooral gekeken naar hoe particuliere eigenaren van rijksmonumentale woningen hun pand verduurzamen in de praktijk én wat de concrete effecten van deze verduurzaming zijn op de monumentale waarde, de energieprestatie en Co2-uitstoot, en de tevredenheid.

De organisatie van de Nederlandse deelname aan Expo 2025 Osaka, Kansai, Japan, heeft nieuwe belangrijke partners gepresenteerd. AkzoNobel en Randstad hebben zich toegevoegd als zogenoemde gouden sponsoren. Philips tekende voor een zilveren sponsorpakket. De partnerschappen werden op 4 oktober officieel bekrachtigd tijdens een business event op de Nederlandse Ambassade in Tokio, Japan.  

Nederland is een van de ruim 160 deelnemende landen die zich presenteert op de Expo in Osaka, Japan, die plaatsvindt van 13 april tot en met 13 oktober 2025. De Nederlandse deelname is vormgeven naar het thema ‘Common Ground’, de ambitie om verschillende perspectieven en expertises samen te brengen om nieuwe antwoorden te vinden voor mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, grondstoffenschaarste, vergrijzing en voedselzekerheid. Het Nederlandse paviljoen biedt bezoekers een unieke ervaring op het gebied van nieuwe technologieën en innovaties in de energietransitie.

De winnende film van de Grand Jury Documentary-competitie van het Movies that Matter Festival is voortaan automatisch genomineerd voor de Oscar voor Beste Documentaire. Het mensenrechtenfestival heeft namelijk de status van Academy Award-kwalificerend festival gekregen. Het is daarmee toegetreden tot een select clubje festivals wereldwijd. De organisatie van de Oscars is bijzonder selectief in het toewijzen van de status van Qualifying Festival, maar Nederlandse festivals doen het goed. Vorig jaar werd ook Kaboom Animation Festival aangewezen als Oscar-opstapje voor animatiefilms.

Het Van Gogh Museum viert het 150-jarig bestaan van het Franse impressionisme met impressionistische schilderijen uit de Collectie Nederland. In de coronajaren kwamen veel grote musea erachter dat het organiseren van een blockbustertentoonstelling met dure bruiklenen uit het buitenland een riskante onderneming is. Als de musea ineens dicht moeten, kunnen de bruikleencontracten niet zomaar even worden verlengd en krijg je de kosten van zo’n tentoonstelling nooit meer terugverdiend. Het besef begon te dagen dat er misschien eens wat meer getoond moest worden van de eigen collecties van Nederlandse musea, die veel interessants bevatten en voor het grootste deel in depots zijn opgeborgen. Er kan best wat vaker worden geput uit de Collectie Nederland. 

Inmiddels zijn de musea al lang weer open en zakt de Covid-misère steeds dieper weg in het collectieve geheugen. Maar het Van Gogh Museum in Amsterdam handelt naar de nieuwe inzichten en presenteert dit najaar Frans impressionisme uit tien musea en zeven particuliere collecties in Nederland. De tentoonstelling en de bijbehorende catalogus zijn een inventarisatie van wat er aan Frans impressionisme aanwezig is binnen onze landsgrenzen. Het schilderijenoverzicht is nog uitgebreid met een keuze uit de tekeningen, prenten en sculpturen van de impressionisten en verwante kunstenaars. Behalve door de corona-ervaringen is het project ook ingegeven door het 150-jarig bestaan van het impressionisme, dat dit jaar wordt gevierd in musea in Frankrijk en elders.

De veertien Bevrijdingsfestivals komen in acute problemen omdat het kabinet geen geld wil uittrekken voor de editie van 2025. Zonder staatssteun moet een handvol festivals onmiddellijk stoppen, staat in een brandbrief aan staatssecretaris Karremans (VWS). De andere festivals zullen naar verwachting binnen een paar jaar verdwenen zijn.

In Nederland zijn ongeveer 8 miljoen mensen actief bezig met (amateur)kunst. Wat veel mensen niet genoeg beseffen: kunst helpt ons ook op het gebied van gezondheid. Het gaat daarbij om kunstbeleving (passief) en vooral om het scheppen van kunst (actief). Dat laatste is niet alleen voorbehouden aan professionele kunstenaars, maar zeker ook aan amateurs. 

Aan het eind van seizoen 2025-2026 neemt artistiek directeur Ted Brandsen (1959) afscheid van Het Nationale Ballet. Hij bereikt dan de pensioengerechtigde leeftijd. Ook adjunct-artistiek directeur Rachel Beaujean (1959) legt dan haar functie neer. Per seizoen 2026-2027 treedt zo een geheel nieuwe artistieke directie aan, wat voor het gezelschap een „enorme verandering” zal betekenen, aldus Louise Fresco, voorzitter van de Raad van Toezicht van Nationale Opera & Ballet. Brandsen was 23 jaar aan het gezelschap verbonden.

In Utrechts atelier Spat werken psychisch kwetsbare kunstenaars. Hier kunnen mensen met psychiatrische problemen, verslavingsproblematiek of die dakloos zijn (geweest) terecht. Ze kunnen er kunst maken, exposeren en verkopen. Het atelier is onderdeel van De Tussenvoorziening, een Utrechtse organisatie die kwetsbare mensen ondersteunt. Ateliers zoals Spat zijn in gevaar, waarschuwen het Trimbos-instituut en het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). ‘Kunstparticipatie’ heeft bewezen positieve effecten op de geestelijke gezondheid, maar er is geen structurele landelijke financiering voor. Mattanja Keijzer, is begeleider en coördinator bij Atelier Spat. Ze zit in het kunstlokaal en vertelt dat het atelier, dat zo’n twintig jaar geleden werd opgericht, heeft moeten vechten voor zijn bestaan. Gemeentelijke kunstsubsidies stopten. Inmiddels komt subsidie uit een ander, sociaal potje.

Sociale ateliers lopen risico het niet te redden, omdat er geen structurele financiering voor is, waarschuwen het Trimbos-instituut en het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). Hoeveel van zulke ateliers er zijn is niet duidelijk. „Deelname aan kunstzinnige activiteiten heeft een gunstige invloed op het fysiek en cognitief functioneren én op het gevoel van betrokkenheid en verbinding”, zegt Finn Minke, specialist cultuurparticipatie bij LKCA. Volgens Minke kunnen mensen onder meer zelfvertrouwen opbouwen door creatief bezig te zijn en dat zorgt bijvoorbeeld voor stimulering van het voorstellingsvermogen. „En alles wat je wilt bereiken of veranderen, begint met het je voorstellen.” Het maken van kunst kan ook het taboe dat op eenzaamheid rust verbreken. „Kunst biedt andere vormen om jezelf mee uit te drukken dan woorden.”

Een groep Russische schrijvers vindt dat het Russisch gekaapt wordt door Vladimir Poetin. Een nieuwe literaire prijs moet tegenwicht bieden, uitgeroepen door kritische Russische schrijvers in ballingschap en Zwitserse slavisten. De prijs is bedoeld als aanmoediging voor iedereen die in het Russisch schrijft, tegen de dictatuur van Poetin is, en Oekraïne steunt tegen de Russische agressie. “De Russische taal behoort niet toe aan dictators, maar aan de wereldcultuur”, zo schrijft de initiatiefnemer van de prijs, Michaïl Sjisjkin op de site van de organisatoren.

De nieuwe ‘Dar-prijs’ garandeert de winnende auteur vertalingen in het Engels, Duits en Frans. ‘Dar’ betekent gift, en is ook de titel van de laatste novelle van Vladimir Nabokov (1899-1977). Naast literair werk kunnen auteurs ook non-fictie boeken en essays insturen. Lezers kunnen auteurs voordragen aan een jury-panel, waarvan Sjisjkin de voorzitter is. In januari selecteert de jury een shortlist van twaalf werken, in april maakt ze de winnaar bekend. 

In een interview met Trouw in mei legde Sjisjkin uit welke rol de literatuur kan spelen in de oorlog in Oekraïne. “Maar ooit zal de oorlog voorbij zijn, en dan zal er tussen Oekraïne en Rusland een ravijn gapen ‘gevuld met dood, bloed en haat’. En over dat ravijn zullen we een brug moeten slaan. Misschien niet onze generatie, misschien de tweede of de generatie daarna. Wie zal deze brug over de haat bouwen? Dat zullen mensen van cultuur zijn: schrijvers, muzikanten, kunstenaars.”