Trends & Ontwikkelingen

Wat verandert er door Prinsjesdag 2025 voor bibliotheken? Van structureel geld voor dBos en BoekStart tot BTW-regels en ANBI-portalen. Gaby Erckens van Rijnbrink heeft de gepresenteerde plannen doorgespit en de vijf belangrijkste thema’s voor bibliotheken op een rij gezet. De aangekondigde plannen zijn voor bibliotheken vooral signalen van meer zekerheid en nieuwe kansen. 

Er komt structurele financiering voor dBos en BoekStart. Om de zorgplicht voor bibliotheken te ondersteunen is er in 2025 en 2026 een decentralisatie-uitkering beschikbaar. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) krijgt te maken met structurele bezuinigingen op de eigen organisatie. De BTW-vrijstelling voor levering en diensten van sociale of culturele aard wordt wettelijk vastgelegd per 1 januari 2026. Tenslotte komen er twee digitale portalen voor ANBI’s (Algemeen Nut Beogende Instellingen).

Het online dashboard Cultureel Zuid-Holland in kaart is uitgebreid met nieuwe databronnen. Daarmee krijgen gemeenten en culturele organisaties nóg meer inzicht in de ontwikkelingen binnen hun regio en kunnen zij beter inspelen op actuele thema’s en de behoeften van inwoners. Nieuw in het dashboard is de verdeling van de inwoners naar leeftijd met CBS-data. Ook de bevolkingsprognoses van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het CBS zijn toegevoegd. Tot slot is er met CBS-data nu inzicht in de gemiddelde reisafstand van inwoners naar de dichtstbijzijnde culturele voorziening op gemeente-, wijk- en buurtniveau. 

Uit onderzoek van IFPI blijkt dat de EU-muziekmarkt in 2024 met 9,1% is gegroeid naar een omzet van €5,7 miljard. Daarmee verstevigt de EU haar positie als tweede markt voor opgenomen muziek wereldwijd, goed voor 20,7% van het totaal. De groei werd vooral gedragen door betaalde streamingabonnementen en prijsverhogingen bij grote platforms als Spotify, Deezer en YouTube. Ondanks de vooruitgang blijft betaalde streaming in de EU achter bij andere grote markten, wat volgens IFPI ruimte voor verdere groei impliceert.

De Brede SPUK is volop in beweging en dat heeft gevolgen voor de positie van cultuur binnen gemeenten. Met het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA) verschuift de focus naar zorg en welzijn, terwijl cultuur hier niet expliciet genoemd wordt. In het eerdere Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) kreeg cultuur wel aandacht. Dit vraagt van cultuurprofessionals en beleidsmakers dat zij zelf nadrukkelijk laten zien welke waarde cultuur toevoegt aan gezondheid, welzijn en sociale samenhang.

De grote vraag is wat er na 2026 gebeurt, in het bijzonder met de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC). Deze regeling financiert in veel gemeenten de cultuurcoaches, cultuurmakelaars en andere verbindende functies. Hoe de BRC straks wordt georganiseerd, en of dit opnieuw via een gealloceerde geldstroom of een andere constructie gebeurt, is nog onzeker. 

Rotterdam is door de International Festivals & Events Association (IFEA) uitgeroepen tot 2025 IFEA World Festival & Event City. De IFEA is wereldwijd de toonaangevende vakorganisatie voor festivals en evenementen, erkend als gezaghebbende autoriteit in de sector. Deze bijzondere internationale erkenning onderstreept dat Rotterdam wereldwijd vooroploopt in het bouwen aan verbinding, inclusie en innovatie.

De internationale jury roemt “het leiderschap in de gemeenschap en de voortdurende inzet om een positief lokaal klimaat te creëren dat festivals en evenementen stimuleert en laat groeien” en stelt dat “Rotterdam de standaard zet voor anderen in onze sector wereldwijd.”

Meer dan 50 vooraanstaande Israëlische documentairemakers hebben een open brief gedeeld waarin ze hun "diepe schaamte" en "hulpeloosheid" uiten over de Israëlische acties in Gaza en hun steun betuigen aan de boycot van Israëlische culturele instellingen door de internationale filmgemeenschap. De brief van de documentairemakers, gedateerd 15 september 2025 en ondertekend door internationaal erkende filmmakers, stelt dat de ondertekenaars “de boycot van Israëlische filmmakers van harte steunen”. 

Op vrijdag 19 september 2025 heeft schrijver Roderick Leeuwenhart in Chengdu, China de Galaxy Award in ontvangst genomen voor zijn sciencefictionroman Sterrenlichaam. De Galaxy Awards zijn de oudste sciencefictionprijzen in China en worden jaarlijks uitgereikt door uitgever Science Fiction World. De uitreikingsceremonie vond plaats tijdens de Galaxy Science Fiction Convention. De roman won in de categorie 'Best Introduced Book', beste buitenlandse roman. Het is de eerste keer dat een Nederlandse schrijver deze prijs wint.

Het Digital Street Art Depot is een project waarmee Street Art Museum Amsterdam (SAMA) straatkunst op een interactieve, digitale manier aan het publiek presenteert. Zo blijft dit erfgoed bewaard voor de toekomst. Met immersieve storytelling als Augmented en Virtual Reality kan publiek op een vernieuwende manier de kunstwerken bekijken en meer over straatkunst uit de buurt leren.

Marthe van Bronkhorst is vorige week tijdens het ILFU Festival in TivoliVredenburg uitgeroepen tot Nederlands Kampioen Poetry Slam 2025. In de finalebattle versloeg ze Martijn van Arkel en won ze de Gouden Vink-wisseltrofee met 1.000 euro aan prijzengeld. De tweede plaats ging naar Martijn van Arkel, die met een prijs van 250 euro naar huis ging.

Het NK Poetry Slam beleefde dit jaar zijn 23e editie en maakt deel uit van het International Literature Festival Utrecht (ILFU). In deze ‘verbale bokswedstrijd’ strijden aanstormende dichters om wie de beste beeldspraak, de mooiste metaforen en de voortreffelijkste voordracht heeft. Het draait zowel om inhoud als performance.

Zaterdag 20 september zijn tijdens de Awards Ceremony van de 27ste editie van Film by the Sea in Vlissingen, de prijswinnaars van de diverse competities bekend gemaakt. De Film & Literatuur Award, de belangrijkste competitie op Film by the Sea, is gewonnen door Bergers van Sophie Deraspe. 

De eervolle vermelding in deze competitie gaat naar: Das Verschwinden des Josef Mengele van Kirill Serebrennikov. De International Student Jury Award ging naar Where the Wind Comes From van Amel Guellaty. De Jongerenjury Award gaat naar Nawi van: Vallentine Chelluget, Apuu Mourine, Kevin Schmutzler, Tobias Schmutzler.

Het Opera Forward Festival is genomineerd voor Best Festival bij de International Opera Awards 2025. De uitreiking van de prijzen aan de uiteindelijke winnaars gebeurt op 13 november 2025 in de Stavros Niarchos Hall van de Griekse Nationale Opera in Athene. Andere genomineerden zijn het Innsbruck Festival of Early Music, Janáček Brno Festival, Munich Opera Festival, Opera Theatre of Saint Louis en het Rossini Opera Festival.

Domo Talks gaat in oktober van start met een gesprek over hoe steden verbindingen opbouwen die ertoe doen. Onder de titel Cities that Connect onderzoekt de eerste editie hoe internationale samenwerking tussen culturele actoren en stadsbestuurders verbondenheid, burgerlijk vertrouwen en veerkracht kan versterken. Het evenement markeert de publieke opening van Domo – het nieuwe thuis voor internationale culturele samenwerking in Nederland, gedeeld door de European Cultural Foundation met Cultural Emergency Response, DutchCulture en het Prins Claus Fonds. Het vindt plaats tijdens het World Cities Culture Summit in Amsterdam. 

Van zaterdag 18 tot en met zondag 26 oktober 2025 presenteert het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie een nieuwe generatie opkomend ontwerptalent tijdens de Dutch Design Week. Jaarlijks krijgen opkomende makers actief op het gebied van vormgeving, architectuur en digitale cultuur dankzij een beurs van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie de kans zich optimaal te ontwikkelen in artistiek en professioneel opzicht. De beurs geeft hen tijd om een goed fundament te leggen voor een onderscheidende en betekenisvolle praktijk binnen de creatieve industrie. Ze krijgen de ruimte om zichzelf als maker te ontplooien en belangrijke thema’s in hun werk te onderzoeken en verdiepen. Ook kunnen ze investeren in duurzame relaties, zowel binnen hun vakgebied en de creatieve industrie, als daarbuiten. En juist in dat opzicht is Dutch Design Week een belangrijk podium voor ze.

De programmabegroting 2026-2029 van de gemeente Helmond richt zich op het verder uitvoeren van het ambitieakkoord ‘Een sterker Helmond voor iedereen’. De komende jaren krijgen alle gemeenten minder geld van het Rijk. In 2026 gaat het voor Helmond om ongeveer €13,5 miljoen en dit loopt op tot €18,5 miljoen in 2029. 

Cultuur is een belangrijke drager voor de leefkwaliteit in de stad. De schaalsprong vraagt om ontwikkeling op het gebied van cultuur en culturele voorzieningen. De gemeente wil meer kwaliteit toevoegen en het aanbod laten aansluiten bij de groei van de stad. De in 2025 vastgestelde Cultuurvisie biedt daarvoor een stevige basis. In 2026 volgt hiervoor het uitvoeringsplan.

Nederland houdt er rekening mee dat het 5,7 miljoen euro moet betalen als schadevergoeding voor de vier iconische Roemeense kunstschatten die uit het Drents Museum in Assen werden geroofd. Het Nationaal Historisch Museum van Roemenië heeft het volledige bedrag inmiddels van de verzekeraar ontvangen, bevestigt het Roemeense ministerie van Cultuur dinsdag. De Nederlandse staat heeft hetzelfde bedrag apart gezet voor het geval de verzekeraar het geld gaat opeisen, wat naar alle waarschijnlijkheid spoedig zal gebeuren.

Brabant C verkent en vormt een netwerk van publieke, private en culturele partners, die samen gericht investeren in cultuur met impact. Brabant C werkt op maat: ze sluiten aan bij onderwerpen, programma’s en ambities in een bepaalde stad of regio waar al energie op zit en voegen hier een cultuurcomponent aan toe.

Volkskrant-cartoonist Peter de Wit heeft de Inktspotprijs 2025 gewonnen. Dat is de prijs voor de beste politieke tekening van het politieke jaar. De Wit is ook bekend van de strip over psychiater Sigmund. Op de winnende cartoon van De Wit, getiteld Gaza Beach 2030, is een gezin op het strand te zien, met een kind dat de skeletten van omgekomen Palestijnen opgraaft. De cartoon, afgedrukt in de krant van 8 februari, is uitgekozen door een vijfkoppige jury. De prijsuitreiking vond plaats in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag.

Museum Kruithuis in ’s-Hertogenbosch heeft de Erfgoed Duurzaamheidsprijs 2025 gewonnen. Deze prijs is een mooie erkenning voor de zorgvuldige restauratie en de ambitieuze verduurzaming van dit bijzondere rijksmonument. Dankzij verrassende oplossingen en oog voor behoud en hergebruik is het zeventiende-eeuwse Kruithuis veranderd in een toekomstbestendig museum met energielabel A++. 

De Erfgoed Duurzaamheidsprijs is uitgereikt tijdens het Duurzaam Erfgoed Congres, onder andere georganiseerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Een vakjury koos uit 29 inzendingen vijf bijzondere projecten. Het Nederlandse publiek gaf uiteindelijk de eer aan het Kruithuis.

Op heel veel plekken in het land wordt nagedacht over de toekomst van Nederland. Hoe kan de straat, de wijk, de stad, de regio of het land eruitzien in 2030, 2050 of 2100? En belangrijker: hoe willen we dat het eruit ziet? Sinds een klein jaar is er in het Nieuwe Instituut een laagdrempelige plek waar iedereen die zich met de ruimtelijke toekomst van Nederland bezighoudt samen kan komen: toekomstatelier Oostkop. Het Nieuwe Instituut blikt terug op enkele sessies die de afgelopen maanden hebben plaatsgevonden.

In de nieuwe podcastserie 'Back Fire: Stories of Cultural Counterforce' hoor je verhalen van Nederlandse en Oekraïense kunstenaars die niet met stilte, maar met verbeeldingskracht op crises reageren. Door tradities, beeldende kunst, muziek en culturele uitwisseling met elkaar te verweven, laten ze zien hoe creativiteit identiteit kan beschermen en vormgeven, veerkracht en creatieve weerstand kan aanwakkeren en onverwachte maar diepgaande verbindingen over grenzen heen kan creëren.

Het publiek kan de komende weken live meekijken met een bijzondere archeologische opgraving in Cuijk. De resten van een Romeinse aanlegplaats worden hier na ruim 1500 jaar boven water gehaald. "Dit is voor mij als archeoloog ook een bijzonder project", zegt directeur Wilfried Hessing van opgravingsbedrijf Vestigia. "Een verdronken vindplaats en dan ook nog uit de Romeinse tijd, dat komt heel weinig voor." De werkzaamheden zijn via een livestream te volgen.

Na bijna vier eeuwen is het verhaal achter de hond van het beroemdste schilderij van Rembrandt van Rijn (1606-1669) nu ontdekt. Waar voorheen werd aangenomen dat Rembrandt de inspiratie voor het hondje had gehaald uit zijn eigen studietekeningen van honden op straat, blijkt nu dat hij geïnspireerd werd door werk van een van zijn tijdgenoten. „Toen ik de tekening in het Zeeuws Museum in Middelburg zag, moest ik direct aan de hond op De Nachtwacht denken”, vertelt Anne Lenders, conservator Operatie Nachtwacht en specialist 17de-eeuwse kunst bij het museum. Het gaat om een schets van Adriaen van de Venne (1590-1662) uit 1619. De tekening bevindt zich al meer dan een eeuw in de collectie van het Rijksmuseum, pas onlangs werd de opmerkelijke gelijkenis met Rembrandts hond erkend.

Goed nieuws voor de korenwereld; sinds twee jaar groeit het aantal zingende leden dat aangesloten is bij een korenbond dat lid is van Koornetwerk Nederland. Samen zingen zit in de lift, en hoewel er sprake is van een verschuiving in genres, is het prachtig dat steeds meer mensen ontdekken hoeveel vreugde en ontspanning het geeft om samen te zingen. Dat schrijft Ruut te Velthuis in een column. Voor al die koren en zangers zet Koornetwerk Nederland, naar Vlaams voorbeeld, in september 2026 met de hele sector en diverse projectpartners een campagne op touw: Start To Sing. 

Welke verschillen zijn er in het muziekonderwijs op Europese scholen? In Zweden is veel aandacht voor popmuziek, in Montenegro draait het juist om folklore. In sommige landen moet er op de basisschool elke week muziek worden gegeven, in Nederland niet. Zijn we bij ons slechter af?

In Nederland is muziek een onderdeel van het verplichte kunst- en cultuuronderwijs, zowel in het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs. Elke school moet iets doen aan muziek, maar er wordt niet gespecificeerd hoeveel. In de rest van Europa is het wettelijk vaak heel anders geregeld. Muziek is een vak dat op zichzelf staat en echt verplicht is. Ook de kerndoelen zijn in Nederland weinig specifiek. Buiten Nederland zie je die specificatie wel terug in de nationale curricula, er wordt bijvoorbeeld benoemd dat leerlingen moeten zingen, spelen, luisteren en analyseren. 

De eerste editie van Philsurround Business, een interactieve middag waarbij het publiek tussen de musici plaats nam voor een voorstelling met muziek en vertellingen, heeft een bedrag van 13.340 euro opgeleverd. De eerste Philsurround Business werd bijgewoond door 85 deelnemers. Muzikale metaforen brachten daarbij de overeenkomsten in beeld tussen het functioneren van een orkest en het leidinggeven binnen organisaties en het dagelijkse gezinsleven. Het geld gaat naar het Philzuid Fonds en is bestemd voor de ondersteuning van muzikaal toptalent op weg naar een professionele carrière in het orkest.

Op sommige plekken is er een schaarste aan woonruimte, op andere juist niet. Soms is er een overvloed aan hernieuwbare energie, op andere momenten een tekort. We hebben soms (te) veel zoet water, dan weer te weinig. Het CRa wil schaarste en overvloed anders benaderen. Breder kijken en verder vooruit. Slimmer benutten wat er is, herwaarderen wat we hebben. En loslaten wat niet meer nodig is. Werken aan gedeelde grond voor een betere toekomst.
Het CRa presenteert de nieuwe agenda voor 2025-2029: ‘Gedeelde grond’. De agenda is uitdrukkelijk ook een uitnodiging om samen te werken.

Het toezicht op organisaties in de culturele sector kan en moet beter. Dat schrijft de Raad voor Cultuur in het vandaag gepresenteerde advies: "Toezicht in de culturele sector: een kunst apart". Het advies bevat een integrale aanpak met aanbevelingen aan het ministerie van OCW, subsidieverstrekkers, brancheverenigingen, culturele organisaties en toezichthouders zelf.

Veel Raden van Toezicht in de sector vervullen zorgvuldig en adequaat hun rol. Maar zwaardere eisen uit samenleving en politiek maken dat hun werk uitdagender is geworden. Met name kleinere organisaties in de sector kampen met een tekort aan geschikte toezichthouders. Scholing, vergoeding en werving kan professioneler, zeker in vergelijking met andere semipublieke sectoren. Als je toezichthouders een vergoeding geeft, mag je ook meer kwaliteit verwachten en is het ook voor zelfstandigen aantrekkelijker om toezichthouder te worden. 

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft dit jaar € 154 miljoen aan subsidies toegekend voor de instandhouding van rijksmonumenten. Hiervan ging € 44,5 miljoen naar rijksmonumenten met een woonfunctie vanuit de Instandhoudingssubsidie woonhuis-rijksmonumenten (hierna: woonhuissubsidie) en € 109,5 miljoen naar andere rijksmonumenten vanuit de Subsidieregeling instandhouding monumenten (hierna: instandhoudingssubsidie).

De grootste fotocompetitie ter wereld viert haar 70-jarig bestaan met een expositie in Groningen waarin de eigen historie (zeer) kritisch wordt geëvalueerd. Pijnlijk zijn de talrijke clichés die opduiken in de vrijdag geopende tentoonstelling What Have We Done? van World Press Photo in Groningen. Met zo’n 120 foto’s uit het rijke en enorme archief van de grootste fotocompetitie ter wereld duikt de (Nederlandse) organisatie in de geschiedenis van de door haar gedocumenteerde naoorlogse top van de fotojournalistiek, en legt hiermee genadeloos bloot hoe ons mede door prijswinnende foto’s bepaalde wereldbeeld in elk geval deels is gestut op stereotypen, de koloniale blik, raciale vooroordelen en de ongemakkelijke traditionele rolverdeling tussen man en vrouw.

Nederlanders weten goed hoe ze in de toekomst willen meedoen in en bijdragen aan de samenleving. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) waarbij burgers en professionals samen werkten aan vier wensbeelden voor de toekomst. Ondanks verschillen is er opvallend veel overeenstemming tussen de toekomstbeelden. Mensen willen een inclusieve samenleving, bestaanszekerheid, een economie gericht op brede welvaart, en een betrouwbare overheid. 

Tijdens de Academiedag van De Creatieve Coalitie in De Burcht in Amsterdam gaf Tweede Kamerlid en kunsthistorica Nicolien van Vroonhoven een keynote. Nicolien waarschuwde voor de kwetsbare positie van cultuur in een steeds sterker gepolariseerde samenleving en pleitte voor meer onafhankelijkheid en transparantie: minder macht voor de minister bij benoemingen, diversere en transparantere cultuurfondsen en het Zweedse Kulturrådet als voorbeeld. “Zonder cultuur geen democratie, en zonder democratie geen vrijheid”, benadrukte zij.

Per dit jaar trekt de overheid meer geld uit voor cultuur. Toch krijgen culturele projecten in de praktijk steeds minder geld, waardoor het aanbod dreigt te verschralen. Dat moeten we ons aantrekken, schrijft Paroollezer Melvin Keijzer in deze ingezonden brief.

De gemeenteraad van Schiedam gaat het de komende tijd hebben over de subsidies voor culturele instellingen in de stad. De grote instellingen krijgen een vast bedrag, maar om de andere ‘potjes’ moeten instellingen onderling strijden. Culturele instellingen maken zich zorgen om de gang van zaken, mede omdat er überhaupt minder geld te verdelen is. Naast het basisprogramma is er iets meer dan één miljoen euro aan subsidies beschikbaar voor andere instellingen. De instellingen horen pas in december welke subsidies ze vanaf januari, één maand later, zullen ontvangen.