Pakhuis de Zwijger startte op 10 mei een serie livecasts over een gezonde leefomgeving in steden. Aan de orde komen vragen als: hoe ontwerp je zulke steden, hoe wordt een gezonde omgeving beschikbaar voor iedereen en (ook niet onbelangrijk) is een gezonde stad überhaupt haalbaar?

Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging zijn op zoek naar inspirerende natuurinclusieve bouw, verbouw- en renovatieprojecten uit 2021. Welke bouwer, ontwerper of ontwikkelaar brengt met zijn of haar project het meeste leven in de stad? Met de prijs willen Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging projecten onderscheiden, waarin natuurinclusiviteit aantoonbaar een belangrijke rol heeft gespeeld. De projecten moeten rekening houden met de behoeften van alle gebruikers van de stedelijke omgeving, mens én dier, leggen de initiatiefnemers uit. Geef jouw project op en maak kans op de Award Natuurinclusief Bouwen en Ontwerpen. De inschrijving voor deelname is geopend. Het kan tot en met 21 augustus.

Wouter Veldhuis is sinds december Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving. Daarnaast is hij werkzaam als stedenbouwkundige en architect als partner bij bureau MUST. In zijn boek ‘Verkenning van de rechtvaardige stad’ waarschuwt hij voor de gevaren van een eenzijdige economische blik op de openbare ruimte en legt hij uit hoe stedenbouw kan bijdragen aan een diverse en open stad. Tevens is hij pleitbezorger voor de terugkeer naar een brede gebiedsgerichte blik in beleid. Een gesprek over lessen uit het verleden, de huidige stand van zaken en de toekomst van de domeinoverstijgende gebiedsgerichte aanpak. Platform31

Steden en dorpen in Noord-Brabant moeten radicaal groener. Dit roept Winy Maas al jaren en de vooruitstrevende architect brengt het nu ook zelf in de praktijk. Om te beginnen in Eindhoven, als supervisor voor het centrum,  waar hij de openbare ruimte én gebouwen zo veel mogelijk bedekt met planten en bomen. ,,Natuur moet een veel grotere rol krijgen in Brabant. De Loonse en Drunense Duinen zouden bijvoorbeeld zeker twee keer zo groot moeten zijn, zodat je daar eindelijk écht kunt verdwalen. En Brabantse steden moeten juist veel meer verdichten, vooral de binnensteden. En dan het liefst elk oppervlak beplanten en alle gebouwen door planten laten overwoekeren.” Maas presenteerde eind vorige eeuw al een radicale visie op Brabant. MVRDV was in 1999 een van de vier architectenbureaus die een toekomstvisie voor BrabantStad maakten. Maas stelde Noord-Brabant in 2050 voor als één grote stad, omringd door een gordel van natuur in de vorm van de Maas, de Wouwse Plantage, de Loonse en Drunense Duinen, De Peel en de Superheide. Iedere gemeente zou zich in de toekomst op een karakteristiek ‘specialisme’ concentreren. Toekomstdenker Maas zag in zijn visie zijn geboorteplaats Schijndel als een populierendorp vol zandpaden, Vught als een villapark in het bos, Den Dungen als tuincentrum en Esch als een nostalgisch museumdorp. De plannen voor een Van Gogh Nationaal Park gaan hem niet ver genoeg. Robèrt van Lith sprak uitgebreid met de architect

Een groot distributiebedrijf aan de Lage Haansberg in Rijen helpt niet bepaald om de 'verdozing’ van het landschap tegen te gaan. Het plan hiervoor valt dan ook totaal verkeerd bij D66 en PvdA. Beide partijen willen meer weten van het college van B en W van Gilze-Rijen. B en W gaf al groen licht voor de uitwerking van het plan en is van mening dat er geen sprake gaat zijn van versnipperde verdozing van het landschap nabij de Rijksweg in Hulten. Dit omdat er in de omgeving meer gebouwen met hetzelfde karakter staan. PvdA-fractievoorzitter Marielle Doremalen constateert dat de gemeenteraad niet door B en W is geïnformeerd. ,,Wij moesten dit plan uit de krant vernemen. De raad heeft zich er dus niet over uitgesproken. Dus dan rijst de vraag of de principe instemming van B en W wel op zijn plaats is.”

‘Data zijn het vervuilingsprobleem van het informatietijdperk’, schreef de Amerikaanse cryptografiedeskundige Bruce Schneier in 2015. ‘Dat zette me aan het denken,’ vertelt ontwerper Niels Schrader, die samen met Roel Backaert het duo achter het project Acid Clouds vormt. Samen brengen ze datacenters in Nederland in kaart voor hun onderzoek naar de impact van de digitale wereld op onze fysieke leefomgeving. ‘Door de datacenters in beeld te brengen willen we mensen bewust maken van de steeds grotere plek die de digitale wereld begint op te eisen in onze fysieke leefomgeving. Daar zouden meer mensen iets van mogen vinden.’

Zeven projectpartners hebben de afgelopen weken hun handtekening gezet onder het Kennisprogramma Klimaatbestendige aanpak KBL (Kastelen, historische Buitenplaatsen en Landgoederen). De samenwerkingsovereenkomst is gericht op het beschermen van erfgoed, dat op verschillende manieren wordt bedreigd door de gevolgen van de klimaatverandering.

Het is een vraag die zich door de sterke toename van online winkelen steeds meer opdringt: wat is de toekomst van de binnensteden en hoe kunnen gebiedsontwikkelaars hier op inspringen? Tess Broekmans schetst aan de hand van door haar bureau Urhahn stedenbouw & strategie geformuleerde binnenstadsvisies hoe we onze winkelstraten weer leefbaar en beleefbaar maken.

Hoe krijgen we ruimtelijke opgaven als de energietransitie, de woningbouwopgave en klimaatadaptatie voor elkaar? Elk thema lijkt burgers slechts verder tegen elkaar in het harnas te jagen. Er valt wat te leren van de gang van zaken aan onze kust, betoogt Martin Hendriksma. Op die kwetsbare strook krijgt het nieuwe Nederland al vorm.

Het streven naar betere samenwerking tussen verschillende overheden voor een economisch sterker, leefbaarder en duurzamer platteland begint vruchten af te werpen, maar het blijkt in de praktijk nog kwetsbaar. Dat constateren het PBL ( Planbureau voor de Leefomgeving ) en het Athena instituut van de VU op basis van de lerende evaluatie van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland, een van de programma’s die zijn opgezet om de interbestuurlijk samenwerking tussen de vier overheden te versterken in de aanpak van grote maatschappelijke opgaven.

De No Waste Challenge van What Design Can Do sloot op 21 april de open oproep met een recordaantal van 1409 inzendingen - meer dan er ooit in een vorige challenge werden geteld. Richard van der Laken (oprichter WDCD) bedankte in een nieuwsbrief alle inzenders voor hun toewijding en creativiteit. "At the beginning of the open call, I asked: haven’t we all been bad designers? Today, I’m filled with optimism as I witness designers from around the world working together to solve the urgent problem of waste." De inzendingen worden beoordeeld en er wordt een shortlist opgemaakt van uitmuntende projecten. Op 27 mei worden de genomineerden bekend gemaakt en begint een internationale jury aan een intensief selectieproces om wereldwijd 16 winnaars te kiezen. Alle projecten zijn te bekijken op de website.

‘De afbreekeconomie’ is een online tentoonstelling over een alternatieve economie die breekt met het fossiele tijdperk. Het verbeeldt de transitie van de fossiele economie naar een bio-based economie gezien door de ogen van twee ontwerpduo's en een kunstenaar: Studio Klarenbeek & Dros, Koehorst in 't Veld en Atelier Van Lieshout. “De Afbreekeconomie is een tentoonstelling over het maken en kapotmaken van dingen. Het gaat hier niet over economische groei of efficiënt produceren. Maar juist over hoe we alles weer kunnen afbreken wat we als mens maken. Het kantelt ons economisch model”, zegt curator Annemartine van Kesteren van Museum Boijmans van Beuningen. De tentoonstelling zoomt in op drie ontwerpcollectieven die alternatieve systemen bedenken; sommigen onderzoeken historische modellen en anderen werken hun ideeën uit tot een werkbare oplossing. In deze mentaliteitsverandering ligt een creatieve revolutie besloten: de veranderkracht van het hedendaags design.

Ruimtelijke professionals moeten zich fundamenteel herpositioneren als gevolg van de immense opgaves die de klimaatcrisis en de transitie naar post-fossiele steden stellen. Het recent verschenen boek Neighbourhoods for the Future – A Plea for a Social and Ecological Urbanism van Maarten Hajer, Peter Pelzer, Martijn van den Hurk, Chris ten Dam, en Edwin Buitelaar wil professionals op weg helpen. De publicatie, schrijft Tim Devos, is in eerste instantie een pleidooi voor het herontdekken van de buurtschaal als hefboom om de duurzaamheidsopgave te linken aan een expliciete sociale agenda. Er wordt gepleit voor een interdisciplinair ‘urbanisme’ om het nodige tegengewicht te bieden tegen al te sectorale en technocratische ruimtelijke ontwikkelingen van de duurzaamheidstransitie. Het boek schept de contouren van een ‘ecologisch urbanisme’ door opnieuw de menselijke laag te introduceren, die vaak ondergesneeuwd dreigt te raken door de schaal en complexiteit van de duurzaamheidstransitie

De gehele maand april vindt in het toekomstige Van Gogh Nationaal Park in Noord-Brabant de Landschapstriënnale 2021 plaats. Voor een van de tien ‘living labs’ binnen deze manifestatie heeft Ruut van der Beele de documentaire 'Bloeiend bedrijf in een boeiend landschap’ gemaakt. In deze film wordt de balans tussen economische ontwikkelingen en een aantrekkelijk landschap onderzocht, met een focus op bedrijven in en om Landschapspark Pauwels bij Tilburg. De eigenaren van vijf ondernemingen in de omgeving, een kwekerij, een hoeve, een stortplaats, een logistiek bedrijf en een zorginstelling. In de documentaire vertellen ze hoe zij tegen het landschap aankijken. Ook geven experts een reflectie op deze bedrijfsportretten, een landschapsarchitect en een beeldend kunstenaar. Draagt een boeiend landschap bij aan een bloeiend bedrijf?

Bouwen mét natuur maakt woonbuurten aantrekkelijk en draagt bij aan biodiversiteit en klimaatadaptatie. Dat blijkt uit een rondgang langs 12 natuurrijke woonbuurten die de afgelopen 25 jaar zijn gebouwd. Het hanteren van milieudoelstellingen bij de bouw zorgt uiteindelijk ook echt voor meer natuur, concluderen onderzoekers. Tegelijkertijd zijn de kosten voor beheer van de openbare ruimte niet hoger dan in andere wijken.

United Independent Music Agencies (UIMA) is opgericht in april 2020, in de begindagen van de COVID19-pandemie. UIMA is een samenwerking tussen in Nederland gevestigde Europese agencies en heeft als opzet een duurzame oplossing te vinden voor vraagstukken binnen de muzieksector. De ruim 500 acts die UIMA Europees en wereldwijd vertegenwoordigt, spelen jaarlijks meer dan 15.000 shows en nemen een bijbehorende 18.400 vluchten, waarvan 7.500 onder de 750 km. UIMA heeft  het initiatief The Green Rider opgestart.  The Green Rider wil inzetten op een forse vermindering van de ecologische footprint, door minder te vliegen, anders te eten, minder afval te genereren en het gebruik van groene energie. Met iets meer inspanning kan het touren echter wel aanzienlijk groener en duurzamer. Speerpunten zijn hergebruik (geen eenmalige producten), zero waste, groene energie en van dierlijke producten de uitzondering maken. “UIMA hoopt dat meer artiesten en agencies in binnen- en buitenland dit initiatief zullen omarmen en aanscherpen, zodat de muziekindustrie collectief naar een schonere toekomst toe beweegt.”

Nu we steeds meer online bestellen, stijgt het aantal grote opslagruimtes explosief. Te vaak zijn deze distributiecentra grote, anonieme schoenendozen op een industrieterrein en vervuilen ze het landschap. Lector Cees-Jan Pen van Fontys Hogescholen luidt de noodklok. “We moeten nu nadenken of we dit wel willen en of we geen duurzamere oplossing kunnen vinden.”

Hoe zorgen we ervoor dat het Brabants landschap ‘ons’ landschap blijft? Marco Vermeulen gaat op zoek naar het antwoord. De architect en ontwerper is de curator van de Landschapstriënnale die deze maand door Noord-Brabant trekt. Hij doet tot en met 30 april tien plekken in de provincie aan. Om daar met experts, beleidsmakers, ontwerpers en bewoners aan de hand van thema’s die ‘druk uitoefenen op het landschap’ te praten over de (nabije) toekomst.

Geef aandacht aan hoe digitalisering de duurzaamheid van de fysieke leefomgeving kan versterken. Dat concludeert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het rapport Digitaal Duurzaam. Eva Gaaff van de Rli vertelt over de resultaten en de lessen die publieke én private partijen in de gebiedsontwikkeling kunnen toepassen. “Leer van elkaar en gebruik onderzoek en onderwijs. Je hoeft het wiel niet zelf uit te vinden.” Op 20 april onderwerp van een webinar.

Foodlab werkt aan creatieve oplossingen voor teeltondersteuning. De deelnemers van FoodLab zijn in maart voor de derde en laatste keer samengekomen. Maar dat betekent zeker niet dat er een einde komt aan de mooie samenwerkingen die er tussen de deelnemers zijn ontstaan. Door de gekozen opzet was het FoodLab een soort ideeëngenerator, bedoeld om te inspireren om met andere ogen naar de sector te kijken en discussie aan te gaan hoe we met ons landschap omgaan. Het eindresultaat is een reeks uiteenlopende concepten, met stuk voor stuk een grote potentie voor impact; ze vormen een startpunt voor verdere samenwerking. Foodlab is een initiatief van telers, ZLTO, Fruitport West-Brabant, Kunstloc Brabant, Rewin en diverse projectpartners.

Op 1 april is in het toekomstige Van Gogh Nationaal Park in Noord-Brabant de vijfde Landschapstriënnale van start gegaan. Met een klein gezelschap op locatie, en met honderden deelnemers online, werd het thema 'High Green - Innovating the landscape' besproken en uitgelicht. Hoofdspreker Winy Maas (MVRDV) sprak over innovatieve ruimtelijke oplossingen voor het Noord-Brabant van de toekomst en daarna begon curator Marco Vermeulen aan zijn rit op de platte kar. Met behulp van dit typisch Brabantse vervoersmiddel gaat hij deze maand ‘verhalen oogsten’ rond de landschapsopgaven die worden behandeld tijdens de triënnale. De opening is terug te zien.

De nieuwe Omgevingswet gaat op 1 januari 2022 in werking. Gezondheid wordt daarin expliciet benoemd. Dat biedt een kans voor gemeenten om gezondheidsbeleid en ruimtelijk beleid te verbinden en te borgen in hun omgevingsvisie en -plan. Er is extra aandacht nodig voor gebieden die minder scoren qua leefomgeving. Vooral in de wijken voor inwoners met een lagere sociaaleconomische status is nog veel te winnen in termen van gezondheid. Maar hoe doe je dat? Het stimuleringsprogramma GezondIn (een initiatief van Pharos en Platform31, met financiering van het ministerie van VWS) voerde een quickscan uit onder 15 recente gemeentelijke omgevingsvisies en haalde lessen op bij vijf gemeenten die het thema gezondheid op verschillende manieren in hun visie hebben uitgewerkt: Deventer, Gennep, Maastricht, Súdwest-Fryslân en Zwolle. Vijf aandachtspunten voor een gezonde visie.

Diverse natuur- en tuinorganisaties doen een oproep aan gemeenten om meer aandacht aan groen te besteden in de verkiezingsprogramma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2022. In het manifest 'Iedereen Heeft Recht Op Een Groene Leefomgeving!' bieden zij ondersteuning aan om de partijprogramma’s groene handen en voeten te geven.

Mensen met een lage sociaaleconomische status wonen niet altijd in de meest groene en gezonde wijken. Daar kunnen gemeenten iets aan doen. In de nieuwe Omgevingswet die op 1 januari 2022 in werking gaat, wordt gezondheid expliciet benoemd. Gemeenten hebben grote vrijheid om zelf invulling te geven aan de uitwerking daarvan. Dat geeft ruimte om aan te sluiten op lokale opgaven en te komen tot een maatwerkaanpak.

Als je in deze tijden met een familielid, vriend(in) of collega afspreekt voor een wandeling is een park in de buurt niet zelden onderdeel van de tour. In die gesprekken gaat het altijd over corona. In die gesprekken wordt de link tussen corona en park slechts zelden gelegd. Toch is die er wel degelijk. ‘Dat kan, nee moet, gepaard gaan met verdichting van steden. ‘De stad moet zorgdragen voor meer en ruimer woonomgevingsgroen waar de ontmoetingsfunctie centraal staat,’ schrijft Jos Gadet. ‘En dat betekent weer dat hoogbouw een belangrijke rol gaat spelen in de vergroening van de stad.’

Stijgende zeespiegel, smeltende gletsjers: de gevolgen van de klimaatverandering worden overal ter wereld steeds zichtbaarder. In het afgelopen decennium heeft EcoShape verschillende Building with Nature projecten in Europa (vooral in Nederland) en Zuid-Oost Azië ontworpen, gerealiseerd, gemonitord en onderzocht. Deze projecten laten zien dat het mogelijk is om Nature Based Solutions op grotere schaal te realiseren. Deze oplossingen bieden naast duurzame en veilige kustverdediging ook ecologisch rijke en veerkrachtige landschappen, waarin het prettig leven, werken en verblijven is. Deze eigenschappen maken Building with Nature dé methode voor klimaatadaptatie en -mitigatie. In het boek Building with Nature : creating, implementing and upscaling Nature-based Solutions brengt EcoShape de auteurs in gesprek met experts en stakeholders om verschillende methodes en lessons learned over Building with Nature te bespreken. Ook mogelijke barrières die toepassing in de weg staan en oplossingen komen aan de orde. Het illustreert aan de hand van verschillende landschappen welke concepten mogelijk zijn en verbindt deze met de aanwezige ecologische, economische en sociale systemen. Leonardo Marchese, (landschaps) architect bespreekt het boek.

In duurzame gebiedsontwikkeling komt gezondheid steeds nadrukkelijker in beeld. De vergrijzing, zorgkosten, welvaartsziekten, ze nemen allemaal toe. Strategisch adviseur Agnes Franzen laat zien wat de mogelijkheden van gebiedsontwikkeling zijn om bij te dragen aan de gezondheid van bewoners.

n de onlangs gepresenteerde Actieagenda Wonen ligt volgens Flip ten Cate en Ben Kuipers te veel nadruk op snel en veel woningen bouwen. Daarom vragen zij namens ontwerpend Nederland om meer aandacht voor ruimtelijke kwaliteit. Want: “Wie dertig jaar terugkijkt ziet de schitterende voorbeelden waaruit blijkt dat we het kunnen, maar ook de ongelukken waartoe het haastig oplossen van een als zeer urgent ervaren probleem kan leiden.”

De druk op de schaarse Nederlandse ruimte schreeuwt om een integrale aanpak, waarbij verschillende thema’s samenkomen. Maar het antwoord is niet makkelijk en impopulair. Keuzes gaan dwars door de bureaucratische kokers heen. Geurt van Randeraat, gebiedsontwikkelaar en partner bij SITE Urban Development, komt met zeven te nemen stappen voor ontkokering.

Op 1 april gaat de vijfde Landschapstriënnale van start. Plaats van handeling is het in oprichting zijnde Van Gogh Nationaal Park in de provincie Noord-Brabant. Onder het thema ‘High Green -Innovating the Landscape’ worden tien concrete, internationaal relevante landschappelijke opgaven die spelen in de regio uitgelicht. Deze opgaven zijn door lokale partijen, in samenwerking met experts, bewoners en andere betrokkenen rondom het landschap omgezet in tien Landschapslaboratoria. Tijdens de manifestatie worden oplossingen verkend, opgaven gecombineerd en duurzame landschappen ontworpen, zo luidt de belofte. “Actuele opgaven zoals klimaatverandering, energietransitie, verstedelijking, nieuwe vormen van landbouw en de toename van het toerisme zullen onze natuur- en cultuurlandschappen rigoureus veranderen”, stelt Marco Vermeulen, curator van de Landschapstriënnale. “Maar over hoe we die veranderingen in goede banen leiden, over hoe we ondanks de impact van die vraagstukken tot aangename en leefbare landschappen kunnen komen, bestaat nog geen consensus.”

Het programma Tegenlicht van VPRO wijdt een aflevering aan ‘woonpioniers’, ‘Wonen buiten de box’, die in de huidige wooncrisis creatieve en duurzame oplossingen zoeken. In de aflevering, 21 maart zowel online als op tv te zien, komen initiatieven als Steenvlinder, WikiHouse en Minitopia in 's-Hertogenbosch aan bod.

Waardengedreven ontwerpen en bouwen is steeds meer in opkomst. Daarbij staat niet meer de korte-termijnwinst voorop, maar de duurzame waardeontwikkeling die gecreëerd wordt door het welzijn van de gebruiker centraal te stellen. In de online BNA-sessie Geluk & gezondheid (d.d. februari 2021) in de gebouwde omgeving vertelden Pim van der Ven van Juli ontwerp, Nicole Maarsen van Syntrus Achmea en Yvonne van Mierlo van Blauwhoed hoe zij samenwerken in projecten waarbij geluk en gezondheid van de gebruiker uitgangspunt is. De sessie is terug te zien.

Bouwers, banken, ontwikkelaars en natuur- en milieuorganisaties maken zich zorgen over de leefbaarheid van steden en het verlies van biodiversiteit. De organisaties zien volop kansen om steden en dorpen te vergroenen, zodat natuur meer ruimte krijgt. Bouwen met natuur zou vastgelegd moeten worden in de wet. Hun gezamenlijke pleidooi staat in het manifest Bouwen voor Natuur.

De duurzame ontwikkeling van gebieden staat niet alleen voor energieneutraal, circulair, natuurinclusief en klimaatadaptief, het is tegenwoordig ook gericht op de fysieke en mentale gezondheid van de gebruikers. De voortdurende pandemie onderstreept het belang hiervan. Gezondheid is een relatief nieuw onderdeel van duurzame gebiedsontwikkeling. Tijdens het sLIM webinar op 17 februari werd aan de hand van de casus Bajes Kwartier in Amsterdam duidelijk dat experimenteren in Living Labs helpt om gezondheid te integreren in de gebiedsontwikkelingspraktijk. Een verslag

Er zijn in Nederland nog geen banlieus of getto's. Maar ook Nederlanders trekken zich - uit eigen beweging of omdat ze niet anders kunnen - steeds vaker terug in homogene wijken. Dat gaat ten koste van de sociale veerkracht in de samenleving, stelt Dries Zimmermann, planoloog bij de gemeente Rotterdam. Voor zijn studie tot Master City Developer beschrijft hij in een essay zijn observaties én geeft hij drie adviezen om via gebiedsontwikkeling de sociale veerkracht weer te vergroten.

Monique Peperkamp is op dit moment bezig met haar PhD onderzoek bij de Amsterdam School for Cultural Analysis (ASCA). Ze studeerde kunstgeschiedenis aan de UvA en is werkzaam geweest als docent en kunstenaar. In haar onderzoek kijkt ze in het licht van de ecologische catastrofe naar kunst die zich bezighoudt met de relatie tussen natuur en cultuur. Dit doet ze mede aan de hand van cultuurgeschiedenis en filosofie. Mister Motley ontwikkelde afgelopen september het project LAND samen met ArtEZ Studium Generale. Voor deze samenwerking spreekt men met kunstenaars, denkers en schrijvers over de relatie tussen land, eigendom en klimaatafbraak. Lieneke Hulshof sprak met Peperkamp over haar artikel ‘Ecological Time: Natures that Matter to Activism and Art‘. n het artikel spelen twee werken van kunstenaar Melanie Bonajo een belangrijke rol. Wat is de kracht van Bonajo als het aankomt op het gesprek over de wereld die steeds harder gebukt gaat onder onze ecologische voetafdruk?

Minister Ollongren stuurde op 26 februari de Eerste Kamer een brief over de uitwerking van de roadmap Route2022. In de roadmap Route2022 zijn de activiteiten die nodig zijn voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet in beeld gebracht. De Tweede Kamer heeft een afschrift van deze brief gekregen. De kaart brengt de activiteiten die nodig zijn voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet in beeld. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet en de kosten van de wet blijven knelpunten. Gaan we weer uitstellen, vraag Nick Boeske zich af.

Niet de fysieke functies, maar de manier waarop mensen gebruik maken van gebieden moet centraal komen staan in het debat over de sociaal duurzame stad. Céline Janssen legt op basis van haar promotieonderzoek uit wat dit betekent voor gebiedsontwikkeling. “Dit is ingewikkeld, maar wel een manier om verder te komen dan sociale duurzaamheid alleen in termen van fysieke leefbaarheid van een gebied te interpreteren.”

Elk jaar dumpen we wereldwijd maar liefst 2,12 miljard ton afval, dat stijgt de komende decennia met 70 procent. Natuurlijk heeft niet alleen de consument schuld, óók de producent, en óók de ontwerper. De befaamde Canadese ontwerper Bruce Mau zegt het treffend: "Design got us into this mess, now it needs to take us out of it." Het is dus tijd voor totaal iets anders, vindt Richard van der Laken, ontwerper en creative director leider van What Design Can Do. Hij stelt dat de ontwerpgemeenschap leiding moet nemen, hun opdrachtgevers dient te wijzen op hun verantwoordelijk en massaal haar creatieve potentieel inzet.

Het Rijksmuseum heeft een BREEAM-NL In-Use duurzaamheidscertificaat ontvangen met een ‘outstanding’ beoordeling (5 sterren). Hiermee is het Rijksmuseum het eerste museum ter wereld dat voor het beheer van een bestaand gebouw de hoogste haalbare score krijgt. BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Deze internationale certificeringsmethode voor duurzaamheid beoordeelt onder meer het gebruik van energie, water en afval. Duurzaamheid staat bij steeds meer musea op de agenda en een aantal zijn net als het Rijksmuseum BREEAM-NL In-Us-gecertificeerd.

Bij duurzame gebiedsontwikkeling gaat het uiteindelijk om het creëren van een prettige leefomgeving. Strategisch adviseur Agnes Franzen en onderzoeker Tom Daamen laten zien dat een afgewogen programma in een gebiedsontwikkeling geen vanzelfsprekendheid is. Zij reiken zowel instrumenten als denkrichtingen aan voor gebiedsontwikkeling die oog heeft voor People, Planet én Profit

Er doen zich structurele knelpunten voor in het aardgasvrij maken van Nederland die extra aandacht vragen op rijksniveau. Worden die knelpunten niet aangepakt, dan zal het aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving lastig het gewenste tempo bereiken. Dat blijkt uit onderzoek door het Planbureau voor de Leefomgeving, dat betrokkenen interviewde bij veertien voorloper-wijken in de transitie naar aardgasvrij.

Het leven in de stad gaat gepaard met vele uitdagingen. Sociale ongelijkheid, duurzame transitie, huizentekorten; allemaal problemen die niet vanuit één sector op te lossen zijn. Om uit te zoeken hoe deze uitdagingen optimaal kunnen worden aangepakt, zijn samenwerkingen tussen verschillende partijen nodig. Een publiek-private samenwerking (pps) is hier een voorbeeld van, maar ook living labs zijn in veel steden in ontwikkeling. Het Urban Living Lab in Breda probeert stedelijke problemen op te lossen door het gesprek aan te gaan met verschillende partijen. Dit netwerk is vanaf de grond opgebouwd en moet een voedingsbodem zijn voor onder andere onderwijsinnovatie. ScienceGuide sprak met Marcel Kesselring, docent bij de opleiding Communicatie van Avans Hogeschool in Breda en kwartiermaker van het Urban Living Lab Breda

Kunst en cultuur dragen bij aan levendige en aantrekkelijke wijken. Maar wat is nodig om broedplaatsen, cultuurhuizen en creatieve hubs te laten slagen en zo toegevoegde waarde te hebben voor gebiedsontwikkeling? Marketingstrateeg Rinske Brand maakt duidelijk wat stadmakers, overheden en ontwikkelaars moeten doen om dit mogelijk te maken. “Durf los te laten en geef de community de ruimte.”

Na de gloeilamp en de halogeenlamp gaat per 1 september 2021 de fameuze TL-buis in de ban. Veel TL-lampen voldoen namelijk niet aan de efficiëntie-eisen van de in 2019 gepubliceerde herziene Europese Ecodesign-maatregel. Net als bij de andere uitgefaseerde lichtbronnen is ledverlichting een logisch alternatief, ook voor musea. Musea gebruiken TL-buizen vaak om daglicht te simuleren of ze worden toegepast als algemene verlichting in werkruimtes. Er zijn ook kunstenaars die TL-buizen in hun installaties hebben verwerkt. Er kan dus een probleem ontstaan als kapotte buizen aan vervanging toe zijn en er geen TL-buis meer te koop is. TL-buizen kun je vervangen door ledbuizen, maar de TL-armaturen moeten daarvoor worden aangepast en de installatie opnieuw gekeurd. Ook de lichtverdeling van led is anders waardoor de efficiëntie, lichtkwaliteit en het comfort waarschijnlijk niet optimaal zijn. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed raadt daarom aan om, als de TL-installatie toch aan verbetering of vervanging toe is, over te stappen op led-armaturen of ledpanelen

Wereldwijd zorgt verstedelijking steeds vaker voor grote druk op stadsnatuur. Het aantal inwoners groeit, maar het groen groeit niet mee. De Green Space Factor is een rekenmethode die steeds vaker wordt ingezet om de natuur in de stad te kwantificeren en te laten groeien. Ook Londen wil de factor introduceren, maar is beducht voor valsspelers en een te belangrijke rol voor cijfers.

In ‘Stadverlaters & Nieuwe Ruralen’ komen jongeren aan het woord die het platteland verkiezen boven de stad. De publicatie van een onderzoek van Pop-Up City beschrijft de afweging tussen het drukke, dure en vaak egocentrische stadsleven en rustige, ruimtelijke, sociale en betaalbare platteland. De claims dat het tij zich lijkt te keren in het voordeel van het platteland en dat het platteland daar ook van profiteert, maken de auteurs, volgens Hans-Hugo Smit, nergens in het boek waar. Maar de kwalitatieve beschouwingen en de leuke interviews met ‘nieuwe ruralen’ maken het toch lekker lockdown-leesvoer voor gebiedsontwikkelaars in stad en land.

Met het Dutch Designers Jaarboek van de BNO als aanleiding werd op Design Digger LIVE #6 ingezoomd op de veranderkracht van ontwerp. Het gesprek vanuit Pakhuis de Zwijger op 8 februari met vijf ontwerpers had als focus duurzaamheid en ontwerp voor sociale vraagstukken als eenzaamheid.

Begin februari kwamen de deelnemers van FoodLab teeltondersteunende voorzieningen (tov) voor de tweede keer bijeen. Niet zoals gepland op een erf in Zundert, maar wegens coronamaatregelen online. Met de basiskennis over aardbeienteelt op zak was aan de deelnemende ontwerpers gevraagd een korte pitch voor te bereiden met daarin hun eerste ideeën. Die liepen uiteen van vernieuwende abstracte denkbeelden tot bijna-tastbaar voor te stellen concepten. Telers zijn op zoek naar een beter imago en de ontwerpers dagen hen uit; zijn ze bereid aanpassingen op hun bedrijf te doen om dat te bereiken? En zijn de gedroomde aanpassingen realistisch? Een verslag.

De bouwsector en gebiedsontwikkeling kunnen in de omslag naar een duurzame, circulaire economie een essentiële rol spelen, stellen hoogleraar Ellen van Bueren en onderzoeker Jolien Kramer. Ze inventariseren de hobbels en bijbehorende oplossingen. “Mogelijk kunnen we van de energietransitie leren hoe het níet moet.”

Ballast Nedam Development ontwikkelt in Rotterdam Tuinbuurt Vrijlandt, een nieuwe inbreidingswijk met 290 woningen. Eind 2021 start de bouw. Femke Jochems (Vogelbescherming Nederland), Jasper Nijveldt en Joep Meijer (Karres en Brands landschapsarchitectuur en stedenbouw) en Maarten Wittens (Ballast Nedam Development) vertellen over natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen op een financieel haalbare manier. Neem bijvoorbeeld een stadsecoloog in de arm.

Zonder extra geld en bevoegdheden gaat het de veertig middelgrote gemeenten niet lukken om tot 2030 genoeg wijken van het aardgas af te halen en met een duurzamere bron te verwarmen. "De huidige middelen en instrumenten zijn simpelweg niet toereikend", waarschuwt stedennetwerk G40. Daar maken steden als Eindhoven, Alkmaar, Amersfoort, Tilburg en Maastricht deel van uit. De G40-gemeenten doen nu een appél op de landelijke politiek. Na 17 maart wordt er een nieuwe kabinet geformeerd. Landelijk moet commitment over het van aardgas afhalen duidelijk worden bevestigd. Ook moeten de formerende partijen afspraken maken over extra middelen voor gemeenten en bewoners en over regelgeving die gemeenten in staat stelt aardgas uit te faseren.

Nederland zal de komende jaren miljarden euro's extra moeten investeren in het elektriciteitsnetwerk om de ambities op het gebied van duurzame energie waar te maken. De consument kan een hogere elektriciteitsrekening tegemoetzien, zo wordt duidelijk uit een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Volgens het PBL valt verder nog niet met zekerheid te zeggen of het gaat lukken om in 2030 de hoeveelheid zonne- en windenergie op te wekken die is afgesproken in het Klimaatakkoord.

Terwijl steden voor steeds meer mensen onbetaalbaar zijn, krimpen de dorpen. Beide problemen zijn op te lossen door te investeren in het platteland, stelt TU Delft-promovendus Maarten Koreman. "Het kan best iets minder met de vele ministeries, overheidsorganisaties, cultuurinstellingen en universiteiten in de grote steden."

De eerste Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER 2021) schetst de voortgang van de transitie naar een circulaire economie in Nederland. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) schrijft dit rapport op verzoek van het kabinet, dat streeft naar een volledig circulaire economie in 2050. De 'volledig circulaire economie' is nog lang niet in zicht. Het PBL maakt in een rapport duidelijk dat het vooralsnog ook niet de goede kant opgaat. Het Nederlandse grondstoffengebruik zou fors moeten dalen, maar de afgelopen tien jaar is nauwelijks iets veranderd. Volgens het PBL is het beleid te veel gericht op vrijwilligheid. De ICER zal eens in de twee jaar verschijnen en wordt in samenwerking met andere kennisinstellingen gemaakt

De CDA, PVDA, D66, GroenLinks en Partij voor de Dieren roepen in hun verkiezingsprogramma’s op tot meer stadsparken. Maar het ene park is het andere niet. Wat maakt een stadspark aantrekkelijk? Stadszaken sprak met experts in dit vakgebied. Berdie Olthof (Feddes/Olthof Landschapsarchitecten), Kyra Kuitert (Bureau KM en auteur van het handboek ‘Prettige Plekken’) en Egbert Roozen (directeur van Branchevereniging VHG) komen allemaal tot dezelfde conclusie: een stadspark aanleggen is maatwerk. Toch zijn er enkele voorwaarden waar elk stadspark aan zou moeten voldoen.

Het thema het Fashion + Design Festival Arnhem dit jaar is ‘purpose’ en de deelnemers zullen opzoek gaan naar een nieuwe vorm van zingeving door middel van design. Denk bijvoorbeeld aan de rol van consumptie in ontwerpen. nieuwe vormen van repurposing en nieuwe vormen van genderneutraliteit. Om het thema vorm te geven heeft het festival diverse ontwerpers aangetrokken. Zo zijn de volgende namen al bevestigd: Sjaak Hullekes, Sarah Aphrodite, Jef Montes, Elsien Gringhuis, Mirte Engelhard, Fraenck, Erik Stehmann, Lenneke Wispelwey, Saskia van Drimmelen, Living Colour Collective en Pascale Gatzen. FDFA gebruikt voor het festival de tien dimensies van Kabbala om de veranderende focus van materieel naar immaterieel geluk en zingeving vorm te geven. Deze dimensies refereren naar consumptie, gelijkheid, ratio, emotie, empathie en zijn afgeleid van de Boom des Levens uit de Kabbalistische leer. De zevende editie van het Fashion + Design Festival Arnhem vindt van 4 juni tot en met 4 juli plaats. De organisatie zet een volledig corona-proof editie op poten.

Op 18 januari heeft de Europese Commissie de ontwerpfase van het nieuwe Europese Bauhaus-initiatief gelanceerd, dat eerder door president Von der Leyen in haar State of the Union-toespraak voor 2020 werd aangekondigd. Het Nieuwe Europese Bauhaus is een ecologisch, economisch en cultureel project, gericht op het combineren van design, duurzaamheid, toegankelijkheid, betaalbaarheid en investeringen om het Europese Green Deal te helpen realiseren. De kernwaarden van het New European Bauhaus zijn duurzaamheid, esthetiek en inclusiviteit. Het doel van de ontwerpfase is om via een co-creatie proces het concept vorm te geven ideeën onderzoeken, de meest urgente behoeften en uitdagingen identificeren en geïnteresseerde partijen met elkaar verbinden. Als onderdeel van de ontwerpfase zal de Commissie dit voorjaar de eerste editie van een Nieuwe Europese Bauhaus-prijs lanceren

De Gezonde Stad Index 2020 laat zien dat Groningen op gezondheid veruit het beste scoort van alle 20 onderzochte grote Nederlandse steden. John Boon, hoofd landschapsarchitectuur en groene stad bij Arcadis, raadt andere steden aan gezondheid centraal te stellen in beleid en vooral actie te nemen om de leefomgeving in hun gemeenten gezonder te maken.

Op 12 januari lanceerde What Design Can Do een wereldwijde design competitie voor radicale oplossingen voor het afvalprobleem. Dat gebeurde in zeven wereldsteden. De No Waste Challenge, de derde Climate Action Challenge in samenwerking met de IKEA Foundation sluit op 1 april. Winnaars krijgen 10.000 euro aan financiering en toegang tot een, samen met Impact Hub vormgegeven, ontwikkelingsprogramma van twaalf maanden om hun ideeën te realiseren.

Next Nature Network is een internationaal netwerk van denkers en doeners dat steun krijgt van leden uit 44 landen. Het netwerk streeft ernaar een debat op gang te brengen over de toekomst in het hier en nu, en de rol die natuur en technologie hierin speelt. In de kunstprojecten, die de hele wereld rondgaan, vermengen oude waarden zich met nieuwe ideeën over hoe mens en natuur zich tot elkaar kunnen verhouden. Voor het Future Lab for design & technologie, gevestigd in het Evoluon, Eindhoven,  heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een bijdrage gegeven voor de komende vier jaar om deze visie verder te ontwikkelen. Esther van Rosmalen sprak met oprichter, kunstenaar en filosoof Koert van Mensvoort. Het museum moet de samenhang tussen mens en natuur tonen. "Het Evoluon is een ruimteschip, de aarde is het moederschip", zegt Van Mensvoort tegen het NRC.  "Ik zie het Evoluon als een ruimteschip dat is geland om ons te leren hoe we een betere bemanning kunnen zijn van moederschip aarde."

De gemeente Boekel heeft voor het buitengebied al enige jaren een omgevingsplan. Iedere bewoner van dat buitengebied kan thuis met één druk op de knop zien wat er voor zijn specifieke locatie wel en niet kan en welke wetten en regels er gelden. Voor de dorpskommen bestaat die mogelijkheid nog niet en daar wil Boekel nu een einde aan gaan maken. Inmiddels is voor 2021 en voor 2022 jaarlijks een budget van 150.000 euro gereserveerd. Een groot deel van dat geld zal opgaan aan het digitaliseren van alle plannen. De gemeente wil eind 2025 één onherroepelijk omgevingsplan hebben voor de gehele gemeente. Alle Nederlandse gemeenten krijgen de komende jaren te maken met de Omgevingswet. Die wet zou eigenlijk in januari 2021 van kracht worden. Dat is inmiddels met een jaar uitgesteld. In die wet is bepaald dat gemeenten tot uiterlijk 31 december 2029 de tijd hebben om een definitief omgevingsplan vast te stellen.

De silo's op de Tramkade in ’s-Hertogenbosch zijn mooi, maar een échte functie hebben ze niet meer. Maar wat nou als je erop kan wonen? En als ze letterlijk voor energie zorgen? Volgens Michael Bol van Buro Kade is dat zeker niet ondenkbaar. ,,Maar we hebben 21 silo's op het terrein", zegt Bol. ,,En met die 21 zouden we in potentie vijfhonderd woningen kunnen voorzien van energie. Soms roepen mensen van 'we stoken niet voor de buren!’, maar wij willen juist wél stoken voor de buren.” Het onderzoek werd door Buro Kade op 11 december gepresenteerd tijdens de ‘Toekomst is Nu-Marathon’ dat het bureau organiseerde. Daarin kwamen experts aan bod over hoe onder andere de toekomst van energie eruit gaat zien. Een ander idee van Bol dat tot de verbeelding spreekt, is de plaatsing van studentenwoningen óp de silo's. Hij bracht de ideeën een aantal weken geleden al ter sprake bij de Bossche gemeenteraad. Ook vanwege de toekomstplannen die de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft. Er worden namelijk honderden woningen gebouwd in het gebied die dus zouden kunnen profiteren van de silo’s.

Op 4 december verscheen de publicatie ‘Minitopia, ruimte voor je woonwens’. Het boek gaat over de vrijheid om je eigen woonwens te realiseren en laat zien hoe nieuwe woonvormen in de praktijk tot stand komen. Minitopia experimenteert met nieuwe woonvormen in Poeldonk, ’s-Hertogenbosch. Initiatiefnemers Tessa Peters en Rolf van Boxmeer van de stichting Rezone schreven over hun ervaringen met Minitopia, waar dromers en doeners elkaar ontmoeten. Gerrit van den Hoven sprak met ze. O.m. over de relatie met de gemeente ’s-Hertogenbosch, over de diversiteit van de bewoners, over bouwvoorschriften en de Rezone projecten in Sprang-Capelle, Roosendaal en Eindhoven-Noord.

Teeltondersteunende voorzieningen zijn nodig voor de economische vitaliteit van het platteland, maar hebben impact op de ruimtelijke kwaliteit en recreatieve- en landschappelijke waarden van een gebied. Kunstloc Brabant, Rewin, Fruitport West-Brabant, ZLTO en diverse projectpartners vonden het tijd om te kijken naar de mogelijkheden en onmogelijkheden.  Daarvoor zijn de samenwerkende partijen een nieuw foodlab gestart waarin ontwerpers, telers en toeleveranciers bekijken wat de uitdagingen, kansen en mogelijke innovaties zijn van teeltondersteunende voorzieningen.

Het praktijkonderzoek 'Hitte richtlijnen' biedt gemeenten drie concrete ingrepen om de openbare ruimte hittebestendig in te richten. Er moet genoeg groen zijn om verdamping te laten optreden en de gemiddelde luchttemperatuur te beperken, het groen moet voor iedereen op loopafstand liggen, en de looproutes naar stedelijke voorzieningen moeten genoeg schaduw hebben. Het onderzoek is een samenwerking van de Hogeschool van Amsterdam, TAUW, het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie en de gemeenten Breda, Den Haag, Eindhoven, Groningen, Nijmegen en Utrecht. Het is een vervolg op het in mei verschenen onderzoek De Hittebestendige Stad. Met het onderzoek hebben gemeenten een concrete houvast voor de invulling van bomen en groen.

Gedeputeerde Staten van Drenthe hebben de nieuwe subsidieregeling ‘Podium Platteland 2.0’ vastgesteld. Met deze regeling wil Gedeputeerde Staten de leefbaarheid in Drenthe versterken door culturele projecten. Thema’s als armoede, eenzaamheid en laaggeletterdheid komen met ‘community art’ onder de aandacht. De regeling loopt van 1 januari 2021 tot en met 31 december 2024. Sinds 2012 werken kunstenaars in de culturele programma’s ‘Kreatief met Krimp’ en ‘Podium Platteland’ aan bijzondere kunstprojecten op ongewone locaties. Vanaf 2021 ligt de focus van de nieuwe regeling nog meer op maatschappelijke thema’s en stimuleert de provincie samenwerking tussen maatschappelijke organisaties en cultuurmakers. Hierdoor ontstaan kunstprojecten die zijn geïnspireerd door de locatie en maatschappelijke opgaven rond die plek.

In ecodorp Boekel zijn drieëndertig volwassenen de wereld aan het redden van klimaatverandering en doorgeschoten individualisme. Met de klimaatadaptieve woningen en een schone-energiecentrale met basaltaccu. De Volkskrant sprak met betrokkenen.

Op 1 december heeft de Tweede Kamer over een aantal moties rondom de Omgevingswet gestemd. Eén van de aangenomen moties roept op tot het indienen van het Koninklijk Besluit (KB), de laatste stap waarmee de voorgenomen datum van inwerkingtreding definitief wordt. De afgelopen jaren zijn alle onderdelen van de Omgevingswet behandeld in beide Kamers. Het sluitstuk van de behandeling van het wettelijk stelsel is de voorhang van het KB. Het KB stelt de definitieve inwerkingtredingsdatum van de Omgevingswet vast. De motie Regterschot riep de regering op het KB nog deze maand voor de hangen, zodat de Tweede Kamer op korte termijn kan instemmen met de voorgenomen datum op 1 januari 2022. Dit geeft gemeenten duidelijkheid bij hun laatste voorbereidingen voor de inwerkingtreding. Op dit moment is nog niet bekend wanneer de minister het KB daadwerkelijk gaat voorhangen in de Kamer. Ook de Eerste Kamer moet instemmen met het inwerkingtredings-KB. Twee andere moties die zijn aangenomen gingen over de kosten die de invoering van de Omgevingswet met zich meebrengt. De motie Smeulders verzoekt de regering om de wet budgetneutraal in te voeren en de motie Van Eijs roept op om zorg te dragen voor voldoende middelen voor de invoering van de wet. Deze beide moties van de Tweede Kamer onderschrijven de motie die door de leden van de VNG is aangenomen tijdens de ALV van 25 september. Het uitgangspunt van deze motie is dat de VNG het Rijk oproept extra middelen beschikbaar te stellen als blijkt dat de Omgevingswet niet budgetneutraal ingevoerd kan worden. Hieraan ligt een lopend onderzoek ten grondslag.

De Verenigde Naties hebben in 2015 de grootste maatschappelijke vraagstukken op aarde in kaart gebracht: de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (of: Sustainable Development Goals, kortweg: SDG’s). Deze doelen dienen in 2030 te zijn behaald. De urgentie is dus groot. Ook de filantropie draagt – al dan niet bewust – bij of kan bijdragen aan het verwezenlijken van de SDG's. De filantropische sector werkt immers op een breed maatschappelijk terrein. De diversiteit aan filantropische instellingen is groot, zowel wat betreft het bestedingsbeleid als de werkwijze. Dus er is altijd wel een verband te leggen met een of meerdere van de 17 SDG’s. Altijd? Er zijn twijfels of ook cultuurfondsen bijdragen aan de SDG’s. Want wat draagt de restauratie van een kerkorgel bij? Een balletvoorstelling? Of een tentoonstelling van moderne kunst? Inderdaad komt in de beschrijvingen van de duurzaamheidsdoelen het woord ‘kunst’ niet voor. Wel wordt op diverse plekken expliciet gerefereerd aan ‘cultuur’ en ‘erfgoed’. Kees Kaffka en Luuk van Term zien drie invalshoeken hoe kunst en cultuur verband houden met de SDG’s.

Digitalisering en technologisering veranderen de komende jaren regio’s, steden en dorpen in de hele wereld en dus ook in Nederland. Om in te spelen op deze transitie, ondertekenen staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, minister van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat en minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid op 3 december 2020 de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’. Dit doen zij samen met bestuurders van 16 gemeenten en 2 provincies, een waterschap, 15 bedrijven en 14 maatschappelijke organisaties. De komende twee jaar pakken de partners twaalf complexe vraagstukken op om de smart city verder te brengen. Doel : de smart city moet democratisch zijn én bijdragen aan oplossen van de grote opgaven.

Groningen, Nijmegen en Maastricht zijn opeenvolgend de gezondste steden van ons land. Dat concludeert ingenieursbureau Arcadis. Voor de Gezonde Stad Index 2020 bracht het bedrijf voor twintig gemeentes in kaart hoe zij scoren op het gebied van gebouwde omgeving, buitenruimte, mobiliteit, milieu en gemeenschap.

De Nederlandse landbouw staat op een keerpunt. Steeds meer mensen beseffen dat het echt anders moet: duurzamer, met meer aandacht voor biodiversiteit, dierenwelzijn en het landschap. Op initiatief van Berno Strootman, Rijksadviseur voor het Landschap, verschijnt het boek Boer Doet Leven, Portretten van landschapsboeren. In het boek tonen twintig landschapsboeren dat het mogelijk is om tegelijkertijd voedsel en een aantrekkelijk landschap te produceren.

Met de pilot projecten van het Programma Creatieve Industrie in Eindhoven wordt het onderzoek en experiment opgezocht. Het betreft projecten rondom een specifieke (maatschappelijke) vraag of behoefte, gedragen door partners die zich ook committeren aan doorontwikkeling. De projecten zijn voorbeeldstellend en op basis van evaluatie op te schalen naar andere omgevingen en regio's. Voor de open call Pitch-it! werd er gezocht naar projecten die een duurzame activiteit of oplossing bieden voor de uitdagingen van nu, met het oog op de generaties na ons. Concepten die zichzelf bewezen hebben op kleine schaal en nu klaar zijn voor de volgende stap. Er waren vele inzendingen, en op 10 november mochten de pitchers, na een intensieve digitale training door Steye van Dam, hun project digitaal pitchen voor een deskundige jury. Uiteindelijk werden 10 projecten positief beoordeeld , zij ontvangen een bijdrage voor de volgende stap binnen hun project.

Achterstandswijken ontstaan mede als de ruimte niet goed is geordend. Dus is het ook een taak voor de ruimtelijke ordening om een einde te maken aan achterstandswijken. Is er in deze redenering sprake van ruimtelijk determinisme? Welnee, schrijft planoloog Jos Gadet. Het kan beter.

Natuurinclusieve gebiedsontwikkeling moet niet alleen zorgen voor een goede leefomgeving voor mens en dier, het is ook een manier om gebieden klimaatbestendig te maken. Projectontwikkelaar Synchroon heeft biodiversiteit tot speerpunt van haar werkwijze gemaakt. Een gesprek met directeur Tobias Verhoeven en ontwikkelmanager Rosalie de Boer. “In gebiedsontwikkeling vormen voor ons het landschap en de natuur niet de invulling na stedenbouw, maar het startpunt.”

‘We waren een wereld gewend, we gaan over, we muteren naar een andere wereld’, schrijft techniek- en wetenschapssocioloog en filosoof Bruno Latour in Oog in oog met Gaia - acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime. Het beeld van de mens als gescheiden van de natuur heeft desastreus uitgepakt, zoveel is duidelijk. Latours visie ontvouwt zich echter niet als een romantische terugkeer naar de natuur. Hij gaat juist voorbij aan de gehele oppositie natuur/cultuur, en daarmee ook aan het onderscheid tussen subjecten en objecten. Waar het typisch modern is om aan de mens een onderscheidend handelsvermogen toe te schrijven, erkent Latour dat niet-menselijke entiteiten tevens actoren zijn: het idee van de mens dat als subject omringende objecten controleert en domineert wordt daarmee teniet gedaan. Latour ontving op 24 november de Spinozalens. In het kader daarvan organiseert De Ambassade van de Noordzee installaties, tentoonstellingen en lezingen. Wat maakt zijn denken zo belangrijk voor dit moment?

"Een goede omgevingskwaliteit" is naast veiligheid en gezondheid opgenomen in de maatschappelijke doelstelling van de Omgevingswet. Het is voor het eerst dan zo’n brede kwaliteitsdoelstelling zo centraal in een wet is opgenomen. Waar komt deze kwaliteitsdoelstelling vandaan? Hoe heeft zich het waarborgen van kwaliteit in de loop der jaren ontwikkeld? Onder de Omgevingswet krijgen gemeenten de opdracht om de zorg voor de omgevingskwaliteit naar eigen inzicht in te vullen. Hoe dienen gemeenten dit vorm te geven? Wat is de geschiedenis achter de ontwikkeling van het stelsel van omgevingskwaliteit, dat door invoering van de Omgevingswet weer een nieuwe fase ingaat? Adviseur bij Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Wim Mulder stelde samen met de VNG, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de ‘Handreiking adviesstelsel omgevingskwaliteit’ op.

Het Rijk presenteerde dit najaar de Nationale Omgevingsvisie, waarin het de ambitie toont om de grote opgaven waar Nederland voor staat in samenhang aan te pakken. Als deze integraal worden aangepakt, met oog voor de lange termijn, kan Nederland mooier en rijker uit deze operatie tevoorschijn komen. Dit vergt een actieve en voortvarende regie van het Rijk. Maar het Rijk is daar nu onvoldoende goed voor toegerust. Het opereert sectoraal en heeft te weinig kennis in huis, schrijven de Rijksadviseurs Berno Strootman, Daan Zandbelt en Rijksbouwmeester Floris Alkemade in het advies aan het Rijk. Het college pleit voor een volwaardig ministerie van Ruimte, dat als verbindend departement strategie aan uitvoeringskracht koppelt in nauwe samenwerking met andere beleidsdepartementen en de uitvoeringsorganisaties. Een zorgvuldige omgang met de schaarse ruimte in Nederland vraagt om een minister met een krachtige positie ten opzichte van de sectorale departementen, om integraliteit desnoods te kunnen afdwingen, aldus de adviseurs. In een memo toont het College van Rijksadviseurs met een aantal illustratieve voorbeelden dat het gebrek aan samenhangend rijksbeleid de samenleving elk jaar miljarden euro’s kost

Het Amsterdamse architectuurbureau GG-loop heeft een modulair bouwsysteem ontwikkeld in combinatie met parametrisch ontwerp-software en biofilische principes. Met het concept Mitosis streeft het bureau naar een regeneratieve, ‘herstellende’, gebouwde omgeving op alle schaalniveaus van stedelijke ontwikkeling. De huidige inspanningen om de negatieve gevolgen van gebouwen te beperken, schieten tekort, meent Giacomo Garziano, architect en oprichter van GG-loop. Naar zijn mening moet de gebouwde omgeving op een andere manier worden ontworpen en ingericht. Met Mitosis heeft zijn bureau de ambitie een architectonische oplossing te bieden, die ‘teruggeeft’ aan de planeet.

In de transitie naar grootschalige opwekking van hernieuwbare energie pleiten Annie van de Pas, Gerben de Vries en Rinske Scheifes van de Natuur en Milieufederaties voor vroegtijdige inpassing van natuur en landschap in de energiestrategieën. Met de juiste aandacht kan de natuur zelfs profiteren, menen zij

De coronacrisis biedt kansen voor het platteland, zo leest men in de media. Maar waaruit bestaan die kansen dan precies en hoe kunnen deze verzilverd worden? Platform31 ging hierover in gesprek met Dirk Strijker, landbouweconoom en emeritus-hoogleraar plattelandsgeografie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Strijker is van mening dat het veel beter gaat met het platteland dan velen vermoeden, maar dat het verre van zeker is dat corona leidt tot een trek er naar toe. Om de plattelandseconomie toekomstbestendig te maken, is het belangrijk dat randvoorwaarden voor economische activiteiten zoals bereikbaarheid en snel internet op orde zijn. Daarnaast is de toekomst van de landbouwsector een belangrijke puzzel, waarbij onder grote maatschappelijke druk gebalanceerd moet worden tussen ecologische en economische belangen.

Tweederde van alle grondstoffen en voedingsmiddelen die we aan de aarde onttrekken wordt uiteindelijk afval. Het staat er bijna terloops in het boek Wasted. When trash becomes treasure. In dit helder en gestileerde boek worden dertig internationale ontwerpstudio’s uitgelicht die recyclen en upcyclen als uitgangspunt hebben. Of eigenlijk zijn het dertig verschillende ontwerpmentaliteiten die worden beschreven aan de hand van korte interviews en volop beeldmateriaal, meent DesignDigger. Met drie studio’s uit Nederland: Sanne Visser, Super Local en Simón Ballen.

Studenten van de masters Neerlandistiek, Literatuur Vandaag en Nederlandse taal en cultuur: educatie en communicatie van de Universiteit Utrecht zijn een website begonnen over klimaatliteratuur. Met deze website proberen zij een bijdrage te leveren aan de klimaatgeletterdheid in Nederland. Op de site wordt literatuur besproken die een antwoord kan geven op vragen zoals: Hoe is er de afgelopen jaren gedacht en geschreven over de relatie tussen mens en natuur? Kan literatuur bijdragen aan het creëren van meer bewustwording en gedragsverandering met betrekking tot de klimaatcrisis? Hoe gaan de auteurs om met zoiets groots en ongrijpbaars dat de menselijke maat te boven gaat?

De Atlas van de Regio is een interactieve kaartviewer die middels thematische kaarten verschillende ruimtelijke ontwikkelingen en opgaven in beeld brengt. Waar worden bijvoorbeeld nieuwe woonwijken ontwikkeld? Op welke locaties staan veel windturbines? Waar liggen gebieden met een verhoogde kans op overstroming? En waar kunnen uiteenlopende opgaven slim met elkaar gecombineerd worden? De Atlas van de Regio biedt brede basisinformatie voor de afstemming van sectorale opgaven in gebieden en regio’s. “De Nationale Omgevingsvisie zorgt ervoor dat er veel meer aandacht is voor het regionale schaalniveau. Omgevingsagenda’s, regionale strategieën. Allemaal ruimtelijke opgaves die gemeente- en zelfs provinciegrenzen ontstijgen. Dat betekent dat er andere informatie nodig is om beslissingen te kunnen maken.”, zegt projectleider Kersten Nabielek van het PBL.

Afgelopen jaar hebben een groot aantal publieke en private organisaties zich samen met de culturele en creatieve sector gebogen over 10 grote maatschappelijke uitdagingen. De belangrijkste leeropbrengsten van het project IDOLS zijn gebundeld in een gelijknamig boekje dat op 11 november werd aangeboden aan minister van Engelshoven (OCW) die het programma mogelijk maakte. De problemen van morgen vragen om nieuwe inzichten en denkwijzen. Van biodiversiteit en obesitas tot inclusie en mantelzorg. De oplossingsgerichte denkkracht van de culturele en creatieve sector draagt nu al bij. Maar hoe die denkkracht beter kan worden gemobiliseerd, verdient meer aandacht. Juist daarover ging Project IDOLS* (Increasing Demand by Offering LearningS). Vooral de manier die meer recht aan de gecreëerde waarde doet stond centraal. Want dat was het doel van dit praktijkonderzoek: het vergroten van de taartpunt voor de culturele en creatieve sector door het organiseren en professionaliseren van opdrachtgeverschap. En een jaar na de start, blijkt dat relevanter dan ooit.

De verduurzaming van het Stadhuis in Eindhoven heeft de Cobouw Duurzaamheid Award gewonnen. De jury was onder de indruk van de manier waarop met schaarse financiële middelen en beperkte tijd toch de hoge ambities konden worden waargemaakt. Een voorbeeld voor andere projecten, aldus de jury. Wethouder Rik Thijs laat weten dat hij hoopt dat de prijs anderen inspireert ook ‘duurzame keuzes te maken'. Eindhoven gaat verder met dezelfde werkwijze ook andere panden opknappen en verduurzamen, aldus Thijs.

In een 8-delige reeks online talks bekijken de World Design Embassies (Rethinking Plastic, Circular & Biobased Building, Water, Health, Mobility, Food en Safety) en Pakhuis de Zwijger samen met ontwerpers, experts en partners de wereld van morgen en onderzoeken ze de rol van design in het ontwikkelen van deze nieuwe vergezichten. Bij de Embassy of Circulair and Biobased Building gaat het over bouwen met eieren, popcorn, paddenstoelen en zeewier. Met materialen uit de natuur dus, die ook weer terug kunnen naar de natuur. Of naar het productieproces. Dat vraagt vanzelfsprekend wel om andere methodes van ontwerpen. De vraag die bleef hangen na het creëren van het imposante bouwwerk The Growing Pavilion in 2019, was: kun je er ook daadwerkelijk een woning mee maken? Het antwoord daarop is The Exploded View. In deze interactieve installatie zijn toepassingen, methodieken en materialen van vandaag, morgen en overmorgen verwerkt. Online talk op 12 november.

De toestroom aan spullen bij kringloopbedrijven is enorm. Veel daarvan blijft onverkocht. Met een jaarlijkse inzameling van 2,8 miljoen kilo aan goederen is Stichting Kringloopbedrijf Het Warenhuis in Leiden één van de grootste van Nederland. Veel van deze spullen blijken van een te lage kwaliteit en moeten worden afgevoerd of worden zelfs vernietigd. Dit kan anders, vinden Popma ter Steege Architecten en Buro Bordo. Zij zien wegen naar een nieuwe manier van hergebruik, waarbij zij zich vooralsnog concentreren op vier reststromen: glas, textiel, keramiek en spaanplaat. Bij het kringloopbedrijf gebruiken vier ontwerpers, Jurgen Bey, Nienke Hoogvliet, Max Lipsey en Fraser McPhee, deze overschotten als grondstof voor nieuwe producten.

‘’ Wij constateren bezorgd dat de titel New European Bauhaus inherent niet inclusief is. De grote culturele invloed en korte levensduur van slechts 14 jaar (1919-1933) maakten van het Bauhaus een voornamelijk westerse en eurocentrische legende. Bauhaus wordt gezien als het toppunt van modernisme; een kritische lezing van moderniteit verbindt het Bauhaus echter onvermijdelijk aan een verleden van kolonialistisch extractionisme en een toekomst van industrieel kapitalisme. Uw projecttitel is zowel westers als eurocentrisch van toon, en draagt de nalatenschap van een problematische historische context “.Ursula von der Leyen, de president van de Europese Commissie, heeft plannen aangekondigd om een nieuw Europees Bauhaus te ontwikkelen dat als drijvende kracht zal dienen om de Europese Green Deal tot leven te brengen. Het doel is om een culturele beweging te leiden die gebaseerd is op duurzaamheid, toegankelijkheid en esthetiek om de Europese Green Deal dichter bij de mensen te brengen en om het belang te onderstrepen van het een halt toeroepen van de vernietiging van onze ecosystemen. Een groep professionals, werkzaam in kunst en cultuur, ondersteunt dit project, maar heeft bezwaar tegen de term New European Bauhaus. De brief moet eind november worden aangeboden aan de EU.

Theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit willen de burger een stem geven in het klimaatdebat. Met hun voorstelling De zaak Shell nemen ze een voorschot op de rechtszaak, half december, van Milieudefensie tegen Shell. Sinds hun voorstelling Tenzij je een beter plan hebt uit 2017 houden Nuyens en De Wit zich intensief bezig met het klimaat. Herien Wensink sprak met ze.

Gebieden die inclusief én duurzaam zijn. Volgens Arnoud Leerling en Maarten Markus is eco-inclusieve gebiedsontwikkeling geen vanzelfsprekendheid. Om hier verandering in te brengen schetsen zij de contouren van een inclusieve duurzaamheidsagenda.

‘’Voor typische Nederlandse landschappen en grote wateren dreigt zich een ramp te gaan voltrekken. In ons drukke, verstedelijkte land zijn nog steeds gebieden te vinden die getuigen van de boeiende wordingsgeschiedenis door de eeuwen heen. Deze vaak kleinschalige landschappen herbergen doorgaans ook een hoge natuurwaarde. Ik noem het coulisselandschap in Twente, Nationaal Landschap Het Groene Woud in Brabant, de Veluwe, Tessel en Wieringen. Zo maar een paar voorbeelden waar in het kader van de Regionale Energiestrategieën (RES) megawindmolens worden gepland. Dat roept heftige discussies op.” We moeten iets doen aan de energietransitie, schrijft emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling Friso de Zeeuw. Maar moet dat écht ten koste gaan van het Nederlandse landschap?

Toen begin dit jaar de maatschappij door corona op slot ging, veranderde ook het geluid in steden radicaal. Geluidskunstenaar Stuart Fowkes laat horen hoe die verandering klonk en hoopt met zijn project Future Cities meer aandacht te krijgen voor het auditieve aspect van de stad. Een aspect dat volgens vaak over het hoofd wordt gezien in een wereld die wordt gedomineerd door beelden en zal helpen om geluidsreductie een grotere rol te laten spelen in beleidsbeslissingen zoals het toevoegen van fietspaden i.p.v. rijbanen, of het ontwikkelen van een buurt. Fowkes illustreert dit o.m. met de rol van de klokken van de Westerkerk in Amsterdam. “Een paar honderd jaar geleden zouden zij de hele wijk gevuld hebben, wat de inwoners helpt om te bepalen waar ze op dat tijdstip zouden moeten zijn.” Tegenwoordig worden deze klokken grotendeels overstemd door het geluid van de nabijgelegen hoofdweg, waardoor deze markeringen van tijd en plaats verdwenen zijn.

De creatieve en duurzame ondernemers van Stek in het Havenkwartier van Breda kunnen in ieder geval nog 2023 gebruik maken van hun alternatieve broedplaats. Het College van B &W van Breda heeft een overeenkomst met de gebruikers getekend, zodat nieuwe ondernemers en evenementen er ook onderdak kunnen vinden. Dat gaat dan gebeuren in samenwerking met de buren in de aanpalende Belcrum, maar ook met lokale cultuurorganisaties, onderwijs en bedrijfsleven. Om dit mogelijk te maken wordt er budget vrijgemaakt en komt er een ‘kwartiermaker’ voor het Havenkwartier. Het is nog niet bekend om hoeveel geld het gaat. De kwartiermaker gaat de kansen voor Stek op het gebied van circulaire economie in Breda inzichtelijk maken en actief nieuwe ondernemers werven. De samenwerkingsovereenkomst is volgens de wethouder Adank ‘een hele mooie stap in onze ambitie om ruimte te creëren voor een samenwerkend cluster rondom de thema’s innovatie, starters en circulaire economie’.

De gemeente Breda gaat structureel jaarlijks drie miljoen euro uittrekken om de gevolgen van heftige regenbuien, extreme droogte en hittestress op te vangen. Zo wordt er gedacht aan bomenaanplant, bomen in bakken die water vasthouden, groene daken of waterfonteinen. “We hebben de laatste jaren veel zaken aangepast zoals groene kades, groene schoolpleinen en wadi’s zoals bij de Claudius Prinsenlaan, zodat het water aan de zijkanten van weg door de bodem wordt opgenomen", zegt klimaatwethouder Paul de Beer. Breda heeft jaarlijks drie miljoen euro gereserveerd voor klimaatmaatregelen, zo staat te lezen in het plan Breda Klimaatbestendig. Via subsidies van provincie, rijk en waterschap komt daar de komende drie jaar nog anderhalf miljoen euro bij.

In Noord-Brabant is de match verbeterd tussen vraag en aanbod van grond op bedrijventerreinen, zowel in oppervlakte als in type terreinen. Dat blijkt uit de Monitor Brabantse Bedrijventerreinen 2020.

Op de (digitale) Frankfurter Buchmesse is een nieuw initiatief gelanceerd: de Sustainable Development Goals Publishers Compact. Achter dit initiatief zitten de International Publishers Association en de VN. Het initiatief houdt in dat uitgevers en uitgeversverenigingen van over de hele wereld worden opgeroepen zich in te zetten voor een duurzame toekomst, door deze verklaring te ondertekenen. In het Compact zijn 10 actiepunten opgenomen waaraan spelers in de uitgeverssector zich kunnen verbinden, om de vooruitgang te versnellen die nodig is om de Sustainable Development Goals (SDG's) tegen 2030 te bereiken.

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) stelt in een recent advies de beperkte toegankelijkheid van voorzieningen, wonen en vervoer voor de meer kwestbare bewoners in de stad aan de orde. Dat is volgens Frans Soeterbroek, specialist 'Samen stad maken', een positief signaal, maar om in die situatie verandering te brengen is het nodig dat bewoners toegang krijgen tot besluitvorming in de stad. Hij formuleert daarvoor 5 instrumenten.