Een rapport over de stikstofcrisis van het Planbureau voor de Leefomgeving schetst aandachtspunten bij strategische keuzes voor stikstof, natuur en klimaat. Er worden drie risico’s geschetst als doelstellingen en beleidsmaatregelen onvoldoende in samenhang worden gekozen. Een meer gebiedsspecifieke aanpak van de Nederlandse natuurkwaliteit kan aanknopingspunten bieden om met die risico’s om te gaan. Als een volgend kabinet besluit de doelstellingen rond de stikstofuitstoot aan te scherpen, zal dat ‘een ongekende transformatie van het landelijke gebied in Nederland’ betekenen. Het zal er zelfs toe leiden dat in de ‘stikstofgevoelige’ provincies Gelderland, Noord-Brabant en Overijssel geen landbouw meer mogelijk is, waarschuwt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een beleidsadvies.

Drie ontwerpteams zijn aan de slag gegaan met verduurzaming van iconische stadskerken. Zij zijn geselecteerd voor de ontwerpfase van de prijsvraag ‘Sublieme schoonheid, sublieme duurzaamheid’. In een serie interviews vertellen betrokken deskundigen over hun wensen en verwachtingen rond de winnende visies. Patty Wageman, directeur van de Stichting Oude Groninger kerken, hoopt op echt vernieuwende ontwerpen.

In het kader van de Landschapstriënnale 2021 organiseerden Staatsbosbeheer, Kunstloc Brabant en Nationaal Landschap Het Groene Woud de Design Challenge ‘Onze Energie, Ons Land-schap’. Zes multidisciplinaire teams werden uitgenodigd aan de hand van een concrete casus integrale oplossingen te ontwerpen voor diverse opgaven rond landschap en duurzame energie. De organisatoren wilden met de design challenge via ontwerpend onderzoek verkennen hoe de verschillende opgaven rond ruimtelijke kwaliteit, energieopwekking en natuurverbetering zijn te combineren. Ook hoopte de organisatie de meerwaarde van creatief en verbeeldend ruimtelijk ontwerp tonen. De ontwerpvraag luidde: Hoe kunnen we een geluidswerend ontwerp maken, waarbij energieopwekking wordt gekoppeld aan de omringende natuur en tevens de verbeelding wordt aangesproken. De organisatie noemde het bewust een design challenge, want er was geen sprake van een wedstrijd waarbij een winnend ontwerp zou worden geselecteerd en (met zekerheid) uitgevoerd

De Europese brancheorganisatie Impala startte een groot aantal uiteenlopende initiatieven en campagnes, die één ding gemeen hebben: het ondersteunen en stimuleren van de independent muziekindustrie. Een gesprek met Kees van Weijen, president Impala, board member van WIN en bestuursvoorzitter van de Nederlandse koepelorganisatie STOMP, over de lange termijnplannen inzake duurzaamheid en diversiteit en inclusie.

Waar gezondheidsaspecten als duurzaamheid, milieu en groen steeds belangrijker worden in gebiedsontwikkeling, blijft de invloed van de omgeving op de mentale gezondheid van de bewoners vaak nog onderbelicht. Onterecht, stellen Amerikaanse onderzoekers. De invloed van de gebouwde omgeving op de mentale gezondheid is veel groter dan altijd werd gedacht.

Hoe ga je de Roosendaalse burgers en ondernemers interesseren voor iets saais als de Omgevingsvisie? Wethouder Toine Theunis voert de komende maanden een publiekscampagne om aandacht te vragen voor deze visie. Een nieuwe wet waar iedere burger en iedere ondernemer mee te maken krijgt. Hoe zorg je dat jan met de pet warmloopt voor iets als een visie? De Omgevingswet is volgens de overheid een sterke vereenvoudiging van 26 wetten en 4.700 regels die gelden voor ‘het beschermen en het benutten van onze leefomgeving’. De wet gaat op 1 juli 2022 in en wordt op gemeentelijk niveau vertaald in een Omgevingsvisie. BN De Stem sprak met Theunis.

Het is de plicht van gebiedsontwikkelaars om werk te maken van het welzijn en geluk van bewoners en gebruikers van een gebied. Dat stelt Yvonne van Mierlo van ontwikkelaar Blauwhoed. Zij legt uit hoe ontwerpstudio’s daarbij kunnen helpen. “Betrokkenheid van alle stakeholders leidt tot een betere invulling, maar vraagt echte professie van ontwikkelaars.”

Het waarborgen van publieke waarden is een overheidstaak, maar in de gebouwde omgeving helpen private partijen steeds vaker een handje, net zoals burgers. Aangezien die hun eigen belangen hebben, is het een balanceeract om zaken overeind te houden die bestemd zijn voor ons allemaal. Dat constateert Lizet Kuitert in haar promotieonderzoek bij de TU Delft. Zij ontwikkelde daarom een instrument om alle waarden in kaart te brengen.

De ontwerpfase is hét moment waarin circulaire ambities vorm krijgen. De keuzes die dan worden gemaakt, hebben immers een grote invloed op het resultaat. Maar dan moeten wel de juiste keuzes worden gemaakt. En ook moeten alle betrokkenen bij het ontwerpproces dezelfde doelen en dezelfde oplossingen nastreven. Goede afspraken hierover kunnen de ruis in de communicatie verminderen en zorgen ervoor dat er een effectiever ontwerpproces ontstaat. Met de nieuwe leidraad ‘Circulair ontwerpen’ kunnen afspraken worden vastgelegd. Het gaat daarbij om afspraken die geschikt zijn voor de bouwsector in de breedte (woning- en utiliteitsbouw en GWW/infra), met, waar relevant, specificering naar de deelsectoren. En om afspraken die zich niet alleen richten op ontwerpers maar ook op alle andere rollen die een bijdrage leveren aan een circulair ontwerp en de realisatie daarvan. De afspraken met ontwerpers moeten voldoende vrijheid geven en geen belemmering vormen voor innovatie. Op 1 juli presenteert het actieteam circulair ontwerpen van Platform CB’23 online de leidraad die ontwerpers helpt uniform circulair te ontwerpen. Aan het breed opgezette actieteam circulair ontwerpen van CB’23 hebben ook meerdere BNA leden input geleverd vanuit het perspectief van architectenbureaus.

Textiel is de twee na grootste vervuiler op de hele aarde, er schuilt vaak een enorm schrijnende wereld achter ieder kledingstuk dat wij dragen, waarvan we ons helemaal niet bewust zijn. Daarom richtte ik een duurzaam zero waste mode label op”, vertelt modeontwerper Lynn Kate Rosdorff. Duurzame mode is steeds meer onderwerp van gesprek: op de Dutch Design Week 2020 waren diverse talks en expo’s over Sustainable Products, MU exposeerde draagbare kleding gemaakt van planten en het Textielmuseum komt met de expo rondom duurzame mode ‘Long live Fashion’. Drie Brabantse modeontwerpers die duurzaam ontwerpen aan het woord.

Begin juni hebben de 44 grootste gemeenten (G40 en G4) opnieuw aandacht gevraagd voor de warmtetransitie van de gebouwde omgeving. Samen met maatschappelijke organisaties en marktpartijen presenteren de gemeenten zeven concrete stappen. Karin Dekker, wethouder in Assen en voorzitter Themagroep Duurzaamheid van de G40 : ‘Onze gemeenten en partners zijn hard bezig om de gebouwde omgeving te verduurzamen. Bij de uitvoering hebben we steun en dekking van het Rijk nodig. Om te beginnen vragen we om duidelijkheid over het budget voor 2022. Dat is tot op heden nog niet geregeld en de motor dreigt stil te vallen. Daarnaast hebben we een concreet pakket ontwikkeld met mogelijke maatregelen die helpen om de doelstellingen uit het Klimaatakkoord realiseren.’

Het natuurlijke systeem van een wijk, stad of regio als gids voor gebiedsontwikkeling. Dat is het idee achter het boek De Stadsgenese. Onderzoeker Vincent Grond legt uit hoe met behulp van het natuurlijke systeem van de ondergrond, de bodem, water en natuur actuele opgaven op het gebied van woningbouw, energietransitie en klimaat kunnen worden opgelost.

Steeds vaker nemen ontwerpers en kunstenaars het voortouw nemen in stadsverbetering en nemen daarbij de rol in van buurtregisseur, beleidsmaker of commerciële ontwikkelaar. Met hun innovatieve oplossingen en ondernemende mentaliteit zijn deze creatieven op allerlei manieren actief in de wijken – van buurtactiviteiten die de cohesie tussen bewoners bevordert tot het opknappen van verwaarloosde gebouwen of ongebruikte kavels. De problemen die ze daarbij tackelen zijn al even divers: jeugdcriminaliteit en eenzaamheid onder ouderen tot zelfs woningnood en armoede. En heel belangrijk, deze ontwerpers doen het niet voor het geld maar uit een maatschappelijke betrokkenheid. Ze staan letterlijk en figuurlijk midden in de wijk. Op 22 juni ging de DesignDigger Live(Stream) over Design in de wijk.

Een stad waar je schaduw en gezond buitenwater vindt bij hitte en droogte. Een stad waar kelders droog en wegen toegankelijk blijven, ook als het extreem hard regent. Een stad met groene daken, groene gevels en groene straten die hitte en regen opvangt, regenwater vasthoudt en gebruikt voor bomen en planten. Dit zijn enkele doelen uit de Visie Klimaatadaptatie die de gemeente Utrecht heeft vrijgegeven voor inspraak. Daarin staan de maatregelen die nodig zijn om Utrecht voor te bereiden op extreem weer door klimaatverandering.

Huis voor de Sport Limburg verzorgt op 5 juli het gratis webinar ‘Hoe krijg ik als culturele vereniging of gemeenschapshuis gratis hulp bij het verduurzamen van mijn accommodatie?’. Doel van dit webinar is om bestuurders van cultuurorganisaties en dorps- en gemeenschapshuizen te informeren over het zogeheten Ontzorgingsprogramma Verantwoord Verduurzamen. Mede door een subsidie van provincie Limburg kunnen culturele verenigingen met een ANBI-status en dorps- en gemeenschapshuizen sinds 1 juni 2021 hier gratis gebruik van maken. Dit programma van Huis voor de Sport Limburg, in samenwerking met Huis voor de Kunsten, VKKL/Spirato, Stichting Natuur en Milieufederatie Limburg en Rescoop, helpt verenigingen, dorps- en gemeenschapshuizen van start tot finish bij het verduurzamen van de accommodatie.

De entree van gebouw Obelisk aan het Marconiplein in Eindhoven is sinds 21 juni flink groener geworden. Friso Geerlings van software-ontwikkelingsbedrijf ISAAC, dat hier gevestigd is, had aangegeven dat het trottoir voor het gebouw wel erg stenig was en wilde daar graag wat planten. Een landschapsontwerper van de gemeente Eindhoven maakte een ontwerp waarbij 35 procent van het duizend vierkante meter grote terrein vergroend wordt met planten en twee kleine boompjes. Tussen het groen komt er een designbank van Streetlife waar medewerkers van bedrijven uit het pand hun boterham kunnen opeten. De Eindhovense wethouder Rik Thijs : ,,Eén van mijn bestuurlijke speerpunten van de stad is het klimaatbestendig maken van de openbare ruimte maar ook van de particuliere ruimte. Omdat het steeds warmer en droger wordt moeten we het regenwater opvangen en vasthouden, zodat dit later aan de bodem kan worden afgegeven. Daarom is het erg belangrijk dat verharding plaatsmaakt voor groen. Daarnaast biedt groen verkoeling tijdens warme dagen en vangt het fijnstof op. En groen is natuurlijk ook mooi en biedt het bescherming aan vogels, kleine zoogdieren en insecten.” De gemeente stimuleert het actief ontharden van de stad. Bijvoorbeeld voor het groener maken van tuinen. Ook platte daken met sedum zorgen voor verkoeling en vochtregulering. Voor veel maatregelen in eigen tuin is subsidie mogelijk

Negen teams hebben een visie ingezonden voor één van de drie ontwerpthema's voor de prijsvraag 'Sublieme schoonheid | sublieme duurzaamheid'. Daaruit heeft de jury nu drie teams geselecteerd. Deze teams zijn uitgenodigd om hun visie uit te werken tot een schetsontwerp. De ontwerpen zullen in het najaar, bij een openbare bijeenkomst tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven, gepresenteerd worden.  De prijsvraag is gericht op negen opvallende, gezichtsbepalende en monumentale kerken. Grote stadskerken staan voor dezelfde opdracht als de hele maatschappij: verduurzaming. De prijsvraag is uitgeschreven door de Rijksbouwmeester en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in samenwerking met negen grote stadskerken en Architectuur Lokaal.

De gemeente Lelystad en Windplanblauw gaan geld beschikbaar stellen voor verenigingen op gebied van sport en cultuur die willen verduurzamen. Dat gebeurt met geld uit de zogenaamde gebiedsgebonden bijdrage. Het bestuur van Windplanblauw en het college van de gemeente Lelystad hebben dit samen besloten. Windplan Blauw is een windpark van circa 250 MW in de noordwest-hoek van Flevoland (gemeenten Dronten en Lelystad). Het geld komt vrij in de vorm van een subsidie die ze kunnen aanvragen. Gebleken is dat gebleken dat sport- en cultuurverenigingen vaak moeite hebben hun vereniging duurzamer te maken zonder daarvoor de contributies te verhogen. De subsidie komt op deze manier ten goede aan de verenigingen én hun leden. Met de subsidie kunnen verenigingen bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen treffen voor bijvoorbeeld het clubhuis.

De wereld wordt door klimaatverandering bedreigd, maar de culturele sector kan haar helpen redden. Door zélf te verduurzamen, en zo anderen te inspireren hetzelfde te doen. Door te verbeelden wat er op het spel staat, en zo de noodzaak tot actie invoelbaar te maken. Door zijn creativiteit aan te wenden voor nieuwe ideeën en oplossingen. Tools, gidsen en organisaties die hierbij kunnen helpen zijn verzameld in deze Boekman Extra: het eerste deel in een reeks ‘Verkenningen’ waarin een actueel thema wordt belicht vanuit de Kennisbank van de Boekmanstichting.

Voor de Design Challenge Onze Energie Ons Landschap, georganiseerd door Kunstloc Brabant, Staatsbosbeheer en Het Groene Woud ontwikkelde het multidisciplinaire team van VenhoevenCS, DS landschapsarchitecten en Studio Solarix een voorstel waarin het opwekken van schone energie op een ingenieuze manier wordt gecombineerd met het herstellen van verbindingen in de natuur en het beperken van geluidshinder. Het ontwerp Butterfly Effect voor een ultralicht web over de snelweg is niet alleen ontworpen voor de challenge-locatie aan de A67 ter hoogte van de Strabrechtse heide, maar is wereldwijd toepasbaar boven infrastructuur. Dit voorstel versterkt lokale ecosystemen op kleine schaal en heeft tegelijkertijd impact op een grootschalige aanpak van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies

Op 28 juni vindt de online talkshow “Kunst voor volgende generaties: verduurzamen loont” plaats. Een thema dat ook bij musea speelt en vele invalshoeken kent: van collectiebeheer tot het gebouw tot bezoekerscomfort. De optimale klimaat- en omgevingscondities voor een kunstobject zijn niet altijd comfortabel voor een bezoeker of dragen niet bij aan energiebesparing. Bovendien zijn de musea vaak gevestigd in bijzondere gebouwen, soms met een historisch karakter en soms met een afwijkende bouwvorm. Uitdagingen die vergaande verduurzamingsmaatregelen soms lastig maar zeker niet onmogelijk maken

Europese wetgevers moeten de uitstoot van broeikasgassen van alle 250 miljoen bestaande gebouwen en alle nieuwbouw in de EU bijna tot nul terugbrengen. Zo kunnen ze de afspraken in het kader van het Klimaatakkoord van Parijs nakomen. Voor deze en andere ingrijpende beleidsmaatregelen pleiten wetenschappers benoemd door bij EASAC aangesloten nationale academies van wetenschappen in een nieuw rapport: Decarbonisation of buildings: for climate, health and jobs. Tot dusver heeft het EU-beleid zich geconcentreerd op het concept van 'bijna-energieneutrale gebouwen', waarbij de nadruk ligt op de vermindering van de energie die wordt verbruikt om het comfort van de gebruikers te vergroten. Volgens EASAC is dit achterhaald: "De cumulatieve broeikasgasemissies moeten de indicator zijn voor de beoordeling van de klimaateffecten van een nieuw gebouw of een renovatie. Dat is inclusief de door de bouwwerkzaamheden veroorzaakte opgeslagen emissies en de door het gebouw veroorzaakte exploitatie-emissies in de jaren ná de bouw/verbouwing. We hebben nog maximaal tien jaar om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 oC. Daarom is het dringend noodzakelijk dat er zo min mogelijk opgeslagen broeikasgasemissies ontstaan bij renovaties, zodat we zoveel mogelijk bijna-energieneutrale gebouwen krijgen."

Bureau BUITEN onderzocht ruim een kwart van de Nederlandse bedrijventerreinen op toekomstbestendigheid. Adviseurs Jaap Meijs, Rutger van Raalten en Miles Copping drie lessen. Op het gebied van energie, klimaatadaptatie en een gezonde werkomgeving. Daaruit blijkt dat vaak met relatief kleine stappen al winst te behalen is.

Maatschappelijk vastgoed speelt een belangrijke rol in het functioneren van de stad, maar onder financiële en politieke druk gaat het vaak ten onder binnen gebiedsontwikkeling. Ervaringsdeskundigen Arie Lengkeek en Maurice Specht vertellen in dit essay wat ervoor nodig is om dat probleem op te lossen, van het Community Land Trust-model tot de herwaardering van het begrip ‘waarde’.

De 3800 bedrijventerreinen in Nederland hebben een oppervlakte van bijna 100.000 hectare. Slechts 1 procent daarvan bestaat uit groen-blauwe structuren zoals bomen, gras of sloten. Stichting Steenbreek en provincie Zuid-Holland trekken samen op om bedrijventerreinen te vergroenen. In de publicatie Groene gezonde bedrijventerreinen presenteren ze een stappenplan om een bedrijventerrein groen in te richten.

Architectuurcriticus Bart Lootsma bezocht de Architectuurbiënnale Venetië. Thema’s die het afgelopen jaar zo belangrijk zijn geworden, zoals de pandemie en Black Lives Matter, spelen geen enkele rol, hoewel ze alles te maken hebben met het thema van de Biennale: How will we live together, constateert hij. “Het thema wordt voornamelijk beantwoord als het samenleven met andere organismen, vaak zelfs micro-organismen, in het Antropoceen. Het gaat er vooral om hoe mens, technologie en natuur nieuwe samenlevingsvormen zouden kunnen vinden. We zien ook veel systeemdenken en cybernetica, zowel in de vorm van cyborgs als in pogingen om de werking van grote ecosystemen te laten zien, en er zijn ontwijkende voorstellen die zoeken naar mogelijkheden om de ruimte te bewonen. Veel van die projecten zijn nogal academisch. Het is vaak niet duidelijk hoe de auteurs denken dat de projecten gerealiseerd zouden moeten worden. Aan wat voor instituties en regelgeving erbij hoort bijvoorbeeld, en wie ervoor zou moeten betalen. Of het zijn zuivere onderzoeksprojecten zonder voorstel eraan vast. Een groot deel van die projecten is overigens wel heel interessant en vernieuwend, maar we moeten maar afwachten hoe het zich uitkristalliseert in de komende jaren.”

What Design Can Do vroeg ontwerpers over de hele wereld om oplossingen te vinden voor het gigantische afvalprobleem. 85 projecten gaan door naar de laatste ronde. Op 15 juli zal de internationale jury 16 winnende projecten bekendmaken. De winnaars ontvangen 10.000 euro aan financiering en gaan van start met een ontwikkelingsprogramma dat mede door Impact Hub is ontwikkeld.

Natuurinclusieve gebiedsontwikkelingen worden de laatste jaren steeds meer gemeengoed. Maar om echt impact te kunnen maken, moeten deze ontwikkelingen op een projectoverstijgend niveau worden gecoördineerd en geregisseerd. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de grote gemeenten. Rotterdam geeft het goede voorbeeld. De onlangs verschenen studie De groenblauwe groeidiamant van de gemeente Rotterdam wil concrete handvatten geven aan een integrale vergroeningsstrategie voor de stad. Het samenbrengen van een verscheidenheid aan (meetbare) indicatoren is daarbij een belangrijke stap. Een betere onderbouwing van investeringen in groen en blauw draagt immers bij aan goede besluitvorming

Op 31 mei 2021 is, door juryvoorzitter Hedy d’Ancona, voor de laatste keer de BNG Bank Lang Leve Kunstprijs uitgereikt aan Houten. Deze gemeente heeft zich, samen met partners Aan de Slinger en van Houten&co, het beste als Age Friendly Cultural City ontwikkeld. Het aanbod is vernieuwend: er zijn verschillende kunstdisciplines betrokken bij de voorstelling De Vlinder. Er is sprake van een goede balans tussen artistiek niveau en sociale cohesie. Het bestuurlijk draagvlak is aanwezig in de cultuur- en zorg/welzijnsportefeuille. Er ligt een prima ambitie om de ervaringen van dit programma in te vlechten in het Uitvoeringsplan ‘21-‘22. Het Fonds voor Cultuurparticipatie voerde tussen 2016-2021 het programma ‘Age Friendly Cultural Cities’ uit. Hiermee moedigden ze gemeenten aan om het kunst- en cultuuraanbod van, voor en door ouderen te ontwikkelen en verduurzamen. De aan dit programma verbonden BNG Bank Lang Leve Kunstprijs ter waarde van 20.000 euro is vier keer uitgereikt. Met de subsidieregeling Samen Cultuurmaken blijft het Fonds voor Cultuurparticipatie projecten ondersteunen waarin het culturele en sociale domein samenwerken, ook voor ouderen. 

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie wil ruimtelijk beleid op alle schaalniveaus met elkaar verbinden en versterken en lanceert hiervoor de nieuwe Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp. De regeling heeft een looptijd van een jaar en sluit inhoudelijk aan bij de grote opgaven uit de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het biedt ruimte aan circa 200 innovatievouchers, waarmee decentrale overheden en semipublieke organisaties extra ontwerpkracht kunnen inschakelen bij het verkennen en het versterken van hun beleid. Met de vouchers kunnen zij aan ruimtelijke ontwerpers en onderzoekers een opdracht verstrekken voor een ontwerpend onderzoek naar de lokale consequenties van die grote opgaven. Voor de selectie van vouchervoorstellen schrijft het fonds in 2021 acht open oproepen uit. De Open Oproep Ruimte voor klimaat en energie is de derde in die reeks. Deze oproep richt zich op de ruimtelijke implicaties van lokale en regionale klimaat en energiemaatregelen. Bij de inrichting van onze fysieke leefomgeving zullen wij als gevolg van klimaatverandering in toenemende mate rekening moeten houden met extreme weersomstandigheden. Tegelijkertijd moeten wij onze energievoorziening duurzamer organiseren om die gevolgen zoveel mogelijk te beperken. Beide opgaven hebben een enorme ruimtelijke impact en dat leidt regelmatig tot schurende belangen. Er kan doorlopend ingediend worden vanaf 1 juni t/m 31 augustus 2021. Budget bedraagt € 500.000. Circa 25 voorstellen worden geselecteerd. Geïnteresseerde (semi)publieke organisaties, zoals gemeenten, provincies, waterschappen, corporaties, uitvoeringsorganisaties en overkoepelende regionale samenwerkingsverbanden, kunnen samen met ruimtelijk ontwerpers en onderzoekers, en vice versa, een aanvraag voor een innovatievoucher indienen. Culturele instellingen kunnen als coördinator in een dergelijk ontwerpend onderzoek eveneens optreden als aanvrager.

De natuur kan veel problemen op het vlak van klimaat, milieu en sociaal welzijn in de stedelijke omgeving helpen oplossen. Daarom zou natuur standaard deel moeten uitmaken van de gebouwde omgeving, hetgeen vraagt om een nieuw stedenbouwkundig model. In het kader van symposium EURO2021 in Delft over de ecologische en klimaatbestendige stad is een manifest gepubliceerd. Het manifest formuleert vier stellingen: De natuur moet worden gewaardeerd om de integrale sociaal-ecologische diensten die zij levert; De natuur en de diensten die zij levert vormen een fundamenteel en essentieel onderdeel van de faciliterende functies van de stad; - Traditionele scheiding van stadsfuncties wordt vervangen door ecologische integratie van functies; - Natuurgebaseerde bouwpraktijken moeten stevig verankerd worden in regelgeving.

Een stad zonder bruisend en divers cultureel leven heeft geen aantrekkingskracht. Maar welke gebiedsontwikkelaar is bereid te betalen voor cultuur of genoegen te nemen met minder hoge opbrengsten? In de huidige waarderings- en financieringsmodellen ligt de nadruk puur op de financiële waarde, terwijl bij cultuur een groot gedeelte van de opbrengsten immaterieel is. Gevolg is dat de kunstenaars, die het gebied vaak op de kaart hebben gezet moeten verkassen als de ‘echte’ ontwikkeling begint. Hoe kunnen de placemakers van het eerste uur ook op lange termijn verzekerd zijn van een plek? De vraag is hoe de meerwaarde van cultuur op een duurzame manier in gebiedsontwikkeling geïntegreerd kan worden. De gemeente, het fonds, de filantroop en de kunstenaar zijn vier partijen die het verschil kunnen maken. Een analyse van stadmaker Rinske Brand. Ze laat voorbeelden zien waarin kosten en baten van cultuur wel bij elkaar komen. Juist gebiedsontwikkeling biedt kansen om cultuur duurzaam te laten renderen.

Er zijn ruimtelijke keuzes nodig voor het landelijk gebied. Hier ligt een dringende taak voor het nieuwe kabinet, anders zal de leefbaarheid en de kwaliteit van het landelijk gebied verder achteruitgaan, terwijl er juist ook kansen liggen om het landelijk gebied vitaler te maken. Dat is de boodschap van de ‘Studiegroep ruimtelijke inrichting landelijk gebied’, die zich op verzoek van de Tweede Kamer heeft gebogen over de vraag hoe we alle ruimtelijke claims een plek kunnen geven en tegelijk de vitaliteit en kwaliteit van de leefomgeving op het platteland op peil kunnen houden. Het rapport van de studiegroep is op 12 mei door minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aangeboden aan de Tweede en Eerste Kamer.

Aan de kleding die we dagelijks dragen gaat een wereld aan vervuiling vooraf. De textielindustrie veroorzaakt zelfs meer CO2-uitstoot dan internationale lucht- en zeevaart bij elkaar. De Nederlandse textielbranche en staatssecretaris Van Veldhoven willen daar verandering in brengen. Om te zorgen voor meer hergebruik, minder verspilling en minder vervuiling komt staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur & Waterstaat) met de invoering van uitgebreide productenverantwoordelijkheid (UPV) voor textiel in 2023. Dat schrijft zij op 20 mei in een brief aan de Tweede Kamer.

Het gaat nog steeds goed met de brede welvaart in Nederland. Toch loopt ons land op thema’s als klimaat en duurzame energie nog steeds achter op de rest van Europa. Dit blijkt uit de Monitor Brede Welvaart & de Sustainable Development Goals 2021 van het CBS.

Veld en Volume. Dat is de naam van de werkwijze waarmee architect Flip Krabbendam architecten en bewoners samen buurten laat ontwerpen. Krabbendam legt uit waarom een goede ruimtelijke ordening lijkt op een boom - en hoe je deze samen realiseert

Projectontwikkelaars laten zien dat ook zij hun bijdrage leveren aan de leefbaarheid in kwetsbare wijken. In de regio West investeert Heijmans onder andere in Den Haag Zuidwest, een gebied dat er al jaren niet goed op staat. Esther Fleers van Heijmans heeft zich de afgelopen jaren ingezet voor deze wijken en de maatschappelijke meerwaarde van vastgoed. Belangrijk in haar carrière is de samenwerking met woningcorporaties in projecten. Gaandeweg is ze haar hart verloren aan de wijkvernieuwing. Platform31 spreekt met Fleers over de rol van ontwikkelaars en woningcorporaties in de brede gebiedsgerichte aanpak. Hoe kan betere samenwerking tussen organisaties en domeinen tot stand komen?

Demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen (VVD) kondigde recentelijk de start aan van het programma ‘Een groener Nederland begint in je eigen tuin’. Veel vraagtekens zal de campagnenaam niet oproepen. Een klimaatbestendiger Nederland gaat ook onze tuinen aan.  Stadszaken sprak met haar over hoe het Rijk inzet op vergroening.

Woningbouwproject SET en tiny house-initiatief Peel Natuurdorpen zijn de winnaars van de Woonpioniersverkiezing 2021. Eerstgenoemde huisvestingsproject voor studenten en statushouders in Amsterdam kreeg de juryprijs, Peel Natuurdorpen viel het meest in de smaak bij het publiek. Dat heeft omroep VPRO bekendgemaakt. De VPRO heeft de verkiezing uitgeschreven naar aanleiding van de Tegenlicht-uitzending Wonen buiten de box, waarin duurzame en creatieve oplossingen voor de woningnood in Nederland werden besproken. De prijsvraag leverde 153 inzendingen op, waaruit de jury en het publiek elk een winnaar hebben gekozen.

57% van de architectenbureaus zag in 2020 een toename in het energieneutraal ontworpen volume ten opzichte van een jaar eerder. Ook ten aanzien van klimaatadaptief, circulair en natuurinclusief ontwerp zien bureaus een significante toename in het ontworpen volume. Duurzaam ontwerpen en bouwen is echter nog steeds niet de norm: bureaus geven aan dat gemiddeld nog maar 33% van het ontworpen volume energieneutraal, 28% klimaatadaptief, 19% natuurinclusief en 18% circulair was. Dat blijkt uit het BNA Verdiepingsonderzoek 2021

De natuur biedt tal van mogelijkheden, die architectuur en stedenbouw kunnen inzetten voor een klimaatbestendige gebouwde omgeving. Er zijn echter ook nog tal van vragen rond de toepassing van die natuurlijke processen, over bijvoorbeeld kwantiteit, eigenaarschap en regelgeving. De Sustainability-groep binnen faculteit Civiele Techniek, TU Delft organiseert een tweedaags symposium over het onderwerp. Daarbij zal de organisatie ook een manifest voor ‘Een nieuw ecologisch stedelijk model’ presenteren.

Fashion for Good, het innovatieplatform voor duurzame mode, heeft samen met een vakjury zes creatieve talenten gekozen voor het GROW talent project. De zes werden geselecteerd uit maar liefst 119 kandidaten vanuit heel Nederland. Het GROW talent project is een 3 maanden durend programma waarin jonge creatieven een tentoonstelling voor het Fashion for Good museum zullen maken. Innovatieve, duurzame biomaterialen worden voor het eerst omgetoverd tot modecreaties door de talenten en samen maken zij hier een verhaal omheen voor het Fashion for Good Museum. De geselecteerde talenten zijn; modeontwerpers Frederieke Broekgaarden, Charlotte Bakkenes, Huong Nguyen en Eva Sonneveld, content creator Christian Mpamo en copywriter Zainab Goelaman.

Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging zijn op zoek naar inspirerende natuurinclusieve bouw, verbouw- en renovatieprojecten uit 2021. Welke bouwer, ontwerper of ontwikkelaar brengt met zijn of haar project het meeste leven in de stad? Met de prijs willen Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging projecten onderscheiden, waarin natuurinclusiviteit aantoonbaar een belangrijke rol heeft gespeeld. De projecten moeten rekening houden met de behoeften van alle gebruikers van de stedelijke omgeving, mens én dier, leggen de initiatiefnemers uit. Geef jouw project op en maak kans op de Award Natuurinclusief Bouwen en Ontwerpen. De inschrijving voor deelname is geopend. Het kan tot en met 21 augustus.

Wouter Veldhuis is sinds december Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving. Daarnaast is hij werkzaam als stedenbouwkundige en architect als partner bij bureau MUST. In zijn boek ‘Verkenning van de rechtvaardige stad’ waarschuwt hij voor de gevaren van een eenzijdige economische blik op de openbare ruimte en legt hij uit hoe stedenbouw kan bijdragen aan een diverse en open stad. Tevens is hij pleitbezorger voor de terugkeer naar een brede gebiedsgerichte blik in beleid. Een gesprek over lessen uit het verleden, de huidige stand van zaken en de toekomst van de domeinoverstijgende gebiedsgerichte aanpak. Platform31

Steden en dorpen in Noord-Brabant moeten radicaal groener. Dit roept Winy Maas al jaren en de vooruitstrevende architect brengt het nu ook zelf in de praktijk. Om te beginnen in Eindhoven, als supervisor voor het centrum,  waar hij de openbare ruimte én gebouwen zo veel mogelijk bedekt met planten en bomen. ,,Natuur moet een veel grotere rol krijgen in Brabant. De Loonse en Drunense Duinen zouden bijvoorbeeld zeker twee keer zo groot moeten zijn, zodat je daar eindelijk écht kunt verdwalen. En Brabantse steden moeten juist veel meer verdichten, vooral de binnensteden. En dan het liefst elk oppervlak beplanten en alle gebouwen door planten laten overwoekeren.” Maas presenteerde eind vorige eeuw al een radicale visie op Brabant. MVRDV was in 1999 een van de vier architectenbureaus die een toekomstvisie voor BrabantStad maakten. Maas stelde Noord-Brabant in 2050 voor als één grote stad, omringd door een gordel van natuur in de vorm van de Maas, de Wouwse Plantage, de Loonse en Drunense Duinen, De Peel en de Superheide. Iedere gemeente zou zich in de toekomst op een karakteristiek ‘specialisme’ concentreren. Toekomstdenker Maas zag in zijn visie zijn geboorteplaats Schijndel als een populierendorp vol zandpaden, Vught als een villapark in het bos, Den Dungen als tuincentrum en Esch als een nostalgisch museumdorp. De plannen voor een Van Gogh Nationaal Park gaan hem niet ver genoeg. Robèrt van Lith sprak uitgebreid met de architect

Een groot distributiebedrijf aan de Lage Haansberg in Rijen helpt niet bepaald om de 'verdozing’ van het landschap tegen te gaan. Het plan hiervoor valt dan ook totaal verkeerd bij D66 en PvdA. Beide partijen willen meer weten van het college van B en W van Gilze-Rijen. B en W gaf al groen licht voor de uitwerking van het plan en is van mening dat er geen sprake gaat zijn van versnipperde verdozing van het landschap nabij de Rijksweg in Hulten. Dit omdat er in de omgeving meer gebouwen met hetzelfde karakter staan. PvdA-fractievoorzitter Marielle Doremalen constateert dat de gemeenteraad niet door B en W is geïnformeerd. ,,Wij moesten dit plan uit de krant vernemen. De raad heeft zich er dus niet over uitgesproken. Dus dan rijst de vraag of de principe instemming van B en W wel op zijn plaats is.”

‘Data zijn het vervuilingsprobleem van het informatietijdperk’, schreef de Amerikaanse cryptografiedeskundige Bruce Schneier in 2015. ‘Dat zette me aan het denken,’ vertelt ontwerper Niels Schrader, die samen met Roel Backaert het duo achter het project Acid Clouds vormt. Samen brengen ze datacenters in Nederland in kaart voor hun onderzoek naar de impact van de digitale wereld op onze fysieke leefomgeving. ‘Door de datacenters in beeld te brengen willen we mensen bewust maken van de steeds grotere plek die de digitale wereld begint op te eisen in onze fysieke leefomgeving. Daar zouden meer mensen iets van mogen vinden.’

Zeven projectpartners hebben de afgelopen weken hun handtekening gezet onder het Kennisprogramma Klimaatbestendige aanpak KBL (Kastelen, historische Buitenplaatsen en Landgoederen). De samenwerkingsovereenkomst is gericht op het beschermen van erfgoed, dat op verschillende manieren wordt bedreigd door de gevolgen van de klimaatverandering.

Het is een vraag die zich door de sterke toename van online winkelen steeds meer opdringt: wat is de toekomst van de binnensteden en hoe kunnen gebiedsontwikkelaars hier op inspringen? Tess Broekmans schetst aan de hand van door haar bureau Urhahn stedenbouw & strategie geformuleerde binnenstadsvisies hoe we onze winkelstraten weer leefbaar en beleefbaar maken.

Hoe krijgen we ruimtelijke opgaven als de energietransitie, de woningbouwopgave en klimaatadaptatie voor elkaar? Elk thema lijkt burgers slechts verder tegen elkaar in het harnas te jagen. Er valt wat te leren van de gang van zaken aan onze kust, betoogt Martin Hendriksma. Op die kwetsbare strook krijgt het nieuwe Nederland al vorm.

Het streven naar betere samenwerking tussen verschillende overheden voor een economisch sterker, leefbaarder en duurzamer platteland begint vruchten af te werpen, maar het blijkt in de praktijk nog kwetsbaar. Dat constateren het PBL ( Planbureau voor de Leefomgeving ) en het Athena instituut van de VU op basis van de lerende evaluatie van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland, een van de programma’s die zijn opgezet om de interbestuurlijk samenwerking tussen de vier overheden te versterken in de aanpak van grote maatschappelijke opgaven.

De No Waste Challenge van What Design Can Do sloot op 21 april de open oproep met een recordaantal van 1409 inzendingen - meer dan er ooit in een vorige challenge werden geteld. Richard van der Laken (oprichter WDCD) bedankte in een nieuwsbrief alle inzenders voor hun toewijding en creativiteit. "At the beginning of the open call, I asked: haven’t we all been bad designers? Today, I’m filled with optimism as I witness designers from around the world working together to solve the urgent problem of waste." De inzendingen worden beoordeeld en er wordt een shortlist opgemaakt van uitmuntende projecten. Op 27 mei worden de genomineerden bekend gemaakt en begint een internationale jury aan een intensief selectieproces om wereldwijd 16 winnaars te kiezen. Alle projecten zijn te bekijken op de website.

‘De afbreekeconomie’ is een online tentoonstelling over een alternatieve economie die breekt met het fossiele tijdperk. Het verbeeldt de transitie van de fossiele economie naar een bio-based economie gezien door de ogen van twee ontwerpduo's en een kunstenaar: Studio Klarenbeek & Dros, Koehorst in 't Veld en Atelier Van Lieshout. “De Afbreekeconomie is een tentoonstelling over het maken en kapotmaken van dingen. Het gaat hier niet over economische groei of efficiënt produceren. Maar juist over hoe we alles weer kunnen afbreken wat we als mens maken. Het kantelt ons economisch model”, zegt curator Annemartine van Kesteren van Museum Boijmans van Beuningen. De tentoonstelling zoomt in op drie ontwerpcollectieven die alternatieve systemen bedenken; sommigen onderzoeken historische modellen en anderen werken hun ideeën uit tot een werkbare oplossing. In deze mentaliteitsverandering ligt een creatieve revolutie besloten: de veranderkracht van het hedendaags design.

Ruimtelijke professionals moeten zich fundamenteel herpositioneren als gevolg van de immense opgaves die de klimaatcrisis en de transitie naar post-fossiele steden stellen. Het recent verschenen boek Neighbourhoods for the Future – A Plea for a Social and Ecological Urbanism van Maarten Hajer, Peter Pelzer, Martijn van den Hurk, Chris ten Dam, en Edwin Buitelaar wil professionals op weg helpen. De publicatie, schrijft Tim Devos, is in eerste instantie een pleidooi voor het herontdekken van de buurtschaal als hefboom om de duurzaamheidsopgave te linken aan een expliciete sociale agenda. Er wordt gepleit voor een interdisciplinair ‘urbanisme’ om het nodige tegengewicht te bieden tegen al te sectorale en technocratische ruimtelijke ontwikkelingen van de duurzaamheidstransitie. Het boek schept de contouren van een ‘ecologisch urbanisme’ door opnieuw de menselijke laag te introduceren, die vaak ondergesneeuwd dreigt te raken door de schaal en complexiteit van de duurzaamheidstransitie

De gehele maand april vindt in het toekomstige Van Gogh Nationaal Park in Noord-Brabant de Landschapstriënnale 2021 plaats. Voor een van de tien ‘living labs’ binnen deze manifestatie heeft Ruut van der Beele de documentaire 'Bloeiend bedrijf in een boeiend landschap’ gemaakt. In deze film wordt de balans tussen economische ontwikkelingen en een aantrekkelijk landschap onderzocht, met een focus op bedrijven in en om Landschapspark Pauwels bij Tilburg. De eigenaren van vijf ondernemingen in de omgeving, een kwekerij, een hoeve, een stortplaats, een logistiek bedrijf en een zorginstelling. In de documentaire vertellen ze hoe zij tegen het landschap aankijken. Ook geven experts een reflectie op deze bedrijfsportretten, een landschapsarchitect en een beeldend kunstenaar. Draagt een boeiend landschap bij aan een bloeiend bedrijf?

Bouwen mét natuur maakt woonbuurten aantrekkelijk en draagt bij aan biodiversiteit en klimaatadaptatie. Dat blijkt uit een rondgang langs 12 natuurrijke woonbuurten die de afgelopen 25 jaar zijn gebouwd. Het hanteren van milieudoelstellingen bij de bouw zorgt uiteindelijk ook echt voor meer natuur, concluderen onderzoekers. Tegelijkertijd zijn de kosten voor beheer van de openbare ruimte niet hoger dan in andere wijken.

United Independent Music Agencies (UIMA) is opgericht in april 2020, in de begindagen van de COVID19-pandemie. UIMA is een samenwerking tussen in Nederland gevestigde Europese agencies en heeft als opzet een duurzame oplossing te vinden voor vraagstukken binnen de muzieksector. De ruim 500 acts die UIMA Europees en wereldwijd vertegenwoordigt, spelen jaarlijks meer dan 15.000 shows en nemen een bijbehorende 18.400 vluchten, waarvan 7.500 onder de 750 km. UIMA heeft  het initiatief The Green Rider opgestart.  The Green Rider wil inzetten op een forse vermindering van de ecologische footprint, door minder te vliegen, anders te eten, minder afval te genereren en het gebruik van groene energie. Met iets meer inspanning kan het touren echter wel aanzienlijk groener en duurzamer. Speerpunten zijn hergebruik (geen eenmalige producten), zero waste, groene energie en van dierlijke producten de uitzondering maken. “UIMA hoopt dat meer artiesten en agencies in binnen- en buitenland dit initiatief zullen omarmen en aanscherpen, zodat de muziekindustrie collectief naar een schonere toekomst toe beweegt.”

Nu we steeds meer online bestellen, stijgt het aantal grote opslagruimtes explosief. Te vaak zijn deze distributiecentra grote, anonieme schoenendozen op een industrieterrein en vervuilen ze het landschap. Lector Cees-Jan Pen van Fontys Hogescholen luidt de noodklok. “We moeten nu nadenken of we dit wel willen en of we geen duurzamere oplossing kunnen vinden.”

Hoe zorgen we ervoor dat het Brabants landschap ‘ons’ landschap blijft? Marco Vermeulen gaat op zoek naar het antwoord. De architect en ontwerper is de curator van de Landschapstriënnale die deze maand door Noord-Brabant trekt. Hij doet tot en met 30 april tien plekken in de provincie aan. Om daar met experts, beleidsmakers, ontwerpers en bewoners aan de hand van thema’s die ‘druk uitoefenen op het landschap’ te praten over de (nabije) toekomst.

Geef aandacht aan hoe digitalisering de duurzaamheid van de fysieke leefomgeving kan versterken. Dat concludeert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het rapport Digitaal Duurzaam. Eva Gaaff van de Rli vertelt over de resultaten en de lessen die publieke én private partijen in de gebiedsontwikkeling kunnen toepassen. “Leer van elkaar en gebruik onderzoek en onderwijs. Je hoeft het wiel niet zelf uit te vinden.” Op 20 april onderwerp van een webinar.

Foodlab werkt aan creatieve oplossingen voor teeltondersteuning. De deelnemers van FoodLab zijn in maart voor de derde en laatste keer samengekomen. Maar dat betekent zeker niet dat er een einde komt aan de mooie samenwerkingen die er tussen de deelnemers zijn ontstaan. Door de gekozen opzet was het FoodLab een soort ideeëngenerator, bedoeld om te inspireren om met andere ogen naar de sector te kijken en discussie aan te gaan hoe we met ons landschap omgaan. Het eindresultaat is een reeks uiteenlopende concepten, met stuk voor stuk een grote potentie voor impact; ze vormen een startpunt voor verdere samenwerking. Foodlab is een initiatief van telers, ZLTO, Fruitport West-Brabant, Kunstloc Brabant, Rewin en diverse projectpartners.

Op 1 april is in het toekomstige Van Gogh Nationaal Park in Noord-Brabant de vijfde Landschapstriënnale van start gegaan. Met een klein gezelschap op locatie, en met honderden deelnemers online, werd het thema 'High Green - Innovating the landscape' besproken en uitgelicht. Hoofdspreker Winy Maas (MVRDV) sprak over innovatieve ruimtelijke oplossingen voor het Noord-Brabant van de toekomst en daarna begon curator Marco Vermeulen aan zijn rit op de platte kar. Met behulp van dit typisch Brabantse vervoersmiddel gaat hij deze maand ‘verhalen oogsten’ rond de landschapsopgaven die worden behandeld tijdens de triënnale. De opening is terug te zien.

De nieuwe Omgevingswet gaat op 1 januari 2022 in werking. Gezondheid wordt daarin expliciet benoemd. Dat biedt een kans voor gemeenten om gezondheidsbeleid en ruimtelijk beleid te verbinden en te borgen in hun omgevingsvisie en -plan. Er is extra aandacht nodig voor gebieden die minder scoren qua leefomgeving. Vooral in de wijken voor inwoners met een lagere sociaaleconomische status is nog veel te winnen in termen van gezondheid. Maar hoe doe je dat? Het stimuleringsprogramma GezondIn (een initiatief van Pharos en Platform31, met financiering van het ministerie van VWS) voerde een quickscan uit onder 15 recente gemeentelijke omgevingsvisies en haalde lessen op bij vijf gemeenten die het thema gezondheid op verschillende manieren in hun visie hebben uitgewerkt: Deventer, Gennep, Maastricht, Súdwest-Fryslân en Zwolle. Vijf aandachtspunten voor een gezonde visie.

Diverse natuur- en tuinorganisaties doen een oproep aan gemeenten om meer aandacht aan groen te besteden in de verkiezingsprogramma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2022. In het manifest 'Iedereen Heeft Recht Op Een Groene Leefomgeving!' bieden zij ondersteuning aan om de partijprogramma’s groene handen en voeten te geven.

Mensen met een lage sociaaleconomische status wonen niet altijd in de meest groene en gezonde wijken. Daar kunnen gemeenten iets aan doen. In de nieuwe Omgevingswet die op 1 januari 2022 in werking gaat, wordt gezondheid expliciet benoemd. Gemeenten hebben grote vrijheid om zelf invulling te geven aan de uitwerking daarvan. Dat geeft ruimte om aan te sluiten op lokale opgaven en te komen tot een maatwerkaanpak.

Als je in deze tijden met een familielid, vriend(in) of collega afspreekt voor een wandeling is een park in de buurt niet zelden onderdeel van de tour. In die gesprekken gaat het altijd over corona. In die gesprekken wordt de link tussen corona en park slechts zelden gelegd. Toch is die er wel degelijk. ‘Dat kan, nee moet, gepaard gaan met verdichting van steden. ‘De stad moet zorgdragen voor meer en ruimer woonomgevingsgroen waar de ontmoetingsfunctie centraal staat,’ schrijft Jos Gadet. ‘En dat betekent weer dat hoogbouw een belangrijke rol gaat spelen in de vergroening van de stad.’

Stijgende zeespiegel, smeltende gletsjers: de gevolgen van de klimaatverandering worden overal ter wereld steeds zichtbaarder. In het afgelopen decennium heeft EcoShape verschillende Building with Nature projecten in Europa (vooral in Nederland) en Zuid-Oost Azië ontworpen, gerealiseerd, gemonitord en onderzocht. Deze projecten laten zien dat het mogelijk is om Nature Based Solutions op grotere schaal te realiseren. Deze oplossingen bieden naast duurzame en veilige kustverdediging ook ecologisch rijke en veerkrachtige landschappen, waarin het prettig leven, werken en verblijven is. Deze eigenschappen maken Building with Nature dé methode voor klimaatadaptatie en -mitigatie. In het boek Building with Nature : creating, implementing and upscaling Nature-based Solutions brengt EcoShape de auteurs in gesprek met experts en stakeholders om verschillende methodes en lessons learned over Building with Nature te bespreken. Ook mogelijke barrières die toepassing in de weg staan en oplossingen komen aan de orde. Het illustreert aan de hand van verschillende landschappen welke concepten mogelijk zijn en verbindt deze met de aanwezige ecologische, economische en sociale systemen. Leonardo Marchese, (landschaps) architect bespreekt het boek.

In duurzame gebiedsontwikkeling komt gezondheid steeds nadrukkelijker in beeld. De vergrijzing, zorgkosten, welvaartsziekten, ze nemen allemaal toe. Strategisch adviseur Agnes Franzen laat zien wat de mogelijkheden van gebiedsontwikkeling zijn om bij te dragen aan de gezondheid van bewoners.

n de onlangs gepresenteerde Actieagenda Wonen ligt volgens Flip ten Cate en Ben Kuipers te veel nadruk op snel en veel woningen bouwen. Daarom vragen zij namens ontwerpend Nederland om meer aandacht voor ruimtelijke kwaliteit. Want: “Wie dertig jaar terugkijkt ziet de schitterende voorbeelden waaruit blijkt dat we het kunnen, maar ook de ongelukken waartoe het haastig oplossen van een als zeer urgent ervaren probleem kan leiden.”

De druk op de schaarse Nederlandse ruimte schreeuwt om een integrale aanpak, waarbij verschillende thema’s samenkomen. Maar het antwoord is niet makkelijk en impopulair. Keuzes gaan dwars door de bureaucratische kokers heen. Geurt van Randeraat, gebiedsontwikkelaar en partner bij SITE Urban Development, komt met zeven te nemen stappen voor ontkokering.

Op 1 april gaat de vijfde Landschapstriënnale van start. Plaats van handeling is het in oprichting zijnde Van Gogh Nationaal Park in de provincie Noord-Brabant. Onder het thema ‘High Green -Innovating the Landscape’ worden tien concrete, internationaal relevante landschappelijke opgaven die spelen in de regio uitgelicht. Deze opgaven zijn door lokale partijen, in samenwerking met experts, bewoners en andere betrokkenen rondom het landschap omgezet in tien Landschapslaboratoria. Tijdens de manifestatie worden oplossingen verkend, opgaven gecombineerd en duurzame landschappen ontworpen, zo luidt de belofte. “Actuele opgaven zoals klimaatverandering, energietransitie, verstedelijking, nieuwe vormen van landbouw en de toename van het toerisme zullen onze natuur- en cultuurlandschappen rigoureus veranderen”, stelt Marco Vermeulen, curator van de Landschapstriënnale. “Maar over hoe we die veranderingen in goede banen leiden, over hoe we ondanks de impact van die vraagstukken tot aangename en leefbare landschappen kunnen komen, bestaat nog geen consensus.”

Het programma Tegenlicht van VPRO wijdt een aflevering aan ‘woonpioniers’, ‘Wonen buiten de box’, die in de huidige wooncrisis creatieve en duurzame oplossingen zoeken. In de aflevering, 21 maart zowel online als op tv te zien, komen initiatieven als Steenvlinder, WikiHouse en Minitopia in 's-Hertogenbosch aan bod.

Waardengedreven ontwerpen en bouwen is steeds meer in opkomst. Daarbij staat niet meer de korte-termijnwinst voorop, maar de duurzame waardeontwikkeling die gecreëerd wordt door het welzijn van de gebruiker centraal te stellen. In de online BNA-sessie Geluk & gezondheid (d.d. februari 2021) in de gebouwde omgeving vertelden Pim van der Ven van Juli ontwerp, Nicole Maarsen van Syntrus Achmea en Yvonne van Mierlo van Blauwhoed hoe zij samenwerken in projecten waarbij geluk en gezondheid van de gebruiker uitgangspunt is. De sessie is terug te zien.

Bouwers, banken, ontwikkelaars en natuur- en milieuorganisaties maken zich zorgen over de leefbaarheid van steden en het verlies van biodiversiteit. De organisaties zien volop kansen om steden en dorpen te vergroenen, zodat natuur meer ruimte krijgt. Bouwen met natuur zou vastgelegd moeten worden in de wet. Hun gezamenlijke pleidooi staat in het manifest Bouwen voor Natuur.

De duurzame ontwikkeling van gebieden staat niet alleen voor energieneutraal, circulair, natuurinclusief en klimaatadaptief, het is tegenwoordig ook gericht op de fysieke en mentale gezondheid van de gebruikers. De voortdurende pandemie onderstreept het belang hiervan. Gezondheid is een relatief nieuw onderdeel van duurzame gebiedsontwikkeling. Tijdens het sLIM webinar op 17 februari werd aan de hand van de casus Bajes Kwartier in Amsterdam duidelijk dat experimenteren in Living Labs helpt om gezondheid te integreren in de gebiedsontwikkelingspraktijk. Een verslag

Er zijn in Nederland nog geen banlieus of getto's. Maar ook Nederlanders trekken zich - uit eigen beweging of omdat ze niet anders kunnen - steeds vaker terug in homogene wijken. Dat gaat ten koste van de sociale veerkracht in de samenleving, stelt Dries Zimmermann, planoloog bij de gemeente Rotterdam. Voor zijn studie tot Master City Developer beschrijft hij in een essay zijn observaties én geeft hij drie adviezen om via gebiedsontwikkeling de sociale veerkracht weer te vergroten.

Monique Peperkamp is op dit moment bezig met haar PhD onderzoek bij de Amsterdam School for Cultural Analysis (ASCA). Ze studeerde kunstgeschiedenis aan de UvA en is werkzaam geweest als docent en kunstenaar. In haar onderzoek kijkt ze in het licht van de ecologische catastrofe naar kunst die zich bezighoudt met de relatie tussen natuur en cultuur. Dit doet ze mede aan de hand van cultuurgeschiedenis en filosofie. Mister Motley ontwikkelde afgelopen september het project LAND samen met ArtEZ Studium Generale. Voor deze samenwerking spreekt men met kunstenaars, denkers en schrijvers over de relatie tussen land, eigendom en klimaatafbraak. Lieneke Hulshof sprak met Peperkamp over haar artikel ‘Ecological Time: Natures that Matter to Activism and Art‘. n het artikel spelen twee werken van kunstenaar Melanie Bonajo een belangrijke rol. Wat is de kracht van Bonajo als het aankomt op het gesprek over de wereld die steeds harder gebukt gaat onder onze ecologische voetafdruk?

Minister Ollongren stuurde op 26 februari de Eerste Kamer een brief over de uitwerking van de roadmap Route2022. In de roadmap Route2022 zijn de activiteiten die nodig zijn voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet in beeld gebracht. De Tweede Kamer heeft een afschrift van deze brief gekregen. De kaart brengt de activiteiten die nodig zijn voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet in beeld. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet en de kosten van de wet blijven knelpunten. Gaan we weer uitstellen, vraag Nick Boeske zich af.

Niet de fysieke functies, maar de manier waarop mensen gebruik maken van gebieden moet centraal komen staan in het debat over de sociaal duurzame stad. Céline Janssen legt op basis van haar promotieonderzoek uit wat dit betekent voor gebiedsontwikkeling. “Dit is ingewikkeld, maar wel een manier om verder te komen dan sociale duurzaamheid alleen in termen van fysieke leefbaarheid van een gebied te interpreteren.”

Elk jaar dumpen we wereldwijd maar liefst 2,12 miljard ton afval, dat stijgt de komende decennia met 70 procent. Natuurlijk heeft niet alleen de consument schuld, óók de producent, en óók de ontwerper. De befaamde Canadese ontwerper Bruce Mau zegt het treffend: "Design got us into this mess, now it needs to take us out of it." Het is dus tijd voor totaal iets anders, vindt Richard van der Laken, ontwerper en creative director leider van What Design Can Do. Hij stelt dat de ontwerpgemeenschap leiding moet nemen, hun opdrachtgevers dient te wijzen op hun verantwoordelijk en massaal haar creatieve potentieel inzet.

Het Rijksmuseum heeft een BREEAM-NL In-Use duurzaamheidscertificaat ontvangen met een ‘outstanding’ beoordeling (5 sterren). Hiermee is het Rijksmuseum het eerste museum ter wereld dat voor het beheer van een bestaand gebouw de hoogste haalbare score krijgt. BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Deze internationale certificeringsmethode voor duurzaamheid beoordeelt onder meer het gebruik van energie, water en afval. Duurzaamheid staat bij steeds meer musea op de agenda en een aantal zijn net als het Rijksmuseum BREEAM-NL In-Us-gecertificeerd.

Bij duurzame gebiedsontwikkeling gaat het uiteindelijk om het creëren van een prettige leefomgeving. Strategisch adviseur Agnes Franzen en onderzoeker Tom Daamen laten zien dat een afgewogen programma in een gebiedsontwikkeling geen vanzelfsprekendheid is. Zij reiken zowel instrumenten als denkrichtingen aan voor gebiedsontwikkeling die oog heeft voor People, Planet én Profit

Er doen zich structurele knelpunten voor in het aardgasvrij maken van Nederland die extra aandacht vragen op rijksniveau. Worden die knelpunten niet aangepakt, dan zal het aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving lastig het gewenste tempo bereiken. Dat blijkt uit onderzoek door het Planbureau voor de Leefomgeving, dat betrokkenen interviewde bij veertien voorloper-wijken in de transitie naar aardgasvrij.

Het leven in de stad gaat gepaard met vele uitdagingen. Sociale ongelijkheid, duurzame transitie, huizentekorten; allemaal problemen die niet vanuit één sector op te lossen zijn. Om uit te zoeken hoe deze uitdagingen optimaal kunnen worden aangepakt, zijn samenwerkingen tussen verschillende partijen nodig. Een publiek-private samenwerking (pps) is hier een voorbeeld van, maar ook living labs zijn in veel steden in ontwikkeling. Het Urban Living Lab in Breda probeert stedelijke problemen op te lossen door het gesprek aan te gaan met verschillende partijen. Dit netwerk is vanaf de grond opgebouwd en moet een voedingsbodem zijn voor onder andere onderwijsinnovatie. ScienceGuide sprak met Marcel Kesselring, docent bij de opleiding Communicatie van Avans Hogeschool in Breda en kwartiermaker van het Urban Living Lab Breda

Kunst en cultuur dragen bij aan levendige en aantrekkelijke wijken. Maar wat is nodig om broedplaatsen, cultuurhuizen en creatieve hubs te laten slagen en zo toegevoegde waarde te hebben voor gebiedsontwikkeling? Marketingstrateeg Rinske Brand maakt duidelijk wat stadmakers, overheden en ontwikkelaars moeten doen om dit mogelijk te maken. “Durf los te laten en geef de community de ruimte.”

Na de gloeilamp en de halogeenlamp gaat per 1 september 2021 de fameuze TL-buis in de ban. Veel TL-lampen voldoen namelijk niet aan de efficiëntie-eisen van de in 2019 gepubliceerde herziene Europese Ecodesign-maatregel. Net als bij de andere uitgefaseerde lichtbronnen is ledverlichting een logisch alternatief, ook voor musea. Musea gebruiken TL-buizen vaak om daglicht te simuleren of ze worden toegepast als algemene verlichting in werkruimtes. Er zijn ook kunstenaars die TL-buizen in hun installaties hebben verwerkt. Er kan dus een probleem ontstaan als kapotte buizen aan vervanging toe zijn en er geen TL-buis meer te koop is. TL-buizen kun je vervangen door ledbuizen, maar de TL-armaturen moeten daarvoor worden aangepast en de installatie opnieuw gekeurd. Ook de lichtverdeling van led is anders waardoor de efficiëntie, lichtkwaliteit en het comfort waarschijnlijk niet optimaal zijn. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed raadt daarom aan om, als de TL-installatie toch aan verbetering of vervanging toe is, over te stappen op led-armaturen of ledpanelen

Wereldwijd zorgt verstedelijking steeds vaker voor grote druk op stadsnatuur. Het aantal inwoners groeit, maar het groen groeit niet mee. De Green Space Factor is een rekenmethode die steeds vaker wordt ingezet om de natuur in de stad te kwantificeren en te laten groeien. Ook Londen wil de factor introduceren, maar is beducht voor valsspelers en een te belangrijke rol voor cijfers.

In ‘Stadverlaters & Nieuwe Ruralen’ komen jongeren aan het woord die het platteland verkiezen boven de stad. De publicatie van een onderzoek van Pop-Up City beschrijft de afweging tussen het drukke, dure en vaak egocentrische stadsleven en rustige, ruimtelijke, sociale en betaalbare platteland. De claims dat het tij zich lijkt te keren in het voordeel van het platteland en dat het platteland daar ook van profiteert, maken de auteurs, volgens Hans-Hugo Smit, nergens in het boek waar. Maar de kwalitatieve beschouwingen en de leuke interviews met ‘nieuwe ruralen’ maken het toch lekker lockdown-leesvoer voor gebiedsontwikkelaars in stad en land.

Met het Dutch Designers Jaarboek van de BNO als aanleiding werd op Design Digger LIVE #6 ingezoomd op de veranderkracht van ontwerp. Het gesprek vanuit Pakhuis de Zwijger op 8 februari met vijf ontwerpers had als focus duurzaamheid en ontwerp voor sociale vraagstukken als eenzaamheid.

Begin februari kwamen de deelnemers van FoodLab teeltondersteunende voorzieningen (tov) voor de tweede keer bijeen. Niet zoals gepland op een erf in Zundert, maar wegens coronamaatregelen online. Met de basiskennis over aardbeienteelt op zak was aan de deelnemende ontwerpers gevraagd een korte pitch voor te bereiden met daarin hun eerste ideeën. Die liepen uiteen van vernieuwende abstracte denkbeelden tot bijna-tastbaar voor te stellen concepten. Telers zijn op zoek naar een beter imago en de ontwerpers dagen hen uit; zijn ze bereid aanpassingen op hun bedrijf te doen om dat te bereiken? En zijn de gedroomde aanpassingen realistisch? Een verslag.

De bouwsector en gebiedsontwikkeling kunnen in de omslag naar een duurzame, circulaire economie een essentiële rol spelen, stellen hoogleraar Ellen van Bueren en onderzoeker Jolien Kramer. Ze inventariseren de hobbels en bijbehorende oplossingen. “Mogelijk kunnen we van de energietransitie leren hoe het níet moet.”

Ballast Nedam Development ontwikkelt in Rotterdam Tuinbuurt Vrijlandt, een nieuwe inbreidingswijk met 290 woningen. Eind 2021 start de bouw. Femke Jochems (Vogelbescherming Nederland), Jasper Nijveldt en Joep Meijer (Karres en Brands landschapsarchitectuur en stedenbouw) en Maarten Wittens (Ballast Nedam Development) vertellen over natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen op een financieel haalbare manier. Neem bijvoorbeeld een stadsecoloog in de arm.

Zonder extra geld en bevoegdheden gaat het de veertig middelgrote gemeenten niet lukken om tot 2030 genoeg wijken van het aardgas af te halen en met een duurzamere bron te verwarmen. "De huidige middelen en instrumenten zijn simpelweg niet toereikend", waarschuwt stedennetwerk G40. Daar maken steden als Eindhoven, Alkmaar, Amersfoort, Tilburg en Maastricht deel van uit. De G40-gemeenten doen nu een appél op de landelijke politiek. Na 17 maart wordt er een nieuwe kabinet geformeerd. Landelijk moet commitment over het van aardgas afhalen duidelijk worden bevestigd. Ook moeten de formerende partijen afspraken maken over extra middelen voor gemeenten en bewoners en over regelgeving die gemeenten in staat stelt aardgas uit te faseren.

Nederland zal de komende jaren miljarden euro's extra moeten investeren in het elektriciteitsnetwerk om de ambities op het gebied van duurzame energie waar te maken. De consument kan een hogere elektriciteitsrekening tegemoetzien, zo wordt duidelijk uit een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Volgens het PBL valt verder nog niet met zekerheid te zeggen of het gaat lukken om in 2030 de hoeveelheid zonne- en windenergie op te wekken die is afgesproken in het Klimaatakkoord.

Terwijl steden voor steeds meer mensen onbetaalbaar zijn, krimpen de dorpen. Beide problemen zijn op te lossen door te investeren in het platteland, stelt TU Delft-promovendus Maarten Koreman. "Het kan best iets minder met de vele ministeries, overheidsorganisaties, cultuurinstellingen en universiteiten in de grote steden."

De eerste Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER 2021) schetst de voortgang van de transitie naar een circulaire economie in Nederland. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) schrijft dit rapport op verzoek van het kabinet, dat streeft naar een volledig circulaire economie in 2050. De 'volledig circulaire economie' is nog lang niet in zicht. Het PBL maakt in een rapport duidelijk dat het vooralsnog ook niet de goede kant opgaat. Het Nederlandse grondstoffengebruik zou fors moeten dalen, maar de afgelopen tien jaar is nauwelijks iets veranderd. Volgens het PBL is het beleid te veel gericht op vrijwilligheid. De ICER zal eens in de twee jaar verschijnen en wordt in samenwerking met andere kennisinstellingen gemaakt

De CDA, PVDA, D66, GroenLinks en Partij voor de Dieren roepen in hun verkiezingsprogramma’s op tot meer stadsparken. Maar het ene park is het andere niet. Wat maakt een stadspark aantrekkelijk? Stadszaken sprak met experts in dit vakgebied. Berdie Olthof (Feddes/Olthof Landschapsarchitecten), Kyra Kuitert (Bureau KM en auteur van het handboek ‘Prettige Plekken’) en Egbert Roozen (directeur van Branchevereniging VHG) komen allemaal tot dezelfde conclusie: een stadspark aanleggen is maatwerk. Toch zijn er enkele voorwaarden waar elk stadspark aan zou moeten voldoen.

Het thema het Fashion + Design Festival Arnhem dit jaar is ‘purpose’ en de deelnemers zullen opzoek gaan naar een nieuwe vorm van zingeving door middel van design. Denk bijvoorbeeld aan de rol van consumptie in ontwerpen. nieuwe vormen van repurposing en nieuwe vormen van genderneutraliteit. Om het thema vorm te geven heeft het festival diverse ontwerpers aangetrokken. Zo zijn de volgende namen al bevestigd: Sjaak Hullekes, Sarah Aphrodite, Jef Montes, Elsien Gringhuis, Mirte Engelhard, Fraenck, Erik Stehmann, Lenneke Wispelwey, Saskia van Drimmelen, Living Colour Collective en Pascale Gatzen. FDFA gebruikt voor het festival de tien dimensies van Kabbala om de veranderende focus van materieel naar immaterieel geluk en zingeving vorm te geven. Deze dimensies refereren naar consumptie, gelijkheid, ratio, emotie, empathie en zijn afgeleid van de Boom des Levens uit de Kabbalistische leer. De zevende editie van het Fashion + Design Festival Arnhem vindt van 4 juni tot en met 4 juli plaats. De organisatie zet een volledig corona-proof editie op poten.

Op 18 januari heeft de Europese Commissie de ontwerpfase van het nieuwe Europese Bauhaus-initiatief gelanceerd, dat eerder door president Von der Leyen in haar State of the Union-toespraak voor 2020 werd aangekondigd. Het Nieuwe Europese Bauhaus is een ecologisch, economisch en cultureel project, gericht op het combineren van design, duurzaamheid, toegankelijkheid, betaalbaarheid en investeringen om het Europese Green Deal te helpen realiseren. De kernwaarden van het New European Bauhaus zijn duurzaamheid, esthetiek en inclusiviteit. Het doel van de ontwerpfase is om via een co-creatie proces het concept vorm te geven ideeën onderzoeken, de meest urgente behoeften en uitdagingen identificeren en geïnteresseerde partijen met elkaar verbinden. Als onderdeel van de ontwerpfase zal de Commissie dit voorjaar de eerste editie van een Nieuwe Europese Bauhaus-prijs lanceren