Trends & Ontwikkelingen

Filantropische organisaties en de overheid komen elkaar vaker tegen, maar verschillen in waarden, methoden en draagvlak, ziet Theo Schuyt. Tijd voor een nieuwe publiek contract. 

Het artikel over de Stichting Droom en Daad, eerder in NRC, komt volgens Schuyt als geroepen. Het brengt haarscherp de gezichtspunten van de verschillende betrokkenen in kaart. Het brengt een discussie op gang die nodig gevoerd moet worden, over hoe de gemeente Rotterdam – en alle gemeenten in Nederland – met maatschappelijk initiatief omgaan. 

Apeldoorn had van alles te bieden in de eerste editie van de Opening, de nieuwe aftrap van het culturele seizoen. Maar het échte Uitmarkt-gevoel ontbrak nog een beetje volgens Joris Henquet. 

De locaties lagen wel nogal ver uit elkaar, waardoor je niet echt de festivalsfeer met een festivalhart meekreeg. Verder viel me op dat een vintage Uitmarkt-onderdeel ontbrak: de previews van nieuwe theatervoorstellingen. 

Uit een gevoel van machteloosheid over Gaza bedacht Max Lagewaard bijeenkomsten voor poppodia. Informeren, troosten en samenbrengen: dat is het idee achter ‘Don’t Stop Talking About Palestine’.

Op 3 september zijn in 013 in Tilburg, naast muzikanten, vooral gesprekken over het genocidale geweld in Gaza te horen. Panels en interviews informeren de bezoekers, muziek troost en brengt ze samen, is het idee. Deze avond in 013 volgt op eerdere edities op poppodia in Amsterdam, Utrecht en Den Haag. De avonden zijn een initiatief van het Amsterdamse poppodium Melkweg en Oxfam Novib.

Welke stemmen bepalen wat mode is? Nsimba Valene Lontanga, creatief consultant en eigenaar van het modemerk Libaya, schreef er een boek over. ‘Mijn moeder wilde me er al van bewustmaken dat onze identiteit van betekenis is. Het besef dat westerse mode beïnvloed is door niet-westerse mode is er niet. Ik vroeg me af hoe dat komt.’ 

Met haar boek wil Lontanga laten zien dat mode meer is dan de kleding om ons lijf. Volgens Lontanga is er in de mode nog steeds weinig ruimte voor verhalen uit niet-westerse landen. 

Wat gebeurt er als je als theaterinstelling jezelf opheft? Met die vraag opende directeur Anne Breure van stadsgezelschap Theater Utrecht donderdag het nieuwe theaterseizoen in de ‘Staat van het Theater’, de jaarlijkse openingstoespraak van het Nederlands Theater Festival. De Staat werd deze editie achtereenvolgens uitgesproken door Breure en haar levenspartner Sadettin Kirmiziyü. Kirmiziyüz vraagt zich in bredere zin af welke functie theater heeft in deze tijd. 

Door te bedenken wat je verliest als je jezelf opheft, kom je volgens Breure haar vanzelf uit bij de waarden die je wilt verdedigen. En als het goed is, stelt ze, overstijgen die het bestaansrecht van je eigen specifieke kunstinstelling.

Misschien is AI niet de doodsteek voor de cultuur maar de klap die ze nodig had, betoogt Erwin Radjinder Angad-Gaur in een ingezonden opniestuk in Trouw.

Het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat een technologische revolutie de cultuur radicaal op zijn kop zet. De fotografie haalde een streep door het idee van de schilder als registrerend oog. Wat eerst werd gezien als bedreiging, werd uiteindelijk de bron van vernieuwing. In de muziek gebeurde iets soortgelijks. Waarom zou dat nu anders zijn? Als alles maakbaar is, maar vervlakt wordt, groeit daarom misschien ook het verlangen naar wat niet louter machinaal te maken is.

Onderwijs, cultuur, wetenschap en media zijn in Gaza bijna volledig platgelegd. De gevolgen van de verwoesting en het geweld op deze terreinen zijn buitengewoon ernstig.  Volgens UNESCO en het satellietcentrum van de Verenigde Naties UNOSAT is sinds oktober 2023 schade vastgesteld aan 110 culturele locaties, waaronder religieuze gebouwen, archeologische vindplaatsen en een museum. 

Onderwijs, cultuur, wetenschap en media zijn de pijlers die de kracht en waardigheid van een samenleving dragen. UNESCO en de Nederlandse UNESCO Commissie benadrukken daarom het belang van bescherming van erfgoed, (hoger) onderwijs en journalisten. Deze thema’s, gezamenlijk de kern van UNESCO’s mandaat, vormen het fundament van een menswaardige samenleving en zijn voorwaarden voor een toekomst waarin vrede mogelijk blijft en mensenrechten worden beschermd. 

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is op 4 september 2025 gestart met het aanwijzingsprogramma van nieuwe, jonge rijksmonumenten uit de Post 65-periode. Vijftien locaties zijn daarbij voorgedragen als nieuwe rijksmonumenten. Van een hight-tech station tot een drempelloze evenementenhal, van Terneuzen in het zuid­westen tot aan de Eemsmond in het noord­oosten. Ze komen allen uit de jaren 1965 tot 1990. Deze periode noemen we Post 65. Met deze jongste rijksmonumenten van Nederland is een begin gemaakt met de aanwijzing van een geheel nieuwe generatie rijksmonumenten.

Het Koetshuis aan het voorplein van Het Noordbrabants Museum in Den Bosch is opnieuw ingericht. Het Koetshuis is de nieuwe startplek voor een bezoek aan het museum maar kan ook zonder museumticket worden bezocht. Onder de noemer Brabantse Nieuwe is in het Koetshuis voortaan werk te zien van jonge talenten. Dit is een doorlopende tentoonstellingsreeks waarmee Het Noordbrabants Museum de kloof tussen jonge kunstenaars en de gevestigde culturele instellingen wil dichten.

Cultuur- en jeugdinfrastructuur in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is zeer divers. Gebouwen kunnen eigendom zijn van organisaties met rechtspersoonlijkheid, zoals vzw’s, of van gemeentebesturen. De Vlaamse overheid voorziet twee soorten subsidies om te investeren in bovenlokale cultuur- en jeugdinfrastructuur. In de meeste gevallen dekt de investeringssubsidie maximaal 60% van de totale geraamde projectkosten, waardoor er steeds cofinanciering nodig is. 

De afgelopen 25 jaar werden zo’n 400 projecten ondersteund via de investeringssubsidies. Met een inspiratiegids wil het Departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse Overheid laten zien hoe die middelen worden ingezet. De gids verzamelt projecten die inspirerend kunnen zijn voor andere organisaties met infrastructuurplannen. Deze eerste publicatie bevat een tiental recente projecten. 

Hoe ziet de toekomst van muziekcentrum De Oosterpoort in Groningen eruit? Eind deze maand besluit de gemeenteraad of de plannen voor het renoveren van de huidige Oosterpoort en het bouwen van een nieuwe, grote popzaal verder uitgewerkt mogen worden.

Al jaren spreekt de gemeenteraad over plannen om de huidige Oosterpoort aan de Trompsingel te vervangen. Het pand zou verouderd zijn en technisch afgeschreven. Een nieuw muziekcentrum achter het Hoofdstation leek de oplossing, maar bleek veel te duur. Het college van burgemeester en wethouders stelde voor om de bestaande Oosterpoort te renoveren en daarnaast bij het station een popzaal te bouwen voor 3.200 bezoekers. De ondernemers en culturele instellingen houden hoop op één groot muziekcentrum, met alles onder één dak. 

Manon Moussa-Roodenburg is een vertrouwd gezicht in de Nederlandse museumwereld. Als Amsterdamse moslima die haar loopbaan startte in het Rijksmuseum, zette ze zich de afgelopen jaren in om kunst en erfgoed toegankelijker te maken voor groepen die vaak buiten beeld blijven. Zo is ze projectleider van Ik ben Jo! in het Van Gogh Museum, een traject waarin vrouwen uit verschillende Amsterdamse stadsdelen hun eigen verhaal naast dat van Jo van Gogh-Bonger legden. 

"We zijn in Nederland goed in culturele ‘one night stands’: tijdelijk doelgroepen betrekken en daarna weer uit het oog verliezen. Dat doet pijn.” Moussa-Roodenburg benadrukt dat er in de culturele sector nog veel te winnen valt. “Het idee dat moslims geen belangstelling hebben voor kunst klopt niet. Historisch gezien is er altijd een rijke culturele traditie geweest. Het probleem is dat musea te weinig aanbod ontwikkelen dat aansluit bij hun leefwereld. Er ligt een enorm potentieel. 

Op woensdag 3 september 2025 ondertekenden Michael Theuns, gedeputeerde van Provincie Limburg en de Landgraafse wethouders Freed Janssen (Accommodaties, Sport en Bewegen) en Alex Schiffelers (Talentontwikkeling, Kunst en Cultuur) het Leefbaarheidsakkoord met de gemeente Landgraaf. Met dit akkoord spreekt de Provincie haar intentie uit om vanuit de Leefbaarheidsaanpak een bijdrage van 1 miljoen euro te leveren aan de realisatie van een multifunctioneel poppodium in Park Strijthagen.

Het nieuwe poppodium, de Oefenbunker 2.0, wordt de thuisbasis van Stichting Oefenbunker Live, Muziekschool Kerkrade Muziek & Dans (SMK) en dansschool Wij zijn Slide. Het gebouw van circa 3.000 m² biedt ruimte voor concerten, repetities, lessen, workshops, sociaal-maatschappelijke functies en culturele activiteiten. Hiermee vormt het poppodium een belangrijke toevoeging aan de bestaande voorzieningen in Park Strijthagen. Ontmoetingen en samenwerkingen tussen de gebruikers van het nieuwe poppodium en de andere faciliteiten op Park Strijthagen worden hierbij gestimuleerd.

Waar je vroeger vooral kale gevels en bakstenen zag, duiken nu steeds vaker grote murals en kleinere kunstwerken op in de Tilburg. Van de Spoorzone tot aan de wijken net buiten het centrum: overal vind je verrassende kunst die het straatbeeld nét een stuk levendiger maakt. Wat de street-art in onze stad zo bijzonder maakt? Het zijn niet alleen mooie plaatjes, maar verhalen in kleur. Sommige murals zetten je aan het denken over gelijkheid en duurzaamheid, andere vieren juist muziek, cultuur of de eigenheid van de stad. Tilburg.com zet een paar van de nieuwste murals in de stad op een rij. 

De Paleisbrug, onderdeel van de Spoorzone, verbindt het historische centrum met het moderne Paleiskwartier. Ook deze zomer zijn de liften weer tijdelijk omgetoverd tot een unieke expositieruimte met daarin de levendige kunstwerken van de Bossche kunstenaars Julia van Emmerik en Jean Danton Laffert. Zo wordt de Paleisbrug niet alleen een fysieke verbinding, maar ook een plek om stil te staan, te kijken en te ontdekken. 

Met dit project biedt de gemeente Bossche kunstenaars een podium buiten de muren van musea en culturele instellingen, zodat hun werk een breed publiek kan bereiken. Tegelijkertijd versterkt het project de gezamenlijke identiteit van ’s-Hertogenbosch als Cultuurstad van het Zuiden en maakt het kunst zichtbaar in de openbare ruimte. Het is een laagdrempelige manier om cultuur dichtbij inwoners te brengen en de stad leefbaarder en aantrekkelijker te maken.

Het door nazi’s geroofde olieverfschilderij Damesportret van de Italiaanse meester Giuseppe Vittore Ghislandi is terecht. Nadat de Argentijnse politie eerder een vergeefse inval had gedaan bij de dochter van de naziambtenaar Friedrich Kadgien, die het schilderij in handen had, heeft zij het kunstwerk alsnog aan lokale autoriteiten overhandigd. Dat heeft het Argentijnse Openbaar Ministerie woensdag gezegd tijdens een persconferentie. Het schilderij zelf werd daar getoond.

De jury noemt Ik gaf je ogen en je keek in de duisternis ‘een gulle roman waarin het hele leven op grootse wijze wordt gevierd en vervloekt’. De Europese literatuurprijs wordt sinds 2010 jaarlijks door onder meer het Letterenfonds uitgereikt aan een schrijver van een Europese roman die het voorgaande jaar een Nederlandse vertaling heeft gekregen. Schrijver en vertaler ontvangen beiden 10 duizend euro. Op zaterdag 8 november nemen Solà en Boon de prijs in ontvangst.

Het Kennedy Center in Washington is door het Amerikaanse Congres opgericht en bij de opening in 1971 vernoemd naar de vermoorde president John F. Kennedy. Het speelt een voorbeeldrol in het culturele leven van de VS, omdat het de enige plek is waar de federale overheid muziek, theater, ballet, musical en opera subsidieert. Kort nadat Trump in februari de macht had gegrepen bij het Kennedy Center om een einde te maken aan ‘anti-Amerikaanse propaganda’, kreeg Marc Bamuthi Joseph (50) als artistiek directeur van het ‘maatschappelijke impact’-team ontslag aangezegd.

Soms vragen mensen Joseph wat ze kunnen doen om het Kennedy Center in Washington te redden. ‘Investeer in kunstenaars die ergens anders nog in vrijheid werken’, zegt hij dan. Het nationaal cultureel centrum voor de podiumkunsten valt volgens hem namelijk niet te redden zolang Donald Trump president van de Verenigde Staten is.

Een commissie onder leiding van historicus en hoogleraar Lars Trägårdh presenteerde dinsdag de langverwachte Zweedse cultuurcanon. De Nederlandse versie was daarbij een belangrijke inspiratiebron. Trägårdh ging op studiereis naar Nederland om meer te leren over de in 2006 gelanceerde canon, die bestaat uit vijftig ‘vensters’ op de Nederlandse cultuur en geschiedenis. Zweden koos voor honderd vermeldingen onder tien thema’s, waaronder architectuur, uitvindingen en muziek.

Maar Abba staat er niet bij. Dat is omdat alle ijkpunten ouder dan vijftig jaar zijn, zo legde de canoncommissie uit. Die strikte beoordeling vindt niet overal instemming.

 De Historische Vereniging Oud-Gorcum heeft een brief gestuurd naar de gemeente Gorinchem om de besluitvorming in de gemeenteraad te beïnvloeden en te bereiken dat de formatieplaats ‘erfgoedambtenaar’ niet verdwijnt binnen de gemeentelijke organisatie. De vereniging vindt het belangrijk ,,dat we in Gorinchem actief met ons erfgoed omgaan en er ook in investeren. Je behoudt het predicaat de Mooiste Vestingstad van Nederland niet als je niets doet”.

Marina Blok krijgt dit jaar het Gouden Kalf voor de Filmcultuur. Het Nederlands Film Festival (NFF) maakte woensdag bekend dat de prijs naar het Hoofd Drama van de NTR gaat. De Raad van Toezicht van het NFF reikt het Gouden Kalf voor de Filmcultuur uit aan personen of instellingen die zich uitzonderlijk inzetten voor de Nederlandse film.

Verscheidene theaterinstellingen legden op 1 september om 12.00 uur het werk neer voor Gaza. Ze sloten aan bij de landelijke actie #wijwerkenhiernietaanmee, die wil dat de Nederlandse regering meer doet om genocidaal geweld te stoppen. Op het Leidseplein verzamelden medewerkers van onder meer Internationaal Theater Amsterdam, Bellevue, Paradiso, The Need for Legacy en Theaterkrant.

Door te staken willen de deelnemers laten weten dat zij niet willen meewerken aan wapenhandel en een handelsverdrag met Israël, met import van producten uit illegale nederzettingen, het uitstellen van de erkenning van een Palestijnse staat en de distributie van hulpgoederen door het door Israël gecontroleerde Gaza Humanitarian Foundation.

Het gebruik van kunstmatige intelligentie in filmproductie moet aan banden worden gelegd. Dat was een van de belangrijkste eisen tijdens de grote Hollywoodstaking van twee jaar geleden. Maar de AI-opmars is niet te stuiten. Netflix presenteerde onlangs regels voor AI-gebruik, waarmee de streamingdienst zegt te willen reguleren maar vooral legitimeert. Netflix is de eerste grote speler die regels opstelt voor het gebruik van AI in het produceren van films en series. Het wil daarmee helderheid scheppen zodat de kijker weet wat wel en wat niet afkomstig is van kunstmatige intelligentie.

Er lijkt beweging te zitten in de zaak rond het geroofde Goudstikker-schilderij dat recent in Argentinië door deze site werd gevonden. De familie zou het willen overdragen aan justitie. Advocaat Carlos Murias liet dinsdagmiddag weten dat de familie Kadgien het schilderij Damesportret ter beschikking stelt aan de Argentijnse justitie. Hij bevestigde daarmee dat het kunstwerk nog steeds in bezit is van de familie.

AI is geen alwetend orakel, maar een meedenkende assistent. Generatieve AI kan je helpen sneller varianten te bedenken, structuur aan te brengen en inspiratie te geven voor een eerste versie. Als je het goed gebruikt is het doel is niet om functies te vervangen, maar om menselijke uitvoeringskracht te vergroten. De Creatieve Coalitie helpt je op weg bij de eerste stappen met generatieve AI. 

Het gaat sneller dan we denken. Generatieve AI schrijft, tekent en componeert, maar beïnvloedt vooral onze taal en verbeelding. “Als we niets doen, leggen we onze culturele productie volledig in handen van Big Tech,” zegt Marleen Stikker, directeur van Waag Futurelab. Volgens haar is dit hét moment voor de culturele sector om positie te claimen. Wat staat er op het spel, en welke rol kan publiek eigenaarschap spelen? 

Stikker: "Deze systemen zijn betekenismachines, ontworpen door Amerikaanse bedrijven met hun eigen culturele en politieke blik. Ze zijn dus allesbehalve neutraal. Generatieve AI is culturele productie en daarmee een culturele industrie.” 

In CmK4 gaat Kunstloc Brabant aan slag met het werken in Professionele Leergemeenschappen (PLG's). In een PLG werken we aan een actueel vraagstuk uit de praktijk, voor én met het werkveld. Deelnemers aan een leergemeenschap onderzoeken een onderwerp en vertalen dit naar de onderwijspraktijk. In het najaar van 2025 start de PLG rondom het mbo.

De leergemeenschappen zijn een afspiegeling van het werkveld, aangevuld met experts uit andere domeinen. De opbrengsten van de leergemeenschappen, waarbij je kunt denken aan trainingen, pilot-activiteiten of instrumenten, worden gedeeld met het werkveld.

Wie bezoekt kunst & cultuur? Wie juist niet, of nog weinig? Om hier meer inzicht in te krijgen en te werken aan publieksbereik, heeft Rotterdam Festivals het Culturele Doelgroepenmodel© ontwikkeld. ​Het Culturele Doelgroepenmodel deelt publiek op in groepen, op basis van culturele voorkeuren en gedrag. Per groep is nu een animatie gemaakt met basisinformatie over die doelgroep. 

Rotterdam Festivals en DEN, het kennisinstituut voor cultuur & digitale transformatie, intensiveren per 2025 hun samenwerking om het Culturele Doelgroepenmodel landelijk uit te rollen. De partijen zijn ervan overtuigd dat een uniforme aanpak van publieksonderzoek de cultuursector versterkt en leidt tot een beter geïnformeerd cultuurbeleid in Nederland. 

Het Culturele Doelgroepenmodel is een segmentatiemodel dat culturele doelgroepen in kaart brengt op basis van hun culturele voorkeuren, mediagebruik en sociaaleconomische kenmerken. Dit biedt culturele organisaties, steden en regio's inzicht in wie hun huidige en potentiële publiek is. 

“Video killed the radio star” en streamingdiensten luidden het einde in van videotheken. Maar het tij lijkt te keren. Bijna tien jaar nadat de laatste videotheek van Amsterdam de deuren sloot, heeft de hoofdstad er weer eentje: Club VHS. Gespecialiseerd in titels die je niet kunt terugvinden op de platforms. Op 14 augustus opende Club VHS in het Brughuisje van de Tolhuistuin, op een steenworp afstand van Filmmuseum Eye. In amper twee weken is een enthousiaste en snel groeiende filmcommunity ontstaan. Club VHS raakt een analoge snaar in een tijdperk waarin alles steeds meer virtueel wordt.

Maar liefst 89% van de Gelderlanders bezocht het afgelopen jaar minstens één keer een culturele activiteit. 74% ging naar een erfgoedlocatie of -evenement, en 78% is zélf cultureel actief – bijvoorbeeld door muziek te maken of theaterlessen te volgen. Opvallend is dat jongeren met kop en schouders bovenaan staan als het gaat om cultuurbezoek én cultuurbeoefening. Maar dat vraagt wel om aanbod dat past bij hun belevingswereld. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want jongeren zijn niet alleen cultureel actief, maar ook kritisch. Hoe komt dat? En hoe kunnen beleidsmakers daarop inspelen?

Michiel Wallinga (20) uit Wageningen weet er alles van. Hij is muzikant en organisator binnen de culturele sector en zo persoonlijk betrokken bij de creatieve sector. Wat hij het leukst vindt aan kunst en cultuur? De mensen met wie hij in contact komt. Michiel ziet veel jongeren om zich heen met creatieve ideeën en initiatieven. Maar de aansluiting op beleid is er lang niet altijd.

De snelle digitalisering van de muziekindustrie heeft geleid tot substantiële verschillen in de royalties die worden verzameld en uitgekeerd door Europese collective management organizations (CMO’s). Terwijl het gebruik van creatieve werken blijft groeien, blijkt dat het huidige systeem vaak achterblijft. Bovendien blijft Europa als culturele grootmacht achter op het wereldtoneel, met een trager groeiend royaltymodel in vergelijking met regio's als China en Latijns-Amerika. Dit roept vragen op over zowel het concurrentievermogen als de toekomstbestendigheid van royalty-inning in een digitaal tijdperk.

Onderzoekers van Berenschot duiken in de complexe processen rondom de muziekverdeling, analyseren de prestaties van de top-15 CMO’s in Europa in 2024, en hun vermogen om digitalisering effectief te benutten. De bevindingen laten zien dat de Europese muziekindustrie gebaat is bij meer evenwichtige en efficiënte modellen voor royalty-inning. 

President Trump eist dat het Smithsonian Museum in Washington een patriottische koers gaat varen en ‘woke kunst’ uitbant. Dat is schrikken voor het H’Art Museum in Amsterdam, dat met het museum samenwerkt. Toch twijfelt Annabelle Birnie, directeur van het H’ART Museum, er nog niet aan dat er volgend jaar in Amsterdam een grote tentoonstelling te zien zal zijn met objecten uit het Smithsonian. Met precies die onderwerpen waar Trump en zijn aanhang van zullen schuimbekken. Ze is niet bang dat het volgend jaar verboden is om de kunst voor deze tentoonstelling naar Nederland te laten reizen. 

H’ART Museum heeft heel direct te maken met de ontwikkelingen in de VS, maar ook andere musea kijken er met argusogen naar. Martine Gosselink, directeur van het Haagse Mauritshuis, zei in mei in deze krant dat ze niet meer zomaar schilderijen in bruikleen zou geven aan een museum in de VS. Die opmerking heeft ook dat land bereikt, ze werd erover bevraagd door The New York Times.