Trends & ontwikkelingen

In het bestuursakkoord 2023-2027 Samen maken we Brabant! wordt gesteld dat de Provincie Noord-Brabant zich samen met de BrabantStad partners inspant om meer Rijksmiddelen voor de Basisinfrastructuur (BIS) en de instellingen in de Rijksfondsen naar Noord-Brabant te krijgen. “Bij een topregio hoort immers een hogere rijksbijdrage.” In dit advies schetst Kunstloc Brabant de consequenties van de conceptregeling voor meerjarige subsidies in 2025-2028 in relatie tot deze ambitie. De conclusie op basis van deze conceptregeling is dat de omvang van de huidige culturele infrastructuur in Noord-Brabant afneemt en daarmee ook de aanspraak op matching met Rijksmiddelen. De concept-meerjarenregeling professionele kunsten 2025-2028 draagt daarmee niet bij aan de ambitie om meer Rijksmiddelen naar Noord-Brabant te krijgen. Deze ontwikkeling heeft niet alleen consequenties voor de komende periode, maar ook voor de uitgangspositie van Provincie Noord-Brabant in het vernieuwde cultuurbestel vanaf 2029.

De Eindhovense cultuurinstellingen hoeven de komende jaren niet te rekenen op extra structureel geld vanuit de gemeente, bovenop de eerder toegezegde 5 miljoen euro die de sector komend jaar met zorgaanbieders moet delen. Wel gaat Eindhoven op verzoek van een aantal raadsfracties bekijken of Rijk en provincie Noord-Brabant  nog met extra geld over de brug willen komen als de gemeente zelf ook extra middelen inzet. Die extra middelen zouden gehaald kunnen worden uit een al bestaande maar nog niet rijkelijk gevulde ‘strategische spaarpot’ die bedoeld is om de groeiende stad ook in de toekomst levendig te houden. Volgens cultuurwethouder Saskia Lammers (GroenLinks) is de cultuursector in de praktijk nu al een van de speerpunten van het lobbyteam dat voor Eindhoven bij Rijk en provincie extra geld probeert los te peuteren. ,,En dat heeft in het verleden ook al tot resultaat geleid, bijvoorbeeld door extra geld voor de Dutch Design Foundation en het Next Nature Network.” De cultuurinstellingen wilden hun budget in 2024 met 13 procent verhoogd zien, in plaats van de door de gemeente geboden 5,2 procent. Met die 5,2 procent heeft een meerderheid van de gemeenteraad vorige maand ingestemd, met de toevoeging dat de gemeente eenmalig 5 miljoen euro extra uittrekt voor de cultuursector en de zorgaanbieders - die óók meer geld willen - gezamenlijk. In een poging de politiek alsnog te laten besluiten meer geld voor cultuur te reserveren, wezen de cultuurinstellingen de raadsleden deze week nog op ‘de andere wind die er in Den Haag gaat waaien’. Volgens de instellingen is het gezien de recente verkiezingsuitslag ‘des te belangrijker om op lokaal niveau te blijven investeren in de leefbaarheid van de stad’. ,,We zijn het inhoudelijk eens met de lijn zoals die in de Cultuurbrief voor de komende jaren is uitgezet, maar we blijven erbij dat daarmee nu wel méér van ons gevraagd wordt, terwijl we daar minder geld voor krijgen”, reageert directeur Ward Rennen van het Eindhoven Museum, net als zijn collega Karin Visser van het CKE scheidend voorzitter van het overleg van de belangrijkste Eindhovense cultuurinstellingen. ,,De uitvoering wordt daarmee wel een uitdaging, in een groeiende stad. Dit heeft gevolgen voor in elk geval de kwantiteit en misschien ook wel de kwaliteit.”

Boodschappen, huur, energierekening, zorgpremie, kleding: het betalen van deze primaire levensbehoeften zorgt voor kopzorgen bij gezinnen met een (te) laag inkomen. En ja, dan komen andere zaken in het gedrang. „Sporten in clubverband en deelname aan activiteiten op cultureel gebied vallen daaronder”, vertelt Jan de Leeuw, bestuurslid van het Jeugdfonds Sport & Cultuur ’s-Hertogenbosch-Vught, een lokale afdeling met een eigen stichtingsbestuur. Volgens de cijfers van het CBS was twee jaar terug voor minimaal 2700 kinderen en jongeren uit ‘s-Hertogenbosch de drempel te hoog om mee te doen aan dat soort activiteiten, om puur financiële redenen. ,,De situatie is mogelijk nog nijpender geworden”, zegt De Leeuw. ,,We proberen die barrière weg te nemen; in principe gaan we uit van een maximumleeftijd van 18 jaar.” Wat het concreet inhoudt: het betalen van de contributie of lesgelden, tot een eenmalig bedrag van maximaal 500 euro per kind per jaar. ,,Soms zijn ook waardebonnen voor materialen van toepassing. We realiseren ons dat de ene tak van sport of vorm van cultuurbeoefening duurder is dan de ander”, legt De Leeuw uit. Het geld gaat altijd naar de aanbieders, nooit rechtstreeks naar de ouders. De Leeuw weer: „Een ijzersterke formule, want zo worden de middelen automatisch goed besteed. Voor 85 procent gaat het om subsidie van de gemeenten Den Bosch en Vught in het kader van het armoedebeleid. De overige 15 procent moeten we zelf zien binnen te harken. Denk aan particuliere giften, sponsoring en opbrengsten uit evenementen.” In 2022 betaalde het fonds de contributie of de lesgelden in iets meer dan 1000 gevallen, dit jaar staat de teller voorlopig op circa 1100. „Een simpele rekensom leert dat ongeveer 1600 kinderen en jongeren die een financiële bijdrage heel hard nodig hebben, vooralsnog buiten de boot vallen. Hoewel de aanvragen meestal door tussenpersonen, zoals leerkrachten en welzijnswerkers, worden gedaan, heerst bij veel ouders schaamte om van onze regeling(en) gebruik te maken”, zegt De Leeuw.

Hoe zit het met grensoverschrijdend gedrag in de amateurkunst? Dat deel van de culturele sector waar enkele miljoenen Nederlanders in actief zijn, onder wie zeer getalenteerde. Waarin docenten en artistiek begeleiders werken. Waarin ook sprake is van disciplines met veel fysiek contact. De Raad voor Cultuur constateerde in haar advies ‘Over de grens’ terecht dat we hier eigenlijk niet tot nauwelijks iets over weten, omdat er geen cijfers zijn over de aard en de omvang van grensoverschrijdend gedrag in de amateurkunst. En ten tijde van de publicatie van het advies kwamen er uit dit deel van de sector ook nauwelijks meldingen binnen bij het Meldpunt Mores. Betekent dit dat het in de amateurkunst niet voorkomt? Niets is minder waar. 18 procent van de amateurkunstenaars heeft in het afgelopen jaar in meer of mindere mate te maken gehad met ongewenst gedrag. Dat blijkt uit de Monitor Amateurkunst (LKCA) van dit jaar. Het gaat om gedrag als negeren, buitensluiten, roddelen, pesten, intimidatie (angst aanjagen of bedreigen), lichamelijk geweld en ongewenste seksuele aandacht. Deze nieuwe cijfers dwingen tot een aanpak, schrijft onderzoeker Arno Neele.

Een vijfde van de ruim 9 miljoen mensen die in Nederland actief deelnemen aan amateurkunst doet dit in groepsverband. Het is een van de bevindingen uit de Monitor Amateurkunst 2023. Dit keer zijn voor het eerst ook vragen gesteld over inclusiviteit en ongewenst gedrag. Bea Ros met de inhoudelijke terugkoppeling van de cijfers uit de MAK van het LKCAtelier op 2 november 2023.

‘Het ongewone is het waard gezien te worden. Het heeft ons iets te vertellen en wij circusmensen zijn de verkondigers van het ongewone. Wij spreken namens de eigenaardigen, de gekken, de buitengeslotenen.” Met woorden van die strekking opent circusartiest Hendrik Van Maele op 1 december zijn Staat van het Circus op het festival This is not a circus in Amsterdam. Met zijn karakterisering tekent hij een doorlopende lijn. Hij verbindt het traditionele circus, rondreizend in tenten, met hedendaags circus door nieuwe makers die klassieke circusvormen mengen met theater, mime, dans en comedy. De overeenkomst tussen traditie en vernieuwing is dat circus steeds een plek biedt waar publiek zich kan verwarmen aan en kan reflecteren op menselijke eigenaardigheden. Maar is het publiek klaar voor het nieuwe circus? Er zijn uitdagingen, obstakels en groeipijnen. Maar Van Maele en Cahit Metin, bestuurder bij het circusproductiehuis TENT dat ook This is not a circus organiseert, zijn positief. Metin: „Het gaat goed, maar langzaam.” Ze wijzen op de succesvolle circusopleidingen in Tilburg en Rotterdam. Metin: „Daar studeren per opleiding tien à vijftien mensen per jaar af. Deels blijven die werkzaam in Nederland. Daardoor is er meer en meer aanbod.” Positief is ook dat steeds meer circusorganisaties subsidie krijgen. Metin: „De Raad voor Cultuur betitelt circus als nieuw te financieren, opkomende stroming. Voorheen ging er nul subsidie naartoe.” Metin wijst op gezelschappen die gesubsidieerd worden en festivals, zoals Circolo en Circusstad Rotterdam. Die infrastructuur biedt houvast. Van Maele: „Maar er zijn weinig gevestigde gezelschappen waar artiesten auditie kunnen doen, zoals Panama Pictures in Den Bosch, dat werkt op het snijvlak van dans en circus. Artistiek leider Pia Meuthen haalt altijd nieuwe makers binnen. Het kan zijn dat mensen die nu van de opleidingen komen die gezelschappen gaan vormen. Het is speculatie, maar wellicht is dat het volgende stadium van onze ontwikkeling.” Wat van Metin sneller mag gaan, is de groei van de interesse voor circus. „Het moet van twee kanten komen. Enerzijds kan circus goed mee in het aanbod: het is laagdrempelig en vernieuwend. Anderzijds kan de kwaliteit bij de makers nog omhoog. Lang niet alles wat wordt geproduceerd, is goed genoeg. Artiesten zoeken nog naar de grenzen van wat circus kan zijn, naar combinaties met andere kunstvormen. Dat experiment is leerzaam, maar soms blijkt ook dat circus niet die kant op moet. Als een productie het spektakel en de verwondering verliest die circus eigen is, dan verliest het ook zijn aantrekkelijkheid voor een breder publiek.” Van Maele nuanceert dat. Hij vindt dat makers meer mogelijkheden moeten krijgen om te spelen en te evolueren. Er moeten plekken zijn waar ruimte is om zogenaamd ‘onvolwassen werk’ volwassen te laten worden. Het nieuwe circus treedt bij voorkeur op in theaters. Maar veel programmeurs zijn nog onbekend met het fenomeen. Van Maele: „Wat stroef loopt, is dat circus duur is. In België en Frankrijk is dat een kleiner probleem. Maar Nederlandse theaters hebben minder geld.” Metin : „Een zaal heeft niet snel een uitkoopsom (prijs die een zaal aan een gezelschap betaalt voor een voorstelling, red.) van 2500 euro over voor zeven acrobaten, want de gemiddelde uitkoopsom voor een theatervoorstelling ligt lager, rond de 1500 euro.” Het circus is vanwege een aantal redenen duurder. Metin noemt de lange aanlooptijd van producties en het veiligheidsaspect. Hij zegt dat maar een beperkt aantal theaters circus durft te programmeren, tot nu toe circa dertig theaters in Nederland. Er is groei want toen men in 2010 met TENT begon, waren het er drie. Daarbij komt dat niet alle theaters technisch voldoende geoutilleerd zijn,voor luchtacrobatiek is een zaal soms niet hoog genoeg. Het nieuwe circus is wel een internationaal georiënteerde sector. Van Maele: „Deels omdat circus een internationale taal spreekt, deels omdat in het buitenland meer speelplekken zijn en deels omdat het nomadische in het DNA van de circusartiest zit.” Het publiek is klaar voor het nieuwe circus, zegt Metin. „Al weten ze dat zelf misschien nog niet. Het is aan ons om dat duidelijk te maken.”

Zangeres en muzikante Eva van Pelt is een van de oprichters van Het Nest in ‘s-Hertogenbosch, volgens haar een uniek concept in de stad. Uitvoerende kunstenaar mogen in het voormalige winkelpand aan de Ridderstraat 5-7 gedurende een paar weken gestalte geven aan het verzamelen van ideeën, het schrijven van teksten en muziek schrijven, repeteren, proefvoorstellingen geven. Belangstellenden kunnen tijdens die periode af en toe een middagje of een avondje over hun schouder meekijken. Ook zullen er geregeld exposities worden gehouden. Naast Van Pelt wordt de werkplek gerund door docerend theatermaker Anne van der Lelie, het duo Lisanne van Aert en Lotte Lola Vermeer (Radicale Gezelligheid), producer Floor Cremers en schrijver Lucas de Waard. In het collectief zijn de disciplines toneel, cabaret, kleinkunst en literatuur vertegenwoordigd. Van Pelt: ,,Wij doen daarbij niet aan coaching, dus iedereen die gebruikmaakt van de faciliteiten, is vrij om zijn of haar eigen ding te doen. We hebben nog ruimte in het schema van komend jaar, dus liefhebbers kunnen zich aanmelden. Wat er te doen is, kondigen we aan in de etalage en op Instagram.” Tommy Zonneveld, die eerder afstudeerde aan de Koningstheateracademie, meldde zich al aan. Hij begint met het schrijven van teksten en bespreekt die met bezoekers. ,,Voor artiesten zoals ik is het handig dat de plek ook mogelijkheden biedt voor het houden van kleinschalige try-outs met ongeveer honderd toehoorders”, zegt hij. De locatie in een drukke straat inspireert hem. “Leuk om mensen voor de deur aan te spreken en hen te interesseren voor wat ik doe. Zo krijg je wellicht straks in het theater bezoekers die anders niet naar mijn programma’s zouden komen. Verder lijkt het me boeiend om hier met collega-cabaretiers te sparren. Ook dat levert de nodige ideeën op.” Floor Cremers: “De twee onderling verbonden panden zijn eigendom van de gemeente Den Bosch en staan te boek als maatschappelijk vastgoed. De gemeente heeft er momenteel geen bestemming voor. Ze stonden lange tijd leeg. Winkeliers in de straat zijn blij dat er weer actie komt.” Het Nest heeft een proeftijd van een jaar.

De doorverkoop met woekerprijzen van concert-, wedstrijd- en festivalkaartjes is een relatief klein probleem. Dat is de conclusie van een onderzoek uitgevoerd door het SEO in opdracht van het staatssecretaris Uslu als reactie op een motie van SP Kamerlid Peter Kwint. Maar 1 procent van alle kaartjes wordt voor een hogere prijs doorverkocht. Van alle verkochte kaartjes wordt iets meer dan 8 procent doorverkocht. Een klein deel daar weer van, 12,4 procent, gaat voor een hogere of woekerprijs naar de volgende koper. De onderzoekers spraken met aanbieders van kaartjes maar bijvoorbeeld ook met de manager van Di-Rect en Wodan Boys, de Consumentenbond en de Autoriteit Consument en Markt. Er werd ook gekeken wat andere Europese landen doen om woekerprijzen te voorkomen. Alleen Spanje en Bulgarije hebben een verbod op doorverkoop. Daar is bij de ondervraagde Nederlandse partijen geen belangstelling voor. Het kabinet vindt een verbod ook geen optie omdat mensen die op het laatste moment niet naar het concert of de wedstrijd kunnen hun kaartje dan niet meer kwijt kunnen. In de helft van de onderzochte landen (België, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Denemarken) gelden er regels voor de doorverkoop, zoals een prijsplafond of een verbod op het maken van winst. Daar zijn de Nederlandse ticketverkopers en consumentenorganisaties wel in geïnteresseerd. Zij willen het liefst een wettelijke regeling die bepaalt wie kaartjes mag verkopen en doorverkopen, een zogenoemd gesloten systeem. Een prijsopslag van maximaal 20 procent bij doorverkoop vinden zij daarbij redelijk. Steeds meer aanbieders op de kaartverkoopmarkt zijn zelf al bezig om online zo'n gesloten systeem in te richten, met behulp van steeds vernieuwende technologie. De voornaamste overweging hierbij is dat consumenten in de meeste gevallen online op zoek gaan naar een kaartje. Op dit moment kunnen zij bij onduidelijke aanbieders terechtkomen die soms woekerprijzen vragen. Omdat het probleem relatief klein is en er over de effectiviteit van nationale regels weinig bekend is ( een Europese oplossing voor de internationale ticketverkoop is misschien beter) neemt staatssecretaris Uslu nog geen besluit.

NRC sprak met gevers en ontvangers over cultuurdonaties: André Marcet van de Geefkring Suriname, en Thomas Polimé, woordvoerder van het Diitabiki Museum in Drietabbetje, Suriname; Rob Rambags , initiatiefnemer van het lichtkunstfestival Enchanted Gardens in de tuinen van Kasteel Arcen in Limburg en Jeanne Helgers, donateur van Het Cultuurfonds; Floris Onstwedder, trompettist bij het Residentie Orkest en Carla van Vugt-Bennebroek, die ruim twintig jaar geleden samen met echtgenoot het Laurent en Carla van Vugt Bennebroek Fonds oprichtte, een van de 450 fondsen op naam bij Het Cultuurfonds, alle met een zelfgekozen naam en doelstelling. In de NRC special ‘De kunst van het geven’ ook aandacht  voor particuliere musea, over de omgang van culturele instellingen met grote gevers, over het grotere belastingvoordeel bij schenking aan cultuur dan  aan andere goede doelen ( wellicht dat deze regel wordt afgeschaft door een rechts kabinet)  en een gesprek met hoogleraar mecenaatstudies Helleke van den Braber, over de kunst van het vragen.

Hoogleraar filantropie René Bekkers had niet verwacht dat de vijftig grootste private fondsen en stichtingen die kunst en cultuur financieren vorig jaar samen liefst 283 miljoen euro schonken. Een veelzeggend bedrag, zegt Bekkers. „Het is bijna een kwart van wat de overheid jaarlijks aan cultuur uitgeeft. Een ongebruikelijke verhouding. Bij onderwijs, armoedebeleid en veel andere terreinen zijn de overheidsuitgaven soms talloze malen hoger dan de particuliere giften.” Overheidsuitgaven zeggen iets over onze prioriteiten als maatschappij, aldus Bekkers. „Dat de overheid op cultureel gebied relatief weinig financiert en veel overlaat aan particulieren betekent dat we kennelijk weinig belang hechten aan cultuur in de samenleving. Dat bedrag is een gestolde politieke voorkeur.” Het eerste wat hem opvalt aan de Top-50, is de power law: een klein deel van de actoren is verantwoordelijk voor de meeste activiteit. De VriendenLoterij en het Cultuurfonds nemen samen bijna 39 procent van de donaties van de gehele Top 50 voor hun rekening. En de Top-50 is vermoedelijk weer aanmerkelijk actiever dan de 650 andere fondsen en stichtingen die aan kunst en cultuur doneren. Dat zou gevaarlijk zijn als de grote gevers veel macht hebben. Maar dat is niet het geval, stelt hij. Geen enkele door de VriendenLoterij gefinancierde instelling is volledig afhankelijk van de loterij. Het voorkomen van zo’n afhankelijkheidsrelatie is een aandachtspunt bij de goededoelenloterijen. Hij heeft niet de indruk dat fondsen soms geen tegenprestaties verlangen. Overigens zijn er maar weinig instellingen afhankelijk van private fondsen en stichtingen. Bekkers zegt dat het grootste deel van de particuliere inkomsten uit kaartverkoop komt. En uit giften in natura: veel culturele instellingen drijven op vrijwilligers. Volgens het meest recente ‘Geven in Nederland’-onderzoek schenken huishoudens gemiddeld 5 euro per jaar aan cultuur. Dat bedrag kan volgens Bekkers omhoog met betere fiscale maatregelen. Hoewel de meeste huishouden schenken aan goede doelen maakt slechts 6 procent gebruik van de giftenaftrek. Instellingen kunnen meer giften realiseren als ze mensen een stem geven in wat er met hun geld gebeurt. Nu is het vaak zo dat giften op een grote hoop gaan. Met relatiegerichte fondsenwerving bouwt een instelling een relatie op, vraagt mensen om mee te denken, langs te komen en informeert ze wat ze leuk vinden. Zodra een band is ontstaan gaan mensen als vanzelf steun verlenen.

Giften vragen en ontvangen is voor culturele instellingen een serieuze bezigheid geworden. Wie zijn de belangrijkste particuliere schenkers? NRC maakte een lijst van de 50 grootste private cultuurfondsen en stichtingen. Door de verkiezingswinst van de PVV (‘Stoppen met kunst- en cultuursubsidies’) is het niet ondenkbaar dat hun belang toe zal nemen. Over de wenselijkheid daarvan kun je discussiëren. Des te belangrijker om te weten hoe hedendaags mecenaat eruitziet. Het overzicht van de grootste fondsen en stichtingen voor donaties aan cultuur werd samengesteld aan de hand van het bedrag dat ze in 2022 uitgaven. Daar zitten bekende namen tussen als de VriendenLoterij en het Turing Fonds, maar ook onbekende als de Vogelzang Foundation en Bevordering van Volkskracht.

Beleving staat al geruime centraal in het cultuur- en vrijetijdsaanbod. Recent wordt er steeds vaker gesproken over de overgang van de ‘Experience Economy’ naar een ‘Transformation Economy’. Het begrip impact staat hoog op de onderzoeksagenda in de cultuursector. Pieter de Rooij en Adriaan van Liempt beschrijven enkele theoretische uitgangspunten en geven ze aan hoe je beleving en impact kunt meten. Dit doen ze aan de hand van een onderzoek dat ze op dit moment uitvoeren voor het Openluchtmuseum in Arnhem.

"Met Actie als cultuur zetten we de kracht van cultuur in bij het aanjagen van de verduurzaming van de culturele en creatieve sector – en bij de verduurzaming van de samenleving als geheel. De overheid speelt hierbij een cruciale rol. En de belangrijkste beslissingen, die worden gemaakt op de Klimaatconferentie van de Verenigde Naties. Het is van uiterst belang dat cultuur ook op dit allerhoogste niveau wordt erkend als essentiële schakel voor effectieve en rechtvaardige klimaatactie. Daarom onderschrijven wij de oproep van Julie’s Bicycle en Climate Heritage Network aan de onderhandelaars van de eerstvolgende klimaattop, COP28, om cultuur centraal te stellen in internationaal klimaatbeleid, en roepen wij hierbij onze collega’s in de Nederlandse kunst, cultuur, erfgoed en creatieve sector op om deze oproep ook te ondertekenen.” Dat is te lezen in een oproep van Kunsten ’92 op 28 november. De 28ste Conference of the Parties in het kader van het VN-Klimaatverdrag, COP28, begint op 30 november. Deze oproep vraagt in het bijzonder voor instemming met een Joint Work Decision (JWD) on Culture and Climate Action. Hierdoor zouden de VN programma’s waarin culturele en creatieve oplossingen worden gezocht voor de klimaatcrisis kunnen aanmerken en beter kunnen ondersteunen.

Het KunstPodium verzorgt in opdracht van de gemeente Dongen kunst- en cultuuronderwijs voor Dongense kinderen, jongeren en volwassenen. Volgens directeur Monique Heuts is de huidige bijdrage van de gemeente - 306.747 euro in 2023 - niet toereikend. ,,Op jaarbasis is er een verschil van 45.000 euro. Als we niet meer subsidie krijgen, moet de gemeente een keuze maken waar wij ons op moeten richten. Dan wordt het ofwel cultuureducatie op scholen, ofwel het Cultuurhuis.” Heuts doelt op het samenwerkingsverband van Cammeleur-gebruikers KunstPodium, Theek 5 en theater- en horecaexploitant Stichting Donckhuys. Het Cultuurhuis moet de activiteiten van die gebruikers gaan uitbreiden en aanjagen. De gemeente stelt daarvoor de komende twee jaar een extra subsidie van 171.000 euro per jaar beschikbaar, plus een eenmalige bijdrage in de opstartkosten van 10.000 euro. ,,Dat extra geld gaat naar het Cultuurhuis, niet naar het KunstPodium”, benadrukt Heuts. ,,Het gaat voornamelijk naar marketing, waar we iemand voor willen aannemen. Ook willen we doelgroepenonderzoek gaan doen.” Dat de financiële situatie van het Kunstpodium fragiel zou zijn, was voor D66 en CDA aanleiding om een motie in te dienen in de gemeenteraad. Daarin vroegen ze het college van B en W te onderzoeken of het KunstPodium op dit moment voldoende subsidie krijgt. De motie van D66 en CDA stuitte bij de overige raadspartijen - OVD, VPD en VVD - op weerstand. Bas Evegaars (OVD) : “Het KunstPodium had al vóór het Cultuurhuis aan de bel moeten trekken, op de juiste plekken en bij de portefeuillehouder. En waarom word je partner van het Cultuurhuis als je geen geld hebt? Het wordt tijd dat er eens een keer iets uitkomt. We krijgen het gevoel dat het een bodemloze put is.” VPD-fractielid Cees Zwaal wees er op dat in de raad in 2021 nog is besloten de subsidie aan het KunstPodium met ingang van 2022 met 100.000 euro per jaar te verminderen. VVD-fractievoorzitter Frans den Broeder: ,,Ze willen subsidie hebben, maar hebben geen ideeën. Dat doelgroepenonderzoek hadden ze allang moeten doen toen De Cammeleur voor 9 miljoen werd gebouwd.” De motie werd verworpen. In een reactie op de kritiek uit politieke hoek benadrukt Heuts dat meerdere factoren het kunst- en cultuuronderwijs aan Dongense kinderen onder druk zetten, zoals gestegen docententarieven, scholen die minder geld willen besteden aan kunstonderwijs, goedkopere concurrentie en onzekerheid over twee landelijke subsidiestromen.

In het nieuwe cultuurbeleid van de gemeente Breda leveren de drie grote cultuurinstellingen ( Nieuwe Veste, Chassé Theater en Stedelijk Museum Breda ) een miljoen euro in. Dat geld wordt herverdeeld over de cultuursector. Directeur Ruud van Meijel van het Chassé Theater: ,,De bezuiniging gaat om een verhoudingsgewijs klein bedrag dat we vanaf 2025 in mindering krijgen. Wij proberen dat op te vangen door een serie kleinere maatregelen. Het publiek zal daar weinig tot niets van merken. Het is ook positief dat het college voorstelt niet alleen geld te herverdelen, maar ook extra geld vrijmaakt voor cultuur.” Verder heeft de opkomst van het publiek in het Chassé Theater zich na corona snel hersteld. Van Meijel zegt dat het dit jaar gaat ukken om met een klein positief resultaat af te sluiten. Stedelijk Museum Breda verwacht dat de korting op de subsidie tot ‘scherpe keuzes’ leidt. Directeur Dingeman Kuilman: “Maar een sterke en vernieuwende culturele sector in Breda is enorm belangrijk. Door met culturele partners samen te werken verwachten we uiteindelijk meer te kunnen bereiken. Daarom zijn we akkoord gegaan met de subsidiekorting. Als die onderdeel was geweest van een ordinaire bezuiniging op cultuur was het op een conflict uitgelopen.” Nieuwe Veste heeft de korting op de subsidie al verwerkt. ,,Vooruitlopend op dit nieuwe cultuurplan, is het budget van Nieuwe Veste de afgelopen jaren al gekort. Voor de jaren 2025-2028 is geen verdere extra korting voorzien”, zegt directeur Hilda Vliegenthart. Vliegenthart is enthousiast over het nieuwe cultuurbeleid. ,,Breda zoekt naar een goede mix van traditionele kunst en cultuur en vernieuwende vormen. Wij zijn content met deze uitgebalanceerde combinatie. Nieuwe Veste is daarbij de spin in het web. Tussen de harmonieën en fanfares en de grote festivals in de stad, tussen de koren en de Bredase makers. Tussen de scholen en het cultuuraanbod. Tussen vernieuwende kunst en cultuur en traditionele groepen, bijvoorbeeld tijdens Parade Creatief.” Kuilman denkt dat het nieuwe beleid een belangrijke stap is voor Breda. Mezz is een van de twaalf instellingen die meer geld krijgen. Directeur Rik Peters: ,,We zijn heel blij dat de gemeente de potentie van Mezz ziet. We willen dit gebruiken om samen met de stad een keten te ontwikkelen waarin er ruimte is voor talent en experiment. We gaan Breda als muziekstad weer op de kaart zetten. In 2024 organiseren we met Pier15, Phoenix, Sounddog en Breda Barst, de Grote Prijs van Breda en zijn we met Ploegendienst Festival bezig om een Bredase versie van Amsterdam Dance Event te organiseren.”

Geen streep door het Hoessenbosch Festival maar een vraagteken. Verschillende partijen in de gemeenteraad, waaronder coalitiepartijen VDG en VVD, toonden zich kritisch op het besluit van het Osse college dat er geen plaats was voor het festival op de vertrouwde locatie vanwege natuurschade. Burgemeester Buijs blijft erbij dat een groot festival met regionale aantrekkingskracht niet past in een kwetsbaar natuurgebied. Hoessenbosch ligt aan de rand van Herperduin en valt onder de natuurbeschermingswet. Tegelijkertijd staat er in de nieuwe gebiedsvisie voor Herperduin te lezen dat daar, in tegenstelling tot de rest van het uitgestrekte natuurgebied Maashorst, in de toekomst nog wel activiteiten en evenementen mogen plaatsvinden. ,,Maar dan moet het zich richten op de eigen inwoners", stelt Buijs. De burgemeester gaf aan dat er de laatste keer meer geklaagd is door omwonenden over overlast van het festival. Om deze reden wil de gemeente ook voor Hoessenbosch komen tot een locatieprofiel. In zo’n profiel staan gedetailleerde afspraken over het aantal evenementen per jaar, de omvang en geluidsnormen. Omwonenden worden daarbij betrokken. De burgemeester waarschuwt dat er een gerede kans bestaat dat een onderzoek naar de mogelijkheden voor het Hoessenbosch Festival op de huidige locatie niet tijdig is afgerond voor de aankomende editie. ,,Het lijkt me dus verstandig voor de organisatie om een keer uit te wijken naar een andere locatie.” Vanuit de gemeente Oss wordt januari genoemd als moment dat helder wordt of het locatieprofiel voor Hoessenbosch op tijd klaar zal zijn.

Voor het eerst in jaren verhoogt Breda het budget voor kunst en cultuur. Twaalf instellingen krijgen er 2,7 miljoen euro bij. ,,Het is een breuk met het verleden”, zegt wethouder Marike de Nobel (Cultuur, GroenLinks). ,,Breda scoort vergeleken met andere steden qua cultuuraanbod onder het gemiddelde. Daarnaast heerst er onrust onder culturele instellingen. Zij maken zich zorgen over hun toekomst. Daarom hebben we duidelijke keuzes gemaakt. We kiezen voor vijftien instellingen die het nieuwe cultuurbeleid gaan uitvoeren.” Als de gemeenteraad akkoord gaat met de plannen krijgen twaalf van de vijftien organisaties zoals Pier15, Mezz, BredaPhoto, Playgrounds, Graphic Matters en Podium Bloos er geld bij. Het Chassé Theater, Nieuwe Veste en Stedelijk Museum worden gekort en leveren samen een miljoen euro in. Dat geld wordt binnen de cultuursector herverdeeld. Voor Podium Bloos ‘Broedplaats voor Performing Arts’ ligt er een plan voor nieuwbouw. Het ontwerp en de financiering zijn nog niet rond, maar directeur Monique van Beek is enorm blij. Bij het vlakbij gelegen Electron/MotMot, dat een broedplaats voor creative design kan worden, wordt nog gewerkt aan een plan voor verzelfstandiging. ,,Het nieuwe cultuurbeleid is nodig, omdat Breda verandert”, stelt De Nobel. ,,Breda groeit naar 200.000 inwoners toe. We willen creatief talent de ruimte geven. Een bruisende stad zorgt voor een fijn woon- en werkklimaat en dat is goed voor de economie. Daarom willen we jongeren voor de stad behouden. Het nieuwe cultuurbeleid richt bewust de focus op jongeren. Zo zijn we in gesprek met kunstacademie St. Joost over het terughalen van de masteropleidingen naar Breda. En mogelijk een terugkeer van de academie naar het centrum van Breda. Dat brengt reuring in de stad.” Het plan voor een Kunsthal, later CrossArts, is gesneuveld. De Nobel: ,,Er was eenmalig een bedrag van een miljoen euro uitgetrokken. De exploitatie was niet geregeld. Dan red je het niet. Dat is een beetje misgegaan. Daarom hebben we de kunsthal geschrapt.”

Een goede horecavoorziening, meer natuur en groen en het hele jaar door van alles te doen. Helmond heeft grootse plannen met Berkendonk. Daar passen ook festivals of andere grote evenementen bij, wel gebonden aan een maximum. Berkendonk moet levendig worden en leefbaar, zo vat wethouder Marita van Lierop van Helmond de verschillende belangen samen. Enerzijds smacht de stad naar een fatsoenlijk evenemententerrein en andere recreatievoorzieningen. Anderzijds mogen bewoners van omliggende wijken (met name Rijpelberg) er niet te veel overlast van ondervinden. Daarom komt er een limiet aan het aantal evenementen. Voor de ‘zwaarste categorie’, met meer dan tienduizend bezoekers en een geluidssterkte van boven de tachtig decibel, geldt sinds 2013 dat die twee keer per jaar mogen plaatsvinden. En maximaal drie dagen aaneengesloten. Dat wordt mogelijk wat verruimd, onder ‘stevige voorwaarden'. Evenementen met minder bezoekers en minder geluid mogen acht dagen duren. Die mogen nu om de week worden gehouden, dus maximaal 26 per jaar. Dat aantal gaat mogelijk omlaag. Voor de evenementen wordt het terrein aan de zuidkant ingericht. Volgens de organisatie van het Los Zand Festival mist dat deel van Berkendonk uitstraling. Daar komt verandering in, belooft de wethouder. ,,We praten hierover met organisatoren. Er zijn oplossingen voor. Ook komen er nutsvoorzieningen.” ,,Als het past binnen het geldige bestemmingsplan en het planologisch, technisch en financieel haalbaar is, proberen we de werkzaamheden nog voor de start van het evenementenseizoen uit te voeren”, aldus een woordvoerster van de gemeente Helmond. De visie op Bwrkendonk die er nu ligt, gaat veel verder dan alleen het evenemententerrein. Zo wordt gesproken over meer wandel-, fiets- en ruiterpaden, een brede natuurzone langs de oude Aa en een kleinschalige natuurcamping. Daarnaast hebben organisaties en bewoners ideeën aangedragen, zoals een openluchttheater, beachvolleybalveld, voedselbos en skatebaan.

Culturele instellingen in Den Haag die door de coronacrisis, de inflatie en de hoge energieprijzen in de knel zitten, kunnen subsidie aan gaan vragen bij de gemeente. De gemeente Den Haag stelt 1,3 miljoen euro beschikbaar om de organisaties te steunen. 'Zo voorkomen we dat ze noodgedwongen de deuren moeten sluiten', meldt wethouder Saskia Bruines (D66). Instellingen die de begroting dit jaar en volgend jaar niet rondkrijgen, kunnen een beroep doen op de regeling. Per instelling kan maximaal 500.000 euro worden aangevraagd voor dit jaar. De aanvraag mag daarnaast ook niet groter zijn dan het inkomstentekort dat ze hebben.

Er zou een schadefonds moeten komen voor burgers en ondernemers die door een defect in de techniek van de Omgevingswet kosten moeten maken. Daarvoor pleiten SP, GroenLinks-PvdA en PvdD gisteren in een debat met minister De Jonge. Een groot deel van de Eerste Kamer maakt zich nog steeds zorgen over de uitvoeringskwaliteit en de toegankelijkheid van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO).

Als opvolger van het boek ‘Stadsnatuur maken’, introduceert nai010 nu het rijk geïllustreerde ‘Stadsnatuur bouwen’. Hiermee geeft de uitgeverij antwoord op de vraag om het ontwerp ‘groen in de stad’ niet alleen vanuit de openbare ruimte, maar ook vanuit de architectuur te benaderen. Door de ecologische theorie in het boek te koppelen aan de bouwpraktijk worden ontwerpers, architecten en ecologen geholpen om de architectuur natuurinclusief te maken. Het boek ‘Stadsnatuur bouwen’ is daarom een pleidooi voor een natuurinclusieve, bio-receptieve architectuur die ontwerpers inspireert om de natuur een plek te geven in hun werk. Aan de hand van gerealiseerde projecten toont de uitgave hoe natuurwaarden zijn op te nemen in gebouwen. De publicatie bespreekt verder de vestigingsvoorwaarden van flora en fauna op en aan gebouwen, evenals de ontwerpmethoden, -strategieën en -technieken die daarbij behulpzaam zijn. De auteurs leggen, voor zover dat nodig is, ook een verband tussen natuurinclusieve architectuur en huidige, nationale opgave om de woningnood op te lossen. Zij voorzien een praktijk van veel bouwen en sterke, stedelijke verdichting waarin de aandacht en ruimte voor een toekomstbestendige en gezonde leefomgeving én een volwaardige plek voor de natuur mogelijk onder druk kan komen te staan. Dit kan, naar hun mening, voorkomen worden door flora en fauna vanaf de start van een ontwerpproces een leidende rol te geven.

Architectenbureaus zijn dit najaar iets positiever over de vooruitzichten voor het aantal nieuwe opdrachten en de omzet. De gemiddelde werkvoorraad van architectenbureaus steeg naar 4,9 maanden, een plus van 0,2 maanden. Nieuwbouwwoningen blijven onder druk staan, terwijl transformaties en renovaties toenemen. Dat blijkt uit de BNA Conjunctuurmeting najaar 2023.

Flip ten Cate nam op 24 november afscheid van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, de vereniging van lokale adviescommissies voor omgevingskwaliteit, erfgoed en welstand. Als geen ander heeft hij zicht op het lokale beleid rondom ruimtelijke kwaliteit. MooiNL vroeg hem naar zijn visie op het plan van (demissionair) minister De Jonge om lokale bouwmeesters bij gemeenten in te zetten. Daar is hij niet zonder meer voorstander van.

Het College van Rijksadviseurs (CRa) is verheugd om de publicatie van het Architectonisch kader voor Ruimtelijke kwaliteit bij industriële woningbouw aan te kondigen. Dit kader is een leidraad voor het bevorderen van hoogwaardige ruimtelijke kwaliteit binnen de snelgroeiende industriële woningbouw. Het project, uitgevoerd door het CRa en de Federatie Ruimtelijke kwaliteit in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, heeft als missie om de kansen en architectonische uitdagingen van industriële productiemethoden te agenderen. Meer goede woningen op korte termijn en het versterken van de ruimtelijke kwaliteit van bestaande en toekomstige woonbuurten is het uiteindelijke doel. De woningmarkt staat onder druk en de behoefte aan versnelling en verduurzaming van de bouwketen is groter dan ooit. De groeiende trend van industrieel geproduceerde woningen biedt kansen om aan deze behoeften te voldoen, maar vereist ook specifieke aandacht voor ruimtelijke kwaliteit. Het Architectonisch kader dat Rijksbouwmeester Francesco Veenstra onlangs presenteerde, is een van de drie kwaliteitskaders binnen het project, naast het Stedenbouwkundig kader geschreven door Frits Palmboom en het volgend jaar te verschijnen Governance kader.

Wat betekent de Omgevingswet voor musea? Musea krijgen vooral met de Omgevingswet te maken als het gaat om restauratie, renovatie, vernieuwing, nieuwbouw en het gebruik van hun gebouwen. Indien van toepassing ook als het gaat om beelden en andere onroerende collectieonderdelen in de museale buitenruimte. De Omgevingswet heeft voor musea in principe geen impact op het beheer van hun roerende collecties. Zaken uit de Omgevingswet waar musea mee te maken krijgen zijn het – gemeentelijke – omgevingsplan, wat betreft toegestane functies op een locatie en regels voor activiteiten, en de omgevingsvergunning. De laatste is van toepassing op bijvoorbeeld de bouwactiviteit, een rijksmonumenten- of omgevingsplanactiviteit. De inhoud van het omgevingsplan kan voor musea ook van belang zijn met het oog op ruimtelijke ontwikkelingen in de directe omgeving, die een kans of een bedreiging kunnen vormen voor de museale functie. Tot slot kunnen gemeenten musea opnemen in hun omgevingsvisie, als huisvester voor roerend – cultuurgoederen -, onroerend, zoals beelden in museumtuinen, of immaterieel cultureel erfgoed. Op 13 december is er een informatiebijeenkomst, online of live, bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort, waarvoor men zich kan aanmelden.

Stad en platteland. In Enschede komen beide werelden samen: er zitten diverse instellingen voor hoger onderwijs, die veel internationale studenten trekken. Toch hebben die universiteiten en hogescholen een regionaal karakter, is de omgeving rijk aan landbouw en hoor je vaker dialect dan Engels op straat. Het kunstmuseum van de stad, Rijksmuseum Twenthe, toont vanuit die tussenpositie drie tentoonstellingen en een publiek programma onder de titel Van wie is het (platte)land? De ‘tentoonstellingsmanifestatie’ bestaat deels uit historisch werk, onder meer uit eigen collectie, maar het museum vroeg ook een aantal hedendaagse kunstenaars om zich te buigen over de relatie tussen mens, dier en landschap. Wat zijn de discussiepunten en is er een creatieve manier om polarisatie te doorbreken en constructief na te denken over de toekomst? Kan kunst bijdragen aan een constructiever debat over de toekomst van het (platte)land? Maarten Buser gaat, in zijn bespreking van drie tentoonstellingen, op zoek naar grijstinten in een gesprek dat veelal zwart-wit gevoerd wordt.

Elke maand presenteren CreativeNL en DesignDigger een ‘leader’ uit de Nederlandse creatieve industrie. Deze interessante voorlopers wisselen telkens, de zes vragen staan vast. Met dit keer: Bas van de Poel van de creatieve denktank Modem. Met kennisinstellingen onderzoekt Modem naar steeds digitaler wordende bestaan en doet projecten voor klanten als Chanel, Google, OpenAI, Nike en de Europese Commissie. De papers die hiervan de uitkomst zijn, worden gemaakt in nauwe samenwerking met onafhankelijke kunstenaars, schrijvers, ontwerpstudio’s en universiteiten, waaronder Harvard, MIT en UC Berkeley. Dit najaar won Modem een Dutch Design Award voor hun reeks research papers die de impact van digitalisering op verschillende aspecten van ons leven onderzoeken.

Renee Scheepers, eigenaar en oprichter van Scheepers&Renee in Eindhoven, is de winnaar van de eerste editie van de Ruud van Berkel Award, een stimuleringsprijs geïnitieerd door Heembouw. Renee pleit voor belevingsarchitectuur, een discipline die niet richt op de kwaliteit van de stenen of het landschap, maar op de kwaliteit van het leven en de manier waarop we dat samen inrichten. Hiermee schept zij ruimte voor dat wat er leeft en speelt onder bewoners en gebruikers. Een volgens de jury zeer gepaste innovatie in tijden van ruimtelijke en stedelijke transformaties. Om het idee belevingsarchitectuur nog verder tot wasdom te laten komen, ontvangt de winnaar het geldbedrag van € 5.000. Tevens wint Renee een ‘proeftuin’. Ofwel een project om haar ideeën samen met Heembouw als ontwerpende bouwer op toe te passen. Dat project krijgt de komende tijd verder vorm.

De stoel is inmiddels veel meer dan een zitmeubel. Het kan een protest zijn tegen massaconsumptie en milieuvervuiling. Of juist een vehikel zijn voor emancipatie van de arbeider of juist een kunstzinnig pronkstuk, niet bedoeld om op te zitten maar naar te kijken. Al deze verschillende betekenissen van stoelen komen aan bod op de grote najaartentoonstelling Stoel Neemt Stelling in het Centraal Museum in Utrecht. Te zien zijn meer dan honderd stoelen die verrassen vanwege vooruitstrevende vormen en expressieve materialen of juist een sociaal-maatschappelijke boodschap.

Het posterproject Algemene Beschouwingen ontving meer dan 230 inzendingen. Op 22 november koos zowel vakjury als publiek hun winnaars. Julian Naaijer is verkozen als winnaar van de Algemene Beschouwingen Publieksprijs 2023! Zijn poster “Feminister” haalde 107 van de 1711 stemmen op. De inzending van Joris Groot is door de jury van de Algemene Beschouwingen 2023 uitgekozen tot winnaar van de beste alternatieve verkiezingsposter 2023. De poster van Joris Groot weet zonder tekst de urgentie van het stemmen aan te kaarten. Het trekt direct de aandacht door de radicale bivakmuts, die volgens de jury niet alleen het protest symboliseert, maar ook de anonimisering van de maatschappij. Sociale media radicaliseren en polariseren. Politici zijn hier misschien wel als eerste slachtoffer van. De ingekleurde mond benadrukt de stem en het laten horen van jouw mening. Ondanks alles moet je altijd blijven geloven in een democratie en het stemrecht. De volledige selectie is tot en met zondag 3 december tentoongesteld in het Werkwarenhuis, ’s-Hertogenbosch. Het posterproject is een initiatief van Nieuwe Bossche School (ATTAK, Autograph, Studio Boot, Studio Turbo) en Graphic Matters, Breda. Het wordt ondersteund door Stichting Antishit en gemeente ‘s-Hertogenbosch.

Elk jaar presenteren het Stedelijk Museum Amsterdam en de Stichting De Best Verzorgde Boeken de mooiste boeken van het afgelopen jaar. Je kunt de 33 boeken zien die de vakjury selecteerde uit 262 inzendingen. Ze zijn gekozen op ontwerp, druk- en bindtechniek, lithografie en opdrachtgeverschap. In de selectie zitten een dichtbundel, kunst-, foto- en architectuurboeken, non-fictie en kinderboeken. Naast de 33 boeken die de jury koos, is ook de selectie van de studentenjury te zien.

Vegan design is een – voorzichtige – trend. Maar het valt nog niet mee om een product te ontwerpen dat het welzijn van dieren op geen enkele manier schaadt. Een long read van Jeroen Junte, met o.m. aandacht voor de ontwerpers Nevi Pana, Alina Dürr en Tjeerd Veenhoven.

Nederland is in Europa definitief gidsland geworden in het veranderen van bedrijven naar circulair ondernemen. Dat is op 14 november duidelijk geworden tijdens de uitreiking van de European Enterprise Promotion Awards (EEPA) 2023, waar CIRCO het tot de top drie van beste duurzame transitieprogramma's heeft geschopt. De CIRCO-aanpak stelt bedrijven en ontwerpers in staat hun producten, diensten en businessmodellen te (her)ontwerpen om circulair te ondernemen. De nominatie voor de prijs, een initiatief van de Europese Commissie, is een erkenning voor de groei die CIRCO bewerkstelligde met 2.000 bedrijven en 800 professionals uit de creatieve sector die het programma volgden. Sinds 2015 wordt een groeiende groep bedrijven getraind via de CIRCO-methode om circulair te gaan ondernemen. In een paar weken tijd leren zij van CIRCO-trainers hoe ze met hun product, dienst of businessmodel grote stappen kunnen maken. Dat gebeurt in drie workshops van een halve dag. In deze creatieve snelkookpan wordt hen circulair ontwerpkennis aangereikt die direct wordt toegepast. Ook gaan ze erover in gesprek met andere deelnemers uit de eigen productieketen. Dat de CIRCO-aanpak nu ook in Europa wordt gewaardeerd, komt mede door de groei van het aantal partners in verschillende andere Europese landen. De bekendheid van de aanpak en de resultaten nemen toe. CIRCO (circulair ondernemen en ontwerpen) is een programma van CLICKNL