Trends & Ontwikkelingen

De vraag wat te doen met kunstenaarsnalatenschappen is van alle tijden. „Kijk naar de nalatenschap van Van Gogh”, zegt Windhausen. Vincent van Gogh verkocht tijdens zijn leven één schilderij. „Zonder zijn schoonzus Jo van Gogh-Bonger waren er ongetwijfeld belangrijke werken verloren gegaan en hadden we nooit een Van Gogh Museum gehad.” Het kaliber van Van Gogh is natuurlijk zeer uitzonderlijk, maar het principe is hetzelfde: wie zorgt er voor de kunst als de kunstenaar overlijdt? Wat kan weg en wat blijft? Die vraag is nu urgenter dan ooit. „De naoorlogse kunstenaars, dus de mensen die nu tussen de 70 en 90 jaar zijn, hebben veel geproduceerd en sommigen hielden veel bij zich.”

Opgenomen worden in de collectie van een museum is „de hoofdprijs”. Windhausen raadt erfgenamen niet aan om meteen naar een veilinghuis te gaan. „Dan ben je de mooiste stukken kwijt en krijg je er niet het geld voor dat je er jaren later misschien voor kunt krijgen" Als veilinghuizen, kunsthandels en galeries geen belangstelling hebben, is een verkooptentoonstelling organiseren of een open dag houden in het atelier ook een mogelijkheid. 

Filosoof en voormalig Denker des Vaderlands Daan Roovers verzorgt op donderdag 11 december de Huizingalezing in de Stadsgehoorzaal in Leiden. De 54ste editie staat in het teken van de grenzen van de politiek en het belang van fair play. 

De Raad voor Cultuur presenteerde vorige maand een kritisch rapport over raden van toezicht in de culturele sector. Musea zijn in de jaren negentig massaal van overheidsdienst getransformeerd tot stichting. Of dat model nog toekomst heeft, is de vraag. De Raad suggereert voorzichtig dat er ook andere constructies bestaan. Een prikkelende gedachte: wat als de burger weer eigenaar wordt van de kunst die ooit namens de staat werd verzameld? Het klinkt bijna modern. En dan duikt ineens de coöperatie op. Geen steenrijke investeerder die de koers bepaalt, maar duizenden leden die gezamenlijk besluiten – hun portemonnee en hart in gelijke mate geopend. Een coöperatie biedt uitzicht op eigenaarschap.

Stel u dit voor bij musea. Niet langer een stichting met ondoorzichtige gremia, maar een coöperatie waarin vrienden, medewerkers en buren lid zijn. Iedereen één stem, ongeacht het bedrag. Betrokkenheid die verder gaat dan een vriendenpas of een incidentele schenking. Het kan zomaar het verschil zijn tussen ‘dat museum’ en ‘ons museum’.

Vanavond worden de Gouden Kalveren uitgereikt, de belangrijkste Nederlandse filmprijzen van het jaar. De genomineerden in de categorie beste speelfilm zijn (nog) geen kaskrakers. Dus laait opnieuw de discussie op: mogen films die weinig publiek trekken wel winnen? Regisseur Johan Nijenhuis zwengelde het thema deze week aan in een LinkedIn-post, waarin hij vooral kritiek uit op subsidies. Hij vindt dat het Filmfonds minder geld moet geven aan experimentele producties voor een klein publiek. Rene Mioch vindt het goed dat de overheid subsidie geeft aan grote én kleine producties. Dat de arthousefilms de grote massa niet bereiken maar vervolgens wel juryprijzen winnen, is volgens hem niet te voorkomen. 

Vriend en vijand zijn het eens: de Nederlandse filmindustrie kan niet zonder subsidies. Zelfs kaskrakers, ook die van Nijenhuis, zijn ervan afhankelijk.

Het Museum Rotterdam heeft een nieuwe plek gevonden: het museum verhuist straks naar de Steigerkerk in het hart van Rotterdam. Althans, als het aan het gemeentebestuur ligt. De raad moet nog instemmen met het voorstel. Al vier jaar lang zoeken de gemeente en het museum naar een nieuw thuis voor Museum Rotterdam. Het stadsmuseum bevindt zich momenteel op een kleine locatie aan de Coolhaven, waar de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog centraal staat.

Een groep van 250 Nederlandse en Vlaamse culturele instellingen en ruim 750 kunstenaars gaan over tot een culturele boycot van Israël. Ze zeggen „niet langer aan de zijlijn” te willen staan van “een door alle gezaghebbende instituties erkende genocide op het Palestijnse volk”. Onder de ondertekenaars van de verklaring zijn beeldend kunstenaar Marlene Dumas, het Bonnenfantenmuseum, Theater Oostpool, het Nederlands Film Festival en dansgezelschap ISH.

De ondertekenaars zeggen geen samenwerkingen met Israëlische organisaties en bedrijven aan te gaan. Ook vertonen ze hun werk niet meer in Israëlische theaters, poppodia, musea of op festivals. Israëlische organisaties die zich “ondubbelzinnig hebben uitgesproken tegen de genocide” in Gaza zijn uitgezonderd van de boycot, schrijven de initiatiefnemers in een persbericht.

Het ‘Fonds Fusien’ is een initiatief van de Vereniging Rembrandt (en genoemd naar de vorige directeur, Fusien Bijl de Vroe), die al bijna 150 jaar musea steunt die kunst willen aankopen: de vereniging betaalt een deel van de koopsom. Maar kleinere musea – en de meeste musea zijn kleinere musea – ontbreekt het vaak aan geld voor zulke aankopen. Dus waar ze echt niet zonder kunnen, zijn bruiklenen: tijdelijke voor tentoonstellingen, langdurige als ze hun collectie willen uitbreiden maar dat niet kunnen betalen.

Een groep van 250 Nederlandse en Vlaamse culturele instellingen en ruim 750 kunstenaars gaan over tot een culturele boycot van Israël. Ze zeggen „niet langer aan de zijlijn” te willen staan van “een door alle gezaghebbende instituties erkende genocide op het Palestijnse volk”. Onder de ondertekenaars van de verklaring zijn beeldend kunstenaar Marlene Dumas, het Bonnenfantenmuseum, Theater Oostpool, het Nederlands Film Festival en dansgezelschap ISH.

De ondertekenaars zeggen geen samenwerkingen met Israëlische organisaties en bedrijven aan te gaan. Ook vertonen ze hun werk niet meer in Israëlische theaters, poppodia, musea of op festivals. Israëlische organisaties die zich “ondubbelzinnig hebben uitgesproken tegen de genocide” in Gaza zijn uitgezonderd van de boycot, schrijven de initiatiefnemers in een persbericht.

Na 3 succesvolle jaren heeft de Europese Commissie het programma Culture Moves Europe een nieuw budget van 25 miljoen euro toegekend tot 2028. Dit stelt nog eens 7.000 kunstenaars en culturele professionals uit de Creative Europe-landen in staat om een internationaal project te realiseren.

Het gemeentelijk monument Monopole in Schiedam heeft afgelopen zaterdag officieel zijn deuren heropend. Het gebouw straalt weer in oude glorie, maar is tegelijk volledig vernieuwd en klaar voor de toekomst. Waar het pand decennialang leegstond, heeft het dankzij Stadsherstel Maassteden een nieuwe bestemming gekregen als culturele en culinaire ontmoetingsplek. 

Op de begane grond is nu De Bakkerette gevestigd, een geliefde bakkerij met koffie- en lunchruimte. De voormalige bioscoopzaal op de eerste verdieping is ingericht als dependance van het Stedelijk Museum Schiedam. De markante torenkamer met uitzicht over de stad blijft beschikbaar voor verhuur.

Miriam van der Lubbe (53) is de helft van ontwerpduo Van Eijk & Van der Lubbe en mede-oprichter en ‘creative head’ van Dutch Design Week. Deze maand vindt de 25ste editie plaats. In de NRC een profiel van Van der Lubbe. Dit is wat ze leerde in het leven: design reageert altijd op de samenleving, en Brabant is de beste plek voor ontwerpers: "Eindhoven is de onofficiële designhoofdstad van Nederland geworden. Hier kunnen we snel schakelen en echt iets bereiken. Samenwerken zit in het dna van Brabant.'' 

“Ik geloof heilig in de rol van design in de samenleving. Ontwerpers kunnen zeker niet alles oplossen, maar ze kunnen wel een grote bijdrage leveren aan het aanpakken van belangrijke maatschappelijke vraagstukken. De kern van wat ontwerpers doen is kijken: welke uitdagingen en opgaven zien we? En hoe kunnen we bijdragen aan verbetering? Niemand ontwerpt nog zomaar een stoel. Dit jaar doen er zeven ministeries mee aan DDW. Het idee dat ontwerpkracht kan helpen bij de opgaven waar we als maatschappij voor staan wordt steeds breder gedragen.”

Met conceptuele spektakelarchitectuur van bureaus als MVRDV, OMA en UN Studio had Nederland aan het begin van deze eeuw de reputatie van het hipste architectuurland ter wereld. In het gidsland aan de Noordzee was de toekomst van de architectuur te zien, geloofden veel Europese, Japanse en Amerikaanse architectuurjournalisten die in de jaren voor en na de eeuwwisseling massaal het Nederlandse architectuurwonder kwamen bekijken. In het laatste jaar van de 20ste eeuw had het Nederlandse architectuurmirakel een curieuze naam gekregen met de verschijning van SuperDutch. 

De meeste SuperDutch-architecten hadden aan het eind van de twintigste eeuw veel te danken aan de sociale woningbouw. Na de bouwcrisis, die van 2009 tot 2014 duurde, is van de traditie van goede, sociale architectuur weinig meer over. In het neoliberale tijdperk is architectuur eerst en vooral vastgoed geworden dat optimaal moet renderen. Zo veranderde gidsland Nederland in de eerste kwart van 21ste eeuw in een doodgewoon architectuurland waar, zoals in alle westerse landen, de bulk van de nieuwbouw uit generieke, onopmerkelijke architectuur bestaat. Slechts af en toe gebeurt er nog een wonder.

De jaarlijkse Game Week krijgt een nieuwe naam én grotere ambities: Dutch Game Week. Van 27 november t/m 4 december 2025 is Breda voor het derde jaar op rij het bruisende middelpunt van de Nederlandse en internationale gamesindustrie. De stad vormt het decor van een veelzijdig programma met talks, showcases, workshops, esports-toernooien en de uitreiking van de Dutch Game Awards.

Cultureel centrum De Warenar krijgt een nieuw leven. Na jaren van intensief gebruik is het gebouw in het hart van Wassenaar toe aan een grondige opknapbeurt. De gemeenteraad stemde op 22 september in met het voorstel van het college van burgemeester en wethouders om te investeren in de herbestemming, onderhoud, renovatie en verduurzaming van de Warenar. Uit het verrichte onderzoek is gebleken dat het haalbaar is verschillende functies in de Warenar te combineren, zoals een cultuurhuis met een buurthuisfunctie en een dorpsmuseum, waarbij het behoud van de theaterfunctie is gegarandeerd.

Leefbaarheid is een van de centrale thema’s bij gebiedsontwikkeling. Het begrip is al door veel verschillende brillen bekeken, maar de combinatie met cultureel erfgoed is nog niet vaak gelegd. Onderzoeker Teun van den Ende ging in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heel Nederland door om het antwoord te vinden op de vraag: welke rol speelt het cultureel erfgoed in de leefbaarheid van een wijk?

Koningin Máxima bracht dinsdag 30 september op uitnodiging van het Cultuurfonds een werkbezoek aan het praktijkcentrum RIBO in Hengelo. In dit centrum leren jongeren traditionele ambachten die van groot belang zijn voor het behoud van cultureel erfgoed. Traditionele ambachten zoals houtbewerking, sierstucwerk en glasbewerking staan al langere tijd onder druk. Door vergrijzing, afnemende instroom en het verdwijnen van gereedschappen en machines gaat waardevolle kennis verloren. RIBO zet zich in om dit tij te keren.  

Het Cultuurfonds investeert jaarlijks ruim vijf miljoen euro in erfgoed en monumenten. Alleen al in 2025 werden 160 projecten ondersteund, variërend van de restauratie van gevelornamenten van Theater Carré in Amsterdam tot de Noorse Zeemanskerk in Rotterdam. Naast investeringen in monumenten richt het fonds zich steeds meer op het ondersteunen van ambachtslieden zelf. 

In de tentoonstelling Radical Harmony: Helene Kröller-Müller’s Neo-Impressionists, te zien in Londen, wordt Helene Kroller Muller op een voetstuk gehesen. De belangrijkste verzamelaar van neo-impressionistische kunst ter wereld had zo haar eigen visie op deze schilderijen. Haar machtige verzameling is nu uitgeleend aan de National Gallery in Londen. 

‘Van de visionaire verzamelaars aan het begin van de 20ste eeuw is zij misschien de minst bekende. Dat willen we rechtzetten. ‘Deze verzamelaars zagen kunst als een onderdeel van het leven dat tot sociale verbetering leidt. Ze wilden hun kunst delen omdat ze ervan overtuigd waren dat kunst ons betere mensen maakt. Helene Kröller-Müller bouwde een collectie met het doel die in een eigen museum te tonen. ‘En ze had focus. Ze verzamelde Van Gogh – ze kocht negentig werken van hem – en de internationale neo-impressionisten. In andere stromingen had ze geen interesse. Door die visie heeft zij de beste collectie neo-impressionisten ter wereld opgebouwd.’

Tijdens de Week van de Toegankelijkheid, van 6 tot 12 oktober, introduceert het museum twee speciale rondleidingen. Bij Op de Tast kunnen bezoekers kunst en objecten ontdekken door te voelen en verhalen te horen. Onvergetelijk is gericht op mensen met dementie en hun dierbaren, waarbij samen genieten en herinneringen delen centraal staan. Het museum wil hiermee de toegankelijkheid vergroten en kunst voor een breder publiek bereikbaar maken.

Over de hele linie neemt het vertrouwen in media verder af, maar de traditionele nieuwsmedia zoals radio, televisie, kranten en nieuwssites kunnen nog steeds op breed vertrouwen rekenen. Wel worden ze steeds meer niet-lineair en digitaal gelezen en bekeken. Dat blijkt uit de onderzoeksrapportage GfK Trends in digitale media 2025. Het vertrouwen in sociale-mediaplatforms blijft dalen. 

Een postercampagne, een paar recensies en wat nieuwsbrieven zijn doorgaans niet genoeg om bezoekers te mobiliseren voor een Nederlandse film. Het bureau Film Inzicht, dat deze week tijdens het Nederlands Film Festival werd gelanceerd, heeft een effectievere methode. Door doelgroepen vroegtijdig te benaderen wordt een publiek bereikt dat anders niet of zelden naar de bioscoop gaat. Jeffrey de Graaff gebruikt er de term ‘outreach’ voor en het komt neer op het heel vroeg identificeren van de doelgroep en die actief benaderen. 

Egbert Modderman groeide op in een gereformeerd milieu, nu schildert hij bijbelse verhalen. Maar die zijn wel anders dan je verwacht. Zijn werken tonen menselijke emoties zoals liefde, verdriet en hoop, met hedendaagse figuren in sacrale scènes.  In NRC deel 1 van een onregelmatig verschijnende serie over religie en kunst. 

Theater De Nieuwe Vorst in Tilburg komt met Under Construction. „Het is eigenlijk een soort cultureel kompas”, zegt Yannick Verhoeven (34), artistiek coördinator van het programma dat mikt op mensen tussen de 20 en 35 jaar. „Under Construction richt zich op mensen die hun smaak nog aan het ontwikkelen zijn op het gebied van kunst en cultuur. We bieden verschillende soorten voorstellingen en activiteiten aan. In verschillende disciplines en juist ook discipline overstijgend."

De programmalijn is niet gebonden aan één plek in het theater, maar zwerft door het hele gebouw. Essentieel bij het organiseren van de avonden en middagen is dat Verhoeven met partners uit de regio aan de slag gaat. Per seizoen - herfst, winter, lente - organiseert Under Construction zes tot negen evenementen.

Al 75 jaar is Sonsbeek een pionier in de kunstwereld als het gaat om kunst in de openbare ruimte. In de zomer van 2026 keert de beroemde tentoonstelling terug voor haar dertiende editie. Dit keer breidt de kunst zich uit tot in de stad, met een thema dat de relatie tussen mens en geschiedenis onder de loep neemt: Memory as Living Action. De vraag is niet hoe we het verleden zien, maar hoe we ermee leven.

De tentoonstelling in Park Sonsbeek is als sinds de eerste editie in 1949 een pionier als het gaat om kunst in de openbare ruimte. In de afgelopen 75 jaar zijn er meer dan 150 werken gemaakt, waarvan een groot aantal is opgenomen in internationale collecties of nog zijn te zien in het Arnhemse straatbeeld. Sonsbeek wordt daardoor wereldwijd erkend voor haar bijdrage aan het debat over hedendaagse kunst buiten de museummuren. Als curatoren voor de editie in 2026 zijn Amira Gad en Christina Li aangesteld.

Op dinsdag 23 september kwamen culturele netwerken van het Culture Action Europe-netwerk uit heel Europa in Brussel bijeen om de volgende fase van hun campagne-acties uit te voeren om de plaats van cultuur in de volgende meerjarenbegroting (MFK) van de EU te beschermen. De Europese Commissie presenteerde in juli het voorstel voor het AgoraEU-programma, waarbij in de volgende EU-meerjarenbegroting 2028-2034 € 8,6 miljard aan het programma werd toegewezen. Sindsdien heeft de culturele sector zich sterk gemaakt voor de blijvende aanwezigheid van een autonoom onderdeel Creatief Europa – Cultuur binnen het AgoraEU-programma. 

Terwijl de MONDIACULT-conferentie op 29 september van start gaat in Barcelona – waar de visies op het toekomstige cultuurbeleid worden vormgegeven – presenteert Culture Action Europe met trots haar eigen discussienota ‘Op weg naar het Cultuurkompas: een sectorblauwdruk’. Deze discussienota stelt een richting voor het Europese cultuurbeleid voor, mede ontwikkeld door en voor de sector, vertegenwoordigd door haar diversiteit.

De Europese Commissie bereidt momenteel haar nieuwe strategie voor die naar verwachting in november 2025 verschijnt. Ongeveer 30 grensoverschrijdende Europese culturele netwerken, leden van Culture Action Europe, hebben samengewerkt om een ​​complementaire visie te ontwikkelen.

Fair pay betekent eerlijke betaling voor de uren die werkenden in de culturele en creatieve sector aan een activiteit besteden. Maar het betekent ook periodiek verhogen/ indexeren. Gelet daarop worden de adviesrichtlijnen vanuit de Ketentafels voor fair pay salarissen en zzp-tarieven in elk geval (half)jaarlijks aangevuld. 7 Ketentafels kunnen op dit moment al financiële detailgegevens voor 9 beroepsgroepen presenteren, die samen meerdere beroepspraktijken hebben.

Inversie begeleidt talentvolle jonge beeldend kunstenaars met een Brabantse connectie naar een veelzijdige beroepspraktijk. Een jaar lang worden kunstenaars die hun werkveld buiten de reguliere kaders van de kunstwereld plaatsen gevolgd in hun artistieke ontwikkeling en passend ondernemerschap. Op dinsdag 9 september is Inversie #5 officieel gestart.

Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat in de subsidievoorwaarden van poppodia wordt opgenomen dat antisemitisme niet wordt getolereerd. Een motie van deze strekking van JA21 is gesteund door PVV, VVD, BBB, SGP en ChristenUnie. JA21-leider Joost Eerdmans diende zijn motie in naar aanleiding van een optreden van het rapduo Bob Vylan eerder deze maand in het poppodium Paradiso in Amsterdam. 

Demissionair minister Gouke Moes (Cultuur, BBB) had vorige week tijdens het debat over antisemitisme aanbevolen om tegen de motie te stemmen. Want, zo redeneerde hij, niet de landelijke overheid, maar gemeenten gaan over subsidies aan poppodia.

Goed nieuws voor sessiemuzikanten: volgende week ontvangen zij voor het eerst een aanvullende bestsellervergoeding. Deze vergoeding komt bovenop hun oorspronkelijke vergoeding en wordt uitgekeerd voor hits waaraan zij meewerk(t)en die meer dan een miljoen streams behalen. De bestsellerregeling is twee jaar geleden tot stand gekomen door afspraken tussen NVPI (vertegenwoordiger van platenmaatschappijen) en Kunstenbond/Ntb. De regeling wordt uitgevoerd door Sena. In totaal keert Sena deze maand 1,1 miljoen euro uit aan sessiemuzikanten. 

Op 29 oktober gaan we – na krap twee jaar – opnieuw naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. De verkiezingsprogramma’s zijn geschreven, de campagne start overmorgen officieel: dan gaat de Kamer met reces. Op wie kun je stemmen als je een stevige plek wil voor kunst, cultuur, erfgoed en de creatieve sector in het volgende kabinet? Welke partijen willen structureel investeren? Welke verkiezingsprogramma’s onderstrepen de waarde van kunst en cultuur als bindende kracht in onze samenleving? Wie staan pal voor vrije onafhankelijke media? En hoe wordt cultuur door de verschillende partijen ‘geframed’? Kunsten '92 zette het voor je op een rij. 

De Jeugd van Tegenwoordig is vooral bekend geworden door de teksten, vol met ingenieuze taalspelletjes, vervormingen en versmeltingen van oude en het bedenken van nieuwe woorden. De Volkskrant riep ‘Watskeburt?!’ in 2024 uit tot beste Nederlandstalige nummer aller tijden, Pepijn Lanen (Faberyayo) won in 2020 de Lennaert Nijghprijs voor beste tekstdichter en de groep kreeg dit jaar de Edison oeuvre-award toegekend. 

Volgens letterkundige Aafje de Roest, die cum laude promoveerde op een onderzoek naar Nederlandstalige hiphop, zit de kracht van De Jeugd vooral in hun talent om als vernieuwende taalvirtuozen een breed publiek te bereiken. „Hun eclectische sound vernieuwde de hiphop door house, pop en rap te vermengen: dansbaar en catchy, maar ook inhoudelijk en gelaagd. Dat spreekt heel veel mensen over generaties heen aan." Daar is Marc van Oostendorp, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, het mee eens. "De Jeugd is opzwepend anarchistisch in hun gebruik van taal: ze lappen niet alleen regels aan hun laars, ze maken hun eigen regels.”

Son Mieux is de winnaar van de Gouden Notekraker 2025. De band is door collega-artiesten gekozen tot de act met de bijzonderste en invloedrijkste liveprestaties van het afgelopen seizoen. De prijs werd dinsdag uitgereikt in poppodium Hedon in Zwolle. De organisatie achter de prijzen, bestaande uit muzikantenvakbond Ntb, productiehuis Dutch Performers House en auteursrechtenorganisatie Sena, noemt Son Mieux "een nieuwe generatie livehelden die met stijl, energie en vakmanschap elk publiek in beweging brengt".

Al meer dan zestig jaar staat de herfst in Nederland in het teken van de Kinderboekenweek. Vanaf 1 oktober vieren scholen, bibliotheken, boekhandels, kinderen, ouders en grootouders tien dagen lang samen het plezier van lezen. Het evenement, georganiseerd door de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), is uitgegroeid tot hét literaire hoogtepunt voor kinderen en jongeren. De Kinderboekenweek draait om veel meer dan alleen nieuwe boeken. Het is een veelzijdig programma vol activiteiten, uitgaven, campagnes en prijzen die allemaal gericht zijn op het vergroten van leesplezier. Dit jaar schreef Kevin Hassing het Kinderboekenweekgeschenk Lexie.