Trends & Ontwikkelingen

Hoe kan het scheppen van een tussenruimte bijdragen aan het begrijpen en opnieuw vormgeven van complexe maatschappelijke opgaven? Deze publicatie bundelt de inzichten uit de boekenclub Navigeren in de Tussenruimte die werd geleid door Daniëlle Arets. In deze reeks nam zij een groep ambtenaren, ontwerpers en andere ‘crossover professionals’ mee op een verkenningstocht langs verschillende vormen van tussenruimte.

In een publieke ontwerppraktijk werken ontwerpers en overheidsprofessionals samen aan complexe maatschappelijke opgaven. Ze brengen echter fundamenteel verschillende werkwijzen mee: ontwerpers werken verkennend en iteratief, terwijl de overheid op voorspelbaarheid en controle is gericht. Deze spanning kan de samenwerking in de weg zitten, maar ook de grondstof zijn voor effectieve samenwerking – mits die samenwerking goed wordt ingericht. Dit essay biedt zeven samenwerkingsprincipes waarmee teams die spanningen productief kunnen maken.

De gemeente Maastricht laat onderzoeken of er sprake is van een onveilig werkklimaat binnen Centre Céramique, een van de grootste culturele instellingen in de stad. Bij de gemeente zouden veel klachten zijn binnengekomen over de werksfeer binnen de organisatie. Centre Céramique is onderdeel van de gemeente Maastricht. Bij de culturele instelling is onder meer de bibliotheek gevestigd en er worden tentoonstellingen georganiseerd. Er werken 115 mensen.

De zorgen om kleine culturele instellingen in Schiedam zijn groot. Door een andere manier van toekennen van subsidiegeld blijft er minder over voor de kleintjes. Tijdens de behandeling van de begroting deden meerdere politieke partijen met succes een beroep op wethouder Frans Hamerslag. Van oppositie tot coalitie: raadsbreed klonk de roep om de cultuur te helpen. Al eerder luidde de cultuursector de noodklok en dinsdagavond tijdens de behandeling van de gemeenteraad deden ze dat opnieuw.

Een groot verwijt vanuit de gemeenteraad, maar ook vanuit de instellingen zelf, is dat de gemeente niet of nauwelijks heeft gecommuniceerd met hen. De instellingen hebben inmiddels hun aanvraag ingediend en cultuurwethouder Frans Hamerslag schat dat er 150.000 euro extra nodig is om aan alle aanvragen te kunnen voldoen. Hij beloofde maatwerk. 

De gemeente Barendrecht komt Bibliotheek AanZet, De Kleine Duiker en Theater Het Kruispunt te hulp. Voor de drie instellingen wordt op de valreep meer geld opgenomen in de begroting voor 2026. Vanuit de gemeenteraad was hier vorige week op aangedrongen. Vlak voor de behandeling van de begroting stuurde het college de verlossende brief naar de gemeenteraad.

In Vrijwilligerswerk 2024 van het CBS staat het verrichten van vrijwilligerswerk door de Nederlandse bevolking van 15 jaar of ouder centraal. In 2024 gaf 50 procent aan zich in de afgelopen twaalf maanden ten minste één keer als vrijwilliger te hebben ingezet voor een organisatie of vereniging. Hiermee is het aandeel vrijwilligers vergelijkbaar met dat van 2023 en weer terug op het niveau van voor 2017. Hoewel het aandeel vrijwilligers na de coronajaren weer is toegenomen, zijn wel minder mensen het vrijwilligerswerk regelmatig gaan doen, en juist meer mensen incidenteel.

6,5% van de bevolking doet vrijwilligerswerk voor culturele verenigingen of organisaties en dat is het hoogste percentage in de metingen vanaf 2012. Ook het vrijwilligerswerk voor culturele verenigingen of organisaties kende een dip tijdens de coronaperiode, dit lag in 2021 op 3,7%. Voor culturele verenigingen doen mensen vaker regelmatig dan incidenteel vrijwilligerswerk, 28,5% van deze vrijwilligers doet dit wekelijks. 

De interesse van de Nederlandse culturele sector voor de Europese financieringsmogelijkheden groeit al een behoorlijke tijd. Internationalisering is bij veel instellingen geen buzz-word meer, maar dagelijkse praktijk geworden. Europees cultuurbeleid is meestal gericht op organisaties die internationaal samenwerken en zelden gericht op de individuele praktijk. Het dossier Europese Financiering van Cultuur+Ondernemen is een goed startpunt voor wie wil kennismaken met de mogelijkheden van financiering voor de culturele en creatieve sector 'in Europa’. Want ook kleinere instellingen of individuele makers hebben steeds meer kansen via netwerken, consortia, incubators en bijvoorbeeld start-ups om kans te maken op bijdragen vanuit Europa.

Wat kan een underground subcultuur ons leren over inclusiviteit en sociale cohesie in de stad? In de nieuwe aflevering van de podcast agendapunt wordt ingezoomd op één van de weinige jeugdculturen van Nederlandse bodem: gabber. Voorbij enkel een muziekstroming of stijl, brengt deze subcultuur inzichten met zich mee op maatschappelijke en stedelijke veranderingen. Een lens om naar de stad te kijken én beleid mee te informeren. Academicus en praktijkexpert Donagh Horgan neemt de luisteraar mee door de Rotterdamse geschiedenis van gabber en koppelt dit aan the right to the city: wie heeft het recht om de stad in te richten en te gebruiken? 

Op 31 oktober zijn de Kunstenbond en VCTN op de hoogte gebracht dat het BiMpro-bestuur de aansluiting bij de Kunstenbond wil beëindigen. BiMpro (Beroepsvereniging Improviserende Musici) is sinds 2023 bij de Kunstenbond aangesloten. De samenwerking was bedoeld als een eerste stap richting een nauwere band of zelfs een integratie van beide organisaties. De afgelopen jaren is gebleken dat de verwachte organisatorische en administratieve voordelen van een samenvoeging niet werden bereikt. Op basis van de bevindingen uit deze pilot heeft het BiMpro-bestuur besloten dat volledige zelfstandigheid voor hen de juiste weg is.

Karwan Fatah-Black en Eva Middelhoff zijn door het college van B & W voorgedragen als nieuwe bestuursleden van de Amsterdamse Kunstraad. De benoeming door de gemeenteraad staat op de agenda van de gemeenteraadsvergadering van 12 november 2025. Karwan Fatah-Black is historicus gespecialiseerd in de vroegmoderne geschiedenis van globalisering en kolonialisme. Eva Middelhoff is een ervaren directeur-bestuurder in de culturele sector.

Jong Cultuur Eindhoven is terug met een nieuw programma in november en december. Dit initiatief  biedt jongeren van 14 tot en met 20 jaar de kans om gratis en vrijblijvend deel te nemen aan cultuur op het gebied van kunst, muziek, theater en media. Jongeren kunnen meebouwen aan een theaterproductie, zelf op het podium staan, eigen werk maken en exposeren, film en video ontdekken, of podcasts of live radio leren maken. 

De kracht van Jong Cultuur Eindhoven ligt in het laagdrempelige karakter: jongeren kunnen kijken of meedoen, zelfstandig of samen met anderen, en vooral experimenteren zonder prestatiedruk. Zo ontstaat een veilige en inspirerende omgeving waarin creativiteit en zelfexpressie centraal staan.

Een mooie traditie in artistiek Tilburg is Kunstscene. In één weekend gaan op 76 adressen verspreid over de stad de deuren en ramen open van ateliers en andere hotspots. ‘De stad als één groot atelier’ is het motto van de manifestatie. 

Bouwen, bouwen, bouwen. De komende decennia gaat er in ons land enorm veel gebouwd worden. Maar hoe maak je die nieuw gebouwde gebieden ook een prettige en interessante plek om te wonen en te leven? Makers kunnen daar een grote in rol spelen. Gebiedsontwikkeling is vaak een technisch en economisch gedreven proces. Maar zonder aandacht voor sociale en culturele waarden ontstaat er een risico: plekken die wel efficiënt zijn, maar niet geliefd. 

Tijdens KunstUnlocked #4 introduceerde kunstenaar Matthijs Bosman het begrip placefulness: het vermogen om een plek voor je te zien die er nog niet is. Het is een samenvoeging van ‘placemaking’ en ‘mindfulness’. Waar placemaking zich richt op het fysieke vormgeven van een plek, voegt placefulness een mentale dimensie toe: het bewust creëren van ruimte voor verbeelding en beleving in het ontwerpproces. 

Gemeenten kunnen hun centrale rol in erfgoedzorg alleen waarmaken met structurele investeringen in kennis, capaciteit en middelen. De VNG vraagt de minister van OCW om langdurige financiering en samenwerking, zodat erfgoed duurzaam wordt geborgd in beleid en uitvoering. Gemeenten staan voor grote opgaven in ruimte, energie en verduurzaming. Om erfgoed daarin een volwaardige plek te geven, is continuïteit in kennis, capaciteit en financiering essentieel. Het nieuwe programma Erfgoed & Overheid van OCW, IPO en de VNG biedt een kans om die structurele basis te leggen.

Voor amateurmuziek leggen we de lat meestal zo hoog mogelijk. Maar waarom zetten we niet in op maximale toegankelijkheid? De muziektheatervoorstelling Toetie werd, met succes, gespeeld door amateurmuzikanten met een beperking, zagen Mark van Vliet en Jelle Roeper. 

De voorstelling Toetie is ontwikkeld in het kader van het KNMO-project Diversiteit in Harmonie en financieel mogelijk gemaakt door de Pilot Nationaal Akkoord Amateurkunst. Deze regeling van het Fonds voor Cultuurparticipatie ondersteunt de amateurkunstsector bij de voorbereidingen op de toekomst. Bij LKCA verschijnt in november een publicatie over de betrokken projecten.   

Johan Boonekamp dringt aan op landelijke erkenning en ondersteuning van amateurkunst en de professionals die dit mogelijk maken. Want Ruim de helft van de bevolking – 55% – doet aan kunstbeoefening, gemiddeld acht uur per week. Wie rondkijkt, ziet vitaliteit en betrokkenheid. Maar ons beleid loopt achter. De meeste regelingen zijn geschreven voor grote instellingen of strikt georganiseerde verenigingen. Niemand neemt verantwoordelijkheid, terwijl de basis van het culturele leven volgens Boonekamp toegankelijk moet blijven voor iedereen.

Boonekamp doet vijf voorstellen voor goed beleid. Erken cultuur van onderop als pijler van het stelsel. Maak Fair pay verplicht. Doorbreek de hokjes van beleid. Repetitieruimtes, ateliers, zalen en oefenplekken zijn geen luxe, maar basisvoorzieningen voor cultuurbeoefening. En geef makers en beoefenaars een stem. 

De omstreden Israëlische voorzanger Shai Abramson mag volgende maand toch optreden tijdens een Chanoeka-concert in het Concertgebouw in Amsterdam. Dit maakten het podium en de Stichting Chanukah Concert woensdagochtend bekend in een gezamenlijk persbericht.

Daarmee is het kort geding van de baan dat de organisator van het concert, de Stichting Chanukah Concert, wilde aanspannen tegen het Concertgebouw. De afgelopen week leidde de situatie tot toenemende spanningen en verdeeldheid, schrijven de organisaties. Omdat beide ‘het erover eens zijn dat deze schadelijke ontwikkeling moet stoppen’, hebben ze naar een oplossing gezocht. Op 14 december zullen ’s avonds twee besloten concerten plaatsvinden, uitsluitend voor genodigden.

Er is zonder twijfel sprake van een gouden tijd voor de Noorse film. Joachim Trier won de Grand Prix in Cannes voor zijn film Sentimental Value en Dag Johan Haugerud kreeg een Gouden Beer voor Dreams. Noorwegen treedt met zijn films uit de schaduw van Denemarken en Zweden, schreef de Britse krant The Guardian vorige maand.

Het subsidiebeleid speelt volgens Igor Devol een belangrijke rol, evenals de professionalisering van het filminstituut. Sinds 2006 geldt dat, met een regering die geloofde in de waarde van Noorse films, veel mogelijkheden zijn gecreëerd. En dat betaalt zich nu uit. In Europa zou je niet alleen defensiebudgetten moeten verhogen om militair zelfredzaam te worden, maar ook je cultuurbudgetten moeten verhogen. Behalve naar militaire moeten we namelijk ook naar culturele onafhankelijkheid streven.”

Op 17 oktober vierde de Hoeksche Waard een muzikaal jubileum: het vijfjarig bestaan van het MuziekAkkoord Hoeksche Waard. In het bijzijn van leerlingen, leerkrachten, de muziekschool, de wethouder en partners werd gevierd dat inmiddels in de regio structureel muziekonderwijs wordt gegeven op ruim tachtig procent van de basisscholen. De betrokken partijen hebben besloten hun samenwerking uit te breiden met een vernieuwd MuziekAkkoord. 

Zo’n 7000 kinderen profiteren nu al van het muziekonderwijs. ‘En dat aantal gaat alleen maar groeien,’ zegt Marieke de Vries, coördinator van Muziekschool Hoeksche Waard, vastberaden. De effecten van vijf jaar structureel muziekonderwijs zijn volgens de muziekschool al goed merkbaar. ‘We merken dat kinderen nu veel makkelijker meezingen,’ zegt Marieke. In het kader van de Rijke Schooldag wordt ook uitgebreid naar andere disciplines, zoals theater en dans.

Vanuit het MuziekopleidersAkkoord werkt Méér Muziek in de Klas aan het versterken van technologie en digitale didactiek binnen het muziekonderwijs. De ontwikkelingen in het onderwijsveld gaan razendsnel. Denk aan de groei van het aanbod aan digitale tools, de opkomst van AI en de introductie van nieuwe kerndoelen voor digitale geletterdheid. 

In de Willem Twee Studios in Den Bosch werd tijdens een bijeenkomst het startschot gegeven voor een gemeenschap van experts die onderzoeken welke mogelijkheden technologie biedt voor het muziekonderwijs en hoe die te benutten ‘We hebben veel ideeën uitgewisseld, veel kennis opgedaan en een mooie agenda bepaald voor de PLG,’ concludeert Docent en onderzoeker Fabian Westzaan tevreden.

Bij museum De Wieger in Deurne konden ze er alleen maar van dromen: een beeld van de beroemde beeldhouwer Ossip Zadkine in huis halen. Nu is die droom uitgekomen, dankzij een beetje mazzel en een goede timing. Met een prijskaartje van 35.000 euro is het verreweg de grootste aankoop uit de geschiedenis van het museum.

De maker, Ossip Zadkine (1888-1967), is een van de grote beeldhouwers van de twintigste eeuw. Hij werd geboren in Wit-Rusland maar leefde het grootste deel van zijn leven in Frankrijk. Er is één plek in Nederland waar hij het vaakst kwam: Deurne. Het huis van Hendrik Wiegersma om precies te zijn. Lex van de Haterd, van 2016 tot 2021 conservator van museum De Wieger, is de drijvende kracht achter de aankoop. Van de Haterd vertelt dat Zadkine het beeld maakte in 1930, in opdracht van Hendrik Wiegersma.

De winnaars van de Speciale Prijzen van Stichting Dansersfonds ’79 zijn dit jaar Nicolas Rapaic en en Demi Verheezen. Rapaic viel op met zijn ‘indrukwekkende, poëtische vertolking’ van Don Quichot bij Het Nationale Ballet’ en Verheezen liet bij Introdans een ‘opvallende ontwikkeling’ zien. Mark van Drunick en Sven de Wilde ontvangen de Aanmoedigingsprijzen voor jonge Nederlandse dansers. De Dansersfondsprijzen zijn de langst bestaande Nederlandse dansprijzen

De provincie Groningen heeft samen met kennisorganisatie Libau een nieuwe leidraad ontwikkeld voor het verduurzamen van karakteristiek erfgoed. Dit praktische hulpmiddel ondersteunt eigenaren, adviseurs en gemeenten bij het toekomstbestendig maken van beeldbepalende panden, mét behoud van hun historische uitstraling. Met de publicatie neemt Groningen een voortrekkersrol in Nederland en nodigt andere provincies uit om mee te leren en samen te bouwen aan een duurzame erfgoedaanpak.

Vijf Amsterdamse partners – Danstheater AYA, de Toneelmakerij, Theater De Krakeling, Bijlmer Parktheater en Meervaart – gaan zich samen inzetten voor talentontwikkeling in jeugdtheater en -dans. Met hun nieuwe platform UP NEXT geven ze vier jonge makers twee jaar lang de ruimte ‘om te experimenteren, te groeien en zich te presenteren aan een jong publiek’. 

De Nederlandse jeugdpodiumkunsten zijn van grote kwaliteit en staan (inter)nationaal in hoog aanzien. Het ontbreekt volgens de initiatiefnemers echter vaak aan plekken en middelen voor nieuwe makers die zich specifiek richten op een jong publiek. Met UP NEXT willen ze investeren in de toekomst.

Hoewel festivals een steeds prominentere rol spelen in het openbare leven, blijft coherent en geïntegreerd festivalbeleid in heel Europa zeldzaam, aldus de nieuwe publicatie van de European Festival Association 'Festivals in context: de rol van de kunsten in lokaal cultuurbeleid'. In plaats van het eigen perspectief van festivals te gebruiken, richt het rapport zich op hoe steden en regio's de rol en waarde van festivals binnen hun grondgebied zien.

Festivals worden benaderd vanuit zeven perspectieven: als toegangspunten voor cultuur, als gemeenschapsbouwers, economische motoren, bakermatten voor artistieke ontwikkeling, identiteits- en plaatsmakers, klimaatactoren en katalysatoren voor welzijn.

Een nieuw rapport van EUROCITIES onderzoekt trends om te zien "hoe cultuur onze steden hervormt - fysiek, sociaal en verbeeldingsvol", in een toekomst van gedeelde multifunctionele centra voor cultuur, veerkrachtige gemeenschappen en duurzame stedelijke innovatie. Met de titel "Toekomstige culturele ruimtes in steden: Opkomende trends" identificeert het rapport als de belangrijkste trend dat steden "culturele ruimtes ontwerpen die hun unieke lokale identiteit, cultureel erfgoed en creatieve ecosystemen vieren".

Toptrends zijn onder andere het prioriteren van aanpasbare en mobiele culturele ruimtes en circulaire en duurzame praktijken, zoals het herbestemmen van leegstaande industrieterreinen. In het rapport staan voorbeelden uit de Nederlandse steden Leeuwarden en Eindhoven. 

De COVID-19-pandemie heeft de Europese culturele industrieën permanent hervormd en heeft een ongelijkmatig herstel achtergelaten, gekenmerkt door digitale versnelling, onzekerheid over de werkgelegenheid en toenemende genderverschillen, aldus een nieuw rapport in opdracht van UNI Europa, “The Post-COVID Transformations in the Live Performance and Audiovisual Sectors – A Trade Union Analysis.”

Uit het onderzoek blijkt dat de crisis de al lang bestaande structurele problemen in de culturele sector heeft verergerd – van onvoorspelbare werktijden en onzekere contracten tot burn-outs en afnemende baankwaliteit – en tegelijkertijd de digitale transformatie van audiovisueel werk en live performancewerk heeft versneld.

Alle EU-landen, behalve Hongarije, onderschrijven een nieuwe verklaring van Denemarken en stellen zo cultuur en onafhankelijke media vast als hoekstenen voor de bescherming van Europese democratieën. De ministers van Cultuur zetten zich in voor het behoud van culturele diversiteit en artistieke vrijheid en het ondersteunen van mediapluriformiteit en -vrijheid, ook tegen uitdagingen op het gebied van AI en buitenlandse inmenging.

"Cultuur speelt een enorm belangrijke rol als verdediging/bescherming tegen degenen die ons willen verdelen. Met deze verklaring geven we een duidelijk signaal af dat cultuur, betrouwbare media en Europese waarden absoluut essentieel zijn in een uitdagende tijd voor Europa", aldus de Deense minister van Cultuur Jakob Engel-Schmidt.

De Europese Commissie is begonnen met de ontwikkeling van een ‘Code of Practice on the marking and labelling of AI-generated content’. Deze gedragscode moet uitgevers, platforms en andere aanbieders helpen om te voldoen aan de transparantieverplichtingen uit de AI Act.

Volgens de Commissie wordt het steeds moeilijker om door AI gegenereerde teksten, beelden of video’s te onderscheiden van echt, door mensen gemaakt materiaal. De nieuwe gedragscode moet zorgen dat AI-content voortaan herkenbaar wordt gelabeld, zowel voor gebruikers als voor geautomatiseerde detectiesystemen.

Pictoright heeft vorige week aangifte gedaan tegen fotobureau BSR Agency. Eerder is tegen dit fotobureau door Pictoright een civiele procedure gestart. Zie hier het eerdere bericht. Pictoright heeft alle betalingen aan BSR stopgezet en vordert de onterecht uitbetaalde collectieve vergoedingen terug.

De aangifte is gedaan op basis van vermoedens van strafbaar handelen met betrekking tot collectieve vergoedingen die door dit fotobureau bij Pictoright zijn aangevraagd. Zodra het OM een beslissing over vervolging heeft genomen, zullen wij hierover nader berichten. Het branchebrede onderzoek dat Pictoright uitvoert, loopt de komende tijd nog verder door.

DutchCulture, het Nederlandse platform voor internationale culturele samenwerking, krijgt per 1 januari 2026 een nieuwe directeur. De Raad van Toezicht heeft Jelle Burggraaff, momenteel Hoofd Mobiliteit & Advies, benoemd tot opvolger van Kirsten van den Hul. Na ruim drie jaar draagt ​​Van den Hul in goed overleg de leiding over, waarmee de volgende fase voor de organisatie begint. DutchCulture gaat verder met een kleiner en wendbaarder managementteam. 

Auteur Enne Koens ontvangt de Kinderboekwinkelprijs 2025 voor haar kinderboek Vandaag komen we niet meer thuis, met illustraties van Maartje Kuiper. Dat maakte de jury van de Samenwerkende Kinderboekwinkels vorige week bekend. 

Hoe kunnen we zoveel mogelijk jongeren uit de provincie Utrecht mee laten doen aan kunst en cultuur? Dat was de vraag waar afgelopen maart het FieldLab Jongeren Maken Cultuur mee begon. Het FieldLab Jongeren Maken Cultuur in Utrecht stimuleert jongerenparticipatie in kunst en cultuur via drie onderdelen: Pitch Parade, een begeleidingsprogramma voor culturele instellingen, en gemeentelijke verkenningen. 

De Pitch Parade geeft jongeren de kans om creatieve ideeën voor hun buurt te pitchen en uit te voeren. Het begeleidingsprogramma helpt lokale organisaties met design thinking om jongeren beter te bereiken. Gemeenten werken samen met partners aan duurzame netwerken voor jongerencultuur. De impact tot nu toe: meer verbinding, nieuwe werkwijzen en groeiend eigenaarschap bij jongeren.