Trends & Ontwikkelingen

Op 23 september heeft de Tweede Kamer gestemd over de ingediende moties tijdens het Tweeminutendebat Cultuur op 9 september. De motie van de leden Van der Velde en Kops over nationaal cultureel erfgoed beschermen tegen aantasting vanuit klimaatbeleid of andere maatschappelijke doelen is verworpen, de motie van het lid Rooderkerk c.s. over de rijkssubsidie voor het Onderwijsmuseum continueren is aangehouden. 

De aangenomen moties gaan over een eenmalige bijdrage aan de restauratie van Museum Prinsenhof Delft, fairpayrichtlijnen, Opera Zuid, spreiding van cultuursubsidies, vergunningverleningen voor streekevenementen, het Fries Landbouwmuseum en het Palmhoutwrak. 

De Gouden Griffel is gewonnen door Lida Dijkstra, schrijver van de jeugdroman De wonderverteller. Natascha Stenvert wint een Gouden Penseel voor haar illustraties in het prentenboek Een ongelofelijk grote, ongelofelijk gevaarlijke leguaan. De twee prijzen, die onder meer bestaan uit een geldbedrag van 10.000 euro, worden vrijdagavond uitgereikt tijdens het jaarlijkse Kinderboekenbal. Beide auteurs maken al zo’n dertig jaar kinderboeken, maar krijgen dit jaar voor het eerst een Griffel en Penseel, de belangrijkste Nederlandse kinderboekenprijzen. 

Met grote meerderheid van stemmen is vanmiddag de motie van de leden Mohandis en Beckerman (GroenLinks-PvdA / SP) aangenomen. De Minister van OCW is nu aan zet om de restauratie en renovatie van Museum Prinsenhof Delft financieel te ondersteunen.

Eerder dit jaar heeft voormalig Minister Bruins – naar aanleiding van het rapport Hylkema / Fenicks over het tussen wal en schip vallen van restauraties van grote monumenten  - budget beschikbaar gesteld voor monumenten zoals Museum Prinsenhof Delft. Dit budget wordt pas medio 2026 via een regeling beschikbaar gesteld. Dit komt voor Museum Prinsenhof Delft te laat. Met de motie voert de Tweede Kamer de druk op om al dit jaar budget vrij te maken voor de restauratie en renovatie van het museum.

Vorige week vond, in samenwerking met de Utrecht Creative Community en Universiteit Utrecht, het startcongres van het project ‘Duurzame inzetbaarheid groeit mee met de zzp’ van de Kunstenbond plaats. De bijeenkomst was een kick-off van de klankbordgroep en het sectoroverstijgend leernetwerk van het project. Tijdens de keynote deelde hoogleraar mediastudies (UvA) Mark Deuze zijn inzichten over hoe het komt dat mensen die werken vanuit hun passie, vaak met werkgerelateerde mentale klachten kampen. Daarna vond een gesprek plaats over de vraag hoe de duurzame inzetbaarheid van zelfstandigen in de creatieve en culturele sector kan worden versterkt. 

Of je nu programmeur, marketeer, maker of producent bent: de Publieksmonitor van DIP (Digitaal Informatieplatform Podiumkunsten) geeft je inzicht in jouw publiek. Op basis van verkoop- en publieksdata kun je jouw bezoekers beter leren kennen. Joep Grooteman, directeur van DIP: “Dit gaat verder dan alleen aantallen. Met deze tool kom je heel veel te weten over gedrag. Wat voor type kaarten kopen ze, wanneer, hoe is de verdeling man/vrouw, waar komen ze vandaan, et cetera. De perfecte basis om beslissingen te nemen en datagedreven te werken.”

De samenleving verwacht veel verwacht van makers: als richtinggevers, verbinders en helers. Makers worden gezien als probleemoplossers in tijden van maatschappelijke uitdagingen. Tegelijkertijd rijst de vraag wat we hen als maatschappij teruggeven. Helleke van den Braber pleit in Boekman voor een wederkerige relatie, waarin makers niet instrumenteel worden ingezet, maar ruimte krijgen om te experimenteren en gewaardeerd worden, ook als hun werk niet direct maatschappelijk nut heeft. Waardering, fysieke en financiële ruimte, en nieuwe podia zijn essentiële tegenprestaties. Vertrouwen en respect vormen de basis voor een duurzame uitwisseling tussen makers en maatschappij.

Ooit was de verwevenheid tussen kunst, wetenschap en samenleving vanzelfsprekend. Willen we een oplossing vinden voor de complexe vraagstukken van onze tijd, dan moeten we terugkeren naar die transdisciplinaire gelijkwaardigheid, betoogt Meta Knol in Boekman. 

Om alle complexe, wicked problems die zich nu dagelijks in milde of overrompelend heftige vormen aan ons voordoen te lijf te kunnen gaan, moeten we kunstenaars weer toegang geven tot de wetenschappelijke praktijk, als gelijkwaardige onderzoekers. En omgekeerd zouden wetenschappers op zoek kunnen gaan naar kunstenaars die hun blikveld verruimen, in directe interactie met de samenleving. Dat die verschillende bloedgroepen elkaars talen dan weer moeten gaan begrijpen, is geen belemmering: de geschiedenis heeft immers aangetoond dat dit vroeger allang een vanzelfsprekendheid was.

Vrijdag 19 september heeft Museum Panorama Mesdag haar collectie en gebouw overgedragen aan de Staat der Nederlanden. Het museum heeft nu een wettelijke taak gekregen om de collectie en het gebouw te beheren en voor het publiek toegankelijk te houden. Om die taak uit te voeren zal vanaf 2026 het Rijk het museum financieren in het kader van de Erfgoedwet.

In de aanloop naar de overdracht heeft toenmalig minister van OCW Eppo Bruins de Raad voor Cultuur om advies gevraagd over de toewijzing van die wettelijke taak. Dit advies is tot de overdracht vertrouwelijk gebleven. Nu minister Gouke Moes het besluit heeft genomen dat collectie en gebouw worden overgedragen, maakt de raad zijn advies openbaar.

Cultuureducatie moet net als de gymles standaard op het rooster staan van elke school. En ook buitenschools moet iedereen kansen krijgen om deel te nemen aan cultuur. D66-Kamerlid Ilana Rooderkerk maakt zich daar bij de komende verkiezingen hard voor. ‘Elke gemeente zou toegang tot cultuur moeten bevorderen. De afgelopen jaren zijn die voorzieningen zoals muziekscholen steeds meer afgebrokkeld, maar elk kind zou overal naar muziek-, dans- of theaterles moeten kunnen. Daarnaast moet er op alle scholen aandacht zijn voor cultuur. School is immers de plek waar alle kinderen komen, dus daar bereik je iedereen. Net als de gymles zouden ook cultuurlessen op school gewoon moeten zijn.’

Het debat over Fair Pay lijkt soms abstract, maar in cultuureducatie en amateurkunst is het uiterst concreet, stelt Marijn Cornelis. De sector leunt op vakdocenten, dirigenten, regisseurs en workshopleiders – vaak zzp’ers met een gemengde praktijk. Zij vormen het hart van cultuurdeelname in Nederland, maar kampen met lage tarieven, versnipperde opdrachten en beperkte erkenning. 

Als cultuureducatie en -beoefening structureel onderdeel van de creatieve sector moeten blijven, is eerlijke beloning noodzakelijk. Cornelis pleit daarom voor landelijke afspraken en een systeem waarin niet het lesaanbod, maar de leerling (en diens ouders) rechtstreeks financiële steun ontvangt, zodat cultuurtoegang breed en gelijk blijft.

Donderdag 25 september start de Week tegen Eenzaamheid, georganiseerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Bekende activiteiten tegen eenzaamheid zijn wandelen, sporten, koken of vrijwilligerswerk. Minder bekend is samen cultuur beoefenen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat deelname aan culturele activiteiten levensvreugde, betrokkenheid en waardering vergroot. Daarnaast versterken cultuurbeoefening en creativiteit het zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde, terwijl ze ook bijdragen aan zingeving en plezier. Cultuur verbindt en biedt daarmee een krachtig antwoord op eenzaamheid. Leden van Cultuurconnectie tonen dat culturele initiatieven laagdrempelig en toegankelijk zijn, waardoor iedereen kan meedoen en sociale verbinding kan ervaren.

Toneelschuur Producties in Haarlem gaat vanaf seizoen 2025/2026 live boventiteling aanbieden bij al haar voorstellingen. De eerste voorstelling met deze techniek, Het Proces, gaat op 30 oktober in première. De boventiteling wordt geïntegreerd in het decor en ontworpen als onderdeel van het artistieke beeld. Dit zorgt voor een visuele meerwaarde voor alle bezoekers. De teksten zijn in het Nederlands, met plannen om later ook Engelse titels toe te voegen. Toneelschuur Producties wil hiermee benadrukken dat toegankelijkheid een vanzelfsprekendheid moet zijn.

Het Stedelijk Museum Amsterdam ontvangt twee sleutelwerken uit het oeuvre van Helen Frankenthaler (1928-2011) als schenking van de Helen Frankenthaler Foundation: Beach scene (1961) en Hommage à H.M. (1971). Met deze schenking draagt de stichting bij aan het vergroten van de internationale bekendheid van deze invloedrijke kunstenaar. Een uitzonderlijke aanwinst, zowel voor het museum als voor de Collectie Nederland. De werken markeren Frankenthalers langverwachte entree in een Nederlands museum.

In het advies Toezicht in de culturele sector: een kunst apart bepleit de Raad voor Cultuur dat het toezicht op organisaties in de culturele sector beter kan en moet. Hoe? Bijvoorbeeld door leden in de raden van toezicht een vergoeding te geven. Dat kan ‘helpen het toezicht te verbeteren en nieuwe toezichthouders te trekken'. 

Rond de raden van toezicht, enigszins vergelijkbaar met raden van commissarissen bij bedrijven, loopt al langer een discussie. Het blijkt vaak lastig te zijn om daarvoor nieuwe en goed gekwalificeerde leden te vinden. Tevens zijn er meerdere gevallen geweest van raden die werden verrast door misstanden bij de organisatie waarop zij toezicht hielden. Daarnaast speelt de vraag wie een raad van toezicht controleert als die een directeur ontslaat.

Op 11 november vindt het Congres over de Governance Code Cultuur plaats. Goed bestuur en toezicht is de kunst van koers houden in veranderende tijden. De huidige versie van de Governance Code Cultuur dateert uit 2019. Sindsdien is de maatschappelijke context veranderd, daarom onderzoeken we tijdens dit congres samen: Wat betekent goed bestuur en toezicht? Hoe doe je dat met visie én gevoel voor de praktijk? En hoe maken we de code toekomstbestendig? 

De Eindhovense breakdancegroep The Ruggeds is zondag voor de tweede keer wereldkampioen geworden. De dansers veroverden de titel in de Zuid-Koreaanse stad Hwaseong. In de achttien minuten durende finale tegen de Japanse crew Found Nation haalden de Eindhovenaren alles uit de kast. De geldprijs die ze in de wacht sleepten bedraagt 30 miljoen Zuid-Koreaanse won, omgerekend ruim 18.000 euro. Formeel won de groep de Battle of the Year-competitie, die wordt beschouwd als het wereldkampioenschap breaking, zoals breakdance ook wordt genoemd. In 2022 wonnen The Ruggeds de titel voor het eerst.

Het Missiemuseum in Steyl, dat sinds de opening in 1931 nooit iets in de opstelling heeft gewijzigd,  is een tijdsdocument dat steeds pijnlijker wordt. Een relict uit een tijd waarin westerse missionarissen andere culturen rangschikten van ‘ontwikkeld’ naar ‘primitief’. Nu de discussie over dat koloniale verleden al een tijd gevoerd wordt in de samenleving, besloot het Missiemuseum ook zijn eigen collectie en geschiedenis kritisch te bekijken. Gastcurator Oscar Ekkelboom nodigde vijftien kunstenaars uit binnen- en buitenland uit om een eigen werk tussen de gebruiksvoorwerpen en opgezette dieren te plaatsen.

Steeds meer koloniale roofkunst wordt door Europese landen en musea teruggegeven aan het land van herkomst, toch blijven miljoenen kostbare sculpturen, maskers en bronzen nog in handen van de voormalige kolonisator. Alleen al in Nederland gaat het om honderdduizenden artefacten. Waarom? ‘Ze beweren dat we er zelf niet voor kunnen zorgen.’

In de podiumkunsten wemelt het van de namen: makers, musici, technici, choreografen. Als we die persoonsinformatie slim koppelen, wordt het makkelijker om collecties te verbinden en verhalen compleet te maken. In 2024 bewezen we met een virtuele thesaurus dat dit technisch kan. Daarmee kwam een nieuwe vraag op tafel: hoe beheer je zo’n lijst met personen en wie is daar eigenlijk verantwoordelijk voor? Een nieuwe werkgroep boog zich dit voorjaar over die vraag. Het eerste verslag geeft inzicht in de dilemma’s en mogelijke richtingen.

‘Het grootste probleem van de sector is vergrijzing’, vindt cultureel ondernemer Marc Nelissen. ‘Jongeren zijn de doelgroep waar het veld nog het meeste te halen heeft.’ Met Cultuurschermen op Amsterdamse scholen hoopt hij jongeren makkelijker te attenderen op voorstellingen, concerten en tentoonstellingen in hun eigen buurt. In de toekomst hoopt Cultuurscherm nog uit te breiden naar andere gebouwen, zoals buurthuizen of bibliotheken. Het aanbod is namelijk voor volwassenen net zo interessant. Aankomend jaar zullen de schermen in elk geval door steun van het CJP-budget komen te hangen in alle scholen (die willen) van Amsterdam. 

Het nieuwe kennisdossier Cultuur op school van Kunstgebouw biedt praktische routes om cultuur een vanzelfsprekend onderdeel van de school te maken. Het kennisdossier is ontwikkeld voor iedereen in het primair onderwijs die met cultuur aan de slag wil. Je kan kiezen uit 3 routes, afgestemd op jouw ervaring en ambitie: Verkenner – Doe inspiratie en lesideeën op om de eerste stappen te zetten met cultuuronderwijs. Ontwikkelaar – Verdiep het cultuuronderwijs en creëer samenhang met andere vakken. Aanjager – Werk aan visie, draagvlak en samenwerking binnen én buiten de school.

Wat verandert er door Prinsjesdag 2025 voor bibliotheken? Van structureel geld voor dBos en BoekStart tot BTW-regels en ANBI-portalen. Gaby Erckens van Rijnbrink heeft de gepresenteerde plannen doorgespit en de vijf belangrijkste thema’s voor bibliotheken op een rij gezet. De aangekondigde plannen zijn voor bibliotheken vooral signalen van meer zekerheid en nieuwe kansen. 

Er komt structurele financiering voor dBos en BoekStart. Om de zorgplicht voor bibliotheken te ondersteunen is er in 2025 en 2026 een decentralisatie-uitkering beschikbaar. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) krijgt te maken met structurele bezuinigingen op de eigen organisatie. De BTW-vrijstelling voor levering en diensten van sociale of culturele aard wordt wettelijk vastgelegd per 1 januari 2026. Tenslotte komen er twee digitale portalen voor ANBI’s (Algemeen Nut Beogende Instellingen).

Het online dashboard Cultureel Zuid-Holland in kaart is uitgebreid met nieuwe databronnen. Daarmee krijgen gemeenten en culturele organisaties nóg meer inzicht in de ontwikkelingen binnen hun regio en kunnen zij beter inspelen op actuele thema’s en de behoeften van inwoners. Nieuw in het dashboard is de verdeling van de inwoners naar leeftijd met CBS-data. Ook de bevolkingsprognoses van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het CBS zijn toegevoegd. Tot slot is er met CBS-data nu inzicht in de gemiddelde reisafstand van inwoners naar de dichtstbijzijnde culturele voorziening op gemeente-, wijk- en buurtniveau. 

Uit onderzoek van IFPI blijkt dat de EU-muziekmarkt in 2024 met 9,1% is gegroeid naar een omzet van €5,7 miljard. Daarmee verstevigt de EU haar positie als tweede markt voor opgenomen muziek wereldwijd, goed voor 20,7% van het totaal. De groei werd vooral gedragen door betaalde streamingabonnementen en prijsverhogingen bij grote platforms als Spotify, Deezer en YouTube. Ondanks de vooruitgang blijft betaalde streaming in de EU achter bij andere grote markten, wat volgens IFPI ruimte voor verdere groei impliceert.

De Brede SPUK is volop in beweging en dat heeft gevolgen voor de positie van cultuur binnen gemeenten. Met het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA) verschuift de focus naar zorg en welzijn, terwijl cultuur hier niet expliciet genoemd wordt. In het eerdere Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) kreeg cultuur wel aandacht. Dit vraagt van cultuurprofessionals en beleidsmakers dat zij zelf nadrukkelijk laten zien welke waarde cultuur toevoegt aan gezondheid, welzijn en sociale samenhang.

De grote vraag is wat er na 2026 gebeurt, in het bijzonder met de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC). Deze regeling financiert in veel gemeenten de cultuurcoaches, cultuurmakelaars en andere verbindende functies. Hoe de BRC straks wordt georganiseerd, en of dit opnieuw via een gealloceerde geldstroom of een andere constructie gebeurt, is nog onzeker. 

Rotterdam is door de International Festivals & Events Association (IFEA) uitgeroepen tot 2025 IFEA World Festival & Event City. De IFEA is wereldwijd de toonaangevende vakorganisatie voor festivals en evenementen, erkend als gezaghebbende autoriteit in de sector. Deze bijzondere internationale erkenning onderstreept dat Rotterdam wereldwijd vooroploopt in het bouwen aan verbinding, inclusie en innovatie.

De internationale jury roemt “het leiderschap in de gemeenschap en de voortdurende inzet om een positief lokaal klimaat te creëren dat festivals en evenementen stimuleert en laat groeien” en stelt dat “Rotterdam de standaard zet voor anderen in onze sector wereldwijd.”

Meer dan 50 vooraanstaande Israëlische documentairemakers hebben een open brief gedeeld waarin ze hun "diepe schaamte" en "hulpeloosheid" uiten over de Israëlische acties in Gaza en hun steun betuigen aan de boycot van Israëlische culturele instellingen door de internationale filmgemeenschap. De brief van de documentairemakers, gedateerd 15 september 2025 en ondertekend door internationaal erkende filmmakers, stelt dat de ondertekenaars “de boycot van Israëlische filmmakers van harte steunen”. 

Op vrijdag 19 september 2025 heeft schrijver Roderick Leeuwenhart in Chengdu, China de Galaxy Award in ontvangst genomen voor zijn sciencefictionroman Sterrenlichaam. De Galaxy Awards zijn de oudste sciencefictionprijzen in China en worden jaarlijks uitgereikt door uitgever Science Fiction World. De uitreikingsceremonie vond plaats tijdens de Galaxy Science Fiction Convention. De roman won in de categorie 'Best Introduced Book', beste buitenlandse roman. Het is de eerste keer dat een Nederlandse schrijver deze prijs wint.

Het Digital Street Art Depot is een project waarmee Street Art Museum Amsterdam (SAMA) straatkunst op een interactieve, digitale manier aan het publiek presenteert. Zo blijft dit erfgoed bewaard voor de toekomst. Met immersieve storytelling als Augmented en Virtual Reality kan publiek op een vernieuwende manier de kunstwerken bekijken en meer over straatkunst uit de buurt leren.

Marthe van Bronkhorst is vorige week tijdens het ILFU Festival in TivoliVredenburg uitgeroepen tot Nederlands Kampioen Poetry Slam 2025. In de finalebattle versloeg ze Martijn van Arkel en won ze de Gouden Vink-wisseltrofee met 1.000 euro aan prijzengeld. De tweede plaats ging naar Martijn van Arkel, die met een prijs van 250 euro naar huis ging.

Het NK Poetry Slam beleefde dit jaar zijn 23e editie en maakt deel uit van het International Literature Festival Utrecht (ILFU). In deze ‘verbale bokswedstrijd’ strijden aanstormende dichters om wie de beste beeldspraak, de mooiste metaforen en de voortreffelijkste voordracht heeft. Het draait zowel om inhoud als performance.

Zaterdag 20 september zijn tijdens de Awards Ceremony van de 27ste editie van Film by the Sea in Vlissingen, de prijswinnaars van de diverse competities bekend gemaakt. De Film & Literatuur Award, de belangrijkste competitie op Film by the Sea, is gewonnen door Bergers van Sophie Deraspe. 

De eervolle vermelding in deze competitie gaat naar: Das Verschwinden des Josef Mengele van Kirill Serebrennikov. De International Student Jury Award ging naar Where the Wind Comes From van Amel Guellaty. De Jongerenjury Award gaat naar Nawi van: Vallentine Chelluget, Apuu Mourine, Kevin Schmutzler, Tobias Schmutzler.

Het Opera Forward Festival is genomineerd voor Best Festival bij de International Opera Awards 2025. De uitreiking van de prijzen aan de uiteindelijke winnaars gebeurt op 13 november 2025 in de Stavros Niarchos Hall van de Griekse Nationale Opera in Athene. Andere genomineerden zijn het Innsbruck Festival of Early Music, Janáček Brno Festival, Munich Opera Festival, Opera Theatre of Saint Louis en het Rossini Opera Festival.

Domo Talks gaat in oktober van start met een gesprek over hoe steden verbindingen opbouwen die ertoe doen. Onder de titel Cities that Connect onderzoekt de eerste editie hoe internationale samenwerking tussen culturele actoren en stadsbestuurders verbondenheid, burgerlijk vertrouwen en veerkracht kan versterken. Het evenement markeert de publieke opening van Domo – het nieuwe thuis voor internationale culturele samenwerking in Nederland, gedeeld door de European Cultural Foundation met Cultural Emergency Response, DutchCulture en het Prins Claus Fonds. Het vindt plaats tijdens het World Cities Culture Summit in Amsterdam.