Trends & Ontwikkelingen

Vlaanderen en Nederland sloten in 1995 een cultureel verdrag. Hoe zijn de onderlinge verhoudingen dertig jaar later? De Lage Landen praat erover met de voorzitter van de Nederlandse Raad voor Cultuur, de van oorsprong Vlaamse Kristel Baele, en Joop Daalmeijer, die in 2023 de eerste Ensor ontving vanwege zijn grote verdienste voor de Vlaams-Nederlandse samenwerking. ‘In Nederland zijn kunst en cultuur franje, in Vlaanderen hoort het er echt bij. Daar heeft het te maken met identiteit en cohesie, met samen dingen doen. Dat is een wezenlijk verschil. Als je van kinds af aan leert dat het normaal en belangrijk is, ga je er later ook meer aan hechten.’

Baele: “Ik vind ook dat er meer geld naar cultuur moet en meer aandacht voor de regio’s. Maar ik wil nog een lans breken voor twee andere dingen. Allereerst cultuureducatie. Dat is in Vlaanderen nog steeds beter geregeld dan in Nederland. Het is een onderdeel van het curriculum dat er net als sport gewoon bij hoort, terwijl het hier helemaal is uitgekleed. En het andere is amateurkunst. Muziekscholen en wijkcentra waar je met elkaar cultuur kunt maken.”

De VNPF heeft namens de poppodia en -festivals gereageerd op de internetconsultatie van het Besluit Verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties (VBAR). Dit besluit werkt de wet uit die het onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen moet verduidelijken. De VNPF ondersteunt de doelstelling van de VBAR, maar acht de huidige uitwerking in de AMvB juridisch te beperkt en praktisch onwerkbaar voor de culturele sector. In de pop- en festivalwereld wordt veel gewerkt met zelfstandigen voor tijdelijke, specialistische en artistieke functies. In de huidige vorm dreigt het besluit meer rechtsonzekerheid en uitvoeringslasten te creëren dan duidelijkheid.

Het provinciebestuur heeft besloten de subsidieregels voor het Groeiplan Noord- en Midden-Limburg 2025-2028 vast te stellen. Vanaf 1 oktober 2025 is deze subsidieregeling voor het versterken van de culturele infrastructuur in Noord- en Midden-Limburg geopend. Bij de subsidieregeling kan aanspraak gedaan worden op vier onderdelen: deskundigheidsbevordering, residenties en experimenteerruimte, grote producties en culturele festivals en projecten. De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het culturele aanbod in Noord- en Midden-Limburg in omvang en diversiteit achterblijft ten opzichte van het culturele aanbod in Zuid-Limburg. Om de culturele infrastructuur te versterken is het ‘Groeiplan Noord- en Midden-Limburg' opgesteld.

Het is slecht gesteld met de mentale gezondheid van de Nederlanders. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) stelt dat er sprake is van een ‘hypernerveuze samenleving’: een wereld die steeds sneller draait, waar prestatiedruk en individualisme de boventoon voeren. Het advies van de Raad is duidelijk: kijk verder dan individuele interventies, we moeten als samenleving op de rem. Het advies van Cultuurconnectie: structurele ontspanning vraagt om structurele ruimte voor cultuurbeoefening. In een tijd waarin alles sneller moet, biedt cultuur juist vertraging, verbinding en ruimte.

Recensies halen vaak slechte leescijfers. Om kunst aan de lezer te brengen wordt daarom steeds vaker gekozen voor interviews, tips en trendstukken. Begrijpelijk, maar door niet meer kritisch te beschouwen verliest cultuur aan betekenis volgens Toef Jaeger.

Kritiek plaatst kunst in context en stimuleert reflectie. Zonder serieuze kritiek dreigt kunst te verworden tot oppervlakkige consumptie. Jaeger pleit voor meer ruimte voor kritieken in media, omdat ze bijdragen aan cultuurhistorisch besef en maatschappelijke duiding. Kritiek is geen luxe, maar noodzaak voor een gezonde, democratische samenleving.

Design leent zich uitstekend om de geschiedenis van een land te vertellen. Voor Nederland in het bijzonder. Alles hier is tot in de puntjes ontworpen – denk aan de verkavelde polders in De Grote Bosatlas of een simpele Hema-vaas op een witte salontafel van Jan des Bouvrie. Maar al deze iconische ontwerpen vertellen telkens hetzelfde verhaal: nuchter, ietwat streng en soms moraliserend, maar ook kritisch en eigenwijs – noem het een protestantse traditie. Kortom, design dat alle clichés over Nederland bevestigt.

Zijn er ook ontwerpen die de verborgen verhalen vertellen en onderdrukte stemmen laten horen? Zeker! Als voorproefje van het boek Nieuwe Iconen. Een andere kijk op vier eeuwen Dutch Design presenteren tien designexperts in de Volkskrant hun persoonlijke keuze.

Tijdens het Museumcongres sprak Lonnie G. Bunch, voorzitter van het Smithsonian Instituut, de Nederlandse museumsector toe over het belang van moed en onafhankelijkheid in onzekere tijden. Hij waarschuwde voor politieke druk om geschiedenis te verfraaien, zoals onder Trump. Ook Yuliia Vaganova uit Kyiv benadrukte de kwetsbaarheid van musea in oorlogstijd. 

Ondanks positieve cijfers over museumbezoek in Nederland, heerste er bezorgdheid. Natuurlijk zijn we gespannen. En bang. Anna van Leeuwen volgt de de centrale boodschap van Bunch: ‘Nu is het moment om moed te tonen.’ Juist als je bang bent, moet je moedig zijn. Dat geldt niet alleen voor museummedewerkers.

Met lessen uit de filmwereld kan de sport haar voordeel doen, denkt het Centrum Veilige Sport Nederland. ‘Ongemak en machtsverhoudingen zorgen voor onuitgesproken persoonlijke grenzen.’ Zarah Bracht is theaterregisseur en intimiteitscoördinator bij films. Haar boodschap is een interessante voor de Nederlandse sportwereld die net als haar sector zoekende is naar de beste aanpak van grensoverschrijdend gedrag, zonder het grensverleggende karakter – zo eigen aan de sport – op te geven. 

Tijdens de modeweek in Parijs viel het grote aantal debuterende ontwerpers op, waaronder Duran Lantink bij Jean Paul Gaultier. Zijn gedurfde collectie riep gemengde reacties op, vooral door een controversieel bodysuit. Toch bevatte de show veel verwijzingen naar Gaultiers erfgoed en straalde ze energie en lef uit. 

In totaal presenteerden twaalf ontwerpers hun debuut in twee weken, een teken van onrust in de modewereld. De meest geprezen show was die van Matthieu Blazy bij Chanel, die met een frisse, vrouwvriendelijke collectie een nieuwe koers inzette voor het klassieke modehuis.

De vakkennis om onze monumenten te onderhouden dreigt verloren te gaan. Er worden te weinig jonge ambachtslieden opgeleid en het onderwijs is versnipperd, waarschuwt het Cultuurfonds. “In 2030 zijn er duizenden nieuwe vakmensen nodig en die moeten we nu opleiden en ondersteunen. De instroom van jonge vakmensen is te laag om de vergrijzing in de sector op te vangen”, zegt directeur van het Cultuurfonds Cathelijne Broers, verwijzend naar een SCP-rapport uit 2023. “Wij investeren jaarlijks vijf miljoen in monumenten en erfgoed. Maar als we geen ambachtsmensen meer hebben, wie gaat het werk dan uitvoeren?”

Nederland staat voor enorme ruimtelijke opgaven. De Ontwerp-Nota Ruimte 2050 die eind september werd gepubliceerd probeert orde te scheppen in de strijd om vierkante meters tussen woningbouw, water, energie en natuur. Dat is nodig. Maar wie de nota leest, mist iets essentieels: de ruimte voor mensen en samenleving. Dat zegt Bert Smit in een pleidooi in BN de Stem.

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) roept op tot drie waarden die ook ruimtelijk relevant zijn: verbinding, verscheidenheid en vertraging. Juist die waarden komen in de ontwerpnota nauwelijks aan bod. Als we brede welvaart serieus nemen, moeten we niet alleen ruimte maken om te wonen, te werken en te produceren, maar ook om elkaar te zien. Erfgoed, cultuur, sport, bewegen en groen zijn daarbij geen luxe, maar basisinfrastructuur. 

Kunstenares Miriam Hellemons uit Oud Gastel heeft dit weekend de Cultuurprijs Halderberge 2025 gewonnen. Ze kreeg de meeste stemmen van zowel het publiek als van de vakjury. In haar kunstwerken geeft ze veel aandacht aan maatschappelijke thema’s zoals duurzaamheid. Volgens de jury is Hellemons een ‘enthousiaste, ondernemende en talentvolle kunstenares, die de wereld een stukje beter wil maken’.

Einstein die je toespreekt, koningin Wilhelmina in actie tijdens de eerste radioverbinding met Nederlands-Indië en de eerste elektronische muziek van Kid Baltan. Op een muur in het Natlab is 22 meter Eindhovense geschiedenis bijgeschreven. „Ik ben supertrots”, laat maker Donald van Schilt weten. De Eindhovense kunstenaar en grafisch ontwerper bedacht en maakte in amper een maand tijd een kunstwerk voor op een van de muren in het Natlab in Eindhoven. 

De geur van inkt, het draaien van persen, het ritme van steen op papier: het Steendrukmuseum ademt het ambacht dat ooit de wereld van kunst en drukwerk veranderde. Maar dat erfgoed past al lang niet meer in het bescheiden pand aan de Oranje Nassaustraat. Na bijna twintig jaar is de rek eruit. Museumdirecteur Maarten Kentgens kijkt reikhalzend uit naar een nieuwe plek, bij voorkeur aan de Waalreseweg, op het terrein van de voormalige LTS. Toch blijft het plan in de wachtstand, want over de toekomst van het LTS-terrein bestaan meerdere ontwikkelscenario’s.

„Als het terrein eind dit jaar niet beschikbaar komt, is de grens bereikt,” zegt hij resoluut. De zoektocht naar meer ruimte duurt al jaren. „We hebben met het college afgesproken dat we in Valkenswaard blijven,” vertelt Kentgens. „Maar zonder uitzicht op een prominente nieuwe plek kunnen we onze toekomst in Valkenswaard niet veiligstellen.”

Josine Gilissen, bekend van Theater Boulevard, is de nieuwe voorzitter van Stichting Muziek, dans- en musical Vught (MDM). Ze volgt Gemma Wiegant op. MDM Vught is dé aanbieder van cultuureducatie in Vught. Bij MDM volgen momenteel bijna 1500 kinderen en volwassenen uit Vught, Helvoirt en Cromvoirt lessen in muziek, dans en musical.

In opdracht van LKCA hebben kwartiermaker Evelien Nelemans-Wouters (ENW Cultuur) en onderzoeker Natascha Notten (Onderzoeksbureau Gelijkschap) de Kennisrapportage Nationaal Ontwikkeltraject Amateurkunst opgesteld. Op basis van dubbel- en groepsinterviews en een korte online vragenlijst hebben ze kennis opgehaald. In de Kennisrapportage ‘Bedding voor Beweging’ delen ze op hoofdlijnen de opgehaalde kennis.

Per kernambitie geven ze inzicht waar het voor de pilots om gaat met concrete voorbeelden en citaten van de geïnterviewde projectleiders. Daarnaast vertellen ze meer over de disciplinegerichte ondersteuning en het versterken van de ondersteuningsstructuur. 

De subsidieregeling Versterking landelijke infrastructuur amateurkunst 2025 (VLIAK 2025) heeft als doel de amateurkunstbeoefening en disciplineondersteuning duurzaam te versterken en structureel te investeren in de vernieuwing en ontwikkeling van de amateurkunstsector. LKCA verzorgt binnen deze regeling de monitoring, kennisdeling en netwerkvorming. Het LKCA analyseerde de plannen van zesentwintig aanvragers van de regeling.

Uit de plannen spreekt ambitie, energie en samenwerking. Er zijn kansen voor duurzame versterking, maar ook vragen: hoe kan de sector gezamenlijk werken aan meer vernieuwing, inclusie en zichtbaarheid?

Het is geen uitgemaakte zaak dat Deurne 2,5 miljoen euro beschikbaar stelt voor museum De Wieger en de daaropvolgende drie jaar jaarlijks 30.000 euro. Verschillende partijen zijn kritisch over de plannen, waaronder coalitiegenoot DeurneNu. Kan het niet goedkoper? Moet er wel een nieuwe entree en een koffiehoek komen in het museum? Is het niet beter als de gemeente weer eigenaar wordt? Dit zijn prangende vragen waar raadsleden mee zitten. Ze geven wethouder Riny van Rinsum het nodige huiswerk mee.

Muzikanten boeken omdat ze goede muziek maken. Zo simpel is het leven als muziekprogrammeur allang niet meer, weten Gijs Garenfeld en Daan Holthuis. De twee boekers van het Tilburgse poppodium 013 blikken terug op een mediastorm en een recordjaar. „Wij zorgen ervoor dat ze Tilburg op de kaart kunnen aanwijzen.”

Dilemma's over de programmering van artiesten als Bob Vylan komen bovenop financiële zorgen. Want ondanks een recordjaar bij 013 gaat het niet per definitie goed met Nederlandse poppodia. „Het speelt mee dat jonge mensen minder te besteden hebben”, verklaart Garenfeld. „Ze geven hun geld liever uit aan een artiest die ze kennen en blijven weg bij nieuwe namen. Terwijl wij juist graag een rol hebben als ontdekkingsplatform.” 013 vangt dat op door mee te werken aan kleine shows in rockcafé Little Devil of cultuurfabriek Hall of Fame.

Het Jazzfestival Gorinchem, dat dit jaar nog als Gorcum Groove werd gehouden, stopt na vijftig jaar. Het bestuur heeft besloten het festival niet langer te organiseren en de stichting te ontbinden. Het festival kende in juni nog een geslaagd jubileumevenement. Maar ondanks de steun van de gemeente Gorinchem, FOWW, Rivierenlandfonds, Tafelfonds 63 en verschillende sponsoren bleek het niet mogelijk om de kosten te dekken.

Christian van Houwelingen heeft de Museumtalentprijs 2025 gewonnen. De jury roemt zijn werk voor het Onderwijsmuseum in Dordrecht. De prijs werd donderdag 9 oktober uitgereikt tijdens het Museumcongres in Eindhoven. Waar Christian zich in onderscheidt is het combineren van een stabiele en noodzakelijk rol in het digitaliseren van de collectie van het Nationaal Onderwijsmuseum samen met zijn onderzoeksfunctie. Vanuit onderzoek weet hij creatieve projecten te initiëren en uit te voeren met de beperkte middelen die hij heeft.

Tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven nemen studenten uit het hele land het op tegen misinformatie en fake news, versterkt door AI. Op donderdag 24 oktober 2025 organiseren BNNVARA, NTR, KRO-NCRV, NPO Innovatie, Dutch Digital Agencies (DDA), Dutch Digital Design, Night of the Nerds en het SintLucas gezamenlijk de Creative Jam 2025.

De jaarlijkse challenge daagt studenten uit om creatieve oplossingen te bedenken voor maatschappelijke vraagstukken. Eerdere edities stonden in het teken van thema’s van partners als IKEA, Philips en What Design Can Do. Dit jaar ligt de focus op de invloed van AI op de verspreiding van nepnieuws en de vraag hoe jongeren zich daartegen kunnen wapenen.

In de praktijk blijkt dat de voorwaarden en het beoordelingssysteem voor de Film Production Incentive niet altijd duidelijk zijn voor aanvragers. Gezien de grote vraag naar de stimuleringsregeling waarbij niet altijd alle aanvragen gehonoreerd kunnen worden, vindt het Nederlands Filmfonds het belangrijk dat producenten hun aanvraag zo goed mogelijk weten voor te bereiden. Het Filmfonds heeft daarom een voorwaardencheck toegevoegd op de regelingenpagina plus een extra toelichting op het puntensysteem dat het Fonds hanteert om aanvragen te beoordelen. 

De komende maanden moet duidelijk worden of het Groninger Museum de boel weer op de rit krijgt. Woensdag werd bekend dat zakelijk directeur Jan Geert Vierkant opstapt, omdat de samenwerking met artistiek leider Roos Gortzak spaak liep. Ondertussen lopen de bezoekersaantallen steeds verder terug en stevent het museum dit jaar en komende jaren af op een tekort.

Sander Prinsen, voorzitter van de Raad van Toezicht: ‘Onze vaste bezoekers leggen minder museumbezoeken af. En die publieksinkomsten zijn superbelangrijk om een goede programmering neer te zetten en de organisatie te betalen, dus daar hebben we absoluut grote zorgen over.’

Een deel van het monumentale raadhuis in Boskoop staat leeg nadat Junis Kinderopvang is vertrokken. Er is dus ruimte beschikbaar voor andere activiteiten, maar welke? Boskopers willen een eigen plek om te exposeren, naar muziek te luisteren en te vergaderen. 

CDA-raadslid Helma van der Louw: „Er moet weer wat leven in komen. Boskoop is een hechte gemeenschap waar heel veel gebeurt. Het zou mooi zijn als verenigingen en initiatieven er letterlijk een podium krijgen.” Sjaak Koster, voormalig voorzitter van de Dorpsraad Boskoop, vindt dat het gebouw een echt gemeenschapshuis kan worden als er ruimte wordt geboden aan lokale verenigingen en initiatieven op cultureel en sociaal gebied.

Een democratische rechtsstaat heeft tegenwicht en kritiek nodig. Kunst zou de samenleving een spiegel moeten kunnen voorhouden en verdient daarom bescherming door de overheid, betoogt Winnie Sorgdrager in de Slauerhoff-lezing. In de 19e eeuw vond Thorbecke dat de kunst ‘door staatsonthouding zich zelf een plaats had veroverd in het vrije spel der maatschappelijke krachten’. Nog steeds nemen kunst en cultuur geen vanzelfsprekende plaats in onze samenleving in. 

Steeds vaker komt het voor dat kunstenaars of kunstinstellingen een productie terugtrekken vanwege acties of demonstraties. De kunst zou juist moeten leiden tot reflectie, zou de samenleving, en dus de politiek, een spiegel moeten kunnen voorhouden. Daarom is de vrijheid in de kunst zo belangrijk en daarom moeten de kunsten gekoesterd worden en niet wegbezuinigd. 

De Hongaarse schrijver László Krasznahorkai (71) krijgt dit jaar de Nobelprijs voor Literatuur. De prijs wordt in december uitgereikt in Stockholm. Al jaren staat Krasznahorkai hoog op de lijstjes van bookmakers. Sinds zijn roman Satanstango (1985 - verfilmd door cultregisseur Béla Tarr) geldt hij internationaal als een van de meest gewaardeerde en meest bekroonde schrijvers.

Israëlische kunstenaars zijn niet meer zomaar welkom in Nederlandse theaters. Ariëlla Kornmehl vindt dat betreurenswaardig. Israël is een land vol verschillen. De ruim 250 ondertekenaars van de culturele boycot, veel kunstinstellingen in Nederland, begrijpen volgens haar niet dat ze onterecht vredelievende mensen straffen, Israëlische en Arabische kunstenaars van verschillende religies, die zich juist tegen de oorlog verzetten en met hun kunst willen verbinden.

 Betaalbare kunst: daar draait de Affordable Art Fair in Amsterdam dit weekend om. Alles mag maximaal tienduizend euro kosten, maar de meeste werken zijn een stuk goedkoper. „Dit is de beurs voor de beginnende kunstverzamelaar.” Op de beurs staan 68 galeries uit 15 landen, vertelt Blythe Bolton, directeur van de Affordable Art Fair (AAF), die de negentiende editie beleeft. „We willen de drempel van de kunstwereld verlagen, en volgens mij lukt dat ook heel goed. Kunst is niet snobistisch, maar echt voor iedereen.”

Met kleurrijke objecten in de Karrenstraat in Den Bosch worden bezoekers de komende dagen uitgedaagd om hun afval netjes weg te gooien. De installaties zijn geïnspireerd op kunstenaars als Jeff Koons, Andy Warhol en Banksy en horen bij het Zin in Morgen Festival.

Dat festival richt zich drie dagen lang op duurzame initiatieven rondom afval en hergebruik. Met het project in de Karrenstraat willen Den Bosch Partners en ondernemers in de uitgaansstraat het zwerfafval op een positieve manier aan te pakken. Niet met een opgeheven vinger, maar door bezoekers – net zoals Koons, Warhol en Banky dat doen - met een glimlach te verleiden tot schoner gedrag.

Gisterenavond werd in het Ketelhuis de VEVAM Fonds Prijs van het Forum van de Regisseurs uitgereikt. Forget All You Know (About Aliens) van Mirella Muroni werd uitgeroepen tot winnaar. Er was een special vermelding voor Fortuyn: On-Hollands van mint film office.  De VEVAM Fonds Prijs van het Forum van de Regisseurs bestaat uit een bedrag van €5.000 en een oorkonde.

Stichting Werelderfgoed Nederland heeft een vernieuwde website gelanceerd: www.werelderfgoed.nl. De nieuwe site biedt bezoekers een gebruiksvriendelijke en toegankelijke online omgeving. De website vormt het centrale platform voor nieuws, achtergrondinformatie en educatieve middelen over UNESCO Werelderfgoed in het Koninkrijk der Nederlanden.