Landbouw is een actueel thema, zeker hier in Brabant. Partijen staan in de discussies vaak tegenover elkaar en er zijn conflicten. Brabantse kunstenaars kunnen bij de gesprekken over dit thema een rol spelen. Hoe en waarom willen ze dit? We spraken 3 makers over hun project.
Geschreven door: Marel van Andel
Nieuwe inzichten
Peter Dictus van Bureau Pees maakte samen met Corné van Sprundel en Marleen Hendrickx een theatervoorstelling over boeren, genaamd ‘Iets met boeren’. “De bedoeling van de voorstelling is om boeren en niet-boeren dichter bij elkaar te brengen en iedereen meer inzicht te geven in de situatie van de actuele landbouw. We hebben de voorstelling gemaakt met de bewoners van de dorpen waar dit speelt, onder meer in Sint Anthonis en Reusel. De voorstelling wordt gespeeld op het erf van een boer en er spelen toneelspelers mee uit de lokale toneelverenigingen. Daartussen zitten ook boeren of mensen uit een boerenfamilie”, vertelt Peter.
Complexiteit boerenbedrijf
“Tijdens het repetitieproces hebben we de lokale spelers met elkaar laten discussiëren over het thema. Dat leidde tot de slotscène waarin zij hun eigen, soms pittige discussie naspelen, pal tegenover hun dorpsgenoten in het publiek.” De theatermakers laten in hun voorstelling de complexiteit van een landbouwbedrijf zien, dat vaak al generaties lang in de familie zit, en welke betekenis dat heeft als er dan toch een transitie aan zit te komen. “De landbouwcrisis is ook een identiteitscrisis. Alleen als we daarvoor respect opbrengen, lukt het misschien om het ook over die ontwikkelingen te hebben.”
Ontvreemd publiek
‘Iets met Boeren’ is een collage-voorstelling op locatie, in de vorm van een route, in het volle daglicht. “Het publiek wandelt over het erf van de boerderij van scène naar scène. Op die manier, zonder de zekerheid van een vaste anonieme zitplaats of een doorlopende anekdote, raakt de bezoeker geleidelijk vervreemd, ook van de eigen stelligheid rondom de thematiek.” Zulke ideeën blijken te werken. De reacties na afloop zijn niet alleen positief, bezoekers gaan ook daadwerkelijk met elkaar in gesprek. “Mensen waren vaak tot tranen toe geroerd. We hadden hun verhaal verteld, ze voelden zich gehoord en gezien. Of zoals een van de bezoekers noteerde: ‘Iets met boeren’ kan versneld leiden tot inzichten en fatsoenlijke gesprekken.”
Depolariseren
Ook kunstenaar Fides Lapidaire wil met haar werk nieuwe inzichten geven. “Ik vind boeren geweldige mensen, ik kom zelf uit Brabant en ik spreek de taal van de boeren, ze zijn heel direct. Mensen staan vaak zo ver af van wat we eten. En het debat rondom de landbouw is heel erg gepolariseerd, waarbij de boer niet begrepen wordt door de ambtenaar en andersom. Het designproces kan dan heel depolariserend werken. Design kan verbindend zijn doordat je de tijd neemt om te kijken, te voelen en te vragen. Op die manier kan er vanuit vertrouwen en verbinding gehandeld worden, waardoor er heel goed samengewerkt kan worden.”
Toen Fides gevraagd werd vanuit het project Foodlab TOV door Kunstloc Brabant om een samenwerking te zoeken met de aarbeienteeltsector, greep ze die kans dan ook aan. “Ik ben bij de boeren in de kassen langsgegaan om daar te kijken welke opgaves er liggen en hoe dat door designers opgelost kan worden. Al snel bleek dat boeren ermee zaten dat zij hun kassen vaak indelen op efficiency en kosten, maar dat de samenleving juist oordeelt op schoonheid, en de kassen bijvoorbeeld niet zo mooi vindt.”
Het ontwerp van de kaskathedraal | Door: Fides Lapidaire
Kathedraal
Fides zag daar dan ook een uitdaging in. “Kassen worden van plastic of van glas gemaakt, en dat kan hartstikke mooi zijn. Je kunt spelen met reflectie en bijvoorbeeld glas-in-lood. Toen ik in de kas was zag ik die grote ruimte en al die rechte lijnen en toen voelde ik dezelfde sfeer als in een kathedraal. Ik dacht toen daar moet ik iets mee.” Met dat idee ging de kunstenaar aan de slag. “Ik heb een kas in een kathedraalvorm ontworpen. Op deze manier is er meer ruimte voor bezoekers, er kan bijvoorbeeld gepicknickt worden, en zo kunnen zij beter betrokken worden bij het proces en de schoonheid van de aardbeienteelt.”
Een andere manier kijken
Kunstenares Mirte van Duppen uit Tilburg ziet ook de schoonheid van landbouw en laat dat terugkomen in haar werk. Haar moeder komt uit het Westland en haar ouders hadden kassen. “Als ik daar als kind dan op bezoek ging, was dat voor mij een heel nieuw landschap, daar is mijn fascinatie voor dit landschap begonnen. Meer dan twintig jaar later leg ik deze landschappen vast, waarin ik de spanning tussen mens en machine weergeef .”
Mens en machine
In haar poëtische onderzoek ‘AgriValley’ gaat Mirte langs bij boeren en telers om te filmen. “Op die manier laat ik de landbouw zien en de schoonheid daarvan. Niet alleen de mensen die naar de film gaan kijken ervaren die schoonheid, ook de boeren zelf. De film reflecteert op de automatisering van de landbouw in Nederland, hoe ziet dit verborgen futuristische landschap eruit en hoe is de interactie tussen mens en machine. Ik vraag een boer bijvoorbeeld: ‘Hoe zie jij jouw relatie met deze machine?’, door ze die vraag te stellen gaan ze op een hele andere manier ernaar kijken. Ze zien zelf ook veel meer de schoonheid.”
Verschillende lagen
Op dit moment heeft Mirte een video af met één scherm, maar het uiteindelijke werk wordt een meer schermen video-installatie. “Daarbij maak ik dus verschillende beelden die samen één film vormen. In de combinaties van die beelden probeer ik allerlei lagen te zoeken zoals gelijkenissen en contrasten.” Het werk zal door het land touren, waarbij het onder andere te zien zal zijn bij Pennings Foundation in Eindhoven. “Het is mooi als een kijker de verschillende lagen oppikt, maar ik ben al blij als het iets met je doet en je anders naar je omgeving gaat kijken.”
Iets met Boeren Speeldata 2022
Een jaar na de eerste editie presenteert Bureau Pees een nieuwe, 5-delige serie van de voorstelling Iets met Boeren. In september en oktober zijn er uitvoeringen in Reusel en Sint Anthonis. Volgend jaar staan edities in Veghel en Gilze-Rijen op de rol, naast een samenwerking met studenten van de Hogere Agrarische School.
Reusel - vrijdag 30 september, zaterdag 1 oktober, zondag 2 oktober
Sint Anthonis - vrijdag 14 oktober, zaterdag 15 oktober, zondag 16 oktober
Kunst en landbouw
Wil je meer lezen over hoe kunst mensen kan laten nadenken over landbouw? Lees dan ook dit artikel van Kunstloc Brabant.
Marel van Andel
Freelance redacteur
