Trends & Ontwikkelingen

Een nieuwkomer aan wie niet te ontsnappen valt, een bekende Tilburgse die de skyline van Tilburg verrijkt én een jonge Tilburger die internationaal hoge ogen gooit. Die drie vielen in de prijzen tijdens de eerste uitreiking van de Tilburg Culture Awards. De jonge Tilburger - en ‘Talent van het jaar’ - is de twintiger Saber Aidarus, een Somalisch-Nederlandse maker en animator, bekend van SaberOH! Sigrid Calon won de titel ‘Bewezen Kwaliteit’.  Volgens de jury niet alleen vanwege haar ‘rijke oeuvre’ maar ook omdat zij dit jaar 20 jaar actief is als autonoom maker. ‘Maker van het jaar’ is Maarten van Riel, sinds de zomer is de schrijver alomtegenwoordig in de stad. Zijn boek Het Verdriet van Tilburg heeft volgens de jury zowel binnen als buiten de stadsgrenzen diepe indruk gemaakt. 

Creatieve ondernemers in Eindhoven zijn geschrokken van de huurprijzen die de gemeente vraagt voor ateliers die bedoeld zijn om net afgestudeerde designers in de stad te houden. Juist om dit soort ateliers betaalbaar te houden, kreeg Eindhoven miljoenen subsidie uit Den Haag. De huurprijzen die de gemeente heeft bekendgemaakt zijn voor jonge ondernemers helemaal niet betaalbaar, zegt bijvoorbeeld Mats Horbach van platform De Creatieve Laag. Horbach waarschuwt dat de gemeente de prijzen opdrijft voor alle makers in de stad. „Omdat de gemeente hoog inzet, zullen deze tarieven de nieuwe standaard worden.”

In het eigen atelierbeleid en in alle informatie over de ateliers voor alumni van de Design Academy heeft de gemeente consequent 55 euro per vierkante meter per jaar genoemd als de goedkope onderkant van de markt. Maar in een bericht dat is rondgestuurd over de start van de verhuur van ateliers in een omgebouwd schoolgebouw aan de Ruysdaelbaan in Tongelre rekent de gemeente met heel andere prijzen.

Ter gelegenheid van de 45ste, uitgeklede editie van het Nederlands Film Festival publiceren Het Parool en Filmkrant traditioneel de Filmbonzenlijst, met de mensen die het voor en achter de camera voor het zeggen hebben in het filmwereldje. De top drie wordt gevormd door: Haline Reijn (scenarist/regisseur/producent), Gouke Moes (Minister van OCW) & Sandra den Hamer (directeur Filmfonds). 

Vrijdag opende het nieuwe Suriname Museum in Amsterdam, dat over het land en zijn geschiedenis wil vertellen. Van de kleuren en geuren tot aan het slavernijverleden van het land. Twee keer eerder is er een poging gedaan een museum te wijden aan het geboorteland van Surinaamse Nederlanders. Steeds liep er iets mis. Maar nu, met 1 miljoen euro subsidie van het ministerie van OCW, vier ton van fondsen en vrienden en eigen geld van directeur Jan Gerards is het gelukt. Gerards is ook organisator van het Kwaku festival in Amsterdam, van onafhankelijkheidsfeest Keti Koti en van muziekevenementen als Reggae Lake Festival. Pas toen festivals in coronatijd stillagen, was er tijd en ruimte om werk te maken van de verbouwing van het pand en de inrichting van het museum dat het land en de geschiedenis wil ontsluiten.

Filmjournalist Rob van Scheers heeft zaterdag de Louis Hartlooper Prijs voor de beste filmpublicatie ontvangen. De prijsuitreiking vond plaats in bioscoop het Louis Hartlooper Complex (LHC) in Utrecht. Van Scheers schrijft voor de Volkskrant. De Louis Hartlooper Prijs wordt elk jaar toegekend aan een auteur die een inspirerende bijdrage heeft geleverd op het gebied van filmanalyse en Nederlandse filmcultuur. Met de prijs wil de jury ‘idealisme, moed en enthousiaste toewijding’ belonen.

„Bij het woord circus denken veel mensen alleen aan olifanten en clowns, maar dat is allang niet meer zo. Het is kunst en moet een bepaald gevoel opwekken bij het publiek.” Dat zegt Astrid Cats (35), de nieuwe directeur van Festival Circolo. 

Het Nederlandse circuslandschap loopt volgens Cats nog achter ten opzichte van andere landen in Europa. „Het circus is een kunstzinnige plek die mensen aan het denken moet zetten. Mensen vertellen verhalen zonder woorden, maar met hun lichaam”, legt ze uit. „Zo’n festival is een kans om voor een week een hele nieuwe wereld te creëren waar we met z’n allen in kunnen stappen.” Elk jaar hangt er een thema rondom het Festival Circolo, dit jaar is dat ‘Speelsheid als tegengif’. 

Kleurrijke palen vol vogels, dieren en andere figuren sieren voortaan het Piet van Thielplein in Beek en Donk. De kunstwerken geven het vernieuwde winkelplein een vrolijkstemmende entree. Voor bezoekers én voor de kunstenaars zelf.

„Ik heb er vogels op gezet. In allerlei verschillende kleuren ”, vertelt Danny Oosthoek, als hij zijn kunstwerk met precisie in het plantsoen plant. De jonge kunstenaar werkt bijna dagelijks aan zijn kleurrijke werken bij ArtORO in Beek en Donk, een van de ateliers van zorginstelling ORO voor mensen met een verstandelijke beperking. Twee van zijn kunstwerken sieren voortaan de ingang van het vernieuwde Piet van Thielplein in zijn woonplaats. In totaal worden woensdag acht kunstig versierde palen geplaatst in het bloemperkje aan de kant van de Bouwersstraat. 

Jongeren staan onder druk. Het aanpakken van hun problemen vraagt om een samenhangende aanpak, waarin jongeren zelf een onmisbare rol spelen. De Nationale Jeugdstrategie. Uit het thema kunst en cultuur komt naar voren dat jongeren vinden dat kunst en cultuur makkelijker toegankelijker moeten worden gemaakt voor iedereen. Ook is het belangrijk jongeren na hun 18e te ondersteunen in hun culturele ontwikkeling. De laatste aanbevelingen: maak kunst en cultuur iets van iedereen samen en maak kunst en cultuur toekomstbestendig. 

Op het moment beperken hoge kosten, beperkte toegankelijkheid en onduidelijke kortingen de deelname van jongeren en vergroten ze de sociale ongelijkheid. Vooral in dorpen en kleine gemeenten haken beginnende kunst- en cultuurmakers af. 

Defne Ayas cureerde biënnales in Korea, New York en Shanghai en was directeur van het Rotterdamse kunstinstituut Melly. Nu verhuisde ze vanuit Berlijn naar Eindhoven, waar ze de nieuwe directeur van het Van Abbemuseum is. „Het vaartuig moet lichter, luchtiger zijn.” In het Cultuurdagboek van NRC een beschrijving van haar eerste week. 

Woontorens, horeca, luchtbruggen en veel woningen. De Tramkade in Den Bosch gaat volledig op de schop, maar het zal nog jaren duren voordat het zover is. Om het gebied in de tussentijd te laten ‘bruisen’, krijgen de straatkunstenaars van Kings of Colors het er voor het zeggen. Zij hopen echter op meer steun van de gemeente. De leiders van het collectief zijn dolblij dat ze aan de slag mogen op de Tramkade. Maar je moet er wel de financiële middelen voor hebben. „Zo’n curatorschap kost ook geld, maar de gemeente heeft hier nog geen beleid voor, dus we krijgen geen financiële ondersteuning”, aldus Jan-Henk van Ieperen. 

Een meterslang wandkleed siert de muziekpaleismuren van TivoliVredenburg. Een duurzaam huzarenstuk van TextielLab Tilburg en kunstenares Mae Engelgeer dat is geweven uit PETflesgaren. Vierhonderd kilo garen en zevenhonderd vierkante meter wandbekleding, deze maand is muziekcentrum TivoliVredenburg in Utrecht een uitzonderlijk kunstwerk rijker. Aan de foyerwanden van de iconische Grote Zaal is een meterslang wandtapijt van de Nederlandse kunstenaar Mae Engelgeer gespannen. Dit spektakelstuk is vervaardigd in TextielLab Tilburg. 

Het internationaal hoog aangeschrevenTextielLab is verbonden aan het TextielMuseum Tilburg. Door de technische expertise en innovatiedrang willen veel kunstenaars aan de slag in het TextielLab. Hebe Verstappen, hoofd van TextielLab, ziet de realisatie van het gigantische wandtapijt van Engelgeer als een kroonjuweel.

De gedroomde miljoenen kostende verbouwing voor Museum De Wieger komt een stuk dichterbij: de gemeente Deurne wil het gros van de kosten dragen. 2,5 miljoen euro. Dat wil Deurne bijleggen voor de verbouwing van het kunstmuseum, waarvan de kosten op 3,8 miljoen euro worden geschat. De rest moet zelf opgehoest worden. Zo’n facelift is bittere noodzaak, waarschuwt directeur Katjuscha Otte al jaren. De isolatie is slecht en de verwarmingsketels zijn ernstig verouderd. Daardoor schieten de energierekeningen door het dak. Die verbouwing moet het pand tevens aantrekkelijker maken voor bezoekers.

Op 23 september heeft de Tweede Kamer gestemd over de ingediende moties tijdens het Tweeminutendebat Cultuur op 9 september. De motie van de leden Van der Velde en Kops over nationaal cultureel erfgoed beschermen tegen aantasting vanuit klimaatbeleid of andere maatschappelijke doelen is verworpen, de motie van het lid Rooderkerk c.s. over de rijkssubsidie voor het Onderwijsmuseum continueren is aangehouden. 

De aangenomen moties gaan over een eenmalige bijdrage aan de restauratie van Museum Prinsenhof Delft, fairpayrichtlijnen, Opera Zuid, spreiding van cultuursubsidies, vergunningverleningen voor streekevenementen, het Fries Landbouwmuseum en het Palmhoutwrak. 

De Gouden Griffel is gewonnen door Lida Dijkstra, schrijver van de jeugdroman De wonderverteller. Natascha Stenvert wint een Gouden Penseel voor haar illustraties in het prentenboek Een ongelofelijk grote, ongelofelijk gevaarlijke leguaan. De twee prijzen, die onder meer bestaan uit een geldbedrag van 10.000 euro, worden vrijdagavond uitgereikt tijdens het jaarlijkse Kinderboekenbal. Beide auteurs maken al zo’n dertig jaar kinderboeken, maar krijgen dit jaar voor het eerst een Griffel en Penseel, de belangrijkste Nederlandse kinderboekenprijzen. 

Met grote meerderheid van stemmen is vanmiddag de motie van de leden Mohandis en Beckerman (GroenLinks-PvdA / SP) aangenomen. De Minister van OCW is nu aan zet om de restauratie en renovatie van Museum Prinsenhof Delft financieel te ondersteunen.

Eerder dit jaar heeft voormalig Minister Bruins – naar aanleiding van het rapport Hylkema / Fenicks over het tussen wal en schip vallen van restauraties van grote monumenten  - budget beschikbaar gesteld voor monumenten zoals Museum Prinsenhof Delft. Dit budget wordt pas medio 2026 via een regeling beschikbaar gesteld. Dit komt voor Museum Prinsenhof Delft te laat. Met de motie voert de Tweede Kamer de druk op om al dit jaar budget vrij te maken voor de restauratie en renovatie van het museum.

Vorige week vond, in samenwerking met de Utrecht Creative Community en Universiteit Utrecht, het startcongres van het project ‘Duurzame inzetbaarheid groeit mee met de zzp’ van de Kunstenbond plaats. De bijeenkomst was een kick-off van de klankbordgroep en het sectoroverstijgend leernetwerk van het project. Tijdens de keynote deelde hoogleraar mediastudies (UvA) Mark Deuze zijn inzichten over hoe het komt dat mensen die werken vanuit hun passie, vaak met werkgerelateerde mentale klachten kampen. Daarna vond een gesprek plaats over de vraag hoe de duurzame inzetbaarheid van zelfstandigen in de creatieve en culturele sector kan worden versterkt. 

Of je nu programmeur, marketeer, maker of producent bent: de Publieksmonitor van DIP (Digitaal Informatieplatform Podiumkunsten) geeft je inzicht in jouw publiek. Op basis van verkoop- en publieksdata kun je jouw bezoekers beter leren kennen. Joep Grooteman, directeur van DIP: “Dit gaat verder dan alleen aantallen. Met deze tool kom je heel veel te weten over gedrag. Wat voor type kaarten kopen ze, wanneer, hoe is de verdeling man/vrouw, waar komen ze vandaan, et cetera. De perfecte basis om beslissingen te nemen en datagedreven te werken.”

De samenleving verwacht veel verwacht van makers: als richtinggevers, verbinders en helers. Makers worden gezien als probleemoplossers in tijden van maatschappelijke uitdagingen. Tegelijkertijd rijst de vraag wat we hen als maatschappij teruggeven. Helleke van den Braber pleit in Boekman voor een wederkerige relatie, waarin makers niet instrumenteel worden ingezet, maar ruimte krijgen om te experimenteren en gewaardeerd worden, ook als hun werk niet direct maatschappelijk nut heeft. Waardering, fysieke en financiële ruimte, en nieuwe podia zijn essentiële tegenprestaties. Vertrouwen en respect vormen de basis voor een duurzame uitwisseling tussen makers en maatschappij.

Ooit was de verwevenheid tussen kunst, wetenschap en samenleving vanzelfsprekend. Willen we een oplossing vinden voor de complexe vraagstukken van onze tijd, dan moeten we terugkeren naar die transdisciplinaire gelijkwaardigheid, betoogt Meta Knol in Boekman. 

Om alle complexe, wicked problems die zich nu dagelijks in milde of overrompelend heftige vormen aan ons voordoen te lijf te kunnen gaan, moeten we kunstenaars weer toegang geven tot de wetenschappelijke praktijk, als gelijkwaardige onderzoekers. En omgekeerd zouden wetenschappers op zoek kunnen gaan naar kunstenaars die hun blikveld verruimen, in directe interactie met de samenleving. Dat die verschillende bloedgroepen elkaars talen dan weer moeten gaan begrijpen, is geen belemmering: de geschiedenis heeft immers aangetoond dat dit vroeger allang een vanzelfsprekendheid was.

Vrijdag 19 september heeft Museum Panorama Mesdag haar collectie en gebouw overgedragen aan de Staat der Nederlanden. Het museum heeft nu een wettelijke taak gekregen om de collectie en het gebouw te beheren en voor het publiek toegankelijk te houden. Om die taak uit te voeren zal vanaf 2026 het Rijk het museum financieren in het kader van de Erfgoedwet.

In de aanloop naar de overdracht heeft toenmalig minister van OCW Eppo Bruins de Raad voor Cultuur om advies gevraagd over de toewijzing van die wettelijke taak. Dit advies is tot de overdracht vertrouwelijk gebleven. Nu minister Gouke Moes het besluit heeft genomen dat collectie en gebouw worden overgedragen, maakt de raad zijn advies openbaar.

Cultuureducatie moet net als de gymles standaard op het rooster staan van elke school. En ook buitenschools moet iedereen kansen krijgen om deel te nemen aan cultuur. D66-Kamerlid Ilana Rooderkerk maakt zich daar bij de komende verkiezingen hard voor. ‘Elke gemeente zou toegang tot cultuur moeten bevorderen. De afgelopen jaren zijn die voorzieningen zoals muziekscholen steeds meer afgebrokkeld, maar elk kind zou overal naar muziek-, dans- of theaterles moeten kunnen. Daarnaast moet er op alle scholen aandacht zijn voor cultuur. School is immers de plek waar alle kinderen komen, dus daar bereik je iedereen. Net als de gymles zouden ook cultuurlessen op school gewoon moeten zijn.’

Het debat over Fair Pay lijkt soms abstract, maar in cultuureducatie en amateurkunst is het uiterst concreet, stelt Marijn Cornelis. De sector leunt op vakdocenten, dirigenten, regisseurs en workshopleiders – vaak zzp’ers met een gemengde praktijk. Zij vormen het hart van cultuurdeelname in Nederland, maar kampen met lage tarieven, versnipperde opdrachten en beperkte erkenning. 

Als cultuureducatie en -beoefening structureel onderdeel van de creatieve sector moeten blijven, is eerlijke beloning noodzakelijk. Cornelis pleit daarom voor landelijke afspraken en een systeem waarin niet het lesaanbod, maar de leerling (en diens ouders) rechtstreeks financiële steun ontvangt, zodat cultuurtoegang breed en gelijk blijft.

Donderdag 25 september start de Week tegen Eenzaamheid, georganiseerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Bekende activiteiten tegen eenzaamheid zijn wandelen, sporten, koken of vrijwilligerswerk. Minder bekend is samen cultuur beoefenen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat deelname aan culturele activiteiten levensvreugde, betrokkenheid en waardering vergroot. Daarnaast versterken cultuurbeoefening en creativiteit het zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde, terwijl ze ook bijdragen aan zingeving en plezier. Cultuur verbindt en biedt daarmee een krachtig antwoord op eenzaamheid. Leden van Cultuurconnectie tonen dat culturele initiatieven laagdrempelig en toegankelijk zijn, waardoor iedereen kan meedoen en sociale verbinding kan ervaren.

Toneelschuur Producties in Haarlem gaat vanaf seizoen 2025/2026 live boventiteling aanbieden bij al haar voorstellingen. De eerste voorstelling met deze techniek, Het Proces, gaat op 30 oktober in première. De boventiteling wordt geïntegreerd in het decor en ontworpen als onderdeel van het artistieke beeld. Dit zorgt voor een visuele meerwaarde voor alle bezoekers. De teksten zijn in het Nederlands, met plannen om later ook Engelse titels toe te voegen. Toneelschuur Producties wil hiermee benadrukken dat toegankelijkheid een vanzelfsprekendheid moet zijn.

Het Stedelijk Museum Amsterdam ontvangt twee sleutelwerken uit het oeuvre van Helen Frankenthaler (1928-2011) als schenking van de Helen Frankenthaler Foundation: Beach scene (1961) en Hommage à H.M. (1971). Met deze schenking draagt de stichting bij aan het vergroten van de internationale bekendheid van deze invloedrijke kunstenaar. Een uitzonderlijke aanwinst, zowel voor het museum als voor de Collectie Nederland. De werken markeren Frankenthalers langverwachte entree in een Nederlands museum.

In het advies Toezicht in de culturele sector: een kunst apart bepleit de Raad voor Cultuur dat het toezicht op organisaties in de culturele sector beter kan en moet. Hoe? Bijvoorbeeld door leden in de raden van toezicht een vergoeding te geven. Dat kan ‘helpen het toezicht te verbeteren en nieuwe toezichthouders te trekken'. 

Rond de raden van toezicht, enigszins vergelijkbaar met raden van commissarissen bij bedrijven, loopt al langer een discussie. Het blijkt vaak lastig te zijn om daarvoor nieuwe en goed gekwalificeerde leden te vinden. Tevens zijn er meerdere gevallen geweest van raden die werden verrast door misstanden bij de organisatie waarop zij toezicht hielden. Daarnaast speelt de vraag wie een raad van toezicht controleert als die een directeur ontslaat.

Op 11 november vindt het Congres over de Governance Code Cultuur plaats. Goed bestuur en toezicht is de kunst van koers houden in veranderende tijden. De huidige versie van de Governance Code Cultuur dateert uit 2019. Sindsdien is de maatschappelijke context veranderd, daarom onderzoeken we tijdens dit congres samen: Wat betekent goed bestuur en toezicht? Hoe doe je dat met visie én gevoel voor de praktijk? En hoe maken we de code toekomstbestendig? 

De Eindhovense breakdancegroep The Ruggeds is zondag voor de tweede keer wereldkampioen geworden. De dansers veroverden de titel in de Zuid-Koreaanse stad Hwaseong. In de achttien minuten durende finale tegen de Japanse crew Found Nation haalden de Eindhovenaren alles uit de kast. De geldprijs die ze in de wacht sleepten bedraagt 30 miljoen Zuid-Koreaanse won, omgerekend ruim 18.000 euro. Formeel won de groep de Battle of the Year-competitie, die wordt beschouwd als het wereldkampioenschap breaking, zoals breakdance ook wordt genoemd. In 2022 wonnen The Ruggeds de titel voor het eerst.

Het Missiemuseum in Steyl, dat sinds de opening in 1931 nooit iets in de opstelling heeft gewijzigd,  is een tijdsdocument dat steeds pijnlijker wordt. Een relict uit een tijd waarin westerse missionarissen andere culturen rangschikten van ‘ontwikkeld’ naar ‘primitief’. Nu de discussie over dat koloniale verleden al een tijd gevoerd wordt in de samenleving, besloot het Missiemuseum ook zijn eigen collectie en geschiedenis kritisch te bekijken. Gastcurator Oscar Ekkelboom nodigde vijftien kunstenaars uit binnen- en buitenland uit om een eigen werk tussen de gebruiksvoorwerpen en opgezette dieren te plaatsen.

Steeds meer koloniale roofkunst wordt door Europese landen en musea teruggegeven aan het land van herkomst, toch blijven miljoenen kostbare sculpturen, maskers en bronzen nog in handen van de voormalige kolonisator. Alleen al in Nederland gaat het om honderdduizenden artefacten. Waarom? ‘Ze beweren dat we er zelf niet voor kunnen zorgen.’

In de podiumkunsten wemelt het van de namen: makers, musici, technici, choreografen. Als we die persoonsinformatie slim koppelen, wordt het makkelijker om collecties te verbinden en verhalen compleet te maken. In 2024 bewezen we met een virtuele thesaurus dat dit technisch kan. Daarmee kwam een nieuwe vraag op tafel: hoe beheer je zo’n lijst met personen en wie is daar eigenlijk verantwoordelijk voor? Een nieuwe werkgroep boog zich dit voorjaar over die vraag. Het eerste verslag geeft inzicht in de dilemma’s en mogelijke richtingen.

‘Het grootste probleem van de sector is vergrijzing’, vindt cultureel ondernemer Marc Nelissen. ‘Jongeren zijn de doelgroep waar het veld nog het meeste te halen heeft.’ Met Cultuurschermen op Amsterdamse scholen hoopt hij jongeren makkelijker te attenderen op voorstellingen, concerten en tentoonstellingen in hun eigen buurt. In de toekomst hoopt Cultuurscherm nog uit te breiden naar andere gebouwen, zoals buurthuizen of bibliotheken. Het aanbod is namelijk voor volwassenen net zo interessant. Aankomend jaar zullen de schermen in elk geval door steun van het CJP-budget komen te hangen in alle scholen (die willen) van Amsterdam. 

Het nieuwe kennisdossier Cultuur op school van Kunstgebouw biedt praktische routes om cultuur een vanzelfsprekend onderdeel van de school te maken. Het kennisdossier is ontwikkeld voor iedereen in het primair onderwijs die met cultuur aan de slag wil. Je kan kiezen uit 3 routes, afgestemd op jouw ervaring en ambitie: Verkenner – Doe inspiratie en lesideeën op om de eerste stappen te zetten met cultuuronderwijs. Ontwikkelaar – Verdiep het cultuuronderwijs en creëer samenhang met andere vakken. Aanjager – Werk aan visie, draagvlak en samenwerking binnen én buiten de school.