'Aparte combinatie', is vaak de reactie als ik vertel dat ik zowel ZZP'er ben in de beeldende kunst, als juridisch medewerker bij een advocatenkantoor gespecialiseerd in intellectuele eigendom. Het klopt misschien wel dat er niet veel mensen te vinden zijn die op beide gebieden werkzaam zijn. Maar als je rondkijkt, zal je zien dat kunst en recht elkaar op meerdere gebieden kruisen en dat je er vaker mee in aanraking komt dan je denkt. Hieronder een kort en niet volledig overzicht, bedoeld als introductie in een veelzijdig juridisch terrein.
Geschreven door Yvonne Vetjens
Burgerlijk recht
Burgerlijk recht behelst alle regels die gelden tussen burgers en bedrijven onderling. Dit is een ontzettend breed gebied en de wegen van kunst en recht kruisen zich hier dan ook meerdere malen. Een belangrijk onderdeel van het Burgerlijk recht is het Verbintenissenrecht. Twee belangrijke onderwerpen daarvan in de kunst zijn: overeenkomstenrecht en onrechtmatige daad.
Overeenkomstenrecht
Overeenkomstenrecht regelt bijvoorbeeld hoe het zit als je als cultureel ondernemer een samenwerking met anderen aangaat. Vertrouw je de ander op zijn blauwe ogen, of onderteken je toch samen een overeenkomst? Wat komt daar dan allemaal in te staan? Krijgt het samenwerkingsverband een licentie op jouw kunst of design, of wordt de eigendom ingebracht? En: stel je opdrachtgever wil niet betalen voor je ontwerp omdat hij het niet mooi vindt, wat dan?
Ook belangrijk bij Overeenkomstenrecht is - het ligt voor de hand, maar ik zeg het toch maar even want veel mensen beseffen dit niet bij verkoop van kunstwerken, tickets en dergelijke - dat er een rechtsgeldige overeenkomst ontstaat die dus ook juridische implicaties heeft. Het gaat hier om vragen als eigendom en overdracht - is het allemaal wel duidelijk geregeld?
Onrechtmatige daad
Het tweede belangrijke onderdeel van het Verbintenissenrecht is de Onrechtmatige daad. Daarvan is sprake als iemand schade ondervindt door een ander, zonder dat die twee een overeenkomst met elkaar hebben. En juist dt onderdeel kan heel belangrijk zijn in de kunst, zoals bij de vraag of de sloop of vernietiging van een kunstwerk onrechtmatig is jegens de kunstenaar. Of, actueel vanwege enkele recente zaken: is de producent van een verfsoort aansprakelijk uit onrechtmatige daad jegens de kunstenaar die de verf bij de winkelier kocht? Dit vraagstuk kwam naar voren tijdens onderzoek naar de slechte kwaliteit van Appel-schilderijen en een procedure van kunstenaar Van Hemert.
Intellectuele Eigendom
Auteursrecht, naburige rechten É deze kruisbestuiving is voor culturele ondernemers waarschijnlijk wel het bekendste onderdeel van het burgerlijk recht. Maak je een origineel, authentiek kunstwerk, dan zit daar automatisch auteursrecht op. Of het nu een schilderij is, een toneelstuk, gedicht, gitaarsolo of zelfs een gebruiksvoorwerp. Voor uitvoerend kunstenaars - de toneelacteur of de gitarist - is er dan een naburig recht. Klinkt makkelijk, maar in de praktijk zorgt het voor nogal wat haken en ogen, waarvan ik een aantal voorbeelden zal geven. Kun je je stijl beschermen? Hoe bewijs je dat je de eerste was als iemand jou namaakt (en ben jij wel degene die moet bewijzen of is dat de ander?) En wat doe je als iemand zegt dat jij hem hebt nageaapt, terwijl je zeker weet dat je het werk van de ander nooit gezien hebt? Wanneer is er bij samenwerking sprake van een gezamenlijk auteursrecht en wat is van wie als de samenwerking strandt? Een spoedcursus van een van mijn collega's vind je hier. En ongelofelijk fout kan het gaan als je van eenmanszaak naar BV gaat. Ook de digitalisering van de (kunst)wereld maakt het er niet makkelijker op, zoals iedereen weet die zijn eigen kunstwerken zonder naamsvermelding op voor hem of haar onbekende sites ziet opduiken.
Ideeën van #EC over ancillary #auteursrecht en #panoramavrijheid doen stof opwaaien https://t.co/10I0cN7fMQ
— YvonneVetjens (@YvonneVetjens) June 16, 2016
Bestuursrecht
Kunstenaars krijgen in hun werk regelmatig te maken met door (lagere) overheden opgelegde regels. Dit is een zeer breed veld: van het verstrekken van subsidies tot het opzetten van allerlei culturele initiatieven. We krijgen er op nationaal niveau mee te maken, met het ingaan van bepaalde wetten. En het kan ook op plaatselijk niveau, bijvoorbeeld als de gemeente bepaalt dat een bepaald gebouw gebruikt mag worden voor het opzetten van ateliers. In de digitale nieuwsbrief van Mestmag komt dit rechtsgebied vaak uitgebreid aan bod.
Strafrecht
Als iemand zonder toestemming jouw kunstwerk gebruikt in een Youtube-video, wordt dat op zijn minst gezien als een geval van 'slechte manieren' - dit mag namelijk niet zo maar. Maar als er echt vervalst wordt, of als kunst zelfs gestolen wordt, dan is dat een actie van een heel ander kaliber en komen we bij het strafrecht uit. Hier wordt in het nieuws het meest van gesmuld. Recente voorbeelden van roofkunst zijn de onderzoeken naar de Gurlitt-kunstschatten en de kunstroof in Verona. Laten we hopen dat culturele ondernemers hier in de praktijk van alle rechtsgebieden het minst van meekrijgen.
Naar de praktijk
Het moge duidelijk zijn: kunst en recht samen vormen een breed interesseveld. Artikelen over dit onderwerp zullen vanaf nu dan ook regelmatig in Mestmag verschijnen. Deze zullen vaak op praktijk en actualiteiten gericht zijn. Daarbij kun je denken aan informatie voor ondernemers, interviews of actuele zaken. De nadruk zal daarbij vooral liggen op Intellectuele Eigendom , het vakgebied van het advocatenkantoor waar ik werk. Hiermee wordt u op de hoogte gehouden van tips & tricks en andere wetenswaardigheden, dus houd ons in de gaten!
Yvonne Vetjens
juridisch medewerker bij Dohmen advocaten, zzp'er in de culturele sector
