Hoe geef je leren vorm binnen een netwerk?
Leergemeenschappen, leernetwerken, kenniskringen, praktijkgemeenschappen, werkplaatsen, lerende netwerken, ontwikkelteams, communities of practice. Allemaal benamingen van hoe we binnen cultuureducatie bezig zijn ontwikkeling en professionalisering gezamenlijk vorm te geven.
Wat is een leergemeenschap? Wat zijn de belangrijkste bouwstenen van een leergemeenschap? Welke vormen kan een leergemeenschap aannemen? Welke rollen zijn er in een leergemeenschap? Hoe krijg je de juiste mensen aan tafel? Hoe kun je reflectie inzetten binnen een leergemeenschap? Hoe zorg je ervoor dat je leergemeenschap een succes wordt? En hoe maak je ook online kennisdelen tot een succes? Wij delen graag onze kennis en tips met je. Heb jij nog een gouden tip? Deel ze met ons!
Wat is een leergemeenschap?
Een lerend netwerk is een groep mensen die hun kennis rond een bepaald thema of vakgebied delen. Zij leren van en met elkaar om beter met problemen en uitdagingen in de praktijk om te gaan. Een lerend netwerk kan daarbij een belangrijke rol spelen in het beoordelen en het bevorderen van de kwaliteit van cultuureducatie.
We kijken naar leergemeenschappen als iets wat door de deelnemers zelf ontwikkeld wordt, waar van en met elkaar wordt geleerd, en waar een moderator van betekenis kan zijn om die gemeenschapsvorming en het sociale leerproces te bevorderen.
Er zijn daarbij vier onderdelen te benoemen die deelname aan het lerende netwerk kenmerken (Etienne Wenger, 1998):
- zingeving: een manier van praten over het leven en over wat er gebeurt in de wereld;
- praktijk: een manier van praten over wat we doen en de middelen, kaders en perspectieven die daarbij een rol spelen;
- gemeenschap: een manier van praten over de onderlinge betrokkenheid en over de participatie en bijdrage van eenieder daarin;
- identiteit: een manier van praten over hoe leren ons leven verandert en hoe we persoonlijkheden worden in de context van de gemeenschappen waaraan we deelnemen.
Deze vier onderdelen ontstaan doordat er op verschillende manieren geleerd wordt van en met elkaar. Hierin is een leergemeenschap dan ook iets anders dan een groep, doordat de gemeenschap ontstaat doordat onderlinge betrokkenheid groeit. Als mensen elkaars zorgen, ideeën of passies delen en daardoor ervaringen gaan delen, met elkaar gaan samenwerken, dingen gaan uitzoeken en kritisch reflecteren op wat ze doen.
Wat zijn de belangrijkste bouwstenen van een leergemeenschap?
- Er is een aantrekkelijk doel en een gedeelde focus;
- Er wordt kennis uitgewisseld en nieuwe kennis gecreëerd;
- Er is een uitdagende gedeelde praktijkontwikkeling (bruikbaarheid voor de eigen praktijk);
- Er is vertrouwen in elkaar;
- Er is gedeeld leiderschap in de groep (functioneren van de leergemeenschap is een gedeelde verantwoordelijkheid);
- Er is breed eigenaarschap en betrokkenheid (nieuwsgierigheid, intrinsieke motivatie en plezier);
- De leergemeenschap wordt gefaciliteerd (er is een vorm opgebouwd);
- Kennis wordt zo vastgelegd dat het benut kan worden door anderen en er is aandacht voor zelfevaluatie (monitoring).
Welke vormen kan een leergemeenschap aannemen?
Vanuit de bouwstenen voor een lerend netwerk is het goed om te kijken waar de leergemeenschap naartoe mag gaan bewegen. Daarbij zijn er drie vormen te onderscheiden:
- Structuurmodel; als mensen zich rond een vraagstuk verzamelen. Dit soort leergemeenschappen worden op een bepaalde wijze geïnitieerd en bij elkaar gehouden door een intrigerende vraag (of vragen) die deelnemers boeit.
- Procesmodel; als mensen zich rondom een proces verzamelen. Dit soort leergemeenschappen kennen niet altijd een begin en eind, en zijn eerder iteratief en doorgaand.
- Activiteitenmodel; als mensen zich verzamelen rondom (het toewerken naar) een activiteit. Ervaringen die worden opgedaan tijdens gezamenlijke activiteiten staan centraal (van informatieoverdracht tot co-creatie).
Welke rollen zijn er in een leergemeenschap?
Er zijn verschillende rollen in een leergemeenschap te duiden. Sommige rollen zijn zichtbaar aanwezig, andere niet. Soms pakt iemand in de leergemeenschap natuurgetrouw een rol op zich. Het kan daarbij waardevol zijn om de rollen te laten rouleren in de loop van de tijd.
Rollen waar je in een leergemeenschap aan kunt denken:
- De moderator stimuleert een lerende en onderzoekende manier van werken, plant en organiseert bijeenkomsten, begeleidt reflectie, uitwisseling en doorontwikkeling van ideeën, houdt het ‘hogere doel’ voor ogen en brengt resultaten naar buiten.
- De initiatiefnemer maakt zich warm voor het doel van de leergemeenschap en weet anderen om zich heen te verzamelen, is gedreven om er tijd in te steken en gelooft in het belang van de leergemeenschap en weet dit over te dragen op anderen.
- De coördinator is verantwoordelijk voor de praktische sturing in de leergemeenschap, zorgt ervoor dat er afspraken gemaakt worden over hoe men wil samenwerken en onderhoudt het contact mochten er gasten uitgenodigd worden.
- De ICT-coach zorgt voor ondersteuning bij het online samenwerking, bespreekt met de andere leden de wensen ten aanzien van het online werken en heeft handigheid in het eigen maken van de werking van online tools en kan anderen daarin helpen.
- De spin in het web is goed op de hoogte van wat er speelt, op inhoud, proces en in de omgeving, legt contacten en kan ervoor zorgen dat processen soepeler verlopen.
Hoe krijg je de juiste mensen aan tafel?
Een belangrijke uitdaging voor het selecteren van de juiste kennis/mensen aan tafel zit in de afstemming van de leergemeenschap. Wat zijn de gezamenlijke waarden die we uitdragen? Welke opbrengsten willen we realiseren? Een aantrekkelijk doel en gedeelde focus zijn essentieel. Vanuit daar kan er gekeken worden wie welke kennis met zich meedraagt, en wie eventueel nog nodig zijn voor een rijk palet aan deelnemers. Ook voor hen geldt dat een gedeelde focus voorwaardelijk is voor een kansrijk resultaat.
Het gaat daarbij om een uitdagende, gedeelde, praktijkontwikkeling die men wil realiseren vanuit vertrouwen en gedeeld leiderschap. Een praktijkontwikkeling die bijdraagt aan een verbetering/verandering/vernieuwing. Een succesvol leergemeenschap bestaat dan ook uit deelnemers die zich allen willen ontwikkelen in hun professioneel handelen.
Hoe kun je reflectie inzetten binnen een leergemeenschap?
Wanneer er binnen de leergemeenschap sprake is van een ontwikkelingsgericht leerproces, kan het voortgangsgesprek van De Cultuur Loper een reflectiewerkvorm zijn die je kan helpen om het proces met elkaar op gang te houden. Wat zijn momenten die je stil hebben laten staan? Door gezamenlijk een beeld te creëren van het proces, geef je elkaar de ruimte om vanuit eigen vragen toe te werken naar concrete acties voor de toekomst. Wat waren de richtingaanwijzers waarmee jullie gestart zijn? Waar staan we nu ten aanzien van de richtingaanwijzers? Wat ligt er nog? Wat wil je nog realiseren? Waar moet de aandacht naartoe? Het reflecteren op het proces tot nu kan daarin bijdragen aan focusbepaling en een doelgericht vervolg.
Hoe zorg je ervoor dat je leergemeenschap een succes wordt?
- Betrek een groepje van actieve deelnemers. Vaak zijn de ‘early adopters’ hier wel voor te porren. Zoek sleutelpersonen of groepen, en betrek ze vanaf het begin bij de leergemeenschap, zodat zij als ambassadeurs anderen kunnen aansteken om ook deel te nemen. Samen met operatie frisse peper onderzoeken we als Kunstloc Brabant wat er nodig is om draagvlak te creëren binnen dit soort veranderingen.
- Stel een heldere doelstelling op. Bedenk en bespreek met je ‘early adopters’ wat je wilt bereiken, wat de voordelen zijn, en hoe je kennis delen kunt stimuleren. Duidelijke focus helpt verwarring te voorkomen.
- Verbind de doelstelling aan iets wat de deelnemers zelf aangaat. Hierin helpt het om te werken met zogeheten personas, een beschrijving van een deelnemer waardoor je ‘echte mensen’ creëert in plaats van een algemene doelgroepomschrijving. Samen met Matthijs Leendertse van ELM concepts gebruiken we deze methodiek in onze leergemeenschap rondom curriculumvernieuwing.
Hoe maak je ook online kennisdelen tot een succes?
Iets online is zo gestart. Apps, tools en online platforms kunnen een enorme aantrekkingskracht op ons hebben. Technologie kan enorm helpen om mensen nog meer met elkaar te verbinden. Een grote misvatting is daarbij alleen dat we online kennis delen wel kunnen door onze ruime ervaring met social media en allerlei andere technische tools. Maar dit is lang niet altijd het geval! Veel bekende platformen schotelen ons snelle hapklare brokken voor. Hierdoor zijn we goed in ‘klikken en delen’. Maar online kennis delen vraagt om een heel andere dynamiek en vaardigheid.
Samen met Sibrenne Wagenaar van Link2Learn onderzochten we welke stappen handig zijn om te nemen:
- Deel wat niet af is. De interactie die we zoeken is het op een authentieke manier delen van werkgerelateerde vragen en dilemma’s. Je vraagt deelnemers hun uitdagingen en halffabrikaten online te delen met anderen. Dat vergt lef, durf, moed. Iets delen wat voor je gevoel nog niet helemaal ‘af’ is. Dit denken kan deelnemers enorm helpen om hun kennis te delen in het netwerk, op zo’n manier dat anderen zich uitgenodigd voelen erop aan te vullen.
- Bereid de start goed voor. Interessante content is een belangrijke sleutel tot succes voor een (online) netwerk. Als mensen weten dat er boeiende, voor hen relevante content en interessante discussies op het platform te vinden zijn, zullen ze blijven terugkomen. Hoe kun je dus deelnemers stimuleren om boeiende content toe te voegen? Ze kunnen zeker bij de start een enigszins gespreid bedje gebruiken: een warm welkom, iets online om gelijk aan te werken, het goede voorbeeld en veel waardering voor hun bijdrage.
- Maak verbinding met het fysieke. Het werkt enorm krachtig om online sterk te verbinden aan dat wat de leergemeenschap offline doet. Het is daarbij van groot belang om in de fysieke momenten werkvormen te gebruiken waarbij mensen in kleine groepjes met elkaar aan het werk zijn. Zo leren ze elkaar kennen en ontstaan er verbindingen. We zijn toch meer bereid om een lastig vraagstuk voor te leggen aan iemand die we op een bepaalde manier kennen en waar we ons gemakkelijk bij voelen, dan bij iemand die we nog niet eerder (offline) hebben ontmoet.
Een concreet voorbeeld: CLICK.
Kunstloc Brabant is, samen met partners als Cultlab en Fontys Hogescholen, betrokken bij het traject CLICK. Binnen dit traject wordt er gewerkt binnen een lerend netwerk, welke zich kenmerkt door verschillende pijlers. Lees er meer over in het Kunstzone artikel en op onze projectpagina over dit traject.
Nog niet uitgelezen?
Lees eens de publicatie ‘tien stappen voor een succesvolle community of practice’ of lees het boek ‘Communities of Practice: Learning, meaning, andidentity’ van Etienne Wenger (1998, Cambridge University Press).
Meer weten over of ondersteuning nodig bij leergemeenschappen?
Neem contact met ons op.
