Studenten van de Master Kunsteducatie van Fontys Academy of the Arts (FAA) en Kunstloc Brabant werken sinds twee jaar samen met verschillende partijen in de zorgsector. Hoe ziet die samenwerking eruit? Masterstudenten Anton Wolvekamp en Janne Ceulemans trokken samen op met Femke Spapens van De Wever en masterstudent Charissa Soentpiet met Eirini Kreza van Switch2move. Ze delen hun ervaringen.
Geschreven door Simone Vos
Switch2move wil een beter dagelijks leven creëren voor mensen met fysieke en/of mentale beperkingen door bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson, dementie of MS. Ze begeleiden hen daarin met behulp van dans en muziek.
Charissa: “Voor mij was het een relatief onbekende doelgroep, dus ik vond het best spannend in het begin. Maar het contact ging heel gemakkelijk en ik voelde me echt welkom. Ik werk onder meer als theatermaker en regisseur, maar heb ook een achtergrond in dans. Ik voelde gelijk een klik met Eirini en heb eerst een aantal lessen ervaren. Daarna zijn we samen verdergegaan zodat ik een eigen sessie kon maken.”
Twee kanten
“De samenwerking met Fontys werkt voor mij echt twee kanten op. Ik heb door Charissa veel geleerd over mezelf en over haar manier van werken. Andersom heeft zij meegewerkt en haar eigen les vormgeven in de stijl van Switch2move”, vertelt Eirini, medeoprichter van Switch2move.
Deze samenwerking tussen Charissa en Eirini is een onderdeel van het Kunst & Zorg co-creatie traject. In 2023 startte Fontys master Kunsteducatie een pilot. Hierbij werkten studenten van de master met zorg- en welzijnsorganisaties in het zuiden van Nederland aan co-creatietrajecten met cliënten, bewoners, bezoekers, medewerkers en/of management van zorg- en welzijnsorganisaties.
Switch2move Fotograaf: Bregje van Thiel
Netwerk
Het contact met deze organisaties kwam via Kunstloc Brabant, die het CareFull netwerk rondom Kunst & Gezondheid, heeft opgezet. Organisaties als Ggz Breburg, De Wever, Switch2move, Stichting Kleurke, Contour De Twern, Living Museum Tilburg, De Cultuurkantine en Speels Collectief zijn hier onderdeel van.
In het studiejaar 2024-2025 maakt het co-creatietraject weer deel uit van het curriculum van het eerste jaar van de master Kunsteducatie. Er is een samenwerking tussen 19 studenten en 13 zorg- en welzijnsorganisaties.
Vlammen
Ook studenten Anton en Janne deden mee. Zij werkten in een aantal bijeenkomsten samen met Femke, senior daginvulling bij De Wever, een ouderenzorgorganisatie in Tilburg. “Co-creatie is zo’n modeterm geworden, maar samen creëren is echt waardevol. Bij dit traject werd dat weer zo duidelijk. We zaten met z’n drieën bij elkaar en iedereen begon te vlammen”, deelt Anton.
Anton is docent muziek op de Fontys en Janne werkt als leerkracht muziek naast de master Kunsteducatie. Voor Janne was De Wever een logische keuze: “Ik zag bij de omschrijving staan: ‘Niet alleen medische ondersteuning, maar ook een waardevol leven geven in de ouderenzorg’. Dat sprak mij aan. Ik heb al vaker projecten met ouderen en muziek gedaan en was heel benieuwd hoe ik hier iets kon toevoegen.”
Persoonlijke verhalen met muziek
Anton: “Ik had nog nooit met deze doelgroep gewerkt, maar heb daar wel bewust voor gekozen. Ik las in de tekst over De Wever dat ze de verhalen van de bewoner centraal wilden stellen in dit traject. Dat mij sprak mij juist erg aan.”
Femke deelt: “Dit is het tweede jaar dat we meedoen aan dit traject. Ik vind het heel belangrijk om buiten naar binnen te halen. Dat kan heel goed met kunst en cultuur. Voor dit jaar was ik op zoek naar een manier om het warme welkom (wanneer er nieuwe bewoners komen) persoonlijker en met verhalen van bewoners te maken. Ik had zelf niet aan muziek gedacht, maar door de samenwerking met Anton en Janne, is daar een heel mooi project uitgekomen.”
Vanuit de overtuiging dat kunst en cultuur bijdragen aan de gezondheid, kwaliteit van leven een gezonde samenleving, is Kunstloc Brabant betrokken bij het traject. Roos Sohier, adviseur kunst & gezondheid: “De beroepspraktijk op het snijvlak van kunst en gezondheid is groeiend, maar is nog geen vanzelfsprekend onderdeel in het kunstonderwijs. Deze samenwerking biedt studenten een unieke kans om uit te vinden of dit werkveld bij hen past. Versterking van de beroepspraktijk begint natuurlijk bij goed onderwijs."
Ellen Wolfrat - Van der Aart, docent Kunst & Zorg en researcher bij de FAA, beaamt: “Voor studenten betekent dit een diepgaande, praktijkgerichte leerervaring waarin zij het sociaal-artistieke domein verder verkennen vanuit de kunsteducatie. Voor zorgmedewerkers en betrokkenen biedt het traject ruimte voor reflectie, nieuwe inzichten en handelingsmogelijkheden.”
Charissa bij Switch2move Foto: Bregje van Thiel
Nieuwe kijk
Voor Charissa was dat zeker het geval: “Bij Eirini kreeg ik de ruimte om te proberen, samen met de dansers en haar. Ze gaf mij continue het vertrouwen en heeft veel expertise in huis. Dat hielp mij verder met het maken van een sessie voor de dansers. Ik heb theaterelementen toegevoegd en daarmee een nieuwe les gemaakt. Daarnaast heeft het me gestimuleerd om in mijn opleiding een onderzoek te doen met senioren.
“Naar mijn idee worden ze vaak weggestopt in een verzorgingstehuis of thuis, terwijl ze nog zoveel waarde hebben. De ontmoeting met de senioren heeft mijn mening echt veranderd. Daarom ga ik nu in mijn onderzoek voor de opleiding verder in op de ervaringen van de eerste generatie Indische vrouwen die van Indonesië naar Nederland zijn gekomen. Deze generatie is aan het verdwijnen en ik zou hen graag een stem geven door co-creatie en met inzet van performatieve uitingen.”
Afspeellijst
In het co-creatie traject van Anton en Janne en De Wever, kwam ook het betekenisvol zijn heel sterk aan bod. “We wilden niet iets eenmaligs doen, maar een duurzaam project opzetten. Ik heb het effect van muziek op mensen al vaak gezien, dus dat leek me mooi om hier ook in te zetten”, vertelt Anton.
Femke: “Het was een mooie mix: Anton was bevlogen en een levende jukebox en Janne was rustiger en in het contact met bewoners geduldig en lief. We zijn op zoek gegaan naar een manier om de inhuizing van ouderen bij ons persoonlijker te maken. Janne en Anton kwamen daardoor op het idee om een persoonlijke afspeellijst te maken voor elke nieuwe bewoner. Om dat te kunnen doen, hebben ze eerst de muzikale voorkeuren uitgevraagd bij vier bewoners en vervolgens een grotere lijst gemaakt.”
Muziek was de leidraad voor gesprekken, bleek al snel. Op basis van een klein onderzoek bij de bewoners, verzamelden Anton en Janne de voorkeuren. Die verwerkten ze tot een grotere afspeellijst, die ze wederom bespraken met de bewoners. “Als je je eigen muziek hoort, voel je je sneller thuis. Hoe fijn is het als je je muziek in je kamer op kan zetten of in een gemeenschappelijke ruimte nummers hoort die je kent?”, zegt Anton.
Janne: “Het gesprek aangaan was heel belangrijk. Er kwamen allerlei herinneringen naar boven bij de bewoners, muziek is vertrouwd, dat is mooi. We hebben de lijst zo ontworpen dat medewerkers er ook makkelijk mee om kunnen gaan. Idealiter vullen mensen thuis al de vragenlijst in voor een persoonlijk afspeellijst, zodat als ze eenmaal bij De Wever zijn, de afspeellijst er al is. Daarbij hebben we een stappenplan ontwikkeld voor de medewerkers, zodat zij die ook kunnen maken.”
Anton: “Het is zo goed om te zien wat er gebeurt als je mensen met verschillende achtergronden bij elkaar zet.” Femke vult aan: “Dit had ik nooit in mijn eentje kunnen bedenken. Het is voor mij een bevestiging dat deze samenwerkingen zoveel opleveren. Dit is de koers waar we op doorgaan.”
Overgang kunstopleiding naar beroepspraktijk
De overgang van opleiding naar beroepspraktijk vormt een belangrijk moment voor studenten. Voor studenten aan kunstvakopleidingen verloopt deze overgang niet altijd soepel. Uit de Hbo-monitor 2024 blijkt dat afgestudeerden van kunstopleidingen de aansluiting tussen studie en werk minder goed beoordelen dan gemiddeld. Maar ruim 60% van de hbo-afgestudeerden in de richting kunst ervaart deze aansluiting als voldoende tot goed, tegenover bijna 80% van alle hbo-afgestudeerden.
In de voorbeelden uit dit artikel ontdekken studenten een groeiende nieuwe beroepspraktijk, die zij niet altijd zelf in het vizier hebben. Ze ontdekken welke onverwachte samenwerkingen mogelijk zijn. Essentieel, want veel van hen starten na het afstuderen als zelfstandig ondernemer.
In de arbeidsmarkt in het cultureel onderwijs heeft een verplaatsing plaatsgevonden van vaste banen naar een freelancepraktijk. Volgens cijfers van het CBS is het aantal zelfstandigen in het cultureel onderwijs tussen 2013 en 2023 gestegen met 72%, een snellere toename dan in de bredere culturele en creatieve sector (41%). Tegelijkertijd daalde het aantal banen in het cultureel onderwijs tussen 2013 en 2023 met 32%. Hier is vanaf 2021 wel enig herstel zichtbaar.
In de Waarde van cultuur wordt deze ontwikkeling voor Brabant zichtbaar: de groei van het aantal zelfstandig ondernemers in de creatieve sector is sterk. De kwetsbare arbeidsmarkt komt naar voren in de beschrijving van de Brabantse werkgelegenheid en bedrijvigheid.
Meer weten over wat kunst kan betekenen in de zorg?
Neem gerust contact met me op:
