Kunst brengt lichtheid in het Jeroen Bosch Ziekenhuis

“Het mooiste compliment dat ik tot nu toe kreeg, was van een van de deelnemers die zei: ‘Ik was even vergeten dat ik in het ziekenhuis lag’. Het is echt niet zomaar wat knutselen of bewegen, we zijn professionals die samen en in wederkerigheid met de mensen hier, bezig zijn”, vertelt dansdocent en kunstenaar Meta de Zeeuw. Ze is van het begin af aan betrokken bij het project en komt eens in de twee weken bij patiënten op de kamer met de workshop ‘Bewegen op muziek’. 

“Al in 2016 is de verandering van ‘kijk op ziekte’ naar ‘kijk op gezondheid’ ingezet in het Jeroen Bosch Ziekenhuis”, vertelt Annemarie Geleijnse. “We omarmen sindsdien het begrip positieve gezondheid en zetten in het ziekenhuis in op gezondheidswelzijn. De focus ligt op gezond zijn. Daar past het project Ruimte voor jezelf perfect in”, vertelt ze. 

Verschillende werelden verbinden

Het idee hierachter is geïnspireerd op de ‘Blue Zone’ van het Radboud UMC in 2018. COVID heeft het project een tijd stilgelegd, maar in juni 2023 is gestart met Ruimte voor jezelf op drie klinische afdelingen. Sinds oktober 2024 is het programma uitgebreid met workshops op tien afdelingen in het ziekenhuis. Het ziekenhuis heeft nu een subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie die loopt tot juni 2026. Daarna wordt verdere financiering gezocht binnen het ziekenhuisbeleid, om dit initiatief te verankeren.

“In 2023 begon het project als pilot, met ondersteuning vanuit de Vrienden van JBZ. Het idee was: complementaire zorg, niet door een medisch specialist, maar juist door verschillende werelden met elkaar te verbinden. Vanuit de zorg is Annemarie Beutler, ic-verpleegkundige en aanjager van dit initiatief, nauw betrokken. Zij zorgt voor de connecties op de afdelingen, dat is essentieel”, vertelt Annemarie Geleijnse. 

“Ik zorg dat het op hoofdlijnen kloppen en communiceer dat ook met het managementteam. Huis 73 is aangehaakt voor de inhoudelijke vakkennis en heeft onder meer Meta en Eva de Man aangedragen om dit project te draaien. We hebben ook contact met de kunstcommissie van het ziekenhuis. Eens per kwartaal spreken we af en kijken we waar we elkaar versterken en inspireren. Heel waardevol omdat we zo vanuit al deze verschillende perspectieven deze ontwikkeling verrijken.”

Ruimte in het hoofd

Annemarie Beutler is sinds 2022 bestuurslid bij Vrienden van JBZ en was al langer intern betrokken bij projecten die extra zorg aan patiënten bieden. “Ik had een goed overzicht wat er gebeurde op dat gebied. Ik kreeg extra uren om samen met de afdeling strategie & innovatie het project Ruimte voor jezelf op te zetten. Ik ben zelf celliste en muziek is voeding voor mijn ziel. Daar zit mijn intrinsieke motor om aan dit project mee te werken. Ik heb ook ervaring opgedaan in diverse vrijwilligersprojecten, dus weet hoe ik zaken moet regelen", vertelt ze. 

“De meerwaarde in dit project zit ‘m erin dat ik weet hoe het op de afdeling gaat. Ze kennen mij en weten dat ik bij Ruimte voor jezelf hoor. Het praat gewoon makkelijker omdat ik ook in de zorg zit. Ik kijk met mijn collega’s mee wat past en weet waar mogelijkheden zijn”, zegt Annemarie Beutler. “Bij de patiënten zie ik dat ze door dit project net even die afleiding krijgen, niet met ziek zijn bezig zijn. Er ‘moet’ al zoveel in het ziekenhuis, dit creëert ruimte in het hoofd voor wat anders.”

Langlopend project

“Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat deze vorm van zorg heel zinvol is voor patiënten. Duurzame inbedding en financiering, is soms wel een traag proces in de zorg. We wilden graag met een pilot laten zien dat het echt ‘werkt’. Het moet een langlopend project zijn, want het is essentieel onderdeel van goede zorg. Maar het is ook een grote verandering in de manier van denken over zorg, dus dat is gewoon niet zomaar gedaan. Dat kost tijd en daarom is het zo belangrijk dat we laten zien wat het doet met de mensen in het ziekenhuis”, zegt Annemarie Geleijnse. 

Meta vertelt: “Op Neurologie was er een mevrouw die heel boos op haar lichaam was. Een deel deed het niet meer en daar lag haar focus. Tijdens de workshop ‘Bewegen op muziek’ heb ik met haar de goede kant laten bewegen. Daarna deden we ook de andere kant. Die doet het niet meer, maar hoort er wel bij. Ik zag haar ontspannen tijdens de bewegingen, dat is zo bijzonder.”  

Dat ziet Margot Derks, projectleider vanuit Huis73 ook duidelijk terug. “We komen al twee jaar op de afdelingen als externe partner en ik zie steeds meer dat de twee werelden elkaar ontmoeten: kunst en zorg. Het maakt echt uit welke kunstenaar komt, je moet meteen vertrouwen wekken, intrinsiek gemotiveerd zijn en je eigen ego aan de kant zetten als kunstenaar”, deelt ze. 

Grote impact

De kunstenaars zijn wekelijks op de afdelingen, afgewisseld voor ‘Tekenen en schilderen’ en ‘Bewegen op muziek’. Daarnaast zijn er nog diverse online workshops. Voorafgaand aan hun komst, heeft de verpleegkundige geïnventariseerd welke patiënt mee wil doen. Ze zijn zo’n tien minuten binnen, daarna is het vaak ook voldoende voor de patiënt. Na iedere workshop is er een korte evaluatie met de patiënt. Deze evaluaties zetten ze in als data, om inzichtelijk te maken wat het project teweegbrengt.

Zoek ambassadeurs

Soms is het lastig om ruimte te maken voor projecten als deze, onderkent ze. Het vinden van financiering blijft een uitdaging, omdat kunst en cultuur niet direct ‘cijfers die iets opleveren’ produceren. Toch is ze ervan overtuigd dat met het team dat er nu is en de reacties van patiënten, het project zeker een vervolg krijgt. “Zoek ambassadeurs op de vloer en kijk ook hoe het past op de werkvloer. Begin klein, dat zou ik andere ziekenhuizen of zorginstellingen aanraden”, zegt Annemarie Geleijnse. “Je kunt dit alleen samen voor elkaar krijgen, met alle betrokkenen die erin geloven.”

Even een andere rol

“We merken dat mensen ernaar uitkijken dat Meta of Eva komt. Ik hoor het terug van de verpleegkundigen. Ze komen even op adem. Wanneer Meta de muziek start, komen ze even op een ander spoor”, zegt Annemarie Geleijnse.

Dat herkent Meta ook: “Andere aandacht, niet alleen medische handelingen (die ook essentieel zijn), maar als wij er zijn, hebben mensen hun eigen regie terug”, zegt ze. “Ze zitten even niet in de patiëntenrol. Ik vraag niet: ‘Hoe gaat het met u?’, Ik zeg dan: ik zet dit muziekboxje hier neer en daar gaan we naar luisteren. Dan bewegen we wat, ik gebruik het woord ‘dansen’ ook niet. Daarmee wordt het meteen groots en haken mensen af. De mensen die hier liggen of zijn, zijn heel kwetsbaar. Ik kom op hun kamer, waar ze soms in hun pyjama in bed liggen. Daar moet je goed mee omgaan. Respectvol en sensitief. Ik hoop wat lichtheid te brengen.”