Trends & Ontwikkelingen

Afgelopen juli werd Pocket Concerts gelanceerd: een reeks van intieme optredens door toonaangevende musici van jazz en global music voor een breed publiek. Na een succesvolle start durft initiatiefnemer Arjan Went van World of Jazz met ambitie vooruit te kijken: “Dankzij Pocket Concerts bereiken sommige artiesten nu al een publiek dat twee en een half keer zo groot is als bij een regulier optreden. Waarom zou dat niet kunnen doorgroeien naar tien keer zo veel?”

Over capaciteitsproblemen hoeft het project zich in ieder geval geen zorgen te maken. Pocket Concerts zijn namelijk opnames van korte optredens door vooraanstaande musici. Die opnames vinden plaats op de redactieruimte van World of Jazz en de Concertzender, om vervolgens via onder meer YouTube te worden verspreid. Het idee voor dit concept kwam van Arjan Went, programmaleider van World of Jazz – het jazzplatform van de Concertzender. Hij liet zich inspireren door de Tiny Desk Concerts van de Amerikaanse omroep NPR. 

Rotterdam Festivals presenteert de kernbevindingen van het onderzoek naar het bereik van culturele doelgroepen in de stad. De sector weet een groot deel van deze doelgroepen te bereiken: 40% van het publiek komt uit Hoofdgroep Intensief, 36% uit Hoofdgroep Licht en 24% uit Hoofdgroep Medium. De Culturele Alleseters zijn de grootste doelgroep, terwijl de Actieve Vermaakvangers en Nieuwsgierige Toekomstgrijpers tot de kleinste groepen behoren.

Het cultuurpubliek sluit grotendeels aan bij de verdeling van de Culturele Doelgroepen in Rotterdam. Een uitzondering zijn de Actieve Vermaakvangers (Hoofdgroep Medium), die duidelijk oververtegenwoordigd zijn. De Weelderige Cultuurminnaars zijn het sterkst oververtegenwoordigd, terwijl de Lokale Vrijetijdsgenieters juist ondervertegenwoordigd zijn. Vooral in Hoofdgroep Licht is nog winst te behalen om het bereik beter te laten aansluiten bij de inwonersverdeling. Ondanks positieve ontwikkelingen blijft extra inzet hier gewenst.

Het Culturele Doelgroepenmodel wordt continu geüpdatet en verrijkt. Dit doet Rotterdam Festivals door zelf onderzoek te doen, maar ook door onderzoek van derden te verbinden aan de Culturele Doelgroepen. Het Continu Bezoekersonderzoek (CBO) van Hendrik Beerda is inmiddels al enige tijd gekoppeld aan het model. In het nieuwe rapport van Beerda vind je verdiepende inzichten over bijvoorbeeld de herhaalbezoekintentie van de verschillende Culturele Doelgroepen en de motivatie voor een bezoek, maar ook welke verwachting zij hebben en of zij gebruikmaken van kortingsmogelijkheden. 

Vanaf januari 2026 zal GreenBeat Nexus, het nieuwe consortium dat begeleiding, training en financiële steun biedt om de groene transitie en de ecologische duurzaamheid van de muzieksector te bevorderen, tot 2029 € 3,6 miljoen verdelen over ten minste 60 projecten van derden. Creative Europe ondersteunt de vergroening van de muzieksector met GreenBeat Nexus. Het programma ondersteunt duurzame werkwijzen in productie, live-evenementen, tournees en digitale distributie.

Kunstenaar Nnena Kalu (59) heeft op 9 december de prestigieuze Turner Prize gewonnen voor haar kleurrijke tekeningen en sculpturen. De Turner Prize is de grootste hedendaagse kunstprijs die in Groot-Brittannië wordt uitgereikt. De jury roemt Kalu’s kunstwerken om hun expressiviteit en kracht. Kalu maakt hangende sculpturen, gewikkeld in allerlei materialen zoals kleurrijke linten, touwen en videobanden. Haar tekeningen zijn verwant aan haar gewikkelde sculpturen: ze tekent tornado-achtige spiralen en vortexen.

In 2021 werd een soortgelijke organisatie, Project Art Works in Hastings, genomineerd voor de Turner Prize. Dat nu een kunstenaar uit een dergelijk atelier eigenhandig de prijs ter waarde van 25 duizend pond (28 duizend euro) in de wacht sleept, is een duidelijk emancipatoir signaal van de jury.

Een jaar na zijn benoeming tot EU-commissaris voor Intergenerationele Rechtvaardigheid, Jeugd, Cultuur en Sport – een veeleisende en transformatieve portefeuille, zoals hij het zelf noemt – zei Glenn Micallef in een interview met de Malta Independent dat hij zich richt op het creëren van betere bescherming voor kunstenaars en een grotere rol voor jongeren in de beleidsvorming. "AgoraEU, ons toekomstige financieringsprogramma, zal sterk de nadruk leggen op het respecteren en verbeteren van de arbeidsomstandigheden van kunstenaars, en ervoor zorgen dat degenen die van EU-gelden profiteren kunstenaars eerlijk behandelen."

Op 1 december begon het Eye Filmmuseum een ingrijpende reorganisatie om financieel orde op zaken te stellen. Stevig ingrijpen blijkt nodig om de rekeningen nog te kunnen betalen. Een interview met Bregtje van der Haak, directeur, in de NRC. „Het is ontzettend pijnlijk dat we een aantal van onze mensen moeten laten gaan.” Circa dertig voltijdfuncties worden geschrapt, waardoor onder andere tien vaste posities komen te vervallen. Ook wordt er 15 procent minder films vertoond in het museum.E erder dit jaar, bij het opstellen van de jaarrekening van 2024, werd duidelijk dat de financiële problemen van Eye zo groot waren dat stevig ingrijpen onvermijdelijk was.

Op 9 december is de nieuwe young artist in residence van de Muziekzomer Gelderland 2026 bekend gemaakt. Tijdens een besloten concert voor vrijwilligers en vrienden van de Nationale Jeugdorkesten Nederland (NJON) is bekend gemaakt dat cellist Douwe Eisses deze bijzondere rol zal vervullen. Hij ontving daarbij de BNG Muziekprijs 2025 uit handen van Jannewietske de Vries, bestuurslid van het BNG Cultuurfonds en burgemeester van Súdwest-Fryslân. In deze rol kan Douwe dankzij de prijs van het BNG Cultuurfonds een grote sprong maken in zijn carrière als makend en uitvoerend musicus. De BNG Muziekprijs wordt sinds 2018 jaarlijks uitgereikt aan de nieuwe young artist in residence van de Muziekzomer Gelderland. 

De Young Talent Award in het Rosa Spier Huis is in een paar jaar tijd veranderd van een breed muzikaal experiment tot een strak afgebakende wedstrijd waarin jonge makers echt kunnen shinen. Waar de eerste editie nog werkte als een soort muzikale grabbelmand, van alles wat, heeft de organisatie de koers inmiddels duidelijker uitgezet. De afgelopen twee jaar draait het volledig om singer-songwriters, en dat blijkt precies het soort format waarin de prijs functioneert.

De line-up van dit jaar leverde een finale op die compact was, maar absoluut niet eentonig. zes artiesten, zes stijlen, zes manieren om het singer-songwriterschap in te vullen. Maria Pedano, de winnares, bracht een optreden dat precies liet zien waar haar kracht ligt: helder, gecontroleerd, en zonder poespas. 

De Europese Audiovisual Observatory heeft een nieuwe editie van de AVMSDigest gepubliceerd. In dit rapport staat hoe veel fictie in Europa wordt gemaakt voor televisie en SVoD, uit welke landen de titels komen, hoeveel internationale coproducties er zijn en wie de belangrijkste opdrachtgevers en producenten zijn. Na jaren van groei is er in 2024 opnieuw een duidelijke vertraging zichtbaar. Vooral de streamingdiensten – lange tijd de motor achter nieuwe fictie, gaven minder opdrachten. In 2024 bestelden zij 7% minder fictietitels dan een jaar eerder. De daling die in 2023 begon, zet daarmee door. Publieke omroepen blijven daarmee de grootste en meest stabiele opdrachtgever in Europa.

Op 11 november kwamen ruim 200 toezichthouders, bestuurders, directeuren en andere betrokkenen uit de culturele sector samen in Utrecht om te praten over mogelijke aanpassingen van de Governance Code Cultuur. En om het gesprek samen te voeren over wat goed bestuur en toezicht vraagt in de praktijk, waar het schuurt en hoe we daar samen mee omgaan. Cultuur+Ondernemen kijkt terug op deze dag vol waardevolle inzichten, open gesprekken en eerlijke vragen.

Op maandag 15 december vindt in TivoliVredenburg in Utrecht het AI-congres Music Next plaats. Na het succesvolle eerste congres in 2024 organiseren BumaStemra, Sena en NVPI Muziek de tweede editie met als centrale vraag: AI – een vloek of een zegen? In diverse panels en keynotes delen makers, producenten, AI-experts en juristen hun visie op de impact van AI op muziek, waar technologische ontwikkelingen, juridische uitspraken en samenwerkingen tussen AI-bedrijven en de muziekindustrie elkaar in hoog tempo opvolgen.

Op woensdag 3 december was de KB een van de ondertekenaars bij de oprichting van AI4LAM (Artificial Intelligence for Libraries, Archives and Museums). Meer dan 40 erfgoed- en kennisinstellingen sluiten zich hierbij aan. De KB wil zo bijdragen aan veilige, transparante en publieksgerichte AI-toepassingen voor bibliotheken, archieven en musea.

AI4LAM (Artificial Intelligence for Libraries, Archives and Museums) is een internationale samenwerking tussen bibliotheken, archieven, musea en kennisinstellingen. Het netwerk richt zich op het ontwikkelen en delen van verantwoorde AI-toepassingen voor het erfgoeddomein. Met de nieuwe MoU (Memorandum of Understanding) wordt AI4LAM officieel een onafhankelijke organisatie. De nieuwe overeenkomst legt vast hoe instellingen kennis, data en tools gaan delen en hoe zij samenwerken aan betrouwbare en uitlegbare AI.

Het wereldberoemde stripboekenfestival van Angoulême is afgelast na een massaal gesteunde girlcott van stripboekenschrijfsters en collega’s uit de sector. De ‘girlcott‘ heeft gewerkt: het Festival international de la Bande Dessinée d’Angoulême is afgezegd. Vorige week viel het doek definitief voor de editie van 2026 van het wereldberoemde stripfestival, dat sinds 1974 in januari in het West-Franse stadje Angoulême plaatsvindt. 

Dit nadat bijna 300 stripboekenschrijfsters en collega’s uit de sector half november een girlcott (naar boycott) hadden gesteund wegens zorgen omtrent toxisch management en onveilige situaties voor vrouwen. Ook grote namen als Anouk Ricard, die vorig jaar de Grand Prix van het festival won, steunen de girlcott. De oproep volgde op een door 2.500 mensen ondertekende petitie waarin afgelopen april ook al werd opgeroepen tot het afgelasten van het festival.

De Nederlandse schrijver, singer-songwriter en scenarist Tomias Keno heeft tijdens het Dubai Future Forum van 19 november de Future Stories Award 2025 gewonnen. Hij kreeg de prijs voor zijn Engelstalige sciencefictionverhaal Above a Simulated Nile. Keno nam de glazen bokaal in het Museum of the Future in ontvangst.

De Future Stories Award eert verhalen die nieuwe generaties futuristen en creatieve denkers weten te inspireren. Keno was door de organisatie uitgenodigd om het tweedaagse forum bij te wonen en mocht daar persoonlijk de glazen trofee in ontvangst nemen.

De Kees Holierhoek Scenarioprijs is op 9 december voor de 16e keer uitgereikt aan de scenarioschrijver van het beste Nederlandstalige scenario voor een tv-dramaserie. De vakprijs van € 25.000 ging dit jaar naar Willem Bosch, schrijver van EEN VAN ONS. Deze miniserie van 6 afleveringen, geïnspireerd op de moord op Marianne Vaatstra, werd geproduceerd door CANAL+.

Filmmaker Frans Weisz is afgelopen zondag op 87-jarige leeftijd overleden. De regisseur schreef met titels als Charlotte, Leedvermaak en Rooie Sien een onuitwisbaar hoofdstuk in de Nederlandse filmgeschiedenis. In 2018 werd Weisz geridderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn verdiensten voor de Nederlandse film. Hij overleed op zondag 7 december op 87-jarige leeftijd aan de gevolgen van alzheimer.

Het College van Rijksadviseurs (CRa) is gestart met de zoektocht naar een nieuwe Rijksbouwmeester. Deze persoon volgt Francesco Veenstra op, die in september volgend jaar afscheid neemt in deze functie. De Rijksbouwmeester adviseert gevraagd en ongevraagd het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en het Rijksvastgoedbedrijf, en leidt het veertig medewerkers tellende Atelier Rijksbouwmeester.

De gemeente Oirschot blijft voorlopig mede-eigenaar van theater en cultureel centrum De Stoelendans. Het college hoopt daardoor flexibeler te zijn in de huisvesting, nu de ambtelijke organisatie verhuist naar het voormalige Rabobankpand ernaast. De mogelijkheid van een extra verdieping op het complex wordt onderzocht. De extra vierkante meters kantoorruimte worden de komende jaren gezien als een gewenste, flexibele aanvulling op de beschikbare ruimte. Voor de hele gemeenteraad staat het behoud van de culturele voorziening centraal. De fracties spraken hun waardering uit voor Stichting De Cultuurfabriek, die als vrijwilligersorganisatie het theater draaiende houdt.

Belangenorganisatie de Kunst van Brabant (dKvB) is naarstig op zoek naar een nieuwe voorzitter. Voor de huidige voorzitter Ap de Vries zitten er eind dit jaar twee termijnen op en het statuut van de vereniging staat geen derde termijn toe. Pogingen om een opvolger te vinden, hebben tot nu toe geen resultaat opgeleverd.

Het opvullen van die vacature is urgent omdat de vereniging een ambitieus beleidsplan heeft opgesteld voor het jaar 2026. Het komende jaar wil dKvB haar invloed blijven uitoefenen op het provinciaal cultuurbeleid. Onder meer gaat het om een herijking van het subsidiebeleid voor de professionele kunsten. Over het verloop van de subsidietoekenning voor de periode 2025-2028 bestaat onder kunst- en cultuurmakers veel frustratie en boosheid, zo blijkt uit het beleidsplan van dKvB. De organisatie hoopt te bereiken dat voor de periode na 2028 een regeling kan worden opgetuigd, en uitgevoerd, zonder dat er opnieuw gedoe ontstaat.

De Kunstenbond en NAPK presenteren de resultaten van een sector breed tevredenheidsonderzoek onder 497 medewerkers en zzp’ers in de sector Toneel en Dans. Uit de 0-meting, uitgevoerd door DUO Market Research, blijkt dat werknemers opvallend tevreden, betrokken en trots zijn op hun werk. De algemene tevredenheid krijgt een 8,7, ruim boven de benchmark Cultuur (8,1). Medewerkers waarderen vooral samenwerking, sfeer, inhoud van het werk en de werkomstandigheden. Maar liefst 79% zou opnieuw voor dezelfde werkgever kiezen. Veel genoemde knelpunten zijn de werkdruk, doorgroeimogelijkheden, salaris en zeggenschap over arbeidsvoorwaarden. Op deze punten wordt relatief laag gescoord.

AI ontwikkelt zich razendsnel, ook in de culturele sector. Musea, erfgoedinstellingen, theaters en podia benutten de mogelijkheden en zoeken naar richting. Tijdens de eerste DEN Community Meet-up op 13 november in Theater Utrecht deelden cultuurprofessionals openhartig hun ervaringen. De inzichten vormen een heldere momentopname van hoe culturele organisaties omgaan met de mogelijkheden en uitdagingen van AI. 

AI is een rap groeiend thema. Waar we tijdens de AI-verkenning amper twee jaar geleden nog de vraag stelden hoe we ons tot AI willen verhouden, zien we vandaag de dag allerlei nuttige toepassingen: als hulpmiddel in oral history onderzoek, als creatief sparringpartner voor makers en als publieksinteractie in musea.

De zorgen over de artistieke vrijheid in Nederland nemen snel toe. Polarisatie, populisme en maatschappelijke spanningen leiden tot (zelf)censuur, conflicten en veiligheidsincidenten bij culturele instellingen. Boekman #145 onderzoekt deze ontwikkelingen en laat zien hoe kunstenaars, instellingen en beleidsmakers hiermee omgaan. 

Lange tijd werkten kunstenaars vooral binnen de lijnen die opdrachtgevers als de kerk, machthebbers of rijke burgers trokken. In de loop van de 19de eeuw veranderde dat en kozen kunstenaars hun eigen weg als autonome individuen. Dit vormde de opmaat voor een discussie over de grenzen van de vrijheid in de kunsten die tot de dag van vandaag wordt gevoerd. Ook in Nederland. Winnie Sorgdrager duikt in de geschiedenis van artistieke vrijheid. 

Aan de rand van het Marktplein in Apeldoorn moet een theaterzaal van Orpheus komen. Tenminste: dat is het plan van de schouwburg, gemeente en een projectontwikkelaar. Het kleine theater moet nieuwe groepen mensen aantrekken. Het is onderdeel van een groter plan voor de zuidrand van het Marktplein en het gebied erachter. Orpheus wil graag het ‘maakklimaat’ in Apeldoorn – de professionele creatieve sector – versterken. Onder meer door makers meer mogelijkheden te bieden, zoals plekken om nieuwe producties op de planken te brengen.

De Pont Museum in Tilburg kondigt met trots een belangrijke stap aan in het toegankelijker maken van hedendaagse kunst: vanaf vrijdag 2 januari 2026 krijgen alle bezoekers tot en met 26 jaar gratis toegang tot het museum. Hiermee wil het museum een nieuwe generatie kunstliefhebbers inspireren. Met deze stap roept De Pont Museum jongeren op om de rijke wereld van hedendaagse kunst te ontdekken. Of je nu studeert in Tilburg, in de regio woont, of gewoon op bezoek bent. Ook blijft De Pont Museum op donderdagvond gratis toegankelijk voor iedereen.

Culturele voorzieningen zijn het populairst onder inwoners van de gemeente Amsterdam als het gaat om betaalde vrijetijdsbesteding; meer dan driekwart van de inwoners bezocht in het afgelopen jaar minimaal een keer een bioscoop, museum, muziekoptreden of theater. De helft van de mensen maakt (ook) gebruik van commerciële sportvoorzieningen, zoals fitnessscholen of yogastudio’s. Wellnessvoorzieningen, attracties en spelvoorzieningen zijn vooral populair bij specifieke groepen inwoners. Dit blijkt uit het onderzoek Commerciële vrijetijdsbesteding in Amsterdam dat Onderzoek en Statistiek begin 2025 heeft uitgevoerd.

In ruim tien jaar tijd is het aantal plekken waar Amsterdammers in hun vrije tijd tegen betaling naar toe kunnen gaan met 50 procent gestegen: van 550 vestigingen in 2013 naar 870 vestigingen in 2024. Deze groei was er bij allerlei soorten plekken, maar komt vooral door een toename van het aantal sportscholen en fitnesslocaties. Alleen het aanbod aan culturele voorzieningen is min of meer constant gebleven.

Het personeel van het Louvre gaat in staking. Dat kondigde de vakbondscoalitie van het personeel dinsdag aan. De werknemers zijn niet tevreden over personeelstekorten en de aftakeling van het Franse museum. Volgens de vakbonden en het personeel heeft het museum last van chronische personeelstekorten en technische storingen, en zijn sommige zalen verouderd.

Kunstloc Brabant is op zoek naar vernieuwende en inspirerende ideeën voor de toekomst van het historische watermolenlandschap in het Dommeldal in Brabant. Hoe kan de geschiedenis van dit gebied bijdragen aan een klimaatadaptief landschap waarin natuur, landbouw, recreatie en erfgoed samenkomen? De Design Challenge nodigt uit tot ontwerpend onderzoek. Kunstloc roept multidisciplinaire ontwerpteams op om mee te doen. De teams ontwikkelen verbeeldingsvolle perspectieven voor het Dommeldal, die als voorbeeld kunnen dienen voor andere gebieden in Brabant en daarbuiten.

Op donderdag 5 februari 2026 organiseert Cultuur Eindhoven een debat over cultuur in deze stad. Tijdens deze avond gaan vertegenwoordigers van politieke partijen in gesprek over meerdere actuele thema’s binnen cultuur en de toekomst van Eindhoven als culturele magneet. De avond wordt gemodereerd door Oscar Kocken.

De bijna uitgestorven dvd leeft voorzichtig weer op, ook onder jongeren. Tot vreugde van verstokte verzamelaar Alex Mazereeuw, want zonder de schijfjes zijn liefhebbers overgeleverd aan wispelturige streamingdiensten. Daar is het aanbod klein en gaat filmgeschiedenis verloren. Dirk Derks van Concerto ziet dat de verkoop van dvd’s de laatste jaren weer iets lijkt aan te trekken. ‘Al is dat ook een gevoelsmatig ding. Maar het publiek wordt zeker diverser. Eerst waren het vooral wat oudere mannen, nu zien we vaker dat ook jongeren komen zoeken naar films.’

Volgens Derks is de ontwikkeling voorzichtig te vergelijken met de toegenomen populariteit van vinyl: ‘Op de vinylafdeling zagen we een paar jaar geleden ook ineens veel meer jongeren die vinyl wilden aanschaffen, waarbij hun ouders totaal niet begrepen waarom. Blijkbaar voelen jongeren op een gegeven moment toch weer de behoefte om een eigen collectie te verzamelen, om iets tastbaars te hebben.’

Het Van Gogh Museum en DHL verlengen hun samenwerking. Het partnership bundelt de duurzame en betrouwbare logistieke expertise van DHL Express en de educatieve kracht van het Van Gogh Museum. DHL Express verzorgt ook komend jaar het wereldwijde transport van webshopbestellingen en het DHL Express servicepunt in het museum. De partners brengen daarnaast leerlingen dichter bij het werk en levensverhaal van Vincent van Gogh via het lesprogramma Van Gogh gaat naar school.