Trends & Ontwikkelingen

De Achterhoekse band Normaal en het bijbehorende fenomeen høken worden voorgedragen om te worden opgenomen op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed van Nederland. De voordracht komt van de fanclub van de band, Het Anhangerschap, dat het initiatief heeft aangemeld bij het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN).

De initiatiefnemers vinden dat de band een plaats op de lijst verdient vanwege zijn muziek, maar vooral ook omdat de band een fenomeen is. Normaal is uitvinder van de dialectrock, heeft inmiddels vier generaties fans en is belangrijk voor de 'emancipatie' van het platteland.

‘Een cabaretier met volop toekomstperspectief.’ Zo oordeelde de jury van de cabaretprijs Neerlands Hoop deze week over Remy Evers. De 33-jarige Bosschenaar was genomineerd voor zijn voorstelling Stoorzender. De prijs ging uiteindelijk naar Teun van den Elzen uit Zeeland, maar de jury was vol lof over Evers. Oud Koningstheateracademie student Evers woont al vijftien jaar in Den Bosch, nu samen met zijn vriendin, maar voelt zich eigenlijk toch vooral Maastrichtenaar. „Dat gaat er volgens mij nooit meer uit, ik spreek het dialect en voel me er thuis”, stelt hij.

Hij trad op in de aller kleinste kroegjes, maar speelt nu menig theaterzaal plat. Cabaretier Teun van den Elzen – opgegroeid in het Brabantse Zeeland en nu woonachtig in Amsterdam – won als veelbelovend talent de Neerlands Hoop. Hij is blij met de erkenning als meest belovende cabaretier. „Ik ben gewogen en gelukkig zwaar genoeg bevonden.”

Van den Elzen verbaast zich dan ook in het geheel niet over dat grote cabaretiers als Theo Maassen, Hans Teeuwen en Ronald Goedemondt uit Brabant komen. „We zijn een heel grappige provincie.” Hij heeft er ook over nagedacht. „Ik denk dat het komt door het katholieke." 

Creativiteitscentrum De Werckwinckel wint dit jaar de Jan Naaijkensring, dat is de cultuurprijs van Hilvarenbeek. Burgemeester Evert Weys onthulde de winnaar dinsdagavond tijdens een speciale bijeenkomst in het cultureel centrum Elckerlyc. Elke twee jaar krijgt een persoon, groep, vereniging of een stichting de Jan Naaijkensring als die op een bijzondere manier een bijdrage levert aan het culturele leven in de zes kernen van Hilvarenbeek.

Mark Manders, opgegroeid in Volkel, behoort tot de grootste kunstenaars van zijn generatie. Zijn werk wordt internationaal geroemd. Museum Voorlinden in Wassenaar toont nu ruim tachtig van zijn kunstwerken. „Ik moest weg uit Volkel.” Manders woont en werkt inmiddels ruim twintig jaar in het Vlaamse Ronse, ten zuiden van Gent.

Hoe veranker je digitale innovatie in het DNA van de organisatie? Dat is de uitdaging waar Design Museum Den Bosch zich voor gesteld ziet. Zo kwam het museum op het idee om voor anderhalf jaar twee designers, Chris Kievid en Lars van Vianen, in huis te halen als designers-in-residence die het museumteam op sleeptouw nemen in de wereld van nieuwe technologieën. 

Het doel van het designers-in-residence-programma is om vernieuwende digitale verteltechnieken het museum binnen te halen. Dat verrijkt de bezoekerservaring en het inspireert het museumteam om meer gebruik te maken van nieuwste immersieve storytelling met behulp van bijvoorbeeld AI en AR. 

Digitale technologie in kunst en cultuur roept vaak beelden van schermen, apps en projecties op. Maar wat gebeurt er als je technologie letterlijk kunt voelen, ruiken of aanraken? Steeds meer culturele instellingen onderzoeken hoe digitale innovaties een fysieke, zintuiglijke dimensie kunnen krijgen. Van interactieve objecten die verhalen vertellen tot installaties die spelen met geur, textuur en temperatuur. 

Willemijn Elkhuizen (TU Delft), expert op het gebied van digitale technologie in de erfgoedsector, benadrukt hoe belangrijk het is om digitale middelen niet als doel op zich te zien, maar als middel om publiek dieper bij cultuur en erfgoed te betrekken. 

De NOS-serie Mino’s Imperium is vanavond uitgeroepen tot beste podcast van 2025. De publieksprijs ging naar Fred & Ries, dat door luisteraars massaal werd gekozen als favoriet. Mino’s Imperium vertelt het verhaal van Mino Raiola. Deze podcast over de beroemde voetbalmakelaar nodigt volgens de jury uit om te bingen. Zelfs als je geen voetballiefhebber bent. ‘Technisch zit de podcast uitstekend in elkaar. De research is goed, de montage strak en het ritme precies goed’, zo is te lezen in het juryrapport. De jury reikte daarnaast prijzen uit in elf categorieën.

Naast de Booker Prize voor het beste boek dat is geschreven in het Engels en de International Booker Prize voor in het Engels vertaalde literatuur komt er een nieuwe prijs: de Children’s Booker Prize. De Children’s Booker Prize wordt toegekend aan de beste hedendaagse fictie voor kinderen van acht tot en met twaalf jaar, geschreven of vertaald in het Engels en gepubliceerd in het Verenigd Koninkrijk en/of Ierland.

De EIBF presenteerde in Brussel haar Charter on Artificial Intelligence, waarin zij haar standpunt en leidende principes uiteenzet over het verantwoord en ethisch gebruik van AI binnen de boekensector. Volgens de federatie, die ruim 25.000 boekverkopers vertegenwoordigt, staat de sector op een keerpunt: kunstmatige intelligentie biedt grote kansen voor efficiëntie en ondersteuning van het vak, maar brengt ook risico’s met zich mee. Vooral het behoud van auteursrechten, transparantie en verantwoordelijkheid vragen om duidelijke kaders.

Op 1 november start de twintigste editie van Heel Nederland Leest. Ruim een kwart miljoen mensen krijgen dan gratis Onder de paramariboom van Johan Fretz cadeau van de bibliotheek. Met dit boek, gekozen in het kader van vijftig jaar Surinaamse onafhankelijkheid, wil de campagne lezers samenbrengen rond een gedeelde geschiedenis en actuele thema’s als afkomst en identiteit. De keuze voor Fretz’ roman sluit aan bij de herdenking van vijftig jaar onafhankelijkheid van Suriname op 25 november 2025.

Over het omslag van Onder de paramariboom is veel ophef ontstaan. Dat betreurt en begrijpt de CPNB. Op hun website een toelichting. 

Paulien Cornelisse heeft met haar boek De verwarde cavia - Terug op kantoor de NS Publieksprijs 2025 gewonnen. Het boek werd met ruim een kwart van de ruim 133.000 stemmen gekozen tot Boek van het Jaar, zo maakte CPNB-directeur Evelien Aendekerk bekend in het televisieprogramma EenVandaag. Het winnende boek stond vijf weken in de top vijf van De Bestseller 60 en gaat over een cavia die werkt op de communicatieafdeling van een kantoor en daar allerlei avonturen beleeft. 

Op het Kerkplein in Son is hij al twintig jaar een vertrouwd gezicht: Kiosk De Sonnestrael. Dat er in en om het gebouwtje al net zo lang van alles is te doen, is al twee decennia te danken aan Ineke Louwers en Ineke Gaillard. 

De kiosk is eigendom van de gemeente Son en Breugel, maar wordt volledig gedragen door vrijwilligers. In totaal organiseert de commissie zo’n 25 optredens per seizoen. „Wij zorgen ervoor dat er iedere zomer weer iets moois op het Kerkplein gebeurt”, vertelt Ineke Gaillard. De speciaal hiervoor opgericht Kioskcommissie plant jaarlijks van mei tot eind september optredens, van koren en orkesten tot singer-songwriters en fanfares.

Na 19 jaar en negen edities van BredaPhoto neemt curator Reinout van den Bergh afscheid. Hij laat een internationaal gerenommeerd fotofestival na dat mede onder zijn curatorschap uitgroeide tot het grootste van de Benelux. 

Van den Bergh benadrukt dat het succes van BredaPhoto voortkomt uit teamwork. „Vanaf 2010 was ik er dag en nacht mee bezig, maar dat voelde nooit als werk. Het was passie, kameraadschap en een voortdurende dialoog over wat beeld vandaag kan betekenen.’’ Die dialoog bracht BredaPhoto internationale aandacht. „Vanaf 2012 kreeg het festival een stevige artistieke reputatie, met belangstelling uit België, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland.’’

Het pop-up Klimaatmuseum begint op maandag 10 november een rondreis door Nederland. De eerste locatie is het stadskantoor in Dordrecht. Het pop-up Klimaatmuseum wil mensen bewust maken van de klimaatcrisis. Door kunst en interactieve installaties laat het museum zien wat iedereen kan doen voor een beter klimaat. Tijdens de tour komen zowel problemen als oplossingen aan bod. Kunstenaars en wetenschappers brengen klimaatwetenschap tot leven.

Naast giften kunnen culturele instellingen nu ook leningen aanvragen bij het Cultuurfonds. Vanaf donderdag 6 november stelt het Cultuurfonds 6 miljoen euro aan leningen beschikbaar. Deze ‘Cultuurfondsleningen’ zijn beschikbaar vanaf 500.000 euro, tegen 1,5% rente. Het idee ontstond nadat het Cultuurfonds haar oude kantoorpand aan de Herengracht in Amsterdam voor 6,5 miljoen euro verkocht.

„Overheden trekken zich steeds meer terug als het gaat om subsidieverstrekking. Veel culturele instellingen willen groeien en vernieuwen maar lopen vast bij de financiering," zegt directeur Cathelijne Broers van het Cultuurfonds. „Daarnaast is het voor instellingen moeilijk om grotere bedragen aan te vragen en toegekend te krijgen.” Zo ontstond het idee om de miljoenen die het voormalige kantoorpand had opgebracht niet weg te geven maar als lening weer terug te laten komen. De eerste instelling die de lening ontvangt is de Hortus Botanicus in Amsterdam. 

De populaire band Chef’Special hielp vier jaar geleden uit oorlogsgebied gevluchte kinderen op basisschool De Vlashof in Tilburg hun trauma’s te verwerken. Met muziek en dans. Uit een terugblik blijkt dat het War Child-project zorgde voor verbinding in de taalklas en impact had op de hele school. 

Marieke Hopman is de nieuwe artistiek directeur van muziekfestival November Music in Den Bosch. Ze wil de programmering en het publiek dichterbij elkaar brengen. ‘November Music is een vrijplaats waar iedereen welkom is en waar we verbinden.’ Hopman was eerder artistiek leider van Bachfestival Dordrecht en Festival Classique in Scheveningen. Daarnaast behoort ze tot de top van de Nederlandse accordeonisten.

Vorig jaar hoorde de Volkskrant Ensemble Modern schitteren in Theater aan de Parade. En toch: veel stoelen in de (niet heel grote) zaal bleven tijdens dat concert akelig leeg. Tijd voor een andere wind, vindt Marieke Hopman. Aankomende vrijdag begint de eerste editie van November Music onder haar leiding.

De Grand Prix du Roman de l’Académie Française, de eerste grote prijs van het najaar, is toegekend aan de Haïtiaanse schrijfster Yanick Lahens voor haar roman Passagères de nuit. De Prix Femina, toegekend door een twaalfkoppige jury die geheel bestaat uit vrouwen, is toegekend aan La Nuit au cœur van Nathacha Appanah. De Prix Femina étranger ging naar Les Éléments van John Boyne. Laurent Mauvignier heeft de Prix Goncourt 2025 gewonnen met zijn roman La Maison vide. De Prix Renaudot 2025 toegekend aan Adélaïde de Clermont-Tonnerre voor haar roman Je voulais vivre. 

Met Opperhuidmens, de biografie over Hans Warren, wint Mario Molegraaf de Zeeuwse Boekenprijs 2025. Hij ontvangt 5.000 euro. Dat was niet de enige prijs, want de Roggeveenprijs werd uitgereikt aan Tobias van Gent en Hans Sakkers voor In Zeeland werd doorgevochten: De slag om de Schelde 1940. De winnaars ontvangen samen een geldbedrag van 1.000 euro.

De uitingen die de Britse punkband Bob Vylan heeft gedaan tijdens een optreden vorige maand in Amsterdam zijn niet strafbaar. Dat heeft het Openbaar Ministerie geoordeeld.

De uitspraken kunnen weliswaar als "provocatief en grof" worden ervaren, concludeert het OM, maar dat interpreteert ze "als oproepen tot activisme en politieke betrokkenheid, die passen binnen de expressieve en confronterende stijl van het punkgenre". Er is dan ook geen sprake van groepsbelediging, aanzetten tot haat, discriminatie of opruiing.

Het Max Orkest, kijkcijferhit van afgelopen zomer, blijkt ook buiten het oog van de camera’s een groot succes. De (amateur)muzikanten verkochten binnen no-time vijf concerten uit en gaan ook volgend jaar op tournee. „Mijn droom is werkelijkheid geworden.”

Ook als straks de sporthal verdwijnt, blijft De Borgh voor Zevenbergen een plek van gezellig samenzijn. De komende jaren verandert de horecazaak van karakter, omdat de sporthal wordt afgestoten. „Maar hotel, restaurant en theaterzaal blijven’’, stelt Quispel zijn gasten alvast gerust.

Boudewijn Jansen is dirigent-repetitor bij De Nationale Opera. Daar werkt hij nu aan Tsjaikovski’s ‘De maagd van Orléans’. Daarnaast is hij ook nog dirigent van twee gevorderde Amsterdamse amateurkoren. Wat dat inhoudt, vertelt hij in zijn Cultuurdagboek.

M HKA-directeur Bart De Baere, die op maandag 3 november ontslag nam, zegt met zijn vertrek ruimte te willen maken voor een open debat over de hervormingsplannen van Vlaams minister Caroline Gennez (Vooruit). Die probeert het kunstenlandschap te hertekenen en dat lijkt grote gevolgen te hebben voor het M HKA.

"Ik heb dit zelf beslist", reageert Bart De Baere in De Ochtend over zijn ontslag als directeur bij M HKA. "Maar het kabinet heeft mij een mooie exit aangeboden en dat stel ik heel erg op prijs." De Baere zegt zo "ruimte te willen maken". Ruimte voor een debat over de hervormingsplannen van de minister, bedoelt hij.

Het Hongaarse festival Sziget krijgt een nieuwe editie. Het populaire muziekfestival is overgenomen door oprichter Károly Gerendai en heeft een principeakkoord bereikt met de gemeente Boedapest over de huur van het eiland waarop het jaarlijks wordt gehouden. Het festival is hiermee weer in Hongaarse handen.

De afgelopen jaren draaide Sziget verlies: ongeveer 10 miljoen euro in 2024 en bijna 5 miljoen in 2023. De cijfers over dit jaar zijn nog niet bekend, al spreekt de organisatie van een succesvolle editie. Het festival voelde zich toch genoodzaakt om de huurovereenkomst te beëindigen, zei burgemeester Gergely Karácsony vorige maand op sociale media. 

De Stichting Amsterdams Filmhuis kan door een eenmalige subsidie van 550.000 euro filmtheater Rialto Silo realiseren. De subsidie wordt gebruikt voor de afronding en inrichting van het theater, dat naar verwachting in het najaar van 2026 haar deuren opent. Het is de eerste culturele voorziening op Zeeburgereiland. Het project speelt in op de groei van Zeeburgereiland en IJburg, waar het culturele aanbod momenteel achterblijft. 

Op 10 november vindt HERE plaats. HERE is een kennisevent van het Mondriaan Fonds voor nieuwe en ervaren erfgoedprofessionals. Deze editie staat het thema restitutie centraal. Het doel is het samenbrengen van professionals om zo kennisuitwisseling en vernieuwing te stimuleren. HERE 2025 wordt georganiseerd in samenwerking met het Wereldmuseum. 

 Voor de doorontwikkeling van culturele instellingen in Drenthe verleent Provincie Drenthe subsidie vanuit de uitkering ‘Verbreding en Vernieuwing’ van het Rijk. Het gaat om Peergroup locatietheater, FestivalDerAa, Puppet International, Art of Wonder, Roestvrij Theater, The Bake Shop, Stichting Literaire Activiteiten Drenthe en Internationaal Filmfestival Assen. Over deze instellingen wordt gedurende de periode 2025-2028 jaarlijks een bijdrage van € 333.333, - verdeeld.

De provincie werkt samen met deze culturele instellingen aan groei, verbreding en vernieuwing van het culturele aanbod in Drenthe. Daarnaast is er ook oog voor een stevigere artistieke en professionele koers van deze instellingen. 

In Utrecht was op 3 november de lancering van de nieuwe stichting Een boek voor jou. De stichting wil elk kind dat als vluchteling naar Nederland komt, verwelkomen met een eigen boek in de moedertaal.  Op die manier kunnen ze kennis maken met de Nederlandse jeugdliteratuur.

Vanaf 2026 ontvangen alle kinderen van 4 tot en met 12 jaar in ruim 220 asielzoekerscentra een exemplaar van de bloemlezing Een boek voor jou. De uitgave verschijnt in zes talen: Arabisch, Farsi, Tigrinya, Somalisch, Turks en Koerdisch. Kinderen met een andere moedertaal krijgen een tekstloos prentenboek. Het boek bevat verhalen en illustraties van bekende makers als Annie M.G. Schmidt, Toon Tellegen, Thé Tjong-Khing en Marit Törnqvist.

In Waalwijk moet veel meer te doen zijn voor jongeren. De gemeente ziet dat ook. Ze wil fors investeren in plekken voor sport, creativiteit en ontmoeting. De gemeente mikt daarbij op allerlei doelgroepen van kinderen, jongeren, ouderen tot mensen met een beperking. 

De gemeente speelt oa in op de populariteit van de Urban Scene met activiteiten als hiphop, graffiti, skaten, breakdance, drie tegen drie basketbal, chillplekken en dansvloer. In Waalwijk moet een grotere, centrale ontmoetingsplek komen, die bij deze jongerencultuur aansluit. Deze plannen zijn bedoeld voor de openbare ruimte, dus in de buitenlucht. Een groep jongeren, verenigd in stichting Wask, lanceert nog een ander idee. Ze ziet kansen voor een overdekt complex met bijvoorbeeld een skatepark, graffitikunst, breakdance en hiphop. „Daar is grote behoefte aan in Waalwijk”, aldus een woordvoerder van de stichting. „Een creatieve en sportieve plek, waar jongeren elkaar ontmoeten.”

In Voorhout zijn bewoners in actie gekomen tegen een metershoog kunstwerk van een eend. Volgens één bezwaarmaker roept het beeld zelfs associaties op met depressie en de dood. Wat kan een gemeente doen als er tumult ontstaat rond een openbaar kunstwerk?

‘Kritiek op kunst is van alle tijden’, zegt Theo Tegelaers, adviseur en projectleider voor kunst- en cultuurprogramma’s in de publieke ruimte. Tegelaers ziet dat sociale media kritische geluiden sneller verspreiden. ‘Kunst wordt vaak de aanleiding om frustraties te ventileren die er sowieso al zijn.’ Tegelaers benadrukt dat het belangrijk is om bewoners vanaf het begin bij het traject te betrekken, zodat hun verhalen en verlangens worden meegenomen. Belangrijk is volgens Tegelaers dat bestuurders niet te snel in paniek raken bij ophef.

Onderzoekers van King’s College London onderzochten de lichamelijke effecten van het kijken naar kunst. Vijftig proefpersonen bekeken twintig minuten lang schilderijen van Gauguin, Manet en Van Gogh. De helft zag de originelen in The Courtauld Gallery, de rest replica’s. 

Bij de groep die echte kunst bekeek, daalde het stresshormoon cortisol met gemiddeld 22 procent, tegenover 8 procent bij de controlegroep. Ook ontstekingsbevorderende cytokines namen bij deze groep met 28 procent af, terwijl ze bij de anderen gelijk bleven. Dat laatste ‘suggereert dat kunst een potentieel kalmerend effect heeft op de ontstekingsreacties van het lichaam’, stelt het onderzoek. Samen met een vermindering van het stresshormoon wordt dat door de onderzoekers gelinkt aan mogelijke verbetering op allerlei terreinen, van angst en depressie tot diabetes en hartziekten.