Trends & Ontwikkelingen

De opkomst van kunstmatige intelligentie heeft ons persoonlijke en professionele leven al beïnvloed. Velen gebruiken AI als schrijfhulp, als notulist of adviseur bij zielenroerselen. Wanneer is het gebruik van chatbots nuttig en wanneer schadelijk? Journalist en filosoof Lena Bril geeft 22 suggesties voor verantwoord AI-gebruik: ‘Persoonlijke berichten schrijf je zelf.’

Op Nederlands grootste festival voor eigentijdse kunstmuziek staan de deuren naar jazz en wereldmuziek wagenwijd open. Alleen verschilt de kwaliteit nogal op November Music. Het is het eerste weekend van November Music, het jaarlijks terugkerende festival voor hedendaagse muziek in Den Bosch. Een van de ankerpunten van November Music is de jaarlijkse opdrachtcompositie die het festival verleent aan een Nederlandse componist om een requiem te schrijven. In dit ‘Bosch Requiem’ worden niet alleen ‘overleden dierbaren, maar ook het visionaire gedachtegoed van kunstenaar Jheronimus Bosch in het volle licht gezet’. 

Wat is kunst? En wat is creativiteit? Wat hebben we eraan en waarom is het juist nu zo belangrijk? Die vragen verbonden veel optredens van de 33ste editie van het Crossing Border Festival met elkaar. Het was dit weekend op diverse locaties in Den Haag weer een komen en gaan en gaan van muzikanten, schrijvers, dichters en kunstenaars die zelf voordroegen of bevraagd werden over hun werk.

Het theatergezelschap Bureau Vergezicht is de winnaar van de allereerste NAPK Duurzaamheid Award (2025). De prijs werd in het leven geroepen door de NAPK om duurzame initiatieven binnen de podiumkunstensector te erkennen en stimuleren. 

De jury roemt Bureau Vergezicht om hun uitmuntende inzet voor duurzaam werken. Het gezelschap loopt voorop in de sector en weet duurzaamheid op een inspirerende manier te integreren in alle facetten van hun praktijk: van productie en inhoud tot tourneeplanning en publieksbenadering. Hun werkwijze is een voorbeeld voor de sector en laat zien dat artistieke kwaliteit en duurzaamheid hand in hand kunnen gaan. 

Plots bestormde de hardcoremix van Wij zeggen nee, nee, nee tegen een AZC de Nederlandse lijsten van veelbeluisterde liedjes. Het door AI gemaakte protestnummer, van ene JW ‘Broken Veteran’, bungelde vrijdag alleen onder Taylor Swift in Spotify’s top 50. Maar na inzet van actiegroep Dolle Mina heeft Sophie Straat de anonieme veteraan nu geklopt. Haar nummer Vrijheid, gelijkheid, zusterschap is inmiddels vaker gestreamd dan het anti-azc-lied.

Deze wedloop om streams is speciaal, weet Laurens Ham. Hij schreef een boek over Nederlandse protestliedjes. “Politieke sentimenten komen vaak voor in muziek, en ook artistieke reacties op nummers zijn niet uniek. Maar zoiets als dit heb ik niet eerder gezien.” Waar protestliederen voorheen vaak waren gericht tegen de bevoorrechte elite, komen ze nu van extreemrechts, tegen een kwetsbare groep, in dit geval asielzoekers.

De komende vier jaar staat Khaled el-Enany aan het hoofd van de werelderfgoedorganisatie. Zijn boodschap van verbinding slaat internationaal aan, maar sinds de bekendmaking is er weer aandacht voor de kritiek die hij in eigen land allang krijgt. Onder El-Enany’s ministerschap zou belangrijk historisch islamitisch erfgoed vernield zijn. 

Egyptische erfgoedexperts, wetenschappers en archeologen trokken daarover al aan de bel. Ze ondertekenden een petitie waarin ze stelden dat Egypte eerst „aan de wereld moet bewijzen dat het zijn eigen erfgoed intact houdt”. El-Enany’s beleidsperiode wordt erin omschreven als „jaren van nalatigheid en vernietiging”, en zijn keuzes als in strijd zijnde met „de missie van Unesco”.

Prestigieus en imponerend: de opdracht die Marlene Dumas (72) kreeg om een van de ingangen van het Louvre te voorzien van een kunstwerk. Prestigieus omdat ze als eerste vrouwelijke kunstenaar, en als Nederlandse met Zuid-Afrikaanse roots, daarvoor in dit Franser-dan-Franse kunstbolwerk werd uitgenodigd. Op persoonlijke voorspraak van de eerste vrouwelijke directeur die het Louvre in haar 228-jarige bestaan nu heeft: Laurence des Cars.

Imponerend door de manier waarop Dumas deze opdracht heeft uitgevoerd. Was ze oorspronkelijk gevraagd om een muurschildering te maken, uiteindelijk zette ze de vraag naar haar hand door negen losse schilderijen af te leveren. Negen monumentale portretschilderijen sieren nu de entreehal van de Galerie des cinq continents, die begin december opengaat voor het publiek.

Theatermaker en acteur Hans Croiset (90) heeft na een carrière van meer dan zeventig jaar de Blijvend Applaus Prijs gekregen, een waardering voor het hele oeuvre van de kunstenaar. Croiset is afkomstig uit een toneelfamilie en groeide uit tot een van Nederlands grootste toneelleiders die zich op tal van vlakken onderscheidde. Hij was regisseur, artistiek leider van belangrijke theatergezelschappen, docent, schrijver van een aantal boeken en een warm pleitbezorger van het werk van Joost van den Vondel. Op 90-jarige leeftijd is hij nog steeds actief op de planken.

Hij is een theatermaker die altijd met zijn tijd is meegegaan, die de ontwikkelingen nauwgezet volgt, kennis neemt van wat er zoal in het theater gemaakt wordt, en zich indien nodig opwindt over subsidiekortingen en gebrek aan historische kennis. De jury van de Blijvend Applaus Prijs vond het tijd voor extra waardering en besloot Hans Croiset na een carrière van meer dan zeventig jaar de Blijvend Applaus Prijs 2025 toe te kennen.

Het loskoppelen van brasserie Bij Anton van de rest van gemeenschapshuis Het Klavier kost Loon op Zand 352.000 euro. Het college wil het horecadeel zo aanpassen dat het ook commercieel kan worden verhuurd. De vraag is waarom dat vanaf het begin niet zo is geweest. 

Wethouder Riekje van Vugt-Buter, sinds juni wethouder in Loon op Zand, beaamt dat er in het verleden keuzes zijn gemaakt die nu waarschijnlijk niet meer zouden worden gemaakt. De verwachtingen destijds waren heel groot, zegt ze. De praktijk liep anders. Het contract bleek voor het horeca bedrijf niet rendabel. De gemeente op haar beurt miste invloed op de invulling van de sociaal/culturele ruimtes.

In het Chassé Theater in Breda vond op 7 november het jaarlijkse Chassé-BoArte Gala plaats. Het programma van het gala begon met de Japanse circusvoorstelling YOAH van CIRQUEWORK, gevolgd door een loterij en een veiling waarvan de opbrengst naar het goede doel ging. Dit jaar werd met het gala een bedrag van maar liefst 21.825 euro opgehaald voor het vervoer van basisschoolleerlingen uit de Verbeter Breda-wijken naar culturele activiteiten.

“Een bezoek aan een museum, theater of bioscoop is bewezen waardevol voor kinderen: het verrijkt hun leefwereld, stimuleert creativiteit en vergroot hun verbeeldingskracht. Toch is een cultureel uitje niet voor alle kinderen vanzelfsprekend. Vooral vervoer is vaak een sluitpost en niet altijd door ouders of verzorgers te regelen”, laat een woordvoerder van het Chassé weten.

Oss is een legale graffitimuur rijker, in het Urban Ox Park. Een gedoogplek voor graffiti, een ‘Hall of Fame’ genoemd, stond al heel lang op het wensenlijstje van velen in de regio. „Maar er was altijd wel iemand in de buurt die bezwaar maakte”, weet Bart de Ruijter.

Dorpshuis De Phoenix in Schaijk gaat op de schop. Eindelijk. Na de ingrijpende verbouwing moet het dé centrale huiskamer van Schaijk worden. Deze week heeft de gemeenteraad van Maashorst extra geld beschikbaar gesteld. Dankzij de 1,8 miljoen extra zit er in totaal 3,3 miljoen euro in de pot. Door de renovatie moet De Phoenix duurzamer en zuiniger worden en kan het ook slimmer gebruikt worden.

Ooit, nog niet zo heel lang geleden, had een artistiek directeur van een filmfestival het relatief makkelijk. Je koos de films, samen met de programmeurs, op basis van kwaliteit. Die tijd ligt achter ons, weet ook Isabel Arrate Fernandez (54). Afgelopen zomer nam ze de artistieke leiding van International Documentary Film Festival Amsterdam over.

In een almaar woeliger wereld is het niet zo vreemd dat de voorgaande edities van het voornaamste documentairefestival ter wereld, dat vanaf donderdag zijn 38ste editie beleeft, gepaard gingen met wat meer turbulentie. Films met overheidssubsidie van landen die de mensenrechten schenden, worden ‘in principe’ niet geselecteerd. ‘We houden de mogelijkheid open om uitzonderingen te maken’, zegt Arrate Fernandez. 

Meierijstad gaat precies op een rij zetten welke kosten de gemeente maakt voor muziekfestivals Paaspop in Schijndel en 7th Sunday Festival en Harmony of Hardcore in Erp. De politiek gaat die informatie gebruiken bij het definitief besluit over de invoering van een omstreden belasting op kaartjes voor de muziekfestivals.

De invoering van die zogenoemde ‘prettaks’ op kaartjes voor de drie grote muziekfestivals in de gemeente Meierijstad houdt de gemoederen al maanden bezig. Meierijstad wil de extra inkomsten gebruiken om vanaf 2027 miljoenentekorten weg te werken. De organisatoren van de festivals in Schijndel en Erp zijn fel tegen de belasting. Ze wijzen onder meer op de alsmaar stijgende kosten waarmee ze al te maken hebben: zo stijgen de btw, de accijnzen en de kosten voor personeel, beveiliging en verduurzaming flink.

Museum De Wieger staat te popelen om te verbouwen, maar moet nog wachten op het geld daarvoor. De Deurnese politiek heeft meer bedenktijd nodig voor een subsidie van 2,5 miljoen euro. De totale kosten bedragen 3,8 miljoen. Het kunstmuseum legt zelf 1,3 miljoen euro bij: dat bedrag moet via fondsen en bijvoorbeeld kunstveilingen bijeen worden gescharreld. 

Cultuurwethouder Riny van Rinsum van Deurne wil de rest bekostigen, plus nog eens jaarlijks dertig mille in de drie daaropvolgende jaren. 2,7 miljoen euro is nodig om achterstallig onderhoud weg te werken en het pand te verduurzamen. De overige 1,1 miljoen gaat naar ‘belevingswaarde, multifunctionaliteit en een nieuw entreegebied’. Het is het leeuwendeel van de politiek alsnog niet helder genoeg. Ze zien het bedrag graag duidelijker uitgesplitst. Er is nog steeds te veel onduidelijkheid over de verbouwing om nu al een groot deel van de kosten te dragen.

Na een zware beroerte op haar zestigste raakte de oma van Mitch uit Maasland deels verlamd en verloor ze haar spraak. Ze moest alles opnieuw leren. Een moeilijke periode, waarin ze veel van haar zelfstandigheid verloor. Toch gaf ze niet op. Met veel doorzettingsvermogen vond ze nieuwe energie in het schilderen en het maken van kunstwerken van riemen. "Ze baalde dat ze deze hobby nooit eerder heeft ontdekt", zegt Mitch. "Maar je bent nooit te oud om iets nieuws te leren."

De sinterklaasviering komt „in de toekomst” weer terug op de inventarislijst van immaterieel erfgoed. Eerder werd het feest daar juist van afgehaald. In 2015 werd het Sinterklaasfeest voor het eerst op de lijst ingeschreven, met naast de goedheiligman zelf ook Zwarte Piet. Dat laatste was voor het KIEN de reden om het feest in 2022 weer van de lijst af te halen.

KIEN werkt nu aan een herziening van de complete erfgoedlijst. „We willen niet meer het verhaal van één iemand vertellen”, zegt Van Oostveen, „maar een algemenere beschrijving van een fenomeen geven en daar verschillende perspectieven op laten zien”. De lijst biedt een overzicht van honderden uiteenlopende tradities, gebruiken, rituelen en ambachten in Nederland. 

Met zelfgemaakte mechanische en elektronische ‘klanksculpturen’, van pneumatische hamers tot trilmotoren, worden eind november de wanden en vloeren van de Biesboschhal in Dordrecht bespeeld. Dat maakt bezoekers, zo stellen de bedenkers, bewust van de maritieme geschiedenis van Dordrecht.

Culturele activiteiten opzetten in bijzondere gebouwen is voor erfgoedorganisatie Boei een innovatieve manier van omgaan met leegstaande gebouwen. Het maakt er ‘plekken van betekenis’ van. ‘Plekken die anders pas na jaren van plannen, lobbyen en restaureren ontsloten kunnen worden voor het publiek’, schrijft Boei.

In de kunst- en cultuursector is een grote behoefte aan cursussen over leiderschap, zo blijkt uit het succesvolle programma ‘Leiderschap in Cultuur’ van de Universiteit Utrecht, dat al vijfhonderd creatieve professionals heeft opgeleid en zelfs een eigen alumnivereniging heeft. DUB Magazine van de Universiteit Utrecht nam een kijkje bij een cursusdag. De cursus Leiderschap in Cultuur Artistiek (LinC A) van de Universiteit Utrecht is voor professionals uit de kunst- en cultuursector van leidinggevenden tot makers en al wat daar tussenin zit. Er zijn zes bijeenkomsten en tussentijds momenten voor intervisie.

Het college van de gemeente Sittard-Geleen heeft het voornemen om de subsidierelatie tussen het Toon Hermans Theater en Parkstad Limburg Theaters (PLT) per 1 januari 2026 te herinrichten. Dit om de sterke opwaartse lijn van de afgelopen twee seizoenen te vast te houden en verdere kwaliteitsontwikkeling en publieksbereik mogelijk te maken.

Het Toon Hermans Theater is de afgelopen twee seizoenen fors gegroeid in aanbod, bezoekers en waardering. Dankzij de samenwerking met PLT is het aanbod ruim verdubbeld en steeg het aantal bezoekers met ongeveer 82%. De huidige constructie, waarin De Domijnen als intermediair tussen gemeente en PLT fungeert, loopt in 2026 af. Voorgesteld is om de subsidierelatie rechtstreeks met PLT te organiseren, zodat exploitatie, programmering, personele inzet en dagelijkse bedrijfsvoering door één uitvoerende partij worden gedragen. 

De onroerendzaakbelasting (ozb) in Gooise Meren gaat minder omhoog dan het college eerder voorstelde. Dat blijkt uit de unaniem aangenomen begroting. Niet eerder was de gemeenteraad zo eensgezind over de financiën.

Gooise Meren gaat fors bezuinigen om het dreigende begrotingsgat van acht miljoen euro in 2026 te dichten. Er gaat gaat minder geld naar de cultuurvisie en kleine subsidies voor bijvoorbeeld straatfeesten en jubilea van verenigingen en de toeristenbelasting gaat omhoog.

In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2026 roept Kunstgebouw alle gemeenten, politieke partijen en culturele organisaties op: geef cultuur een stevige plek in lokaal beleid. Cultuur is van waarde in élke gemeente. Het verbindt mensen, versterkt de lokale identiteit, bevordert welzijn en draagt bij aan een vitale economie.

Om dit te ondersteunen, heeft Kunstgebouw een breed programma met hulpmiddelen, activiteiten en kennis ontwikkeld. Een pamflet per gemeente, een handreiking gemeenteraadsverkiezingen, de webinarreeks De kunst van beïnvloeden en een toolkit voor cultuurdebat. 

De zorg voor ouderen is in verandering. Branchevereniging ActiZ werkt samen met de creatieve industrie om nieuwe perspectieven en oplossingen te vinden die de sector versterken én toekomstbestendig maken. In dat kader was ActiZ ook dit jaar aanwezig op Dutch Design week. 

ActiZ vice-voorzitter Ronald Schmidt: ‘We zijn als ActiZ aan het nadenken over de transitie in de zorg, de veranderingen in de zorg en hoe we toekomstbestendig kunnen zijn. Dat kunnen we niet alleen, daar hebben we verbeeldingskracht bij nodig. En als je nou ergens verbeeldingskracht kunt vinden, dan is het in de creatieve industrie en op Dutch Design Week.’

Op initiatief van de VVD Pijnacker-Nootdorp komt er een extra vergadering van de gemeenteraad over het geplande sociaal-cultureel centrum (SCC) in Pijnacker. Het SCC moet komen op de plek van het oude Rabobankkantoor, dat al jaren leegstaat. Afgelopen week werd, naar aanleiding van vragen uit de gemeenteraad, bekend dat het ontwerp voor het SCC niet binnen het vastgestelde budget kan worden gerealiseerd. “We hebben serieuze vragen over de informatievoorziening aan de gemeenteraad,” licht VVD-fractievoorzitter Gert-Jan Klapwijk toe.

Bernheze wil ruim een half miljoen euro investeren in twee culturele centra in de gemeente. Nesterlé krijgt er op eigen verzoek een vierde vergaderrruimte bij en bij Servaes in Heeswijk-Dinther wordt de buitenruimte aangepakt. Beide plannen staan in december op de agenda van de raadsvergadering. 

Steeds meer mensen weten Nesterlé te vinden en daardoor is er ruimtegebrek in het culturele centrum. Om daar iets aan te doen is er een plan gemaakt voor een vierde vergaderzaal. Bij Servaes in Heeswijk-Dinther wordt de buitenruimte voor het culturele centrum aangepakt. Het gaat dan om het plein waar meerdere partijen zoals de parochie en het IVN gebruik van maken. 

In december 2024 besloot de gemeenteraad in Voorschoten om een cultureel centrum te vestigen in de Kruispuntkerk. Om de governance (het bestuur) zo goed mogelijk vorm te geven werd afgelopen januari een werkgroep ingesteld. Onder het motto ‘Gebruik waar je vandaan komt als kracht, terwijl je koers zet naar waar je naartoe wilt’, doet de werkgroep een reeks concrete aanbevelingen aan de wethouder. De wethouder is enthousiast: "Een gedegen advies en uitwerking waarmee we samen de volgende fase kunnen ingaan, op weg naar een nieuw succesvol cultureel centrum met alle ruimte voor verschillende soorten culturele voorstellingen en activiteiten voor ontmoeting.”

Digitalisering is overal. Maar hoe zorg je ervoor dat systemen, processen en mensen samenwerken, zodat het optimaal bijdraagt aan jouw maatschappelijke opgave? Rijnbrink werkt, samen met Arlande, aan een nieuwe dienst: de Digitale Strategie. Drie bibliotheken/multifunctionele culturele organisaties (MFCO’s) doen mee aan een pilot, die eind dit jaar wordt afgerond. Het doel? Een aanpak creëren waarmee iedere bibliotheekorganisatie grip krijgt op een digitale toekomst. 

Iedereen die cultuur aanbiedt — van verenigingen en organisaties tot zelfstandige professionals — wil dat deelnemers, vrijwilligers en medewerkers zich veilig voelen. Veiligheid is de basis voor plezier, creativiteit en vertrouwen. Maar wat betekent dat in de praktijk? Het nieuwe kennisdossier Veiligheid van Kunstgebouw helpt cultuuraanbieders op weg met de belangrijkste regels, richtlijnen en praktische tips. 

Broedplaatsen duiken steeds vaker op in gesprekken over nieuw cultuurbeleid. Vooral in gemeenten waar vernieuwing en experiment hoog op de agenda staan, blijken juist deze plekken de broedkamers voor nieuwe ideeën en samenwerkingen.

Dankzij de steun van het Fonds Podiumkunsten kan K&C de komende jaren opnieuw investeren in de versterking van de noordelijke popcultuur en de ondersteuning van talent. Met deze toekenning sluiten Friesland Pop en Poppunt Drenthe officieel aan als kernpartners van NOORD. Daarnaast verwelkomen we De Broeikas, Jonge Harten Theaterfestival, Lake Woozoo & Phonic als adviserende veld- en industriepartners. Samen versterken we het netwerk dat bestaat uit ESNS, Noordstaat, Popfabryk, POPgroningen en K&C.

Jaarlijks levert Cultuur Eindhoven gegevens over de prestaties van culturele instellingen aan de gemeente Eindhoven ten behoeve van de beleidsverantwoording en ten behoeve van landelijke of regionale benchmarks. Aanvullend daarop heeft Cultuur Eindhoven een aantal kritieke prestatie-indicatoren geformuleerd, om beter te kunnen reflecteren op het cultuurbeleid zoals beschreven in de Cultuurbrief 2021-2024 van de gemeente en om ontwikkeling op basis van het beleid zichtbaar te maken. 

De tussentijdse rapportage KPI 2025 is nu gepubliceerd. Deze rapportage biedt een reflectie op de voortgang van het cultuurbeleid aan de hand van kritieke prestatie-indicatoren, zoals publieksbereik, cultuureducatie, ondernemerschap en de verdeling van subsidies. 

Hogeschool Rotterdam heeft reorganisatieplannen. Onderdeel daarvan is een mogelijke fusie tussen de Willem de Kooning Academie en het Instituut voor Communicatie en Informatietechnologie. Daarmee verliest de kunstacademie mogelijk haar naam, zelfstandige positie en medewerkers.

Het vierde nummer van het Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2025 is klaar. Het magazine is online te lezen. Met dit blad houdt de Rijksdienst u op de hoogte van wat er zoal speelt op het brede terrein van het erfgoed. In deze editie aandacht voor het Nederlands Zilvermuseum, bijzonder glas in een raam in Groningen en de overzichtstentoonstelling van schilder Edith van Elckwyck.