Heksenvervolging in Peelland
In 1595 zijn in totaal 25 vrouwen omgebracht wegens hekserij in de Peelregio. De vervolging startte in Cranendonck en ging toen middels beschuldigingen van het ene naar het andere dorp rondom de Strabrechtse Heide. Om dit verhaal weer een plek te geven in de regionale geschiedenis (letterlijk en figuurlijk), worden herdenkingsplaatsen ingericht in de betrokken gemeenten in de vorm van een kunstwerk of ruimtelijk baken dat het specifieke verhaal van de terechtstellingen per locatie vertelt. Deze plekken worden verbonden door een route van zo’n 50 km. Op 30 april werd het eerste kunstwerk van Carolein Smit onthuld tijdens een feestelijke opening vol “hekserij”.
Yvonne van de Pol
Verbeelden van erfgoed
Het geloof in toverij en bovennatuurlijke krachten is van alle tijden. Minder bekend is dat hierdoor in Brabant tijdens de 16e en 17de eeuw veel vrouwen en ook enkele mannen en kinderen, zijn vervolgd en terechtgesteld. In het kwartier Peelland waren het er in 1595 al 25. Over heel Europa zijn dat er zo’n 50.000. Deze heksenjacht had veel weg van de vervolging van ketters, maar wonderwel was het niet de kerk die zich er schuldig aan maakte. Hoewel hier toch wel sprake leek van ‘ontwrichting van christelijke waarden en normen’. In Peelland waren het vooral lokale bestuurders die onderlinge kinnesinne op deze manier wilden beslechten.
Om deze donkere bladzijde in onze geschiedenis op hedendaagse wijze te verbeelden zijn 6 vrouwelijke kunstenaars aangetrokken om een ontwerp te maken voor kunstwerken of ruimtelijke ingrepen. Samen met lokale partners zijn ze tijdens 3 werkateliers aan de slag gegaan. Het eerste resultaat van Carolein Smit staat nu in de vijver bij Kasteel Cranendonck, waar de heksenjacht is begonnen. “Het idee voor een bronzen ‘tekening’ ontstond al vrij snel” vertelt Carolein. “Omdat ik afgezien van mijn sculpturen in keramiek, eigenlijk van huis uit een tekenaar ben. Na het maken van verschillende kleine schetsen, was er een die uiteindelijk overbleef en die heb ik vergroot uitgevoerd in klei”. Het hele werk is vervolgens omgezet naar wasmodellen en uiteindelijk in brons gegoten bij Bronsgieterij Welten in Panningen.
Yvonne van de Pol
Duivelskwartier
Carolein Smit liet zich aan het begin van het project over de heksenvervolging inspireren door het boek “Duivelskwartier” van Johan Otten, dat specifiek gaat over de heksenvervolging in de Peel. Uit het boek bleven haar het meest moeder Margriet Brycken en haar 12 jarige dochter Heylken bij. Met name het meisje dat zo trots vertelde aan wie het maar wilde horen wat zij en haar moeder allemaal gedaan hadden. Gedanst met de ‘boel’, de duivel en gevlogen en wat al niet meer om te laten weten hoe bijzonder ze waren. Het heeft ze uiteindelijk het leven gekost. “Ik zoek ook altijd de linken naar het heden, al is het al meer dan 400 jaar geleden dat dit gebeurde, ook ik kan me herinneren van mijn kindertijd dat er vrouwen werden betiteld als heks, daar moest je niet bij in de buurt komen. Onzinnig natuurlijk maar vaak heeft het te maken met onafhankelijke sterke vrouwen die een sleutelrol speelden in hun omgeving en die afweken van de norm”, aldus Carolein.
Yvonne van de Pol
Dansende skeletten
Smit heeft de beschutte tuin achter het kasteel gekozen voor haar bronzen beelden van een drietal dansende skeletten. Het werk is in de vijver geplaatst omdat dit zorgt voor een spiegeling van de ‘tekening’, een bovenwereld en een onderwereld. Ook symbolisch is dat heel passend vanwege de waterproef waaraan de vrouwen werden onderworpen. Bij de waterproef werd de verdachte vastgebonden te water gelaten. Wie zonk, was onschuldig en werd snel weer op het droge gehesen of verdronk. Wie bleef drijven, werd als schuldig beschouwd. “Alle dansers zijn skeletten in mijn beeld, ze dansen met de dood in het vooruitzicht”, zegt Smit. Voor de dansende skeletten ligt ook het skelet van een koe. Er wordt in het boek verteld hoe ziekte van vee aanleiding kon geven voor het zoeken naar een zondebok, soms werd er dan een vrouw aangewezen die beschuldigd werd van hekserij. Afgezien van deze reden is een klein liggend element een mooie aanvulling op de anders vrij statische compositie. De beelden raken bijna het water en als het een beetje rustig weer is, weerspiegelt het water de hele groep. Van opzij is het drietal erg plat, er blijven dan slechts drie staken over. Deze staken verbeelden de staken waaraan de van hekserij beschuldigde vrouwen werden verbrand.
Yvonne van de Pol
Verdrag van Faro
Het Verdrag van Faro, dat binnenkort geratificeerd zal worden in Nederland, benadrukt de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed en het belang van deelname door de samenleving. Dragende gemeenschappen zorgen voor continuïteit van het erfgoed. Daarom wordt er tegenwoordig steeds meer naar particulieren en projectontwikkelaars als hoeders van cultureel erfgoed gekeken. Dat was reden voor Bureau Franken in Eindhoven om met het thema heksenroute aan de slag te gaan en de projectontwikkeling voor hun rekening te nemen. Samen met Kunstloc Brabant is een werkwijze gecreëerd waarmee de omgeving/ gemeenschapen betrokken zijn in dit erfgoedproject. Juist kunstenaars en ontwerpers kunnen een enorme bijdrage leveren aan wat het Verdrag van Faro centraal stelt; de mens en de samenleving en hún relatie met erfgoed. Hiervoor heeft het project Impulsgelden van de provincie Noord-Brabant ontvangen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed volgt de Heksenroute met belangstelling.
Meer weten over aankomende kunstwerken langs de Heksenroute
Ik hoor graag van je.
