Zoek bijvoorbeeld naar een activiteit of pagina

Voor de zomer publiceerde de Raad voor Cultuur haar adviezen voor de nieuwe kunstenperiode 2017-2020. Een van de opmerkingen is dat reflectie en kritiek sinds de bezuinigingen onder druk staan en dat daar opnieuw ruimte voor moet komen. Daarom adviseert de Raad om budget vrij te maken voor het ondersteunen van vaktijdschriften. De vraag is of de toekomst van de kunstkritiek wel bij het vaktijdschrift ligt.

Geschreven door Teun van Irsel

Zoals de Raad voor Cultuur concludeert zijn er steeds minder tijdschriften die plaats bieden aan uitvoerige reflectie op de kunsten. De grote polemieken uit het verleden spelen zich hierdoor tegenwoordig af in de marge. De criticus die schrijft voor dagbladen krijgt het verwijt zich te beperken tot een oordeel dat zich meer laat lezen als een reclametekst dan inhoudelijke reflectie. Daarbij komt het feit dat slinkende oplages redacties onder druk zetten om vooral de lezer te behouden. Een uitvoerige analyse wordt dan niet direct gezien als het juiste middel. Ook is de autoriteit waarmee een criticus voorheen sprak verdwenen. Digitalisering maakt dat we allemaal zender en ontvanger zijn geworden en net als met voetbal weet iedereen het altijd beter. Al deze ontwikkelingen worden vaak samengevat als de crisis binnen de kunstkritiek. Samen met Domein voor Kunstkritiek organiseerde het Van Abbe Museum in augustus de Summerschool Kunstkritiek, waar deelnemers, zowel professionals uit de culturele sector als publiek, uitgenodigd werden na te denken over deze crisis. Ze gingen drie dagen lang op zoek naar een taal en vorm voor de kunstkritiek van de 21ste eeuw. En ik ging mee.

Verschillen in perspectief leiden tot verschillen in oordeel, daarom is het van belang dat er gezocht wordt naar een vorm van kunstkritiek die zowel perspectief als oordeel uiteenzet.

Oordeel versus duiding

We verzamelen ons rond Femme en Vert, een vroeg kubistisch werk van Pablo Picasso. Iedereen wordt uitgenodigd iets over het werk te zeggen. De verschillende commentaren verraden een grote diversiteit aan kunstopvattingen en benaderingswijzen. Van een kunsthistorisch perspectief naar een meer sociologische of puur esthetische insteek. Het gesprek dat zich voor het schilderij ontvouwt is een goede analogie voor de verschillende manieren van schrijven over kunst omdat die vaak vanuit gelijksoortige perspectieven redeneren. Verschillen in perspectief leiden tot verschillen in oordeel, daarom is het van belang dat er gezocht wordt naar een vorm van kunstkritiek die zowel perspectief als oordeel uiteenzet.

Kunstkritiek is echter meer dan alleen het vormen van een oordeel over een individueel kunstwerk. Het gaat ook om het duiden van oeuvres en stromingen. De kunstgeschiedenis wordt tenslotte gevormd door een opeenvolging van stijlperiodes of scholen bestaande uit een cluster van kunstwerken of kunstenaars. Deze clusters bestendigen doordat ze benoemd en gekaderd worden. Denk bijvoorbeeld aan het werk van Tristan Tzara rondom het ontstaan van het Dadaïsme begin 20ste eeuw. Polemiek is dus een belangrijk onderdeel van de kunstkritiek. Een van de bekendste polemieken uit de geschiedenis van de kunstkritiek wordt dan ook tijdens de Summerschool Van Abbe besproken.

Formalisme versus existentialisme

Ter voorbereiding is de deelnemers gevraagd een tekst te lezen. Sommigen lazen een artikel van de hand van Clement Greenberg; anderen lazen een tekst Harold Rosenberg. Twee critici die vlak na de Tweede Wereldoorlog het abstract expressionisme hebben gekaderd, met elk hun eigen kunstkritische benadering. Greenberg als formalist en Rosenberg met een meer existentialistische benadering. Het formalisme stelt de eigen kenmerken van een kunstwerk centraal zoals compositie en kleurgebruik; Een oordeel is dus enkel gebaseerd op het kunstwerk zelf en niet op context of de intenties van de kunstenaar. Het existentialisme hecht meer waarde aan de handeling van de kunstenaar en ziet dit als wezenlijk onderdeel van het werk.

Gewapend met dit onderscheid worden we opnieuw het museum ingestuurd met de opdracht op zoek te gaan naar een werk dat goed past bij de benadering van een van de twee critici. Door de collectie van Van Abbe op deze manier te benaderen ontstaat er een proces van in- en uitsluiting. Sommige werken passen wel binnen de visie van de criticus en andere niet. Zo ontstaan clusters van kunstwerken die later kunnen uitgroeien tot stromingen of scholen binnen de kunsten.

Om als brug te fungeren tussen kunst en publiek zal de kritiek op zoek moeten naar taal en vorm die aansluit bij de belevingswereld van dat publiek.

Een brug tussen kunstenaar en publiek

De argumenten die worden aangedragen om de stelling dat kunstkritiek zich in een crisis bevindt te bevestigen doen denken aan die waarmee het einde van de kunst gepropageerd wordt. Kwade krachten van buiten het kunstveld -lees: de commercie - zullen elke vorm van verdieping of abstractie plat slaan om het geheel vervolgens als licht verteerbaar vertier te koop aan te bieden. Als dit de waarheid is, dan kan het kunstveld zich net zo goed opheffen om over te gaan in consumptiegoederen en hersenloos infotainment. Maar als ik om me heen kijk zie ik legio enthousiaste makers die met veel kunde en passie werken aan nieuw werk dat wel degelijk in staat is om te reflecteren. En dergelijke kunst verdient kritiek die in staat is het werk te duiden en in perspectief te plaatsen, om op die manier als brug te fungeren tussen kunstenaar en publiek.

Hier komen we mijns inziens tot de kern van het probleem, namelijk de manier waarop kunstkritiek die brugfunctie invulling geeft. Academische reflectie in vakbladen is van belang omdat ze in staat is een vogelvluchtperspectief te bieden van waaruit het kunstveld vooruit kan. Maar de brugfunctie die kunstkritiek ook dient te vervullen wordt binnen deze vorm van kritiek vaak uit het oog verloren. Om als brug te fungeren tussen kunst en publiek zal de kritiek op zoek moeten naar taal en vorm die aansluit bij de belevingswereld van dat publiek. Het medialandschap is tenslotte totaal veranderd. De volgende generatie is opgegroeid met de smartphone in de hand en gewend te communiceren via korte teksten en video. In plaats van zich enkel te verschuilen tussen de kaften van het vakblad moet de kunstkritiek het publiek ook tegemoet treden. Ze moet op zoek naar een vorm die aansluit bij de beleefwereld van het publiek zonder de inhoudelijke taak uit het oog te verliezen.

Een initiatief als de Summerschool Van Abbe is een mooi startpunt maar wat geldt voor de beeldende kunst geldt ook voor andere kunstvormen als literatuur of de podiumkunsten. Een sector breed onderzoek naar taal, vorm en bereik lijkt mij van belang.

beeldende kunst

De Cacaofabriek Expo: al 10 jaar verbinding tussen jong en ouder talent

De Cacaofabriek in Helmond bestaat 10 jaar. Wat heeft het op cultureel gebied gedaan én betekend?

14 augustus 2024
De Cacaofabriek Expo: al 10 jaar verbinding tussen jong en ouder talent

Zonnewijzer van Guido Geelen, een nieuw beeld in Heesch

Tijdens midzomernacht werd Zonnewijzer feestelijk onthuld. Kunstloc Brabant begeleidde de gemeentelijke werkgroep rondom dit project.

28 juni 2024
Zonnewijzer van Guido Geelen, een nieuw beeld in Heesch

Atelierboerderij ontwikkelt natuurlijk verflandschap

Walnotenboom en rode kool als grondstoffen voor verfmateriaal op 't Klein Laar.

27 juni 2024
Atelierboerderij ontwikkelt natuurlijk verflandschap

TalentHub Brabant barst van de mooie mijlpalen

Expo's, optredens, voordrachten, premières, concerten, kunstbeurzen en festivals. De talenten van TalentHub Brabant zijn niet te missen.

18 juni 2024
TalentHub Brabant barst van de mooie mijlpalen

Dirk Dobber ligt in een rode zwembroek in het park (ook als het regent)

De keramische creatie van Bobbi Cleij heeft een plek gekregen in Breda als resultaat van De Kunstopdracht.

30 maart 2024
Dirk Dobber ligt in een rode zwembroek in het park (ook als het regent)

Onthulling 'Dirk Dobber' van Bobbi Cleij

Bobbi Cleij won De Kunstopdracht van Kunstloc Brabant. Haar ontwerp wordt 23 maart in Breda onthuld.

8 maart 2024
Onthulling 'Dirk Dobber' van Bobbi Cleij

Club Zien laat vmbo-leerlingen ‘aan’ gaan in Brabantse musea.

Club Zien laat alle vmbo-leerlingen in Brabant met educatief aanbod kennis maken met musea.

5 maart 2024
Club Zien laat vmbo-leerlingen ‘aan’ gaan in Brabantse musea.

Nieuwe projecten mét verbeeldingskracht in Van Gogh Nationaal Park

Kunstloc stimuleert deelnemers aan de Van Gogh Nationaal Park Academie om een kunstenaar in te zetten.

8 december 2023
Nieuwe projecten mét verbeeldingskracht in Van Gogh Nationaal Park

12 studenten ontwerpen buitenkunst voor Festival Kaapstad

ArtCoDe studenten werken bij Studio Public Space aan een kunstopdracht in de openbare ruimte.

7 december 2023
12 studenten ontwerpen buitenkunst voor Festival Kaapstad

Signalement: Drie Brabantse makers en de loop van hun carrières

In dit Signalement: het verloop van de carrières van drie Brabantse makers: kunstenaar José Heerkens, schrijver Minke Douwesz en ontwerper Zeynep Dag.

27 juni 2023
Signalement: Drie Brabantse makers en de loop van hun carrières

Kunstminnend West-Brabant zoekt aansluiting

Vier kunstenaars vertellen over hun mogelijkheden in de regio Bergen op Zoom.

13 juni 2023
Kunstminnend West-Brabant zoekt aansluiting

Ruimte voor cultuur in Breda

Een kunsthal zonder muren, oftewel een publieke ruimte voor kunst en cultuur in Breda: CrossArts. MEST sprak met drie initiatiefnemers.

23 mei 2023
Ruimte voor cultuur in Breda

TalentHub jump! zorgt voor ontmoeting, inzicht in eigen werkpraktijk en verbinding

Een netwerk vol samenwerkingspartners in de culturele sector.

9 mei 2023
TalentHub jump! zorgt voor ontmoeting, inzicht in eigen werkpraktijk en verbinding

Talentontwikkeling in Brabant: interactief mediakunstenaar Nino Basilashvili

Brabants talent Nino Basilashvili maakt nieuwe mediakunst. Hoe zet je dit werk in de markt? TalentHub Brabant hielp Nino hierbij.

4 april 2023
Talentontwikkeling in Brabant: interactief mediakunstenaar Nino Basilashvili

Reizende exposities op basisscholen

Basisschoolleerlingen reageren enthousiast op twee verschillende tentoonstellingen.

31 januari 2023
Reizende exposities op basisscholen

Urban sketching in Brabant: ‘Verbinding maken via tekenen’

Vier urban sketchers aan het woord over hun passie, ambacht én hobby.

3 januari 2023
Urban sketching in Brabant: ‘Verbinding maken via tekenen’

De kerk als inspirerend podium voor kunstenaars

In de expositie ‘Post-digital heritage’ onderzoeken verschillende kunstenaars de Grote Kerk Breda.

7 november 2022
De kerk als inspirerend podium voor kunstenaars

Grafisch ateliers: de humuslaag voor cultuur in Brabant

Er zijn drie grote grafische werkplaatsen in Brabant, wat gebeurt er precies binnen de muren van deze werkplaatsen?

25 oktober 2022
Grafisch ateliers: de humuslaag voor cultuur in Brabant

Ambacht & nieuwe technieken: Illustratie

Illustrator Mackenzie Fincham over haar digitale animatiewerk en illustrator Saman Dezai over zijn voornamelijk analoge werk. 

2 mei 2022
Ambacht & nieuwe technieken: Illustratie

Kunstenaars maken reizende exposities voor op scholen

Het traject (Je) Kunst in school geeft vier Brabantse makers de kans om reizende exposities te maken voor scholen. De makers aan het woord.

17 januari 2022
Kunstenaars maken reizende exposities voor op scholen

Wunderkammer eindelijk ontsloten

De expositie in de LocHal, bestaande uit drie kabinetten van Paul Bogaers, Ton de Gouw, en Wijnand van Lieshout, is nu te bezoeken.

1 juni 2021
Wunderkammer eindelijk ontsloten

Van verzameldrift naar kunst in rariteitenkabinetten: expo Wunderkammer in LocHal

Curieuze verzamelingen, kunstwerken én een mix daarvan; dat krijg je te zien in de expositie Wunderkammer: het magische object, te zien in de LocHal.

1 juni 2021
Van verzameldrift naar kunst in rariteitenkabinetten: expo Wunderkammer in LocHal

Evolutionaries toont sterke verbinding tussen kunst en wetenschap in MU

Directeur/curator Angelique Spaninks én kunstenaar Dasha Tsapenko delen hun visie op de expositie Evolutionaries in MU Hybrid Art House.

5 januari 2021
Evolutionaries toont sterke verbinding tussen kunst en wetenschap in MU

Crisis en cultureel ondernemerschap

Exposities worden afgelast en galeries sluiten hun deuren. Hoe ga je als kunstenaar te werk in tijden van crisis?

13 augustus 2020
Crisis en cultureel ondernemerschap

Afstuderen in tijden van corona: Wouter van der Giessen

Vanwege het coronavirus ziet afstuderen er dit jaar anders uit dan normaal. Hoe gaat dat er precies aan toe bij Brabantse academies in de kunsten?

22 juli 2020
Afstuderen in tijden van corona: Wouter van der Giessen

Verliefd op pigment

Slingerpad zwart, Mortelse oker en Boekels grijs. Diep in de bodem bevindt zich meer kleur dan je in eerste instantie verwacht.

3 maart 2020
Verliefd op pigment

“Geleidelijk aan kwam het besef dat ik het anders moest aanpakken”

Transformaties intrigeren Remy mateloos, en dat zie je dan ook terug in zijn werk. Wat zijn zijn eigen toekomstbeelden?

24 december 2019
“Geleidelijk aan kwam het besef dat ik het anders moest aanpakken”

Blog | Textiel en de Kunst

Textiele materialen en technieken worden eindelijk weer serieus genomen in de kunstwereld. In dit blog vraagt Atty Bax zich af hoe het komt dat textiel en kunst zo’n moeizame verhouding hebben.

5 december 2019
Blog | Textiel en de Kunst

'Een museum is geen ruimteschip'

Stedelijk Museum Breda lanceert aandacht voor de kunstenaar om de hoek. Liftoff! We have a liftoff.

3 september 2019
'Een museum is geen ruimteschip'

Nieuw Brabants talent over hun toekomstdromen: Jana Roovers

Voor Jana Roovers zijn haar beelden al sinds haar jeugd een manier om te communiceren met de buitenwereld.

22 augustus 2019
Nieuw Brabants talent over hun toekomstdromen: Jana Roovers

“Samen kijk je met meerdere ogen en dan zie je eigenlijk heel veel.”

Veel musea bieden rondleidingen voor de allerjongste bezoekers aan. Wij liepen mee met twee verschillende rondleidingen voor het basisonderwijs, en zagen wat het museumbezoek met de kinderen deed.

2 juli 2019
“Samen kijk je met meerdere ogen en dan zie je eigenlijk heel veel.”

Eeuwige schoonheid van oude meesters

Ook vandaag de dag blijven oude meesters een belangrijke inspiratiebron binnen de kunsten. Waarom blijven de oude meesters zo belangrijk?

15 februari 2019
Eeuwige schoonheid van oude meesters

Glow: Made in Eindhoven

Tegenwoordig kent Europa tientallen steden met een lichtfestival. In dit artikel wordt kort inzicht gegeven in de twee bekendste Nederlandse lichtfestivals, die ook internationaal hoge ogen gooien.

30 oktober 2018
Glow: Made in Eindhoven

Vijf manieren om naar kunst te kijken en jezelf te leren kennen

Er zijn verschillende redenen om naar kunst te kijken. In dit artikel beschrijven we vijf manieren waarop jezelf beter kunt leren kennen met kunst.

28 juni 2018
Vijf manieren om naar kunst te kijken en jezelf te leren kennen

Reflectie in Brabant: een rondreis langs spiegelende kunstwerken

Kunst zet aan tot overpeinzing, tot reflectie. Reflectie is dan ook een passend en uitdagend onderwerp om in beelden te vangen.

26 juni 2018
Reflectie in Brabant: een rondreis langs spiegelende kunstwerken

Kunstenaars en makers die kleuren proeven en geluiden zien

Synesthesie is een vermenging van de zintuigen. Waarbij bijvoorbeeld kleuren geproefd kunnen worden en geluiden gezien kunnen worden. Mestmag.nl werd nieuwsgierig en zocht uit welke bekende kunstenaars en makers er zijn met synesthesie en hoe dit hun werk heeft beïnvloed.

8 maart 2018
Kunstenaars en makers die kleuren proeven en geluiden zien

Tegen de stroom in

In de culturele sector zijn genoeg dwarsdenkers en friskijkers te vinden. Van die mensen bij wie je graag eens in hun hoofd zou willen kijken. Hoe komt het dat zij zaken zo anders zien en aanpakken? Wat ligt er ten grondslag aan deze dwarse manier van denken en kijken en wat levert het hen en de culturele sector op?

22 februari 2018
Tegen de stroom in

Drie generaties kunstenaars over het kunstenaarschap

Hoe gaan beeldende kunstenaars uit drie verschillende generaties om met hetzelfde thema? Mest ging in gesprek met Eva Räder, Henk Visch en Stijn Molenkamp.

14 november 2017
Drie generaties kunstenaars over het kunstenaarschap

“Er is een Tilburg vóór en een Tilburg nà Anish Kapoor”

Een zes meter hoge sculptuur van de wereldberoemde Anish Kapoor werd onthuld, ter ere van het 25-jarig jubileum van De Pont. Lees hoe dit ontstond.

19 september 2017
“Er is een Tilburg vóór en een Tilburg nà Anish Kapoor”

Tilburgse expertise in het Rijks

Een provinciaal museum en een groot landelijk museum gaan vijf jaar lang samenwerken.

13 juli 2017
Tilburgse expertise in het Rijks

Kunst verbindt de Randstad met het zuiden

Een provinciaal museum en een groot landelijk museum gaan vijf jaar lang samenwerken. Het TextielMuseum in Tilburg en het Rijksmuseum in Amsterdam tekenden hiervoor.

14 maart 2017
Kunst verbindt de Randstad met het zuiden

De traditionele kunstkaders voorbij

In samenwerking met Steven ten Thije en Diana Franssen (curatoren van het Van Abbemuseum in Eindhoven) is de basis gelegd voor een innovatief kunstproject tussen het kunstenaarsinitiatief en kunstmusea: Club Solo.

23 februari 2017
De traditionele kunstkaders voorbij

ekwc: een begrip onder kenners, een mythe voor publiek

Het Europees Keramisch Werkcentrum (EKWC) in Oisterwijk: een begrip onder kenners wereldwijd, een mythe voor het publiek.

3 november 2016
ekwc: een begrip onder kenners, een mythe voor publiek

Talentontwikkeling beeldende kunst: Jump!

Iris onderzoekt samen met een talent en een organisatie wat er aan talentontwikkeling wordt gedaan. Deze keer: beeldende kunst.

15 september 2016
Talentontwikkeling beeldende kunst: Jump!

Waarom De Pont zo'n goed museum is

Het gaat goed met museum De Pont. Al jaren. De waardering voor collectie en exposities is hoog, bij professionals en bezoekers, zowel nationaal als internationaal.

2 augustus 2016
Waarom De Pont zo'n goed museum is

Vrede 2.0: Een wereld zonder vluchtelingen

Voor de Tilburgse kunstenares Helena Klakocar ligt een ingrijpende ervaring ten grondslag aan haar kunstprojecten.

16 februari 2016
Vrede 2.0: Een wereld zonder vluchtelingen

Wie wil dat niet, een solo in 't verschiet?

Waar moet je als jong gediplomeerd kunstenaar op letten wanneer je gevraagd wordt voor deelname aan een expositie?

15 september 2015
Wie wil dat niet, een solo in 't verschiet?

De Pont: meer smoel aan de straat

Museum De Pont gaat verbouwen: het museum krijgt meer smoel aan de straat, en er komt een nieuwe vleugel en een groter café.

23 oktober 2014
De Pont: meer smoel aan de straat

Een hongerige vlucht voorwaarts

In dit artikel lichten we een uniek residentieprogramma uit: het artist in residence project van het Vincent van GoghHuis in Zundert.

8 september 2014
Een hongerige vlucht voorwaarts