Vanuit Cultuuradvies op Maat zijn we betrokken bij GGZ Oost Brabant in Boekel. Sinds twee jaar realiseren wij daar een kunstroute Helend Pad om het prachtige zorglandgoed toegankelijker te maken. Via een kunstenplan werken we aan destigmatisering van mensen met een mentale uitdaging. Geestelijk verzorger met pensioen, Henk van de Goor, is lid van de kunstcommissie en werkt als vrijwilliger bij Museum De Kluis. Hij wil graag meer kunst in dit museum tonen en opende onlangs de eerste expositie met werk van Victor van Zuylen. We nemen je graag mee in zijn openingsspeech.
Twee prei
Het zal aan het begin van de jaren negentig geweest zijn. Ik werkte pas als geestelijk verzorger op Coudewater. Op een dag stond er een kleine vrouw voor de deur met twee sporen prei. Dit is mijn bruidsboeket, zei ze. Ze wilde trouwen, gebood me om mee te gaan naar het altaar waar het gebeuren moest. Maar, zei ik, waar is je man? Om te trouwen moet je toch met z’n tweeën zijn. Die heb ik, glunderde ze. Hij was echter nergens te bekennen. Onverrichterzaken verliet ze de kapel, mij achterlatend met de vraag wie de man toch kon zijn.
Scherp oog
Wie die man was, ontdekte ik later pas. Coudewater was met Huize Padua gefuseerd en in het gezamenlijke bedrijfsblad was er geen plaats meer voor verhalen van cliënten. Daarvoor werd het blad De Horizon in het leven geroepen. Maandelijks gingen wij vanuit Coudewater met een groepje naar Huize Padua voor de redactievergadering. Victor was erbij omdat hij met zijn tekeningen de voorpagina verzorgde. Op de weg er naartoe en terug raakten we over het een en ander aan de praat. Daar ontdekte ik dat hij de beoogde echtgenoot was. Hij vertelde over Maureen, dat hij haar had leren kennen op de afdeling de Roef en dat ze hem een gevoel van thuis gaf en dat dat wederzijds was.
Ook ontdekte ik dat hij een innemende en gevoelige man was en als kind al een onbedwingbare drang had om te tekenen, dat hij illustratief tekenaar had willen worden en op de kunstacademie in Den Bosch had gezeten en dat zijn leven daar ontspoord was geraakt en hij, midden twintig, in de psychiatrie terecht was gekomen.
De schetsen die hij maakte voor de Horizon, vaak van de monumentale gebouwen, of natuurtaferelen, gaven blijk van een trefzekere hand en een scherp oog voor detail.
Drang om te creëren
Zijn drang om te creëren moest hij combineren met de wispelturigheid van het hebben van een psychiatrische aandoening. Er waren tijden dat het gewoon niet lukte. Hij had de opleiding om die reden niet af kunnen maken, een carrière niet uit kunnen bouwen, maar zijn motivatie om te tekenen was niet verdwenen. Enfin, de GGZ decentraliseerde, er kwamen meer locaties bij, en we raakten elkaar wat uit het oog, Rond de kerst vond ik steevast een kaart in de bus met de beste wensen voor het nieuwe jaar.
Van de Roef verhuisde Victor naar een van de huisjes aan de Peter de Gorterstraat waar ik hem wel eens opzocht. Hij vertelde hoe hij op zaterdagochtenden ging tekenen bij het kunstcollectief Tangram, dat te Coudewater atelier hield in een van de verlaten paviljoens. Hij had er al eens een tentoonstelling in de bestuurskamer van de cliëntenraad. Indertijd sprak hij de wens uit om zijn werk eens in een boek gebundeld te zien.
Intensiever werd het contact toen Coudewater ging sluiten en de tijd aanbrak dat Maureen ziek werd. Het greep hem aan. Soms liet hij mij wel eens een tekening van haar zien en hoe hij haar had geportretteerd terwijl ze lag te slapen in bed. Mij raakte het dat hij met een enkele pennenstreek zoveel intimiteit wist op te roepen.
Bruidsboeket
In februari 2015 brak het moment aan dat ze elkaar een vriendschapsring zouden geven. Het werd het huwelijk waarvan Maureen jaren eerder van gedroomd had. Familie en vrienden werden uitgenodigd. Het werd een bruiloft waarbij een bruidsboeket uiteraard niet mocht ontbreken. De bloemist keek me verbaasd aan toen ik met twee preien voor hem stond en hem vroeg om deze in een boeket te verwerken. Zo geschiedde.
Helaas mocht het geluk niet lang duren. Maureen overleed. Wekelijks ging Victor naar haar graf om bij haar te zijn. En ja… Coudewater ging sluiten. Hij vroeg zich af wat er met al die spullen op zijn zolder moest gebeuren. Victor verhuisde uiteindelijk in zijn eentje naar een appartement in Hintham. Dat er op dat vlierinkje meer dan 2000 tekeningen lagen kon ik niet bevroeden. Zeker niet dat Victor zich bij leven zo vaak zelf geportretteerd had. in zo’n scherpe lijnen dat ze bijna door je ziel snijden, zo indringend dat je door het kijken ernaar zelf bijna verward van raakt. Maar ook de portretten uit zijn jeugd waar de dromerigheid vanaf spat.
The in-side
En dat dit ontstaan was terwijl hij het zelf soms met het leven te kwaad had. Dit maakte de bewondering voor zijn kunstenaarschap enkel maar groter.
Naarmate hij ouder werd, begon hij zijn tekeningen steeds meer te voorzien van aantekeningen en ja, alles getuigde van een grote verbondenheid en liefde. Coudewater, de omgeving en de gemeenschap voelde als een warme deken om hem heen. Geen wonder dat hij dit later op zijn flat in Hintham zo zou missen.
Kunst die ontstaat uit een sterke innerlijke drang om te scheppen, vaak gemaakt door psychiatrische patiënten, noemt men outsider-art. Hier was iemand die het van the in-side wist. Natuurlijk, niet iedereen met een psychiatrische aandoening is een kunstenaar. Er zijn wel kunstenaars onder hen. Victor hoort daar wat mij betreft bij.
Nadat zijn broers Arnold en Niek samen met vrienden besloten hadden om het werk van Victor uit de vergetelheid te halen en uit de 2000 tekeningen een keuze te maken voor een boek, was dat niet alleen Victors wens die in vervulling ging, maar ook een geschenk aan ons.
De beslissing om werk van Victor in de Kluis te laten zien was dan ook vlug genomen. De Kluis is immers het historisch museum van de GGZ Oost Brabant. Coudewater is er een van de penwortels van en hoort erbij. In dit Museum worden de verhalen over Coudewater levend gehouden en doorverteld, ook dat van mensen als Victor. We zijn daarom ook zeer ingenomen met de bereidheid van beide broers om werk van Victor hier te mogen tonen.
De expositie is bescheiden en voor ons een begin om ruimte te maken voor meer kunstenaars in de toekomst. Er is in het museum en daarbuiten, de omgeving waarin Victor een groot deel van zijn leven doorbracht, beslist nog meer te zien.
Tot en met 27 november is het werk van Victor te bewonderen en vanaf 9 nov te bezoeken op di/wo/do van 10.00-16.00 uur.
Kunst en gezondheid
Wil je meer weten over kunst en gezondheid of heb je een vraag over kunst in jouw zorginstelling? Neem contact met mij op!
