Trends & Ontwikkelingen

De Gelderse Cultuur- en Erfgoedmonitor helpt bij het maken en evalueren van cultuurbeleid op provinciaal en lokaal niveau. Ook kan de monitor gebruikt worden om de waarde van cultuur te laten zien. De tweede editie van de Cultuur- en Erfgoedmonitor is op 16 mei gelanceerd in de Mauritskazerne in Ede. Nieuw dit jaar is dat je per regio kan zien hoe het culturele leven zich ontwikkelt. Zo worden de verschillen én overeenkomsten tussen regio’s in Gelderland zichtbaar. 

Dronten is volgens De Meerpaal op de goede weg met de nieuwe cultuurnota ‘De kunst van het verbinden’. De culturele instelling prijst de extra aandacht voor cultuureducatie en is erg verheugd met de verhoging van de gemeentelijke bijdrage aan cultuureducatie van 50 naar 75 procent. Meer kinderen zouden hierdoor toegang krijgen tot culturele lessen en cursussen. Volgens Janita Tabak, directeur-bestuurder De Meerpaal en Pieter Jaap Idema, teammanager Kunstwerkplaats, laat de gemeente hiermee zien cultuur niet als luxe te behandelen, maar als essentieel onderdeel voor een gezonde samenleving.

We leven in een verandering van tijdperk, maar dat is niet iets dat je kunt zien als je er middenin staat. Wat we wel zien: een tijdperk van verandering. Met chaos, onzekerheid, complexiteit die leidt tot gevoeligheid in onderlinge relaties en onbegrip tussen groepen. Botsende verhalen en ontbrekende fundamenten. We kantelen. Het oude houdt op, zonder dat het nieuwe er al is.

Hierin kunnen kunstenaars en cultuurmakers ons houvast geven. Dit voorjaar zoeken wij, Kunsten ’92 en The Turn Club, naar manieren om aan en in deze kanteling te werken. Merlijn Twaalfhoven beschrijft deze zoektocht in een aantal artikelen, gaat op zoek naar kunstenaars en initiatieven die ons helpen in transitietijd en kijkt hoe ieder van ons hierbij een rol van betekenis kan spelen.

Met de start van Filmfestival Cannes publiceert het Filmfonds de voorlopige cijfers van de Nederlandse film en av-industrie over 2024. De filmsector blijft veel groei laten zien. Er werden meer films dan ooit uitgebracht in de Nederlandse bioscoop. En ondanks de stevige buitenlandse concurrentie, steeg het marktaandeel van de Nederlandse film. Het totale productievolume van films en series is opnieuw toegenomen. De totale sectoromzet blijft stijgen, dankzij de voortdurende, substantiële groei van Video On Demand.

Nooit eerder werd er op een veiling zo hoog geboden op een schilderij van Marlene Dumas. Bovendien is haar schilderij Miss January nu recordhouder ‘duurst geveilde kunstwerk van een levende vrouwelijke kunstenaar’. Het doek van 2,80 meter komt uit de collectie van de Amerikaanse verzamelaars Mera en Don Rubell. Zij kochten het in 2000 van Dumas’ toenmalige Amsterdamse galerie Paul Andriesse.

De Rubells hebben een gigantische verzameling hedendaagse beeldende kunst die ze voor een deel laten zien in hun eigen Rubell Museum, dat vestigingen heeft in Miami en Washington DC. Tot voor kort werd Miss January ook tentoongesteld in een Rubell Museum. Waarom ze het schilderij nu op de markt hebben gebracht, is niet bekend. 

Een Nederlandse toneelvoorstelling volgen in een andere taal? Het Nationale Theater maakt het mogelijk. Via AI verschijnt de uitgesproken tekst van de acteurs live vertaald in een speciale bril. Monique Rutten, manager marketing & development van het Het Nationale Theater, heeft de bril bedacht. Toen ze zes jaar geleden bij Het Nationale Theater in Den Haag aan de slag ging, viel haar op hoeveel verschillende talen er in de stad werden gesproken. ‘Ik vond het zonde dat al die mensen niet van Nederlandstalig theater konden genieten’, zegt ze. ‘Met de technologie van nu moest daar een oplossing voor zijn.’

Volgens Rutten is deze innovatie een ‘wereldprimeur’. Met straks 223 mogelijke vertalingen, bijvoorbeeld van Nederlands naar het Arabisch, is het product ook nuttig voor internationale doeleinden. ‘Denk bijvoorbeeld aan congressen en conferenties’, zegt Rutten.

Het bestuur van het Cultuurcentrum Deurne heeft aangekondigd collectief ontslag te nemen na een langdurig geschil met de gemeente. Na bijna acht jaar dienstverband hebben de bestuursleden besloten om een einde te maken aan hun betrokkenheid bij de culturele instelling. De spanningen tussen het bestuur van het Cultuurcentrum Deurne en de gemeente zijn geëscaleerd door onoverkomelijke meningsverschillen over toekomstige plannen. De bestuursleden kunnen zich niet vinden in de visie van de gemeente en hebben daarom unaniem besloten om af te treden.

Met het vertrek van het voltallige bestuur werpt dit besluit een schaduw over de culturele scene van Deurne. Het Cultuurcentrum speelt een essentiële rol in het culturele leven van de stad, en de onenigheid tussen het bestuur en de gemeente kan verstrekkende gevolgen hebben voor de toekomstige evenementen en activiteiten die daar worden georganiseerd.

Studentensport blijft goedkoop voor studenten. Dat maakte onderwijsminister Bruins woensdagmiddag duidelijk in een debat in de Tweede Kamer. Voor culturele instellingen blijft de situatie onduidelijk.  

Bruins wil dat er een expliciete uitzondering komt voor studentensport, die dan wel uit het onderwijsbudget betaald mogen worden. Hij zegt dat dan wel duidelijk moet zijn dat sport de enige uitzondering wordt. "Want waarom mag het onderwijsgeld wel naar goedkopere sport en niet naar goedkoper eten of een culturele activiteit?"

Op het gebied van sponsoring is hightechbedrijf ASML vooral bekend als een van de zes premium partners achter het Brainport-partnership van PSV, de hoofdsponsor van PSV. Maar ook op maatschappelijk, educatief en cultureel gebied zet ASML grote stappen. Een interview met Carl Leen, programma manager bij de afdeling maatschappelijke betrokkenheid van ASML. 

'Binnen het aandachtsgebied 'een aantrekkelijke leefomgeving' heb je onder andere een programma dat zich richt op kunst en cultuur, dat is een van de programma’s waar ik me op focus. Cultuur zien we als een verbindende factor en moet toegankelijk zijn voor iedereen.' Een aantal voorbeelden van de samenwerkingen van ASML op cultuurgebied zijn de partnerships met Brabant C, lichtfestival GLOW, Muziekgebouw Frits Philips Eindhoven, Poppodium Effenaar, het Van Gogh Museum in Amsterdam en in Nuenen maar ook heel lokaal met theater De Schalm en Art4U.

Poppodium Burgerweeshuis en de Deventer Schouwburg hebben elkaar gevonden. De afgelopen maanden onderzochten de twee partijen of zij heil zien in een toekomst waarbij de cultuurinstellingen zelfstandig, maar onder één dak verder gaan. Wethouder Ilse Duursma: „De partijen hebben commitment gegeven.’’

Het bestuur van het Cultuurcentrum Deurne heeft aangekondigd collectief ontslag te nemen na een langdurig geschil met de gemeente. Na bijna acht jaar dienstverband hebben de bestuursleden besloten om een einde te maken aan hun betrokkenheid bij de culturele instelling.

De spanningen tussen het bestuur van het Cultuurcentrum Deurne en de gemeente zijn geëscaleerd door onoverkomelijke meningsverschillen over toekomstige plannen. De bestuursleden kunnen zich niet vinden in de visie van de gemeente en hebben daarom unaniem besloten om af te treden. De financiële situatie van het Cultuurcentrum is al een tijd een zorgenkind bij een deel van de Deurnese politiek. 

De provincie Fryslân stelt in 2025 een subsidiebedrag van €2.662.000 beschikbaar voor het herstel van diverse monumenten, waaronder karakteristieke panden, molens, gemeentelijke en groene rijksmonumenten.

Twintig jaar na de laatste uitzending heeft het absurdistische programma Jiskefet de Ere Zilveren Nipkowschijf ontvangen. Dat is woensdagavond bekendgemaakt in het televisieprogramma Eva. ‘Jiskefet’, Fries voor ‘vuilnisemmer’, zat vol humoristische sketches en werd tussen 1990 en 2005 uitgezonden door de VPRO. Het feit dat de serie nog geen prijs had ontvangen was onverteerbaar, schrijft de jury in haar rapport. Woensdag werden ook de drie genomineerden voor de jaarlijkse Zilveren Nipkowschijf bekendgemaakt. 

De laatste jaren is kunstmatige intelligentie uitgegroeid tot een populair schrijfhulpmiddel. In Nederland is al ruim een kwart van de bevolking gebruiker van ChatGPT. Deze snelle opkomst roept vragen op over eigenaarschap: wanneer is iets nog je eigen werk, en wat doet het auteursrecht ermee?

Tot nu toe rust er alleen auteursrecht op het oorspronkelijke werk dat door een mens is geschapen. De eindverantwoordelijkheid lig bij de auteur: of je nu met AI werkt of niet, je moet zorgen voor een uniek, inhoudelijk correct manuscript. De EU werkt aan een nieuwe AI-verordening (AI Act) die generatieve AI-systemen verder reguleert. Schrijversorganisaties als de Auteursbond wijzen erop dat het huidige voorstel nog onvoldoende bescherming biedt voor makers​. Wel komt er vanaf 2026 een nieuwe verplichting om output van generatieve AI duidelijk als zodanig te labelen. 

Voor de allerlaatste keer is literair tijdschrift De Titaan in elkaar gezet. Speciaal voor het Tilt Festival, een literair festival in Tilburg, maakte de redactie nog één keer een editie. Die verschijnt op 17 mei onder de titel Lang leve de shredder. In elk nummer stonden onder meer proza, poëzie, zin en onzin, illustraties van huistekenaar Jeroen de Leijer en een verhaal van Robert Schuit. In De Titaan publiceerden niet de minste namen: van Connie Palmen tot Ilja Pfeijffer, Lucas Rijneveld, Lize Spit, Jaap Robben en Thomas Heerma van Voss.

Speciaal voor Tilt Festival kwam de redactie van De Titaan nog één keer samen. De abonnees van toen kregen het tijdschrift al in de bus. De presentatie van de nieuwe, laatste Titaan is op dezelfde plek als waar ze hun eerste presentatie hielden: in de laad- en losruimte van Club Smederij.

In een motie op de Hoofdlijnen voor het Kunstenplan 2025-2028 drongen raadsleden van de gemeente Amsterdam destijds erop aan de kunstensector te betrekken bij het oplossen van de maatschappelijke opgaven van de stad. Deze motie was voor de gemeente Amsterdam aanleiding Berenschot te vragen een brede verkenning uit te voeren naar culturele bijdragen voor maatschappelijke vraagstukken. 

De verkenning 'Creatief perspectief voor Amsterdam' biedt de gemeente inzicht in de mogelijke inzet van kunst en cultuur en daarnaast handelingsperspectief om met behulp van culturele bijdragen aan de slag te gaan met actuele maatschappelijke vraagstukken. Het rapport bevat praktische handvatten om de inzet van culturele bijdragen aan Amsterdamse vraagstukken in alle beleidsdomeinen aan te jagen. 

Op 12 mei vond het Corps Diplomatique Diner plaats in het Koninklijk Paleis Amsterdam. Het thema was dit jaar kunst en cultuur. Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima ontvangen tijdens deze avond het Corps Diplomatique voor een galadiner. Het diner vindt jaarlijks plaats om de internationale relaties te onderhouden en te versterken en om Nederlandse en buitenlandse vertegenwoordigers op thema’s met elkaar te verbinden. 

Het KunstPodium krijgt extra financiële steun van de gemeente Dongen voor kunst- en cultuureducatie in het onderwijs. Voor de periode van juli 2025 tot eind 2026 stelt het college een aanvullende subsidie beschikbaar van ruim een ton. Met de aanvullende subsidie kan Het KunstPodium vanaf schooljaar 2025/2026 drie nieuwe programma’s uitvoeren. Kids on Stage: gratis naschoolse muzieklessen voor kinderen van groep 6 t/m 8, onder begeleiding van professionele muziekdocenten. Doorlopende leerlijnen: een flexibel cultuuraanbod voor álle groepen in het basisonderwijs, gericht op structurele inbedding in het lesprogramma. Bovenschoolse theatervoorstellingen: interactieve, thematische voorstellingen voor alle basisschoolleerlingen in Dongen, als onderdeel van het Kunstmenu.

De uitvoering van de programma’s wordt goed gemonitord. In de jaarverantwoording van Het KunstPodium komt expliciet terug welke resultaten zijn behaald. Op basis daarvan wordt later besloten of de subsidie ook vanaf 2027 voortgezet wordt. 

Een film op maat met jezelf in de hoofdrol, een schilderij van je dromen in vijf seconden of een boek over rouw dat een machine voor je schrijft. Kunst is nog nooit zo makkelijk  en zo ongemakkelijk  geweest. Kunstenaars, platforms en techbedrijven experimenteren volop met GenAI. Maar bij Jan Scheele knaagt de vraag steeds meer: willen mensen wel geraakt worden door iets dat geen ziel heeft? Mag ‘moeiteloos’ ook gewoon mooi zijn? Hij duikt hier in een artikel verder in. 

Tijdens een themasessie van de gemeenteraad in Woerden werd een somber beeld geschetst. De gemeentelijke basisinfrastructuur voor cultuur is kwetsbaar. De basisinfrastructuur bestaat uit vijf onderdelen: Het Klooster, de Bibliotheek, het KUVO, het Stadsmuseum en het Cultuurplatform, hierna C5 genoemd. De gemeenteraad zal zich de komende tijd moeten buigen over mogelijke bezuinigingen bij de C5. Er zijn drie scenario’s in beeld gebracht.

Breda University of Applied Sciences heeft opnieuw een toppositie heeft behaald in de GAMEducation Global Ranking. In de onlangs verschenen editie van 2025 staat BUAS wereldwijd op de 3e plaats en op de 2e plaats in Europa als een van de beste gameopleidingen. Deze erkenning weerspiegelt de kracht en kwaliteit van de game programma's. 

Eerst kwamen de bezuinigingen, en nu dreigt het kabinet ook nog het aantal internationale studenten te beperken. BUas-bestuurder Jorrit Snijder luidt de noodklok: „Nergens in Europa snappen ze wat hier gebeurt.” Snijder vreest het wetsvoorstel Internationalisering in Balans, waar de Tweede Kamer binnenkort over debatteert. Daarmee wil dit kabinet het aantal studies in het Engels en internationale studenten sterk verminderen. BUas heeft als een van de weinige hogescholen in Nederland ongeveer 30 procent buitenlandse studenten.

"Dit beleid is echt slecht voor de stad. Als het aantal buitenlandse studenten wordt gedecimeerd, dan kunnen onze bedrijven geen mensen meer vinden. Hier in de regio zit Cosun, hier zit CM. We hebben Breda, dat een stad van creatieve industrie wil worden. Iedereen hier staat te springen om internationaal talent. En de mensen die hier afstuderen, kunnen hier ook aan de slag.”

Op 13 mei 2025 werd de vijfde Kazerne Design Award uitgereikt: een aanmoedigingsprijs voor recente alumni van Design Academy Eindhoven. De jury honoreert de gelukkige winnaar met eeuwige roem, een expositie van het genomineerde werk en maar liefst 5.000 euro om te starten. Met dank aan Rotary Club Eindhoven-Soeterbeek.

Steeds meer culturele organisaties houden zich bezig met de ethische vraagstukken rondom sociale media. Hoe verantwoord is het nog om op de platformen van de Big Tech bedrijven actief te blijven? Mocht jouw organisatie overwegen om X te verlaten, maar weet je nog niet precies hoe? Cultuur Marketing geeft een handleiding. 

Het CBS publiceert een tabel met informatie over de deelname aan sociale activiteiten en maatschappelijke participatie van personen van 15 jaar en ouder. Bij sociale activiteiten gaat het om contacten met familie, vrienden en buren en om informele hulp die mensen aan anderen geven. Bij maatschappelijke participatie gaat het om participatie in organisaties, zoals lidmaatschappen van verenigingen, verenigingsdeelname en vrijwilligerswerk. Hieronder valt het lidmaatschap van een culturele of hobbyvereniging en vrijwiliigerswerk voor kunst en cultuur. 

Tussen 2012 en 2024 is het lidmaatschap van een culturele verenging gedaald van 7,2% naar 5,5% van de bevolking. Het vrijwilligerswerk voor een culturele vereniging stijgt weer, na een daling tijdens de coronaperiode.

Ben je een zelfstandige kunstenaar, creatieve maker, culturele ondernemer of zakelijk verantwoordelijke? En ben je op zoek naar nog meer nuttige (online) loketten voor jouw beroepspraktijk of onderneming? Cultuur + Ondernemen geeft een overzicht. 

Culture Action Europe schrijft in een biref van mening te zijn dat de volgende langetermijnbegroting van de EU een zelfstandige financieringsstroom voor cultuur moet behouden, namelijk het programma Creatief Europa. De oproep van Culture Action Europe voor een aparte begrotingslijn voor cultuur in het volgende Multiannual Financial Framework wordt al gesteund door meer dan 580 vertegenwoordigers uit de culturele sector in heel Europa in de campagne 'Ask, Pay, Trust the Artist', en dit aantal blijft elke dag groeien. Creative Europe is het enige programma van de EU dat zich uitsluitend richt op de culturele en creatieve sector. 

Cultuur geeft burgers een gevoel van gemeenschap en integratie. Volgens een nieuwe Eurobarometer-enquête van de Europese Commissie zijn burgers groot voorstander van culturele uitwisseling, artistieke vrijheid en eerlijke arbeidsomstandigheden voor kunstenaars. Ze pleiten ook voor een sterkere rol van de EU bij de bescherming van erfgoed en het opvangen van de impact van nieuwe technologieën. 87% van de respondenten is het ermee eens dat cultuur en culturele uitwisseling een belangrijke plek zouden moeten innemen in de EU, zodat inwoners zich meer Europees voelen. 

De resultaten van de speciale Eurobarometer zullen helpen bij de voorbereiding van het Cultuurkompas voor Europa, het komende strategische kader van de Commissie voor het cultuurbeleid van de EU, dat nog in 2025 wordt verwacht.

Na het onstuimig verlopen festivalseizoen van 2024, waarin ruim honderd Nederlandse muziekfestivals werden afgeblazen, blijkt ook 2025 een moeilijk jaar. Zeker vijftig festivals zijn om verschillende redenen al gesneuveld. Daarmee ziet de festivalmarkt er nu definitief anders uit. „De groei is eruit”, bevestigt de Vereniging van Evenementenmakers. Nederland telt zo’n 1200 kunst- en cultuurfestivals. Naast de kleinere festivals vallen in 2025 ook grote feesten om. Het driedaagse The Rock Circus, nota bene van Mojo, de grootste concertorganisator van ons land, is een bekend voorbeeld. 

Deskundigen zien dat organisatoren hun plannen heroverwegen of festivalformules aanpassen, mede door een aantal ‘knellende’ factoren. Een belangrijk knelpunt is volgens de Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals dat veel bezoekers steeds langer wachten met het kopen van tickets. Daarnaast spelen stijende kosten en regeldruk een rol.

Honderden culturele organisaties wereldwijd roepen in een gezamenlijke verklaring op tot bescherming van artistieke vrijheid, culturele diversiteit en culturele soevereiniteit. De petitie verzet zich tegen pogingen van politieke en commerciële partijen om regelgeving die culturele diversiteit waarborgt af te schaffen en pleit voor het behoud van nationale en internationale systemen die lokale makers beschermen en ondersteunen. Daarnaast wordt de implementatie van de UNESCO-conventie ter bescherming van culturele diversiteit opnieuw benadrukt, vooral in het licht van opkomende uitdagingen zoals AI en de dominantie van wereldwijde entertainmentconglomeraten.

Medeondertekenaar en koepelorganisatie FERA roept overheden wereldwijd op om standvastig te blijven en de systemen die onafhankelijke film- en audiovisuele creatie ondersteunen, te behouden, zodat cultuur, creativiteit en democratische toegang tot diverse verhalen kunnen blijven floreren. 

Het Centraal Museum krijgt een nieuw, duurzaam depot op bedrijventerrein Lage Weide in Utrecht. In dit collectieve gebouw van ruim 14.000 m2 zullen de collecties van vijf Utrechtse musea en instellingen samen bewaard worden. Het is ontworpen door DP6 architectuurstudio en De Unie Architecten om het juiste klimaat met minimaal energieverbruik te bereiken. Na bijna tien jaar hard werk achter de schermen, zal er aan het einde van dit jaar gestart worden met de bouw. Het depot is naar verwachting in 2028 gereed.

BumaStemra, de organisatie voor auteursrechten voor muzikanten, heeft tientallen gevallen van fraude ontdekt. In totaal is 107 duizend euro uitgekeerd aan frauduleuze accounts, die inmiddels zijn geblokkeerd. Componisten, tekstschrijvers en muziekuitgevers kunnen lid worden van BumaStemra en ontvangen vervolgens een vergoeding als hun werk ergens wordt gebruikt. De organisatie heeft ontdekt dat voor zulke aanmeldingen in 2024 en 2025 valse identiteitspapieren zijn gebruikt. Dat leidde tot zeker 81 vermoedelijk frauduleuze accounts, waaraan dus in totaal meer dan een ton is uitgekeerd. Een woordvoerder van BumaStemra zegt dat er op dit moment nader onderzoek wordt gedaan.

Nederland is een uniek ‘kunstmuseum over migratie’ rijker. In Rotterdam opent vrijdag Fenix dat het verhaal over migratie vooral vertelt aan de hand van een grote kunst- en fotoverzameling. Fenix onderscheidt zich van bestaande musea over migratie in de wereld. Die tonen de geschiedenis van de vele ‘landverhuizers’ die in de 19de en 20ste eeuw op zoek gingen naar een betere toekomst.

Het nieuwe museum is gesticht met geld van de Rotterdamse familie van der Vorm, die eigenaar is van investeringsmaatschappij HAL. Hun miljardenbedrijf is voortgekomen uit de Holland-Amerika Lijn, een onderneming die miljoenen emigranten verscheepte van Rotterdam naar de Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Zij vertrokken vanaf een kade vlak bij Fenix. Het museum is een van de vele projecten van de stichting Droom en Daad, die van de familie honderden miljoenen krijgt om het cultuuraanbod in Rotterdam te verbreden. De filantropische stichting wordt geleid door Wim Pijbes, oud-directeur van het Rijksmuseum in Amsterdam.