Trends & Ontwikkelingen

In een steeds diverser wordende samenleving is het voor culturele organisaties essentieel om hun publiek 
beter te begrijpen en doelgerichter te bereiken. Het Culturele Doelgroepenmodel biedt daarbij waardevolle inzichten door het culturele gedrag, de motivaties en belevingswerelden van verschillende publieksgroepen in kaart te brengen. Om dit model effectiever toe te passen in marketing- en communicatieactiviteiten, heeft Rotterdam Festivals een set van algemene Meta targetingprofielen ontwikkeld. Deze Meta-targetingprofielen dienen als praktisch handvat voor culturele instellingen en organisaties.

Vooruitlopend op de benoeming van de leidende commissies in het Europees Parlement voor financiële programma's in het volgende meerjarig financieel kader (MFK), spreken Culture Action Europe (CAE) en Europa Nostra hun krachtige steun uit om de leidende rol van de Commissie Cultuur en Onderwijs (CULT) voor het voorgestelde AgoraEU-programma te waarborgen. Dat deden zij afgelopen week richtten CAE en Europa Nostra met een brief aan de voorzitter van het Europees Parlement, Roberta Metsola.

De Tweede Kamerverkiezingen zijn in aantocht: op woensdag 29 oktober mag jij naar de stembus. Er valt écht iets te kiezen, ook voor zzp’ers en werknemers in de culturele en creatieve sector. De Creatieve Coalitie heeft de financiële plannen van politieke partijen doorgelicht: hoe verschillen de standpunten op het gebied van cultuur, media en inkomen? Welke partijen investeren, en waar wordt juist bezuinigd? Op basis van de doorrekeningen van het Centraal Planbureau (hierna: CPB) zetten de Creatieve Coalitie de belangrijkste keuzes voor jou op een rij.

Op 16 oktoober deed de voorzieningenrechter van de rechtbank Den Haag uitspraak in het kort geding dat twee oud-bestuurders aanspanden tegen de Kunstenbond. Alle vorderingen van de oud-bestuurders zijn door de rechter afgewezen. Het besluit van de Ledenraad van 28 juli 2025 tot ontslag van de oud-bestuurders blijft dus staan.

De rechter heeft geoordeeld dat de Ledenraad in redelijkheid tot het ontslagbesluit heeft kunnen komen en dat er geen formele of inhoudelijke gebreken bij de totstandkoming van dit besluit zijn gebleken. Ook heeft de rechter geoordeeld dat het belang van de Kunstenbond niet is gediend bij een (tijdelijke) terugkeer van de oud-bestuurders in het bestuur. Hoewel de Kunstenbond het betreurt dat deze kwestie tot een juridische procedure heeft geleid, staat zij achter het besluit van de Ledenraad en onderschrijft het oordeel van de rechter. 

De rechtbank heeft uitspraak gedaan in de zaak die drie artiesten – Arriën Molema, Henk Westbroek en Marinus de Goederen – samen met de Kunstenbond en BAM! Popauteurs hebben aangespannen tegen platenmaatschappij Universal Music. Tot teleurstelling van de eisers oordeelt de rechter dat er geen aanleiding wordt gezien om de online exploitatie van muziek, waaronder streaming, hoger te belonen. De zaak draaide om oude contracten die stammen uit een tijd waarin streaming nog geen rol speelde. 

Welke Nederlandse tradities, ambachten of gewoonten maken in 2027 kans op wereldwijde erkenning als 'immaterieel erfgoed van de mensheid' door VN-organisatie Unesco? Over die vraag buigt de Raad voor Cultuur zich op verzoek van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Vanaf maart 2027 kan het Koninkrijk der Nederlanden opnieuw een voordracht doen bij Unesco. Het is aan de raad om een voorselectie te maken voor deze Nederlandse nominatie.

Minister Moes (OCW) geeft antwoord op vragen over de geannoteerde agenda voor de informele Onderwijs-, Jeugd-, Cultuur en Sportraad (OJCS-Raad) over cultuur. Deze vindt plaats op 3 en 4 november 2025. De GroenLinks-PvdA-fractie had de vragen gesteld.

Eind 2024 werden de Bestuurlijke Afspraken Cultuurbeoefening 2025-2028 ondertekend. Bijna een jaar later zien we nieuwe ontwikkelingen in het veld ontstaan. Sluiten deze ontwikkelingen ook aan op de ambities uit de bestuurlijke afspraken? Zien we knelpunten? En wat verwachten we van de komende jaren? 

De afspraken richten zich op drie ambities: een sterk ecosysteem voor cultuurbeoefening, het centraal stellen van de beoefenaar, en het verbinden van cultuur met maatschappelijke opgaven. Diverse opgaven zijn gestart, zoals cultuureducatie, talentontwikkeling, huisvesting en het Verdrag van Faro. Ook wordt gekeken naar politieke aandacht voor cultuur in aanloop naar de verkiezingen van 2025. Gemeenten spelen een cruciale rol, maar staan onder financiële druk. Een gezamenlijke visie is nodig voor duurzame impact na 2029.

Bijna de helft van de centra voor de kunsten en andere aanbieders van cultuurbeoefening heeft een negatief financieel resultaat, terwijl het bereik en de impact juist doordringen tot in de uithoeken van het land. Muziek, dans, theater en beeldende kunst houden scholen, buurten en zorginstellingen levendig, maar de financiële basis kraakt. Dit blijkt uit het onderzoek Cultuurbeoefening in kaart van branchevereniging Cultuurconnectie.

“Cultuurbeoefening is geen luxe maar een maatschappelijke noodzaak,” zegt Ryan Emmen, directeur van Cultuurconnectie. De druk op personeel is groot. De sector leunt op de tomeloze inzet van kleine organisaties, parttime docenten en vrijwilligers, en het ziekteverzuim ligt bovengemiddeld hoog. Om de impact te kunnen bestendigen is stabiliteit nodig in beleid en begroting. Gemeenten spelen daarin een sleutelrol, maar het verdient landelijke zekerheid. “Zonder structurele investering verliezen we niet alleen voorzieningen, maar ook verbinding en veerkracht in onze samenleving.” aldus Emmen.

De plannen voor het leegstaande ABN AMRO-pand in Purmerend zijn in een vergevorderd stadium. De gemeente is samen met Cultuurhuis Wherelant en The Mudita bezig met de ontwikkeling van een nieuwe culturele ontmoetingsplek in de binnenstad. Met de komst van Cultuurhuis Wherelant en The Mudita zou de binnenstad een plek rijker worden waar creativiteit, cultuur en ontmoeting centraal staan. Het initiatief past perfect binnen het gemeentelijke programma Binnenstad, dat inzet op een levendige en aantrekkelijke stadskern. 

Wie festivals bezoekt, moet tegenwoordig een goedgevulde portemonnee hebben. Ook festivalorganisator Sami Dmitrovic vraagt stukken meer dan vroeger voor zijn feesten. Hij móét wel, zegt hij, niet alleen vanwege de gestegen kosten. Hij wijst naar partijen die geld innen van organisatoren zoals hij, voor het afspelen van muziek. Zo stuurt BumaStemra hem na ieder evenement forse rekeningen. 

In de zesdelige VPRO-documentaireserie 50 jaar hiphop in Nederland - Iemand moet het doen duiken regisseurs Ivan Barbosa en Sacha Vermeulen diep in de cultuur, de pijn, de trots en de kracht van de Nederlandse hiphopscene. Met eerlijke verhalen en een scherpe blik toont de serie hoe hiphop veel meer is dan muziek – het is een levensstijl, een attitude, een filosofie. De docu toont de bloei en strijd van de Nederlandse hiphopcultuur. Van de eerste cyphers in buurthuizen en graffiti op metro’s tot miljoenen streams en volle zalen. De eerste aflevering is op zondag 30 november. 

Nu er een onderzoek komt naar de mogelijke inzet van de panden Bessems, Kunstfront en Timmerfabriek-zuid als culturele vrijplaatsen, kan de sloop van de Mondi-fabriek in Maastricht doorgaan en het terrein worden ingericht als tijdelijke parkeerplaats op topdagen. Binnen de gemeenteraad leefte eerder een brede wens om cultuur, met name vrijplaatsen, een plek te geven in of bij de grote Mondifabriek, die Maastricht gekocht heeft. Tijdens een bezoek van een politieke delegatie op 10 september bleek dat gebouw te groot, onhandig en vol asbest. 

Er leven grote zorgen bij kunstenaars in Eindhoven. Ruimte waar ze hun gang kunnen gaan wordt steeds schaarser. De komende twee jaar zouden er zo’n vijf voetbalvelden aan creatieve werkruimte verdwijnen. De gemeente erkent het probleem en werkt aan een oplossing. "We zijn nu bezig om met twee atelierpanden beschikbaar te maken. Dat is zo'n 4000 vierkante meter", zegt cultuurwethouder Saskia Lammers.

In het kader van de besparingen binnen de cultuursector heeft Vlaams minister van Cultuur Caroline Gennez (Vooruit) beslist om het budget voor de Ultimas, de Vlaamse cultuurprijzen, vanaf 2026 volledig te schrappen. Er zullen dus geen Ultimas meer worden uitgereikt. Zo komt er na meer dan twintig jaar een einde aan de Vlaamse cultuurprijzen.

Lucette ter Borg verkent in een essay in NRC de poëtische, filosofische en ecologische betekenis van paddenstoelen. Ze verbindt persoonlijke herinneringen aan het zoeken in het bos met kunst, muziek en wetenschap. Paddenstoelen vormen een rijke bron van inspiratie in kunst, muziek en literatuur. Componist John Cage zag in hun stilte en structuur een muzikale metafoor, wat leidde tot zijn boek A Mycological Foray. In de literatuur verwoordt Olga Tokarczuk het verlangen om een paddenstoel te zijn: vrij van ego en tijd. Kunstenaar Zeger Reyers gebruikt paddenstoelen in installaties die vergankelijkheid en transformatie tonen. Deze creatieve benaderingen laten zien hoe paddenstoelen symbool staan voor verbondenheid, vernieuwing en het loslaten van het zelf.

Kunst en cultuur dragen aantoonbaar bij aan gezondheid, welzijn en sociale samenhang. Toch worden de meeste sociaal-artistieke samenwerkingen nog altijd tijdelijk gefinancierd vanuit cultuurbudgetten. Tijdens het symposium Versterken met Cultuur, op 9 oktober 2025 in de Turmac Cultuurfabriek in Zevenaar, stond daarom één vraag centraal: hoe kunnen we domeinoverstijgend en duurzaam financieren wat werkt? Meer dan 100 deelnemers — van financiers en makers tot ambtenaren en onderzoekers — deelden hun ervaringen en ideeën. De middag liet zien dat gezamenlijke actie niet alleen sociaal-artistieke samenwerking versterkt, maar ook systeemverandering in gang kan zetten. 

Het debat over de toekomst van het hoger kunstonderwijs in Brabant gaat op 30 oktober niet door. De bijeenkomst wordt verplaatst naar het voorjaar van 2026 omdat er meer tijd nodig is om de discussie voor te bereiden. Zo wordt er nog overlegd met Hogeschool Avans en Fontys Hogescholen. Aldus een mededeling van het bestuur van De Kunst van Brabant.

Kunstgebouw bestaat 30 jaar! Dat werd gevierd op dinsdag 14 oktober met partners en stakeholders uit het culturele veld. Tijdens deze feestelijke bijeenkomst presenteerde Kunstgebouw haar meerjarenbeleidsplan, waarin de visie op de toekomst van cultuurparticipatie en cultuureducatie in Zuid-Holland werd gedeeld. Kunstgebouw wil de komende jaren gemeenten en culturele partners nog sterker ondersteunen bij het ontwikkelen van duurzaam cultuurbeleid en betekenisvolle culturele programma’s. 

Nergens straalt je ster zo helder als in Hollywood. Daar naam maken, een Oscar winnen: ook in de 21ste eeuw blijft dat het hoogste goed in de filmwereld. Wel kalfde Hollywoods hegemonie af; zijn aandeel in de mondiale bioscoopmarkt slonk van 90 procent in 2010 naar minder dan 70 procent in 2024. Het is nu ook een ander Hollywood dan in 2000.  De zes grote studio’s die er de dienst uitmaakten – Disney, Warner Bros, Sony, Paramount, Universal, 20th Century Fox – staan nu in de schaduw van Big Tech, die heer en meester is in online-streaming:  Netflix, Google (YouTube), Amazon (Prime) en Apple (TV+). Dat dwingt de zes oude studio’s tot fusies. Hollywood ging tegelijk digitaal en internationaal en had Los Angeles steeds minder nodig. De bosbranden die begin dit jaar villa’s van filmsterren in as legden, versterkten de doemstemming in een stad die vreest als Detroit een schim van zijn glorieuze verleden te worden. In de NRC een essay over de veranderende invloed van Hollywood. 

Op 4, 5, 6 en 7 november om 22.30 uur zendt NPO 2 Extra drie korte documentaires uit die Newton films maakte voor de Kunstparade Binnenhofrenovatie, waarin kunstenaars reflecteren op thema’s als verbinding, natuur en de rechtsstaat. Fanfare volgt kunstenaar Aukje Dekker, terwijl zij twaalf fanfareleden en twaalf zangers uit verschillende provincies samenbrengt zonder repetitie of regie. Het Hof van de Leeuw toont kunstenaars Margit Lukács & Persijn Broersen tijdens de creatie van hun geanimeerde operafilm. Graniet volgt theatermaker Arlon Luijten bij een muzikale relatietherapie met de rechtsstaat.

In 2028 volgt de Letse koordirigente Krista Audere (36) Daniel Reuss op als artistiek leider van Cappella Amsterdam. Dit seizoen leidt ze het koor alvast in drie programma’s. ,,Het liefst wil ik mezelf in zeven delen opsplitsen en kijken hoe ver ik kom.”  In een geseculariseerde samenleving als de onze kunnen mensen de vaak religieuze aard van koormuziek als een drempel ervaren. Tegelijkertijd is Gen Z religieuzer dan eerdere generaties. Hoe denkt ze dat de koorwereld daarmee om kan gaan?

“Vroeger hadden mensen hun thuis, hun baan en dan de kerk: een third space waar ze zochten naar zingeving en zichzelf vragen stelden. In West-Europa hebben we die third space nauwelijks meer, en nu verliezen we ook de second space – werk – omdat zovelen van ons thuis werken. Hoe meer we plekken verliezen waar we met onszelf kunnen zijn, hoe meer cultuur zal overblijven als de plek waar we die verbinding wel kunnen maken. We worden voor mensen als het ware hun zondagse kerkdienst.”

Op 23 november 2025 vindt de 10e editie van de European Arthouse Cinema Day plaats. Op deze wereldwijde actiedag zetten ruim 600 onafhankelijke filmtheaters in meer dan 45 landen filmcultuur, artistieke vrijheid en internationale dialoog centraal. De dag is een krachtig signaal voor democratie, culturele diversiteit en grensoverschrijdende uitwisseling. Na de recordeditie in 2024 met 90.000 bezoekers, keert deze jubileumeditie terug met een nóg groter internationaal netwerk van samenwerkende filmtheaters, filmmakers en publieksinitiatieven, van Oekraïne tot Bangladesh en van Venezuela tot Zuid-Korea.

Begin oktober werd de zin ‘Free Today, Free Forever | Vandaag vrij, altijd vrij’ vereeuwigd op een muur aan de Markkade in Breda. In totaal werkten ruim 60 vrijwilligers samen om in 16 uur een 105 meter lange en 6 meter hoge, tijdelijke muurschildering te realiseren. De tekst is ontleend aan het werk van Surinaamse schrijver, verzetsstrijder en antikoloniaal activist Anton de Kom (1898–1945) en staat symbool voor de voortdurende strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid.

Om immersieve manieren van storytelling onderdeel te maken van het DNA van het museum, nodigde het Design Museum twee designers in residence uit. Aan de hand van verschillende projecten ontwikkelen de ontwerpers steeds nieuwe vormen van interactieve, immersieve storytelling. Daarin wordt samengewerkt met het museumteam van curators en suppoosten. Ook ontwikkelen ze een roadmap zodat het museum vervolgens ook zelf aan de slag kan met deze extra betekenislaag. Zo wordt de inzet van digitale technologie een duurzaam onderdeel van de culturele instelling.

Een onderdeel van DDW zijn de Dutch Design Awards (DDA). DDA bekroont jaarlijks de meest toonaangevende ontwerpers. Uit een shortlist van vijftien zeer talentvolle genomineerden heeft de jury drie winnaars gekozen. De ontwerptalenten Vera van der Burg, Willem de Haan en Marten van Middelkoop & Joost Dingemans van studio Plasticiet hebben zaterdagavond 18 oktober de Ermerging Talent Award in ontvangst genomen. De winnaars komen ieder uit een andere hoek van het ontwerpveld – van materiaalinnovatie tot ruimtelijke interventie en AI.

Nachtcultuur wint razendsnel terrein in de stedelijke beleidsarena. Amsterdam had in 2021 de primeur met een nachtbeleidsvisie. Daarna volgden in hoog tempo de overige drie grote steden. Maar ook middelgrote gemeenten hebben nachtcultuur ingebed in het lokale cultuurbeleid of doen er vooronderzoek naar. Wat valt onder nachtcultuur en wat is de betekenis ervan voor een stad en haar bewoners? In Boekman Extra #49 een chronologische verkenning op basis van documenten in de Kennisbank van de Boekmanstichting.

De Boekmanstichting verzamelt de reacties op de sector over de verkiezingsplannen. Op welke partij stem je als je wilt dat kunst, cultuur, erfgoed en de creatieve sector een stevige plek krijgen in het volgende kabinet? Wie pleit voor structurele investeringen? Welke programma’s benadrukken de maatschappelijke waarde van kunst en cultuur als verbindende kracht? Wie verdedigt de vrijheid en onafhankelijkheid van de media? En hoe geven partijen betekenis aan het begrip ‘cultuur’ in hun verhaal? Op deze vragen geven de documenten in de kennisbank een antwoord. 

Op woensdag 29 oktober gaan we weer naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. Wat zeggen de partijprogramma’s over cultuur en de (podium)kunsten? Welke partijen willen extra investeren of juist liever bezuinigen? In hoeverre zetten ze zich in voor de bestaanszekerheid van makers? De Theaterkrant las de paragrafen over kunst en cultuur in de partijprogramma’s van de grootste politieke partijen.

De cultuurparagrafen van bijna alle politieke partijen erkennen het belang van kunst voor onze samenleving. Vanwege het belang van kunst en cultuur, ziet een aantal partijen een sterkere maatschappelijke rol voor kunstenaars voor zich. Daarnaast zijn er veel voorstellen voor sociale toegankelijkheid, met opvallend veel aandacht voor cultuureducatie en -participatie. Net als bij de vorige verkiezingen gaat er opnieuw veel aandacht uit naar een betere spreiding van cultuurgelden over het land. Geen enkele partij noemt in haar programma concrete bedragen die zij willen investeren of bezuinigen in de culturele sector.

Kunstdocenten kunnen de wereld van jongeren verbreden door hen kennis te laten maken met allerlei vormen van kunst, betoogt Peter de Boer, creative director van een startup. Wie kunst doorgrond, begrijpt wat er zich in de maatschappij ontvouwt – of zich gaat ontvouwen. 

Functionarissen die gemeenten inzetten vanuit de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC), zorgen voor allerlei opbrengsten. In vrijwel alle gemeenten werken ze aan de drie ambities van de BRC: meedoen (96%), sterke aanbieders (92%) en sterke verbindingen (86%). Maar door verschillen in de lokale invulling lopen de opbrengsten soms sterk uiteen. Dat blijkt uit de Monitor Brede Regeling Combinatiefuncties 2024 van het Mulier Instituut.