Trends & Ontwikkelingen

Wat kan cultuureducatie op het mbo betekenen? Hoe ziet zo’n samenwerking eruit in de praktijk? Kunstloc Brabant, Pennings Foundation en het Summa College namen de proef op de som met een pilot voor mbo-studenten in Eindhoven. Studenten van de mbo 3 opleiding Hairstyling kwamen langs bij de Foundation om te praten over haar, cultuur en identiteit. “Wat betekent je haar voor jou? En wat vertel je met je haar?” 

Veldhoven krijgt voor het eerst een eigen Glow-editie. De gemeente heeft al enthousiast ingestemd met het initiatief en de vergunning verleend voor het lichtfestival, dat dit jaar plaatsvindt van 8 tot en met 15 november. Veldhoven maakt een voorzichtige start. Jeroen van der Velden, van het team Glow Veldhoven: „We beginnen met een route door Veldhoven-Dorp, waar we zo’n negen lichtkunstwerken zullen presenteren. Uiteraard hopen we dat het lokale bedrijfsleven dit initiatief omarmt en samen met ons helpt om de route (in de toekomst) verder uit te breiden.”

Het wordt een flinke uitdaging om de creatieve broedplaatsen op het te vernieuwen Sectie-C in Eindhoven betaalbaar te houden. Voor de financiële haalbaarheid van de herontwikkeling is het zaak dat het plan geen verdere vertraging oploopt. Die boodschap gaf de ontwikkelaar, een samenwerking tussen de vastgoedbedrijven Ten Brinke en Focus on Impact, dinsdag nadrukkelijk mee aan de Eindhovense politiek.

De Eindhovense gemeenteraad bepaalde vorig jaar dat er in de plannen voor Sectie-C geen maximum aantal vierkante meter voor creatieve ondernemers moet worden vastgelegd. Maar dat het er méér gaan worden dan de eerder gestelde 19.500 vierkante meter is onwaarschijnlijk. Voorzitter Anne Ligtenberg van de Stichting Sectie-C deed een oproep aan de politiek om als gemeente zo veel mogelijk mee te denken en mee te werken om het plan te laten slagen. „Omdat Eindhoven geen atelierbeleid kent, schuif je kaders misschien makkelijker aan de kant. Daarin zit de onzekerheid.”

Met het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit werken in Brabant culturele instellingen, scholen, gemeenten, provincie en nog veel meer partners samen aan goede en structurele cultuureducatie voor kinderen en jongeren. De derde periode - CmK3 - is afgerond. In de hele provincie zijn duurzame projecten en nieuwe samenwerkingen ontstaan. Inspirerende succesverhalen en een uitgebreide monitorsrapportage laten zien hoe belangrijk dit programma is.

In een digitale kaart van Brabant delen intermediairs hun succesverhalen rondom cultuureducatie. Om de voortgang van het programma CmK3 in Brabant in beeld te brengen, voerden we een onderzoek uit. Tenslotte, om de opbrengsten van Cultuureducatie met Kwaliteit 3 onder de aandacht te brengen, maakte Kunstloc Brabant een fysieke kaart. 

In de culturele sector zijn goede gesprekken met raadsleden, wethouders en ambtenaren van onschatbare waarde. Zonder jouw input is het voor hen lastiger om een standpunt in te nemen en zich te profileren. Maar hoe zorg je ervoor dat zo’n gesprek écht iets oplevert? Kunstloc Brabant geeft 10 tips die je helpen om met meer focus, vertrouwen en impact het gesprek aan te gaan.

Violist Hawijch Elders heeft de Antonio Mormone International Prize gewonnen. De finale van de tweede editie van het Italiaanse concours vond plaats tussen 17 en 22 juni in Milaan. De finalisten speelden ieder een solorecital, een kamermuziekprogramma, een sonate op een historisch instrument en een vioolconcert. Het laatste optreden vond plaats in Teatro alla Scala. Met de eerste prijs op zak krijgt de 26-jarige Elders naast een bedrag van 30.000 euro ook een albumopname en drie jaar lang artistiek management. Daarnaast liggen ook concerten in Italië en daarbuiten in het verschiet.

In 2024 waren 10.574 personen werkzaam voor de poppodia, 5% meer dan in 2023. Het totaal aantal werkuren steeg met 2%. De werkgelegenheid steeg met name voor personeel in loondienst. Deze cijfers zijn afkomstig van de Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals (VNPF) die een analyse maakte van de gegevens van 59 aangesloten poppodia over de jaren 2023 en 2024.

Het onlangs verschenen rapport Weerbaarheid by Design van denktank DenkWerk benadrukt hoe belangrijk maatschappelijke veerkracht is in een tijd van crises, digitale dreigingen en polarisatie. Opvallend genoeg komt cultuur in het rapport nauwelijks expliciet aan bod, maar wie tussen de regels leest, ziet volop kansen om de waarde van live popmuziek en cultuurbeleid te onderstrepen. Zo benoemt het rapport de samenleving zelf als de eerste verdedigingslinie bij maatschappelijke ontwrichting. Vertrouwen in instituties, sociale cohesie en samenredzaamheid worden daarbij als kernvoorwaarden genoemd.

Precies datgene waar live muziek, festivals en poppodia een belangrijke rol in spelen: als plekken voor ontmoeting, collectieve ervaring en het oefenen van democratisch burgerschap. Voor cultuurbeleidsmakers biedt dit rapport daarmee waardevolle haakjes. Juist in tijden van onzekerheid kunnen investeringen in cultuur en live muziek bijdragen aan een weerbare, verbonden en betrokken samenleving.

Platform BK ondervroeg kleine kunstuitgevers over hun (financiële) situatie en luidt de noodklok. Onder de titel de titel Kritiek in crisis: hoe een democratisch fundament afbrokkelt presenteert Laurens Otto de resultaten van een uitgebreide enquête onder kleine kunstkritische kunstuitgevers en platforms over hun situatie. Uit het artikel komt een zorgwekkend beeld van de stand van de kunstkritiek naar boven. Er is nauwelijks nog sprake van een professioneel opererend veld, met veel platforms en bladen die alleen kunnen bestaan omdat ze er vrijwillige redacties op nahouden en auteurs onderbetalen. Mister Motley overweegt te stoppen en ook de toekomst van Kunstlicht is onzeker.

Otto biedt in zijn stuk een uitgebreide analyse. Feit is, zo schrijft hij, dat in Nederland kunstenaars worden ondersteund om hun werk te ontwikkelen, en instellingen om op hun beurt dit werk te tonen. De laatste stap, tijdschriften die dit werk naar de mensen brengen, wordt niet afdoende ondervangen. Er zijn veel tentoonstellingen, maar niet genoeg kanalen om al die inspanningen zichtbaar te maken en te bespreken.

De gemeente Valkenswaard werkt ook in het schooljaar 2025/2026 samen met Sjors Sportief & Creatief. Het programma helpt kinderen om op een laagdrempelige manier sport en cultuur te ontdekken. Sjors Sportief & Creatief is een initiatief van de gemeente Valkenswaard en lokale aanbieders. Het programma geeft basisschoolleerlingen de kans om verschillende activiteiten te proberen zonder meteen lid te worden.

Kinderen kunnen kennismaken met sporten, bewegen en creatieve bezigheden. Het doel is om zoveel mogelijk kinderen hun talenten te laten ontdekken, meldt de gemeente. Het programma blijft ook komend schooljaar beschikbaar voor leerlingen in Valkenswaard.

Het theatergezelschap Oostpool uit Arnhem is de winnaar geworden van de Cultuurfonds Prijs 2025. Dat heeft het fonds maandagochtend bekendgemaakt. De jaarlijkse prijs van 100 duizend euro is bedoeld voor een persoon of instelling met een bijzondere betekenis voor cultuur of natuur. In een toelichting noemt Cathelijne Broers, directeur van het Cultuurfonds, Theater Oostpool een ‘veelzijdig en grensverleggend theatergezelschap’ met voorstellingen die worden getypeerd als ‘actueel, urgent, fris en eigentijds’.

Boers: ‘Oostpool wil theater relevant en aantrekkelijk maken voor een jonge doelgroep. De zes theatermakers van het artistieke team van Theater Oostpool onder leiding van artistiek directeur Daria Bukvić dagen het publiek voortdurend uit met hun scherpe en levenslustige voorstellingen.’ Theater Oostpool is opgericht in 1953 en gevestigd in Arnhem. Al ruim zeventig jaar speelt het gezelschap voorstellingen in kleine en grote zalen en op locatie in zowel thuisbasis Oost-Nederland als in de rest van het land.

De kritiek op de grote streamingdiensten wordt steeds scherper. En die gaat ook nog hand in hand met een groeiende afkeer van big tech in ons dagelijks leven. Veel liefhebbers zoeken momenteel naar alternatieven, naar een eerlijkere muziekdienst, die het geld niet naar de diepe zakken van CEO’s en investeerders laat vloeien, maar naar ploeterende musici. Die alternatieven zijn er al, en er komen er steeds meer. Achter de schermen wordt hard gewerkt aan een nieuwe en eerlijkere streamingindustrie, aan diensten en apps die het straks anders gaan doen. De Volkskrant zet er een aantal op een rij: TraXs, Nina, Bandcamp, Soundcloud & Hype Machine. 

Francine Houben is wereldwijd succesvol, Nathalie de Vries is een van de drijvende krachten achter het toonaangevende bureau MVRDV, Do Janne Vermeulen veranderde de skyline van Amsterdam ingrijpend. En we kunnen nog even door: Liesbeth van der Pol, Dikkie Scipio, Marlies Rohmer.

Emancipatie voltooid, zou je zeggen. Maar dat is bepaald niet het geval, stelt Sofie van Brunschot in het boek Gebouwen door vrouwen: Rotterdam. “Aan de Nederlandse universiteiten is inmiddels meer dan de helft van de architectuurstudenten vrouw”, begint ze optimistisch. Maar: “Als je kijkt hoeveel afgestudeerde vrouwen daarna daadwerkelijk in de praktijk aan de slag gaan, kom je erachter dat slechts 24 procent van de geregistreerde architecten vrouw is.” En het wordt nog minder als je hoger kijkt in de hiërarchie van architectenbureaus. “Slechts 16 procent van de partners en directieleden is vrouw.”

De toekomst van culturele instellingen in Kampen staat onder druk. D66 en de PvdA maken zich zorgen over aangekondigde bezuinigingen in 2026 en vragen het gemeentebestuur om zorgvuldige besluitvorming met oog voor maatschappelijke impact. De politieke partijen luiden de noodklok over mogelijke bezuinigingen op de bibliotheek en cultuurcentrum Quintus. Hoewel de partijen erkennen dat er financiële keuzes gemaakt moeten worden, waarschuwen ze voor onherstelbare schade aan de culturele basis van de stad. 

Het Sociaal en Cultureel Planbureau benadrukt in een kennisnotitie de rol van drie omgevingen waarin informele hulpverleners actief zijn: buurtgemeenschappen, verenigingen en één-op-één vrijwillige ondersteuning in en rond het huis. Het bieden van ontmoetingsplekken, pedagogische ondersteuning aan vrijwilligers, en goede samenwerking tussen vrijwilligers en professionals zijn voorbeelden van voorwaarden voor succes.

Een hoofdstuk gaat over het lokale verenigingsleven: buurt-, jeugd-, muziek- of sportverenigingen, scouting, clubs, maar ook culturele organisaties en stichtingen. Deze organisaties vallen binnen de zogenoemde civil society of third sector, de sfeer tussen markt, overheid en privésfeer. De laatste jaren is er in beleid en praktijk meer aandacht voor de opvoedkundige en signalerende rol die deze verenigingen kunnen spelen, naast hun recreatieve of culturele doelen. 

Wat is de waarde van cultuur? Hoe kunnen we die waarde zichtbaar maken – voor individuen, gemeenschappen én beleid? In de reeks "De waarde van cultuur" brengt het Vlaamse Kenniscentrum Cultuuronderzoek op basis van een uitgebreide literatuurstudie systematisch en onderbouwd in kaart wat de impact van cultuur(participatie) betekent op economisch, sociaal, gezondheids- en cognitief vlak. Hoe men te werk is gegaan staat in de inleiding die nu gepubliceerd is. Daarnaast is de economische waarde gepubliceerd. 

Tijdens het Nationale Bibliotheekcongres in het Beatrix Theater is Adriaan Langendonk benoemd in de Orde der Leesbevorderaars. De directies van de Koninklijke Bibliotheek (KB) en Stichting Lezen reikten hem deze eervolle onderscheiding uit voor zijn jarenlange inzet voor leesbevordering in Nederland. Als extra eerbetoon werd tevens een nieuwe prijs ingesteld: de Boekwijzer van Langendonk – een blijvende erkenning voor zijn uitzonderlijke verdiensten.

Langendonk, werkzaam bij zowel de KB als Stichting Lezen, is sinds 2008 een sleutelfiguur in de landelijke leesbevorderingsaanpak. Als programmamanager van Kunst van Lezen was hij medeverantwoordelijk voor het uitrollen en verstevigen van initiatieven als BoekStart en de Bibliotheek op school. 

Alle eindexamenkandidaten en studenten uit Den Helder die dit schooljaar hun diploma halen, krijgen een cadeautje: twee gratis kaartjes voor een culturele instelling in onze gemeente. Denk bijvoorbeeld aan het Reddingmuseum of kunstproject De Nollen. De cadeaus worden betaald uit het Steunfonds Cultuur. Het plan komt voort uit een onderzoek van onderzoeksbureau Lahaut. Daaruit bleek onder andere dat jongeren nog weinig deelnemen aan het culturele aanbod in de gemeente. Met dit cadeau wil de gemeente jongeren aanmoedigen culturele activiteiten te bezoeken. Ook hoopt zij dat jongeren zo ontdekken wat Den Helder allemaal te bieden heeft.

Vanaf schooljaar 2025–2026 krijgt elk kind in groep 3 tot en met 8 op de Weesper basisscholen dertien uur muziekles van een vakdocent. Gratis en onder schooltijd. Een ‘cadeau voor het leven’, noemt dagelijks bestuurder en portefeuillehouder cultuur Jan van der Does het. 

Op maandag 1 september gaan onder leiding van presentator Nadia Moussaid mensen van binnen het culturele veld in gesprek met politici van rijk, provincies en gemeenten over de toekomst van kunst en cultuur in een tijd waarin artistieke vrijheid en democratische waarden onder druk staan. Tijdens het debat worden drie thema’s besproken die samen het overkoepelende onderwerp raken: de maatschappelijke druk op makers en instellingen, politieke inmenging in de cultuursector, en signalen van bredere democratische erosie. 

De discussie over een ‘prettaks’ van drie euro per kaartje voor de festivals Paaspop, 7th Sunday Festival en Harmony of Hardcore is nog niet afgerond. Niet alleen zijn de organisatoren zeer ontstemd over het plan, ook binnen de politiek in Meierijstad leven er nog vragen. Meierijstad moet een miljoenentekort wegwerken door of te bezuinigen of door extra inkomsten binnen te halen. Een ‘prettaks’ van drie euro per kaartje levert jaarlijks 615.000 euro op, aangezien 205.000 mensen de festivals bezoeken. 

Paaspop-directeur Chris Seijkens liet eerder in een reactie weten ‘met stomheid te zijn geslagen’. Johan Dortmans, mede-eigenaar van Par-t, de organisator van Harmony of Hardcore en 7th Sunday Festival (beide in Erp) noemde de drie euro ‘echt ongelooflijk’. Seijkens en Dortmans hebben begin deze week een brief geschreven aan alle politieke partijen waarin ze hun ‘verbazing’ en ‘ongeloof’ nog eens verwoorden. De kritiek van de organisatoren is doorgedrongen tot de politiek. Op 3 juli valt het besluit over de prettaks.

In het weekend van 28 en 29 juni slaan Samsung en het Van Gogh Museum de handen ineen voor een opvallende kunstbeleving in het Vondelpark. Bij Het Blauwe Theehuis verrijst een vintage telefooncel waarin voorbijgangers een meeslepende interpretatie van Van Goghs beroemde 'Amandelbloesem' kunnen ervaren. Met deze pop-up vieren beide partijen de aftrap van een driejarige samenwerking waarin kunst en technologie elkaar versterken.

Bij de bezuinigingen op cultuur maakt de gemeenteraad zich vooral zorgen over de toekomst van het CKV, de bibliotheek en talentontwikkeling. Dat bleek donderdagavond, toen de gemeenteraad sprak over de bezuinigingen op cultuur. De grootste zorgen waren er over de bibliotheek: moet je die wel financieren uit het potje ‘Cultuur’, terwijl de organisatie veel breder opereert? 

Wethouder Kees Ahles stelde veel begrip te hebben voor de zorgen die er leven, maar kaatste de bal terug door te stellen dat hij het moet doen met het budget dat diezelfde raad hem heeft gegeven. “Iedereen is van mening dat er meer geld naar cultuur moet, maar de realiteit is dat we de schaarste moeten verdelen. Daarbij moet je altijd mensen teleurstellen.” 

De teleurstelling druipt ervan af bij de ruim twintig culturele organisaties in Brabant die met de provincie overhoop liggen over veel geld. De kunstenmakers hoopten voor de zomer duidelijkheid te hebben, maar hun geduld wordt nóg langer op de proef gesteld. „Het is diep triest.” Eind september, dan moet duidelijk zijn of 22 culturele instellingen in Brabant alsnog subsidie krijgen. Als die termijn tenminste wel wordt gehaald, want tot nu krijgen de clubs alleen maar te horen dat de provincie meer tijd nodig heeft. Evenementen worden al aangepast of zelfs geschrapt, omdat instellingen niet weten waar ze financieel aan toe zijn. 

„We realiseren ons dat dit voor hen een zeer onwenselijke situatie is en dat zij hier stevig van balen”, reageert provinciebestuurder Bas Maes (SP). De cultuurgedeputeerde doet zijn best om het tempo erin te houden, zegt hij. „Maar daarbij staat, zoals we steeds hebben gezegd, zorgvuldigheid voorop.” Het is alweer bijna een jaar geleden dat de provincie bekendmaakte welke culturele instellingen opgeteld 33,5 miljoen euro subsidie krijgen voor de periode 2025-2028. Het besluit leidde tot een ongekend aantal bezwaarmakers: 29 clubs die geen subsidie kregen, voelden zich zodanig tekortgedaan dat ze in actie kwamen.

Op donderdag en vrijdag 19 en 20 juni bracht de Raad voor Cultuur een werkbezoek aan de culturele sector in de Provincie Friesland. Diverse culturele initiatieven, voorstellingen en instellingen in de provincie werden bezocht. De raad ging het gesprek aan met makers, instellingen en bestuurders over wat er goed gaat en waar het beter kan. Het bezoek is er een in een reeks, waarin de raad zijn voelsprieten uitsteekt naar wat er leeft in de praktijk.

De Raad bracht onder andere een bezoek aan Mirns, Beetsterzwaag, Nij Beets en Drachten. Oud-directeur van De Lawei in Drachten en lid van de Raad voor Cultuur, Stef Avezaat, is blij dat hij zijn collega's naar Fryslân heeft gekregen. "Voor de regio's zijn er uitdagingen", zegt hij. "Daarom is het fijn om een werkbezoek aan Friesland te brengen en informatie op te halen."

In de Nederlandse cultuursector zwelt de kritiek aan tegen durfinvesteerder KKR, die indirect eigenaar is van Nederlandse festivals als Zwarte Cross en de grootste uitgever van Nederland: VKB. Nu blijkt dat KKR ook de wapenhandel in Israël financiert, dreigen schrijvers op te stappen en zeggen bands als Hang Youth en Goldband hun optredens af. Wat willen die artiesten en schrijvers bereiken? En heeft een boycot zin? Esma Linnemann bespreekt het in een podcast met cultuurredacteur Wilma de Rek, muziekjournalist Els de Grefte, protest-onderzoeker Maartje Janse en schrijver Daan Heerma van Voss.

Er tekent zich in Zaltbommel een politieke meerderheid af voor het meest toekomstbestendige plan voor nieuwbouw van sociaal-cultureel centrum De Poorterij. Projectwethouder Ed Goossen legde donderdagavond tijdens de commissievergadering de nadruk op de toekomst. Volgens hem moet Zaltbommel, met het oog op de groei van het aantal inwoners, nu niet beknibbelen op de nieuwbouw van De Poorterij. Gebeurt dat wel, dan leidt dat volgens hem in de toekomst tot spijt. Op advies van Berenschot kiest het college voor de derde en duurste optie.

Poorterij-directeur Ivo van Harmelen gaf voorafgaand aan de politieke discussie ook zijn kijk op de zaak. Hij juicht het toe dat het college voorstelt om het maximale bedrag van bijna 14 miljoen euro voor nieuwbouw uit te trekken. „Dat is geen luxe maar bittere noodzaak”, zei hij. „Het is dé kans om een toekomstbestendig cultureel en sociaal-maatschappelijk ontmoetingscentrum voor de gehele gemeente Zaltbommel te bouwen.” De Poorterij is veel meer dan een theater en een filmhuis. Vele verenigingen en clubjes zijn er thuis, en het is een plek van ontmoeting.

Maandenlang zat filmminnend Rotterdam in spanning: zou Cinerama het redden of niet? Maar nu de ondernemers achter filmtheater KINO een meerjarig contract hebben gesloten met pandeigenaar VolkerWessels is het voortbestaan van de iconische bioscoop aan de Westblaak veilig gesteld. KINO gaat ook investeren om de zaak toekomstbestendig te maken.

KINO zal de bedreigde bioscoop de komende jaren exploiteren, zegt wethouder Chantal Zeegers (D66). VolkerWessels neemt intussen de tijd om na te denken over hoe het verder wil met de toekomst van het pand. „Maar de bioscoop blijft, ook daarna. En daar ben ik vreselijk blij mee”, zegt Zeegers.

De dominantie van bestsellers in de Nederlandse boekenmarkt neemt de afgelopen jaren af. Nieuwe cijfers van KVB Boekwerk bevestigen deze trend. In 2024 verkochten Nederlandse boekhandels 134 duizend unieke Nederlandstalige boektitels, goed voor een bruto omzet van 430 miljoen euro. De drie bestverkochte boeken brachten samen bijna 6 miljoen euro op, ruim één procent van de totale jaaromzet. Toch neemt het relatieve aandeel van bestsellers in de markt af.

KVB Boekwerk meldt: “Binnen de algemene boekenmarkt is het omzetaandeel van de 100 bestverkochte titels 13% in 2024. Dit is een daling van 2 procentpunt ten opzichte van 2023 en 4 procentpunt ten opzichte van 2020.” Ook het omzetaandeel van de top 1000 boeken daalde in vijf jaar tijd met 3 procentpunt naar 36%. 

Afgelopen week werd de raad bijgepraat over de actualisatie van de cultuurnota Verbinden door cultuur. In 2019 werd de eerste versie van de cultuurnota vastgesteld. Inmiddels is het tijd voor een actualisatie. Het doel? Cultuur toegankelijker maken voor alle inwoners én beter verbinden met thema’s als educatie, welzijn en inclusie. De nieuwe nota bevat acht hoofdlijnen, waaronder cultuureducatie, film, exposities, kunst in de openbare ruimte en citymarketing. Hoewel de ambitie groot is, blijft de uitvoering gebonden aan financiële kaders.

In een samenleving die piept en kraakt onder mentale druk, economische onzekerheid en sociale afstand, verandert de rol van merken fundamenteel. De vraag is niet langer: hoe val ik op? De vraag is: waar ben ik van betekenis? In de cultuursector - zowel de gesubsidieerde als de commerciële – zijn de signalen alarmerend. De rek is eruit. De tijd voor duurzame partnerships die waarde creëren voor merken, consumenten en organisaties is nu echt aangebroken.

De stadsdichterscommissie van Tilburg heeft unaniem gekozen: Najiba Abdellaoui wordt de twaalfde stadsdichter van de stad. Vanaf 31 augustus zal Najiba de stad twee jaar lang verrijken met poëzie die raakt, verbindt en inspireert. Sinds 2003 kiest Tilburg elke twee jaar een stadsdichter die de stad verbeeldt, bevraagt en tot leven brengt. De commissie zocht een dichter met een autonome stem, die betrokken is en poëzie toegankelijk maakt voor iedereen. Uit tien inzendingen sprong Najiba eruit.

Het CBS publiceert cijfers over het aantal banen, arbeidsjaren, zelfstandig ondernemers en bedrijven in de culturele en creatieve sector voor de jaren 2010 tot en met het eerste kwartaal van 2025. Deze tabellenset is samengesteld op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). 

Tussen 2010 en 2025 Q1 is het totaal aantal banen met 2% gestegen, terwijl in Nederland het totaal aantal banen stijgt met 18%. Tussen 2010 en 2023 stijgt het aantal zelfstandigen in de culturele en creatieve sector met 69%, dat is een sterkere stijging dan het totaal aantal zelfstandigen in Nederland (+44%).