Trends & Ontwikkelingen

In 2023 overhandigde de Nederlandse Unesco Commissie een adviesrapport onder de titel On(ver)vangbaar: De innovatieve kracht van the culture aan toenmalig staatssecretaris van cultuur Gunay Uslu (D66). Deze woensdag wordt de internationale versie gepresenteerd op het hoofdkwartier van Unesco in Parijs. De reden van het advies, aldus voormalig CDA-politicus Kathleen Ferrier, voorzitter van de commissie: „De brede diversiteit van cultuuruitingen in ons land wordt nog lang niet altijd door het beleid gezien en op waarde geschat. Zelfs niet wanneer het gaat om de grootste culturele bewegingen van deze tijd, zoals the culture.” De term ‘the culture’ bestond al langer, maar wordt nu ook door de cultuursector omarmd. Mode, muziek, TikTok-danspasjes; het valt er allemaal onder.

Door de interactie van verschillende Afro-diasporische culturen is over de jaren heen een dynamisch, creatief ecosysteem ontstaan. Een hybride cultuur die nieuw is, zichzelf telkens opnieuw uitvindt, en inmiddels in zowat alle haarvaten van mode, muziek, kunst, sport, media, politiek en de zakenwereld is doorgedrongen – en die sinds kort dus ook door de cultuursector wordt ontdekt. Akwasi Owusu Ansah, rapper en directeur van omroep Zwart: „The culture is geen letterlijke vertaling van ‘cultuur’. The culture gaat over ideeën. Het is een soort sociale gestemdheid, een gevoel. Een gevoel dat mensen van kleur met de paplepel ingegoten krijgen. Tegelijkertijd is het ook veel breder dan kleur." Het Cultuurfonds reserveerde na het Unesco-adviesrapport 1,5 miljoen euro, dat de komende vijf jaar in projecten uit the culture geïnvesteerd zal worden.

Waar kan ik heen vanavond? DIP (Digitaal Informatieplatform Podiumkunsten) verzamelt en koppelt de informatiestromen van theaters en producenten. Dat levert onder meer gebundelde productie- en speeldata op voor bijna alle theatervoorstellingen in Nederland. Theaterkrant werkt samen met DIP aan een proof-of-concept om met deze data een complete theateragenda voor heel Nederland te bouwen. 

Het huwelijk tussen poppodium Gebouw T en theater De Maagd blijkt vruchtbaar. De twee hebben hun huishoudboekje keurig op orde en kijken terug op een recordaantal bezoekers. Gert-Jan de Koster werd in 2023 directeur van twee podia. De oprichter en directeur van Gebouw T moest na de grote culturele bezuinigingsoperatie in de stad twee culturele werelden bij elkaar brengen: die van het poppodium en die van theater De Maagd. 

Het was financieel misschien een moetje, maar het bleek een liefdevol huwelijk. De twee podia zouden afzonderlijk niet overleven. De Koster vindt dat ze er samen steeds beter uitkomen. ,,We zijn professioneler geworden, profiteren van elkaar en kunnen nu centraal zaken als personeelsbeleid of inkoop van techniek regelen.” De twee podia trokken samen afgelopen jaar 100.000 bezoekers: een record.

De organisatie van de Navo-top in Nederland dreigt uit te lopen op een drama voor grote culturele instellingen in Den Haag. Vanwege veiligheidsredenen is het gebied waar de top wordt gehouden al maanden deels afgesloten voor het verkeer. Museon, Omniversum en het Kunstmuseum Den Haag zijn daardoor slecht bereikbaar. Bezoekers blijven dan ook massaal weg.

De gemeente benadrukt dat het Kunstmuseum, Museon en Omniversum gewoon bereikbaar zijn. „We trachten via maatwerk de eventuele overlast zoveel mogelijk beperkt te houden, waardoor een beroep op de compensatieregeling niet hoeft te worden gedaan’’, aldus een woordvoerder.

De culturele kaart van Gelderland heeft een waardevolle uitbreiding gekregen. Naast het bestaande overzicht van culturele initiatieven en instellingen in de provincie, zijn nu ook sociaal-artistieke samenwerkingen en praktijken opgenomen.

In Gelderland verbinden veel initiatieven cultuur met zorg, welzijn en maatschappelijke opgaven. Mede dankzij de subsidieregeling Samen Cultuurmaken van het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP) zijn in de provincie 80 nieuwe sociaal-artistieke samenwerkingen ontstaan, bovenop 60 bestaande praktijken. De culturele kaart brengt in beeld waar deze samenwerkingen plaatsvinden en wie erbij betrokken zijn.

CmK Hoeksche Waard en KITE Educatie uit Rotterdam delen dit jaar een ambitie: meer jongeren trekken naar naschoolse culturele activiteiten. Ondanks het brede aanbod van de organisaties, blijft de opkomst van jongeren namelijk achter. Dus komt er een plan van aanpak, met ondersteuning van het Themafonds Cultuurparticipatie Zuid-Holland. 

“Ondanks dat we veel aanbieden, is het voor ons lastig om jongeren vanaf 14 jaar mee te laten doen aan onze lessen en workshops”, zegt Lieke van den Berge, directeur van KITE. “CmK Hoeksche Waard worstelt met hetzelfde probleem". Ze deden onderzoek naar effectieve jongerenwerking. “We moeten meer naar buiten treden, zichtbaarder zijn en met jongeren in gesprek gaan. We moeten vragen wat ze zelf belangrijk vinden: voor zichzelf en de wereld om hen heen. Om ze aan ons te binden is het belangrijk om de jongeren in een richting te sturen die ze zelf hebben bedacht, in plaats van het voor ze uit te stippelen.”

IMPALA (Independent Music Companies Association) heeft een nieuw Remuneration Playbook gepubliceerd met twaalf aanbevelingen voor beleidsmakers in de EU-muzieksector. IMPALA's belangrijkste suggestie is gericht op een correcte implementatie en monitoring van de AI-wet, om specifieke toestemming, transparantie en respect voor rechten te waarborgen. Het is ook gericht op het maximaliseren van licentiemogelijkheden. Het verduidelijken van de EU-wetgeving ter oplossing van RAAP is ook een aandachtspunt in het Playbook.

De culturele en creatieve sectoren dringen er bij de Europese Commissie op aan om de artistieke vrijheid (freedom) te beschermen, eerlijke beloning (fair pay) te garanderen en de financiering (funding) via Creative Europe als een zelfstandig programma te behouden. Hiervoor is een budget van 2% van het volgende meerjarig financieel kader beoogd. Dit zijn de belangrijkste punten die de eisen samenvatten van de culturele en creatieve sectoren die reageerden op de uitnodiging van de Europese Commissie voor een openbare raadpleging voor het Cultureel Kompas van de Unie.

Op 30 mei, toen de oproep tot het indienen van bewijsstukken werd afgesloten, waren er in totaal 297 bijdragen verzameld. Deze brachten de meest urgente problemen voor het culturele ecosysteem in de EU op dit moment onder de aandacht.

De Koplopergroep Cultuur is een netwerk waarin gemeenten, partners en maatschappelijke organisaties samenwerken om cultuur te borgen. Dit doen we onder de vlag van de propositie Samen Cultuur Borgen. Door elkaar te ontmoeten, kennis te delen en concrete acties uit te voeren, zetten we stappen om cultuur een stevige plek te geven in het beleid.

Op 4 juni vond de tweede bijeenkomst van de Koplopergroep Cultuur plaats in ’s Hertogenbosch. Wethouder Van der Geld van Den Bosch heette de groep welkom. Als gastspreker was Jeroen Bartelse aanwezig, algemeen directeur van TivoliVredenburg en voorzitter van Kunsten ’92. Hij gaf een introductie op het thema van de dag: een startpunt voor onderhandelingsgesprekken tussen gemeenten, rijk en provincies. Onder leiding van gespreksleider Thomas van Dalen stond deze bijeenkomst in het teken van het aanscherpen en tastbaar maken van de gemeentelijke onderhandelingspositie voor de verankering van rollen van de medeoverheden en betere afspraken in het cultuurbeleid. 

In Leuven heeft minister van Cultuur Caroline Gennez (Vooruit) maandag het startschot gegeven voor Horizon 2035, een brede denkoefening over de toekomst van het Vlaamse cultuurbeleid. Binnen Horizon 2035 richt de minister een 'Toekomstcommissie' op, met professionals, vertegenwoordigers en experts uit de hele sector die nadenken over hoe het cultuurbeleid in Vlaanderen er over 10 jaar zou kunnen uitzien. "Het is de eerste keer dat er zo'n denkoefening plaatsvindt. We zijn ambitieus", zei minister Gennez.

Hoe krijgt (internationale) samenwerking vorm binnen de kaders van biennales en andere internationale evenementen? In een gelijknamige publicatie presenteert de Remapping Collaborations Working Group van het Nieuwe Instituut inzichten, tools en voorstellen die laten zien hoe internationale culturele evenementen onvoorspelbaarheid en wrijving kunnen omarmen in hun samenwerkingsvormen. De publicatie bundelt transcripties van openbare sessies van de werkgroep, samen met essays van verschillende werkgroepleden die nieuwe tools, methoden en perspectieven schetsen en daarmee de bestaande kaders van dergelijke evenementen uitdagen. 

Op 18 en 19 juni vindt in Amsterdam de jaarlijkse Algemene Vergadering plaats van EUNIC, het Europese netwerk van nationale culturele instituten en ministeries. De bijeenkomst, georganiseerd door DutchCulture, vindt plaats in het H’ART Museum. Gedurende twee dagen komen directeuren, beleidsmakers en vertegenwoordigers uit 30 Europese landen bijeen om een ​​gedeelde visie op internationale culturele samenwerking te ontwikkelen. Een belangrijk moment tijdens deze editie is de benoeming van DutchCulture-directeur Kirsten van den Hul tot nieuwe voorzitter van EUNIC.

Gemeente Gorinchem organiseert drie bijeenkomsten over kunst en cultuur. De eerste bijeenkomst vindt plaats op woensdag 9 juli. De gemeente wil het cultuurbeleid vernieuwen en vraagt input van betrokkenen. Bestuursleden, medewerkers en vrijwilligers uit de sector zijn uitgenodigd.

Het eerste thema is ‘Kunst en cultuur zorgen voor identiteit en vertellen wie we zijn’. Tijdens deze bijeenkomst wordt gesproken over tradities, rituelen, festiviteiten en gewoonten. Ook komt kunst in de openbare ruimte en community art aan bod. In september en oktober volgen bijeenkomsten over culturele evenementen en cultuureducatie.

Maedy de Miranda ziet als beleidsadviseur kunst en cultuureducatie de ‘speelruimte’ in het onderwijs naar de achtergrond verdwijnen. Wat zijn daarvan de gevolgen? Wat gaat er verloren? Daarover reflecteert ze in haar eerste blog voor Kunstzone. Spel is fundamenteel voor leren, creativiteit, verbinding, en veerkracht voor het leven. In een tijd waarin we geconfronteerd worden met oorlogen, klimaatverandering, sociale druk en economische ongelijkheid, biedt spel ruimte om te dromen, te verbeelden en alternatieve toekomstbeelden te creëren. En ons te verbinden met de mensen om ons heen. 

Onzekere puberstemmen die samenkomen in harmonie en meerstemmig de ruimte vullen. Welke school wil dat niet? Samen zingen ontspant, geeft kracht, verbindt en kan tijdloos mooi zijn. Het verdient absoluut een plek in het voortgezet onderwijs. Ouderwets en saai? Niet als je luistert naar de docenten en leerlingen die deelnemen aan Vocale Boost op school. 

Op dinsdag 17 juni vindt in het Koninklijk Conservatorium de feestelijke herondertekening van het MuziekopleidersAkkoord plaats. Dit akkoord verenigt alle pabo’s en conservatoria in Nederland met een gedeelde ambitie: structureel muziekonderwijs mogelijk maken voor álle kinderen en jongeren. Als erevoorzitter van Méér Muziek in de Klas is Hare Majesteit Koningin Máxima bij dit bijzondere moment aanwezig. Deze hernieuwing markeert een belangrijke stap in de verdere versterking van muziekonderwijs in Nederland. 

Het LKCA publiceert een tweede aflevering in de serie over de wettelijke verankering van cultuurbeoefening. Bij onze zuiderburen stuurt de rijksoverheid centra voor de kunsten doelgericht aan. En dat werpt vruchten af. Het volgen van lessen bij zelfstandige kunstdocenten of bij gesubsidieerde kunstencentra is in Nederland ongeveer twintig keer zo duur als in Vlaanderen. Die lage tarieven hebben te maken met de Vlaamse traditie van gesubsidieerde en gereguleerde kunsteducatie in de vrije tijd: het ‘deeltijds kunstonderwijs’ (dko).

Uniek ten opzichte van Nederland is dat deze infrastructuur wordt gesubsidieerd en wettelijk gereguleerd vanuit de overheid. Dit gebeurde via een groot aantal verschillende overheidsdecreten en besluiten en werd in 2018 vereenvoudigd via een apart Decreet betreffende het deeltijds kunstonderwijs. Dit toont de zeer sterke betrokkenheid vanuit de overheid bij het kunstonderwijs in de vrije tijd. 

De Nederlandse festivalsector maakt zich zorgen. Festivals verdwijnen, andere worden duurder en daarmee minder betaalbaar voor een jong publiek. Toch zijn er ook bijzonder populaire festivals die juist jongeren trekken. Festivals die inzetten op eigentijdse, vernieuwende muziek en vaak relatief kort bestaan, soms pas een jaartje. Want al verdwijnen er momenteel meer festivals in het land dan dat erbij komen (zelfs het dubbele), er kómen dus wel nog nieuwe spelers bij. Deze events gooiden in recente jaren hoge ogen bij jonge bezoekers: Best Kept Secret, Draaimolen, Lentekabinet, Wildeburg en Upclose.  

Ter voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar heeft Rotterdam Festivals een document opgesteld met input voor de verkiezingsprogramma’s. Het is een krachtig pleidooi voor cultuur in de volle breedte en voor festivals in het bijzonder, met daarbij een aantal concrete aanbevelingen voor het toekomstige beleid. Dit document is gedeeld met de wethouder Onderwijs, Cultuur en Evenementen, raadsleden en de beleidscollega’s binnen de gemeente Rotterdam.

“Dankzij het werken met het Culturele Doelgroepenmodel hadden we bij het Rotterdams Philhamonisch Orkest al een goed beeld van welke Culturele Doelgroepen regelmatig in de zaal zitten. We wilden vooral meer weten over de drie doelgroepen die waarschijnlijk ook interesse hebben in ons orkest”, vertelt Hiemke van den Boer, hoofd Marketing & Sales van het orkest. 

Samen met bureau Frisse Duik heeft het orkest gekeken naar de potentie van de Proevende Buitenwijkers, de Kindrijke Cultuurvreters en de Culturele Alleseters. Hiemke: “Behalve redenen om wel of niet naar een concert te gaan, is ook naar andere factoren gekeken. Bijvoorbeeld wanneer ze een ticket boeken of wat een keuze makkelijker kan maken.” Frisse Duik maakt gebruik van een mix van interviews en sessies met zowel bezoekers als niet-bezoekers.

De CPNB en het Nederlands Letterenfonds lanceren samen het meerjarige project Verhalen die blijven hangen, waarmee ze op een nieuwe manier aandacht vragen voor literatuur. De aftrap is een opvallende literaire tas, exclusief ontworpen door kunstenaar Piet Parra. Het gaat om een unieke samenwerking tussen de literaire wereld en de creatieve sector. 

Toneelschrijver Eva Gouda heeft de Vertaalprijs 2024 gewonnen voor haar tekst POPpulisme. De prijs werd op 15 juni 2025 uitgereikt tijdens het Dramatiker|innenfestival in Graz, Oostenrijk. De Vertaalprijs stimuleert de internationale zichtbaarheid van Nederlandstalige toneelteksten. POPpulisme, de winnende tekst van Eva Gouda, won eerder als voorstelling de Gouden Krekel. De voorstelling werd gemaakt door Het Filiaal Theatermakers. Opvallend is dat dit jaar een jeugdtheatertekst in de prijzen valt.

Er komt een einde aan de tekenlessen van Vincents Tekenlokaal in het Tilburgse Paleis. Dat wordt grondig gerenoveerd en krijgt een nieuwe invulling als ‘Huis van de stad’. Om lokaal tekentalent te blijven stimuleren, komen er andere activiteiten in de geest van de schilder Van Gogh. „Jammer dat het stopt”, zegt Petra Robben van Stadsmuseum Tilburg. „We hebben in Vincents Tekenlokaal heel veel kinderen en volwassenen mogen ontvangen, in al die jaren bijna honderdduizend. De plek had betekenis voor de stad en daar zijn we trots op.”

Vincents Tekenlokaal is vernoemd naar Vincent van Gogh en was bewust gevestigd in het Paleis. Van Gogh kreeg hier als 13-jarige zijn eerste tekenlessen aan de Rijks-HBS, die destijds in het gebouw zat.

Auteurs lopen weg bij VBK, de grootste Nederlandse uitgeversgroep. Reden: het concern is gekocht door een durfinvesteerder die de Israëlische oorlog in Gaza steunt. Nederlandse schrijvers zijn zich lam geschrokken nu blijkt dat diverse uitgeverijen indirect de oorlog in Gaza ondersteunen. De betreffende uitgeverijen, zoals Atlas Contact, Ambo Anthos en Luitingh-Sijthoff, vallen allemaal onder VBK, het grootste uitgeversconcern van Nederland. VBK blijkt vorig jaar te zijn gekocht door KKR, een Amerikaanse durfinvesteerder die betrokken is bij wapenhandel met Israël.

De schrijvers – tientallen, meldt Adriaan van Dis – zijn nooit geïnformeerd over de handel en wandel van KKR. Pas nu, dankzij een artikel van onderzoeksplatform Follow the Money, beseffen ze wat er aan de hand is. Het verzet groeit.

Monique van de Ven ontvangt dit jaar de Career Achievement Award op het festival Film by the Sea. Volgens festivaldirecteur Jan Doense behoort de 72-jarige actrice tot ‘de absolute royalty van de Nederlandse film’. Op het festival gaat de nieuwe film Een vrouw als Monique, met Van de Ven en acteur Joes Brauers in de hoofdrollen, in première. Van de Ven debuteerde in 1973 in Turks Fruit, de verfilming van het boek van Jan Wolkers. Sindsdien was Van de Ven te zien in tientallen grote Nederlandse films en series.

De Jeugdtheaterjury van de VSCD (Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouw Directies) heeft bekend gemaakt wie de Zilveren Krekels hebben gewonnen voor het theaterseizoen 2024-2025. De tien winnaars van deze Jeugdtheaterprijs zijn tevens de genomineerden voor de Gouden Krekels en de uitreiking daarvan vindt die avond plaats tijdens de feestelijke afsluiter van het Nederlands Theater Festival: het Gala van het Nederlands Theater in ITA, Amsterdam.

De Nederlandse auteur Yael van der Wouden wint met haar oorspronkelijk in het Engels geschreven debuutroman The Safekeep de Women’s Prize for Fiction 2025. Tijdens een ceremonie in Londen maakte de jury haar keuze bekend. De jury prees het boek als “een klassieker in wording, een verhaal dat generaties lang geliefd en gewaardeerd zal worden”

Met deze overwinning schrijft Van der Wouden geschiedenis. Ze is de eerste Nederlandse auteur die op de shortlist van de Booker Prize stond en nu de Women’s Prize for Fiction wint. De prijs bestaat uit een geldbedrag van £30.000 en een bronzen beeldje, de Bessie. In haar dankwoord benadrukte Van der Wouden het belang van representatie en solidariteit, en sprak ze over haar intersekse identiteit en de betekenis van deze erkenning. De Women’s Prize for Fiction is een van de belangrijkste literaire prijzen ter wereld. En wordt jaarlijks uitgereikt aan de beste Engelstalige roman geschreven door een vrouw. 

Het college van B&W stelt de gemeenteraad voor een financiële handreiking te doen aan de Stichting DRU Industriepark van in totaal 1,7 miljoen euro. Dit is volgens het college noodzakelijk om de continuïteit van het dienstenaanbod op het DRU Industriepark te borgen en te kunnen werken aan een robuuste en financieel gezonde organisatie. Daarnaast stelt het college voor om de subsidie (voor het uitvoeren van de programmalijnen) vanaf 2026 jaarlijks te indexeren. Het college zegt strikte voorwaarden te stellen aan de financiële steun, die moeten worden vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. Afgelopen half jaar is gebleken dat er bij de Stichting DRU Industriepark een financieel zorgelijke situatie is ontstaan. 

De bekende kunsthistoricus en oud-Rijksmuseumdirecteur Henk van Os was in zijn element als hij over kunst kon vertellen. Dat deed hij opgewekt en bevlogen, met een diepe lage stem. Zaterdagavond overleed Van Os op 87-jarige leeftijd thuis in Amsterdam. Vanuit zijn christensocialistische opvoeding geloofde hij in Bildung, volksverheffing: ‘Kunst geeft je de mogelijkheid om de wereld om je heen structuur te geven.’ Daarom wilde hij op een toegankelijke manier over kunst praten, zonder moeilijke woorden.

Kunstencentrum LOUIS uit Cuijk heeft een digitaal platform gelanceerd waar scholen in het Land van Cuijk cultureel aanbod kunnen vinden, plannen en boeken. De website Cultuureducatie Land van Cuijk biedt een overzicht van culturele activiteiten voor het primair en voortgezet onderwijs. Scholen kunnen hier zelf aanbod selecteren en inplannen.

In het Eindhovens Dagblad een persoonlijke reactie op het artikel over het verdwijnen van creatieve maakplekken in Eindhoven. Door Rob van der Ploeg – creatieve ondernemer, De Rechter, De Smalle Haven, De Design Express en de grondlegger van Sectie-C. Wat hij de berichtgeving mist, is het besef dat broedplaatsen niet simpelweg een beleidsmaatregel zijn, of een spreadsheetkeuze. Ze zijn het resultaat van een intiem samenspel tussen vijf krachten en karakters: de ontwikkelaar, de rebel, de meesterbouwer, de creatieve ondernemer en het verzamelgebouw. 

Woensdagavond 11 juni hield D66 Vught een druk bezocht politiek café over cultuur en het cultuurbeleid in Vught. Er werd een gedeeld verlangen in deze groep uitgesproken: waar blijft de gemeentelijke visie op de Vughtse cultuur? Ruim 50 aanwezigen discussieerden onder leiding van Dianne Schellekens (oud-raadslid en statenlid voor D66) over de noodzaak van een visie op kunst en cultuur in onze gemeente.

Marcelle Hendrickx, die als wethouder in drie termijnen het cultuurbeleid van Tilburg heeft vormgegeven, vertelde over haar ervaringen. Henri Swinkels, voormalig gedeputeerde voor cultuur in de provincie, duidde de waarde van kunst en cultuur. Jelmer Lesterhuis slaagde erin om de ‘roze olifant’, de discussie rondom het theater De Speeldoos waarvan hij directeur is, zoveel mogelijk onbenoemd te laten. In de tweede helft van de avond ontstond een levendige discussie.

Twee bekende Rotterdamse ontwikkelaars hebben hun oog laten vallen op Cinerama. Ze zeggen de bedreigde bioscoop te willen redden. Het gaat om Uvastgoed en Manhave. Ze zeggen de krachten te bundelen ‘om een uniek cultureel ankerpunt in het hart van de stad te behouden’. Zaterdag bevestigde VolkerWessels, de huidige eigenaar van het pand, al met verschillende partijen in gesprek te zijn over de toekomst van de locatie. Volgens ingewijden zijn de eigenaren van filmhuis KINO een van die partijen. Nu blijken ook Uvastgoed en Manhave dus serieuze belangstelling te hebben.

De publieke rol van Cinerama staat voorop, zeggen ze. „We vinden het essentieel dat er ruimte blijft voor plekken met maatschappelijke waarde, juist in een steeds commerciëler centrum. Cinerama draagt bij aan de culturele diversiteit en leefbaarheid van de binnenstad — dat moet behouden blijven.”