Trends & Ontwikkelingen

Op het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) bespraken documentairemakers de impact van AI-technologie op hun vakgebied. Oscar-genomineerde regisseur David France gebruikte AI om gezichten te verbergen in "Welcome to Chechnya" en om de stem van Leonard Peltier te verjongen in "Free Leonard Peltier". De Britse filmmaker Marc Isaacs experimenteerde met AI in "Synthetic Sincerity". De Portugese filmmaker Susana de Sousa Dias en de Emmy-winnende Eugen Bräunig benadrukten de risico's en noodzaak van richtlijnen voor het gebruik van AI in documentaires.

Regisseur Anne Jan Sijbrandij heeft de NPO Documentaire Talent Award 2025 gewonnen voor zijn filmplan Aku-Ik. Sijbrandij kreeg de prijs zondagmiddag als winnaar van IDFA Project Space NL bij De Balie in Amsterdam.

De NPO Documentaire Talent Award is een ontwikkelingsbijdrage van € 25.000, die beschikbaar wordt gesteld door het NPO-fonds. Met de bijdrage kan de regisseur in samenwerking met een omroep werken aan de verdere ontwikkeling van het documentaireplan, waarna bij het fonds een aanvraag voor een productiebijdrage kan worden ingediend.

In Boekel ligt het plan klaar: de sloop van Nia Domo in het centrum en de bouw van ‘Hof van Boekel’. Het college van B en W wil onderzoeken of een multifunctionele accommodatie (MFA) voor onderwijs, opvang en samenkomst, haalbaar is. Het college denkt dat nieuwbouw de beste optie is omdat daarmee alle kanten op kan worden gegaan. 

Wethouder Jeanne van Eert-van de Ven (Gemeenschapsbelang Venhorst-Boekel) ziet veel voordelen in het samenbrengen van functies. „Door onderwijs, opvang, culturele voorzieningen en ontmoetingsruimtes te combineren in één gebouw ontstaan meer mogelijkheden voor het delen van de ruimte. Denk hierbij aan de samenwerking tussen de bibliotheek en het onderwijs, of aan gedeelde ruimtes voor verenigingen en zorgpartners.”

Singer Laren-museumdirecteur Jan Rudolph de Lorm gaat met pensioen. Samen met algemeen directeur Evert van Os, die in 2014 naar Laren kwam, bouwde De Lorm Singer uit tot een drukbezochte culturele ontmoetingsplek. Trok het dorpsmuseum bij zijn komst nog geen 100.000 bezoekers, vorig jaar kwamen er ruim 300.000. Het verouderde en versleten museumcomplex ging onder zijn leiding ook flink op de schop. 

Het entreegebouw, de horeca en het Singer-theater zijn in 2017 volledig vernieuwd. Tuinarchitect Piet Oudolf ontwierp een nieuwe beeldentuin, en meer recent werd het museum compleet gerenoveerd en kreeg het een nieuwe vleugel. Onder leiding van De Lorm kreeg het museum meer dan tweehonderd kunstwerken cadeau die hielpen om van Singer hét museum van het Nederlandse modernisme te maken.  

Het begon met een ambitieus idee. Alle manuscripten van Anne Frank bijeenbrengen, digitaliseren en toegankelijk maken voor iedereen. Vanuit dat streven ontstond in 2011 het project Anne Frank Manuscripten, een samenwerking tussen onder andere de Anne Frank Stichting en het Huygens Instituut, de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Nu wordt een deel van die bevindingen uitgebracht, in de vorm van een boek: Anne Frank, schrijfster, dat meldt Neerlandistiek.

Het project bood een unieke kans om Anne Franks schrijverschap op een nieuwe manier te onderzoeken. Door haar teksten naast elkaar te leggen, werd zichtbaar hoe Anne haar werk herschreef en ontwikkelde. “We konden echt volgen hoe ze dacht, hoe ze verbeterde, hoe ze verhalen vormgaf. Dat maakte het onderzoek ontzettend boeiend en leerzaam.”

Ruim zestig medewerkers van het Concertgebouw zijn het niet eens met de keuze van de directie om alsnog de deuren te openen voor de omstreden Israëlische voorzanger Shai Abramson. Gisteren stuurden ze een brief aan de directie, waarin ze om opheldering vragen. De directie van het Concertgebouw heeft inmiddels laten weten niet op hun besluit terug te komen.

De Surinamepleinbuurt in Amsterdam heeft een nieuwe ontmoetingsplek, vol kunst en cultuur. In Buurthub SUP ontmoeten bewoners elkaar en de kunstenaars van Broedplaats SUP. In Broedplaats SUP hebben 104 kunstenaars een  werkplaats. En in Buurthub SUP kunnen bewoners van alles doen.

Stadsdeelbestuurder Flora Breemer vertelt: “Zonder cultuur gaat het niet goed met de stad. En zonder makers is er geen cultuur. Dus moeten we altijd ruimte houden voor makers .Daarnaast hebben we ontmoetingsruimten nodig in de stad. Ik ben blij dat het is gelukt om ruimte te veroveren voor de buurt.”

De Cultuurtafel Leiden waarin de Leidse Schouwburg – Stadsgehoorzaal, de Pieterskerk, Museum De Lakenhal, Theater Ins Blau, Nobel, BplusC, De Veenfabriek, het Leiden International Film Festival, ROEM, ARS, Wibar, PS|Theater, DansBlok, Studio Moio en Theater de Generator zijn vertegenwoordigd, heeft grote waardering voor de snelle politieke actie om extra geld voor cultuur beschikbaar te stellen bij de vaststelling van de begroting. “Maar structurele investering blijft wel noodzakelijk”, zo waarschuwt het platform.

Met de verhoging van de toeristenbelasting krijgt de gemeente vanaf volgend jaar naar verwachting zo’n 324.000 euro extra binnen. Dat extra geld wordt opgebracht door iedereen die in Leiden overnacht. Dat geld kan nu naar de cultuursector om daar de acute knelpunten aan te pakken. “Deze extra middelen maken het mogelijk dat meer positief beoordeelde instellingen de komende drie jaar alsnog kunnen blijven bestaan en dat organisaties beter in staat zijn hun plannen uit te voeren met een eerlijke beloning voor makers en medewerkers”, schrijft tafelvoorzitter Rutger Brouwer van Poppodium Nobel. 

Op perron 1b van Station Zutphen is afgelopen vrijdag een nieuwe culturele missie gelanceerd: Stichting MARS. Deze nieuwe ontmoetingsplek in het voormalige seinhuisje werd op feestelijke wijze geopend door wethouder André Putker.

Nieuwbouwwijk Noorderhaven is een wijk die bruist van nieuwe bewoners, maar kent nog nauwelijks plekken waar mensen spontaan kunnen komen aanwaaien. Door binnentuinen en afgesloten woonblokken ontstaan allemaal losse eilandjes van mensen die elkaar zelden ontmoeten. “MARS wil het water zijn tussen die eilandjes”, legde Myrthe van Dommelen uit. 

Gemeente Geldrop-Mierlo wil meer financiële steun bieden aan de Weeffabriek. Het cultureel centrum heeft een gat in de begroting van 50.000 euro en de gemeente wil de instelling met meerdere financiële impulsen toekomstbestendig maken. Twee jaar geleden kreeg de Weeffabriek al eens stevige financiële steun van de gemeente. Toen werd er 600.000 euro geïnvesteerd in het culturele onderkomen in de gemeente. 

Om de financiële positie van het cultuur centrum de komende jaren te borgen, is het volgens de gemeente nodig jaarlijks een bedrag aan extra subsidie te geven. Dat moet gebeuren vanaf 2026. Over de jaren 2024 en 2025 krijgt het culturele centrum nog eens 107.000 euro bijgestort om de tekorten over die jaren te kunnen wegschrijven.

Op 7 februari 2026 opent het Nederlands Fotomuseum zijn deuren in het recent gerenoveerde Rijksmonument pakhuis Santos aan de Rotterdamse Rijnhaven. Met ruim 6,5 miljoen objecten beschikt het museum over een van de grootste museumcollecties van fotografie ter wereld. In het monumentale gebouw komen cultureel erfgoed, architectuur en een eigentijdse museale presentatie samen tot een internationale ontmoetingsplek voor fotografie. 

Een vakjury heeft de winnaars van de tweejaarlijkse Fiep Westendorp Stimuleringsprijzen 2025 voor jonge illustratoren gekozen. De drie prijzen (elk twintigduizend euro) worden toegekend aan Jingran He, Donna Kroese en een collectief bestaande uit Moos Boeke, Abel Dijkstra en Vera Wolsink. 

De Johannes Vermeerprijs 2025 is gisteren uitgereikt aan choreograaf en danstheaterregisseur Marco Gerris. Minister Gouke Moes (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) overhandigde hem de prijs in de Nieuwe Kerk te Den Haag, vanwege zijn baanbrekende werk waarin hij dans, theater en andere disciplines samenbrengt. Het is voor het eerst dat de Johannes Vermeerprijs uitgereikt wordt aan een kunstenaar in het dansveld.

De Johannes Vermeerprijs is de Nederlandse staatsprijs voor de kunsten en bestaat uit een geldbedrag van 100.000 euro. Dit geldbedrag is bestemd voor een speciaal project dat de winnaar kan opzetten binnen het eigen werkterrein. De prijs bestaat sinds 2008 is ingesteld om uitzonderlijk artistiek talent te eren en te stimuleren. De organisatie van de prijs is in handen van de zes rijkscultuurfondsen. 

‘The Fortress’ is de titel van het nieuwe werk dat kunstenaar Dries Verhoeven en curator Rieke Vos tijdens de 61e editie van La Biennale di Venezia zullen presenteren. Verhoeven en Vos werken momenteel aan een performance en een architectonische ingreep in het Rietveldpaviljoen. De Biënnale van Venetië vindt plaats van 9 mei t/m 22 november 2026.

Met ‘The Fortress’ onderzoeken Verhoeven en Vos de menselijke behoefte aan zelfbescherming en de drang om eigen grenzen, levenswijze en gemoedsrust veilig te stellen. In de grimmige tijd waarin we leven, worstelt de westerse samenleving volgens het duo met het eigen verlichte zelfbeeld enerzijds en een duistere voorstelling van de toekomst anderzijds. Met het kunstwerk neemt Verhoeven de bezoeker mee in die tegenstrijdigheid. Het Rietveldpaviljoen, gebouwd met het vooruitstrevende optimisme van de naoorlogse jaren, is niet alleen de plek waar de presentatie plaatsvindt, maar wordt zelf onderwerp van het werk.

Het Vaticaan geeft 62 historische objecten terug aan de inheemse volken van Canada. Paus Leo XIV schenkt de voorwerpen aan de Canadese bisschoppenconferentie die ze vervolgens "zo snel mogelijk" teruggeeft aan de inheemse gemeenschappen. De artefacten worden naar verwachting begin volgende maand naar Montreal gevlogen, waar ze eerst naar een historisch museum gaan. Daar wordt onderzocht aan welke gemeenschappen ze toebehoren, meldt de Canadese nieuwsite CBC.

De Canadese minister van Buitenlandse Zaken noemt de teruggave een belangrijke stap "die het culturele erfgoed van inheemse volkeren eert". Volgens haar is het van belang voor "rechtvaardigheid en verzoening".

De 16-jarige componist Kobus Jansen uit Zutphen is op 16 november benoemd tot Kindercomponist der Nederlanden. Lize Bastiaens droeg het stokje over tijdens het festival November Music. Kobus Jansen mag zich een jaar lang Kindercomponist der Nederlanden noemen. Hij wordt begeleid door Anne-Maartje Lemereis, de Componist der Nederlanden.

Onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam en belangenorganisatie BAM! Popauteurs zijn gestart met de eerste BAM! Artiestenmonitor. Deze jaarlijkse enquête onderzoekt de inkomenspositie, werkpraktijk, mentale gezondheid en houding tegenover kunstmatige intelligentie van Nederlandse popmuzikanten. De BAM! Artiestenmonitor richt zich op artiesten, songwriters en producers die actief zijn binnen pop, hiphop, dance en andere populaire genres. De enquête vraagt naar demografische gegevens, dagelijkse werkzaamheden, inkomsten, tijdbesteding en ervaringen met AI in de creatieve praktijk.

De European Film Academy maakt werk van haar kerntaak: de zichtbaarheid van Europese films vergroten. Na het instellen van een jaarlijkse Maand van de Europese Film wordt nu een European Award Season gelanceerd. Gedurende twee maanden worden de genomineerden voor de European Film Awards in het zonnetje gezet. 

Emile Castelain is de winnaar van de Monumententalentprijs 2025. Deze jaarlijkse aanmoedigingsprijs is ingesteld door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om verjonging en vernieuwing in de erfgoedsector te stimuleren. Emile heeft wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de erfgoedwaarden van objecten en gebouwen binnen een themaparkomgeving. 

De uitreiking vond plaats op 13 november 2025 tijdens het Nationaal Monumentencongres en werd gedaan door Susan Lammers, algemeen directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Emile ontvangt als Monumententalent een geldprijs van €3.000 en een bijzonder kunstwerk van kunstenaar Omoyater Harrison. 

De provincie Gelderland wil 8 miljoen euro beschikbaar stellen om duizenden opgeslagen archeologische vondsten te beoordelen. Het gaat om ongeveer 16.000 dozen waarvan de inhoud nog nooit systematisch is uitgepakt. Wat er precies in ligt, is ook voor het provinciebestuur onbekend en juist dat is de reden dat de provincie nu in actie moet komen. Doordat er geen duidelijke afspraken waren over het verwerken van deze materialen, bleven duizenden dozen jarenlang ongeopend. De provincie is echter wettelijk verplicht om alle vondsten te registreren en te beoordelen op hun historische waarde.

Misschien nog wel meer dan onder het overbelaste aanmeldcentrum voor asielzoekers, lijdt Ter Apel onder de negatieve beeldvorming. Daar wil het Oost-Groningse dorp met een expositie graag iets tegenover stellen. ‘Het is heerlijk wonen hier, maar daar hoor je nooit iets over.’

Marjan Brouwer begon ruim twee jaar geleden als directeur van Museum Klooster Ter Apel. Ze ging met inwoners in gesprek, over het leven in Ter Apel. De interviews met inwoners – 25 stuks – maken onderdeel uit van de zondag geopende expositie Groeten uit Ter Apel in het museum.

Bij de opening van IDFA 2025 werd het Cultuurfonds Documentaire Stipendium uitgereikt. Deze stimuleringsprijs voor documentairemakers met bewezen kwaliteiten is €50.000 groot. De winnaar is Lidija Zelovic, die in haar dankwoord stelde dat “hoe meer ik me zorgen maak, hoe meer films ik maak”. Het Cultuurfonds Documentaire Stipendium wordt mogelijk gemaakt door een anonieme donateur en wordt uitgereikt sinds 2011.

Ook dit jaar bewees New Music Conference dat het dé ontmoetingsplek is voor iedereen die werkt aan en voor de toekomst van de Nederlandse componistencultuur. Componisten, musici, programmeurs en andere professionals kwamen voor deze dag samen in de Verkadefabriek in Den Bosch om van elkaar te leren, te delen en te inspireren. Dit jaar werden zoals alle voorgaande jaren de Buma Classical Awards uitgereikt tijdens New Music Conference.

Arjan Linker ontving de Buma Classical Award 2025 vanwege zijn opvallende aanwezigheid met zowel eigen composities als arrangementen in het culturele circuit in de afgelopen twee jaar.Klaas de Vries en Peter-Jan Wagemans mochten de Buma Classical Lifetime Achievement Award 2025 in ontvangst nemen. 

Culturele centra hebben het zwaar in het Land van Cuijk, zo ook Myllesweerd in Mill.  Myllesweerd biedt de Millse gemeenschap een breed scala aan activiteiten. Toch kampt Myllesweerd met flinke exploitatietekorten, voornamelijk door het tekort aan vrijwilligers en de daarmee samenhangende gestegen personeelskosten.Om dit gat te dichten keert de gemeente Land van Cuijk een eenmalige subsidie uit van maar liefst 132.973 euro. De gemeente Land van Cuijk wil gaan onderzoeken waar cultuurcentra in de gemeente tekortkomen in hun subsidies. Het moet in kaart brengen wat op termijn oplossingen kunnen zijn.

De gemeente Den Bosch heeft een streep gezet door de nieuwbouw van het Design Museum aan de Citadellaan. Wat betekent dit voor de musea in het centrum van de stad en de grootschalige ontwikkelingen in de Citadelpoort? Directeur Timo de Rijk moet ‘na een enorme tegenvaller en grote teleurstelling’ aan de slag. „Vooropgesteld: verhuizen was geen doel op zich, maar volgens de gemeente waren wij nodig in een nieuw stuk binnenstad. Wij wilden bovendien een beter pand.” 

Voor de musea in het centrum betekent dit dat het Design Museum voorlopig op de huidige locatie blijft en samenwerkingsmogelijkheden met het Noordbrabants Museum kan onderzoeken. Voor de Citadelpoort betekent dit dat de gemeente nu op zoek is naar een andere publiekstrekker, zoals een onderwijsinstelling, bioscoop, culturele organisatie of commerciële partij, voordat er later in 2026 een definitief besluit wordt genomen.

Nog een kleine twee maanden en dan heeft Zandvoort eindelijk zijn flink gemoderniseerde theater De Krocht binnen de monumentale muren van een voormalig kerkgebouw uit 1854. Decennia moest het wachten op een welverdiende opknapbeurt. Hoe lang was er al niets of nauwelijks meer gedaan aan theater De Krocht? Ongeveer veertig jaar. 

Gemeenteraad na gemeenteraad sprak in door de loop der jaren steeds wisselende samenstellingen keer op keer uit, dat hier ’nu toch echt’ wat gedaan moest worden. Dat De Krocht dat vanwege zijn maatschappelijk belang verdiende! Om de renovatie vervolgens maar weer naar achteren te schuiven als gemakkelijke manier om geld te vinden voor andere dingen. In 2020 kwam er dan toch eindelijk een eind aan dat vooruitschuiven en de oeverloze discussies wat een verbouwing dan eigenlijk mocht kosten.

Nu het Concertgebouw en de Stichting Chanukah Concert een compromis hebben gesloten over het optreden van de Israëlische voorzanger Shai Abramson bij het chanoekaconcert in december, is het aangekondigde kort geding van de baan. Maar de kernvraag blijft buiten beeld, stelt Maurits Jan Vink in een ingezonden brief in Het Parool. Waarom deed het eerdere besluit zoveel pijn binnen de Joodse gemeenschap, en wat zegt het over de manier waarop culturele instellingen omgaan met spanning?

Ondanks stevige concurrentie van de Sint trok het verjaardagsfeest van het Chassé Theater in Breda zaterdag honderden bezoekers. Onder hen liefhebbers van het eerste uur. En de directeur? Die glunderde de hele middag van trots.

Dertig jaar geleden trokken ze aan het kortste eind, de politici en andere Bredanaars die een bescheiden opvolging van schouwburg Concordia wilden. In 1995 opende een groot en groots Chassé zijn deuren, om daarna jaar na jaar het gelijk van de pleitbezorgers met lef te bewijzen. Het aantal bezoekers in die afgelopen dertig jaar, zo’n 8 miljoen, en de medewerkers maakten het Chassé Theater tot wat het nu is. Een niet weg te denken cultuurtempel in Breda, die de hele regio bedient.

Ooit waren er onder meer een bouwhandel, muziekschool, Airborne Museum en makelaarskantoor gevestigd. Maar sinds vorige week heeft het pand aan de Spoorstraat 1 in Best een kunstgalerie als bestemming, Meeting-ART. Al heel wat bezoekers wisten hun weg ernaartoe te vinden. „Het is een prachtig pand met mooie ruimtes en bouwkenmerken”, vertellen eigenaren Jos Piek en Marieke Snoeks. „We mogen dit de komende twee jaar huren. Op dit moment liggen we super zichtbaar en centraal voor bezoekers.”

De Dommelsche Watermolen krijgt deels een nieuwe invulling. Naast de verkoop van meel voor thuisbakkers zijn er plannen om het rijksmonument open te stellen als culturele en educatieve bestemming voor onder meer scholen en toeristen. 

De Dommelsche Watermolen wordt ruim 700 jaar geleden gebouwd en is sinds begin vorige eeuw in handen van de familie Van den Eijnden. Vanuit de nabijgelegen molenwinkel wordt er meel voor de thuisbakkers verkocht en jarenlang ook diervoer voor huis- en erfdieren. Met die laatste activiteit stopt de molenwinkel per 1 januari 2026. De molenwinkel is vanaf 1 januari 2026 twee dagen per week geopend voor de verkoop van bakmeel en bakingrediënten en accessoires voor de thuisbakker. Daarnaast wordt de watermolen zelf ingericht voor workshops en rondleidingen.        

Cultuur Oost opent samen met Cultuurfonds Gelderland, Voordekunst, Mondriaan Fonds, VSBfonds en Cultuur Academy het nieuwe Gelders Adviespunt Cultuurfinanciering. Binnenkort sluiten ook de provincie Gelderland en het Fonds voor Cultuurparticipatie aan. Met dit centrale loket willen de organisaties de drempel verlagen tot landelijke en regionale fondsen, zodat meer makers en instellingen uit Gelderland hun weg vinden naar financiering.

Financieringstrajecten kunnen ingewikkeld zijn, ook door de veelheid aan subsidies en fondsen. Daarom bundelt het adviespunt de spreekuren van verschillende fondsen én adviseurs in één overzichtelijke online omgeving. Via het online loket kunnen gebruikers zelf kiezen met welk fonds of met welke adviseur ze in gesprek willen gaan en direct een tijdstip plannen. De sessies vinden vervolgens digitaal plaats.

De Vlaamse Charlotte Van den Broeck (34) wint met haar boek over de Tasmaanse tijger de Boekenbon Literatuurprijs. Van den Broeck ontvangt een geldbedrag van 50.000 euro. De jury, onder leiding van voormalig staatssecretaris voor cultuur Gunay Uslu, prijst haar ‘vasthoudendheid en stilistische brille’. ‘Dit is het soort literaire non-fictie dat we zelden lezen. Zij is een absolute aanwinst voor het genre van de zoekende en onderzoekende non-fictie.’