De bibliotheek, het theater, muziek- en danslessen, lokale verenigingen en een café onder één dak; in onze provincie kom je deze combinatie steeds vaker tegen. Deze zogenoemde multifunctionele organisaties (mfo’s) combineren verschillende culturele functies in één gebouw. Een strategische, praktische of politieke overweging, of een mix ervan. Brabant loopt hierin voor op andere provincies in Nederland, met twintig procent van alle mfo’s in ons land. Hoe ziet zo’n organisatie er in de praktijk uit? De directeuren van De Voorste Venne in Drunen, Nieuwe Veste in Breda en Cultureel Centrum Elckerlyc in Hilvarenbeek delen hun ervaringen.
Geschreven door Simone Vos
“Een plek om te leren, maken en ontmoeten; dat is Cultureel Centrum Elckerlyc (CC Elckerlyc). Door de deur open te zetten, gastvrij te zijn en mee te denken met onze huisgenoten, zorgen we voor verbinding”, vertelt Mark Sträter, algemeen manager. Sinds twee jaar is hij manager van Stichting CC Elckerlyc, in hartje Hilvarenbeek. De huisgenoten huren ruimtes bij de stichting en de programmering van theater en films verzorgt Mark met zijn collega en vrijwilligers. Die huisgenoten zijn onder meer: Bibliotheek Midden-Brabant, Creativiteitscentrum De Werckwinckel, Senioren Netwerk Hilvarenbeek, diverse dans-,muziek-, en theaterdocenten (zzp’ers) en verenigingen.
“Dit gebouw is elf jaar geleden opgeleverd en daarmee is ook de stichting opgericht. Voorheen zaten deze huisgenoten niet allemaal in één gebouw, maar meer verspreid over andere locaties in Hilvarenbeek. We bieden een plek en faciliteren; eigenlijk zijn we vooral mogelijkmakers. Hilvarenbeek is een cultureel dorp, veel verenigingen organiseren activiteiten. Dit is dan een mooie plek waar ze terecht kunnen, hier vindt veel plaats”, vertelt hij. “Met de huisgenoten heb ik zelf geregeld overleg en contact, maar een algemene vergadering is nog niet zo goed van de grond gekomen. Clubs weten elkaar onderling wel goed te vinden.”
Peuters en senioren
Dansdocent Meike Roberts, die al tien jaar in CC Elckerlyc zit, is het daarmee eens. “Doordat we in één gebouw zitten, is ontmoeting wel makkelijker en het zorgt voor zichtbaarheid. Daarnaast is het mooi dat mensen hier bijvoorbeeld voor een les komen en er meteen nieuwe ontmoetingen plaatsvinden. Mijn dansles voor peuters is bijvoorbeeld tegelijkertijd afgelopen met het seniorenorkest. Die komen elkaar dan op de gang tegen. Dat is een leuke combinatie”, vertelt ze. “Daarnaast is het voor mij als kunstvakdocent fijn dat ik hier in een vrijwillig collectief ‘Cultuurschool’ verenigd ben. Bij het aanvragen van subsidie is dat handig en ook het gevoel van ‘samen’ is fijn.”
Orkest bij de Nieuwe Veste Foto: Nynkefotografie
Samen programmeren
Ook bij Cultureel Centrum De Voorste Venne in Drunen zijn verschillende culturele organisaties in één gebouw bij elkaar gekomen. In 2019 begon directeur Wilco Schrijvers als interim-directeur met een voorzitter aan een nieuw bedrijfsplan voor het cultureel centrum. “Het Pieck, centrum voor de kunsten in de gemeente Heusden, zat al in het pand van De Voorste Venne. De wens vanuit de gemeente was om ook de bibliotheek in het cultureel centrum te krijgen. Dat was al eerder geprobeerd, maar niet gelukt”, zegt Wilco.
“Het oude pand van de bibliotheek was aan vervanging toe, dus nu was het een logische stap. Inmiddels zitten we met drie organisaties in De Voorste Venne: de bibliotheek, het Pieck en De Voorste Venne die theater en film programmeert. We zitten allemaal in hetzelfde culturele veld en dat zorgt voor kruisbestuiving. Het zijn allemaal zelfstandige organisaties, maar we hebben wel diverse overlegvormen zowel op directie-, als op andere niveaus”, vertelt hij.
De Voorste Venne huurt het pand van de gemeente, de andere organisaties huren weer bij De Voorste Venne. “We hebben korte lijnen hier, je kunt zo even naar iemand toe lopen, leert medewerkers op een andere en betere manier kennen en we organiseren veel samen. Met de Kinderboekenweek bijvoorbeeld, programmeren we samen rondom het thema, in plaats van losse activiteiten.”
Ontmoeting centraal
Bij Nieuwe Veste in Breda is de constructie van de multidisciplinaire organisatie net wat anders dan bij De Voorste Venne en CC Elckerlyc. In 2012 zijn de gemeentelijke organisaties Nieuwe Veste Centrum voor de Kunsten, Bibliotheek Breda en Cultuurwinkel Breda verzelfstandigd van de gemeente en juridisch samengevoegd. Daarna gingen ze samen door het leven als Stichting Nieuwe Veste en hebben ze één directeur-bestuurder. Onder deze organisatie vallen ook de vestigingen in de wijken Noord, Zuid en Belcrum (de Stokvishallen). Daarnaast is Nieuwe Veste onderdeel van de bijzondere Bieb Hoge Vucht, in samenwerking met bewoners van de wijk Hoge Vucht, Verbeter Breda en gemeente Breda. (Deze bibliotheek krijgt financiering vanuit het programma Verbeter Breda en valt buiten de subsidie van Nieuwe Veste).
Hilda Vliegenthart is sinds 2022 directeur-bestuurder bij Nieuwe Veste en heeft een duidelijke missie: zorgen voor een plek waar ontmoeting centraal staat en een maximaal aantal Bredanaars bereikt kan worden met een combinatie van kunst, cultuur en taal. “Je komt hier niet alleen voor een boek. Maar ook om een workshop te volgen, naar moderne dans te kijken. Je bent hier altijd welkom en juist met zoveel mogelijk activiteiten met, voor en door amateurkunstenaars in de stad willen we veel verschillende mensen bereiken”, zegt ze. “Om kinderen zo vroeg mogelijk in aanraking te kunnen laten komen met kunst en cultuur werken we samen met de scholen en culturele aanbieders in Breda.”
Illustratie Jill Heesbeen
Geld naar de inhoud
Nieuwe Veste is niet de eerste multifunctionele organisatie waarvoor Hilda werkt. Vanaf 2015 was ze directeur-bestuurder van de fusie-organisatie De Nobelaer in Etten-Leur, waarbij meerdere culturele organisaties bestuurlijk gefuseerd waren en waar nieuwe huisvesting voor moest komen. “Ik ben voorstander van zo’n multifunctionele organisatie, omdat het geld naar de inhoud moet gaan. Niet naar drie losse directies of administraties. Juist door verschillende organisaties samen te brengen in één gebouw en ook bestuurlijk te fuseren, verlaag je die drempel en verleid je mensen om ook eens bij de ander te kijken.”
“Nieuwe Veste is al een tijdje verzelfstandigd van de gemeente, maar het kost echt tijd om zo’n organisatie mooi in elkaar te vlechten. Alleen de cao’s al, die waren voor alle organisaties anders. We willen graag zoveel mogelijk krachten bundelen en juist overstijgende activiteiten organiseren. Zo hebben we voorstellingen waarbij de oorspronkelijke muziekschoolleerlingen samen optreden met de finalisten van de voorleeswedstrijd van de bieb. De bibliotheek is sowieso een laagdrempelige plek, daarom organiseren we veel hier. Maar ook in de wijken en op scholen hebben we een ruim aanbod dat tot stand komt samen met partners.”
Nieuwe Veste Foto: TPJ Verhoeven Photography
Eenheid naar buiten
“Doordat we onze krachten kunnen bundelen, is het contact met de gemeente makkelijker, zitten we niet allemaal in dezelfde subsidievijver. En nu gaat het geld dus echt veel meer naar de inhoud en minder naar de backoffice. We hoeven niet drie keer een programmaboekje te drukken bijvoorbeeld, maar maken één tijdschrift vanuit Nieuwe Veste voor de bezoekers.”
Die eenheid naar buiten toe, is voor Wilco van De Voorste Venne ook heel belangrijk. “We hebben een centrale ingang, waarin alle drie de organisaties duidelijk aanwezig zijn. Het is één geheel, hebben een gezamenlijke receptie. Dat is bewust zo gedaan. Daarnaast hebben we eens per jaar de Nacht van Cultuur, waarbij bezoekers in het gebouw mogen blijven slapen. Dat doen we echt met z’n drieën. En; een keer per maand is er een talkshow die we met z’n allen organiseren. Samen met onze vrijwilligers zetten we die neer en dat trekt altijd veel publiek”, vertelt hij.
Ook voor Mark bij CC Elckerlyc is het samen optrekken in de organisatie van groot belang. “Ik kijk echt goed naar wat iedereen nodig heeft. We hebben diverse huisgenoten en ieder heeft wat anders nodig. Soms zijn het bijna politieke gesprekken die ik voer met de besturen van de verenigingen en organisaties; over de ruimtes en over de toekomstswensen voor het gebouw. Initiatieven zijn er genoeg en ik denk daar heel graag in mee. Daarnaast werken we met veel vrijwilligers, die heel belangrijk zijn en die wil ik graag betrokken houden.”
Hilda voegt vanuit Nieuwe Veste aan toe: “Je moet als directie niet alleen hoog over meedenken, maar juist schakelen naar de werkvloer, naar wat medewerkers nodig hebben. Als we dat voor ogen houden, dan zetten we een mooie plek neer voor ontmoeting, die Breda een sociaal gezicht geeft.”
Noord-Brabant koploper
De provincie Noord-Brabant is één van de koplopers in het aantal culturele multifunctionele organisaties. In absolute aantallen zijn hier 35 mfo’s geteld (20% van alle culturele mfo’s in heel Nederland), dat is 1,4 mfo per 100.000 inwoners. Hiermee staat de provincie samen met Overijssel op een gedeelde tweede plek in de provincieranglijst. Alleen in Groningen zijn meer mfo’s (1,7) geteld per 100.000 inwoners.
Dit is één van de conclusies uit een overzicht van mfo’s in Nederland uit 2022 van Atlas Research. Voor 2022 bestond zo’n overzicht niet, met name vanwege de onduidelijkheid van de definitie. Atlas Research komt tot de volgende definitie: ‘Een culturele mfo is een culturele organisatie of locatie die meerdere culturele functies aan bezoekers biedt’. Over de opbrengsten van samenwerking in een mfo voor maatschappelijke opgaven werd een verkennend onderzoek gedaan in de Cultuurmonitor Gelderland 2022.
De verwevenheid van de verschillende functies maakt gegevensverzameling en effectmeting complex. Vandaar dat de mfo als naam (nog) niet terugkomt in de Waarde van cultuur. Wel kunnen we enkele conclusies halen uit de analyse van cijfers uit jaarrekeningen van de door gemeenten (meerjarig) gesubsidieerde instellingen. Hier vallen de centra voor de kunsten en de bibliotheken onder één categorie: dit zijn vaak mfo’s. We zien dat deze organisaties het grootste aandeel van de totale subsidiesom voor culturele organisaties ontvangen (36% tussen 2019 en 2022). Daarnaast stijgen de personele lasten tussen 2019 en 2022 sterk.
