Dat heeft ze me nog nooit eerder verteld

Het CKE initieerde samen met zorgkoepels Vitalis en Archipel het project Erfstukken. "In het project bezoekt een fotograaf een oudere en zoeken ze samen een erfstuk uit dat de fotograaf zo mooi mogelijk vastlegt. Daarna komt een schrijver op bezoek. Die maakt een verhaal bij het gefotografeerde erfstuk. De foto en tekst worden mooi vormgegeven en er ontstaat een document dat zelf ook een erfstuk is", vertelt Achten. "In zorginstellingen zijn er regelmatig projecten over de toekomst, maar daar doe je ouderen geen plezier mee. Een project over wezenlijke onderwerpen zoals 'familie en het verleden', spreekt ze veel meer aan", aldus Achten. Erfstukken brengt deze twee onderwerpen met een vaak grote emotionele waarde samen.

Achten wilde een project dat op meerdere vlakken zou leiden tot resultaat, maar ook tot nieuwe samenwerkingsvormen en educatievormen. Dus betrok hij veertig amateurkunstfotografen en dertig schrijvers bij het project, die bij ruim vijftig ouderen langs gaan.

"Ik was van te voren wel gespannen. Wat zou me te wachten staan? Ik ging naar een dementerende vrouw van negentig jaar oud toe en dacht: 'oh, hoe gaat dat lopen?'. Eenmaal bij het verzorgingstehuis aangekomen, bleek dat mevrouw niet meer kon praten. Ik moest alles aan de verzorgende vragen, maar die wist niet veel over het vroegere leven van mevrouw Pantelejeva", vertelt Marijke Liefting (47), schrijver in dit project.

"Gelukkig wilden haar dochters me diezelfde week nog ontmoeten om het verhaal van het erfstuk van hun moeder te vertellen. Dat vond ik zo bijzonder, dat ze me wilden ontvangen. Ze stelden zich open voor een wildvreemde. Ik mocht zomaar in hun leven komen kijken en gluren en het prachtige levensverhaal van hun moeder optekenen."

Schrijven en fotograferen

Ook Sylvia Huijsmans (52) deed mee aan het project, zij vervulde de rol van zowel fotograaf als van schrijver. "Dit leek me meteen een mooi project. Het sprak me aan om met een hele club fotografen en schrijvers hieraan te werken. Voor m'n bezoek had ik geen idee wat ik zou aantreffen. Ik kwam na koffietijd en deze meneer had alles al klaargezet voor me. 'Het geval', zo noemde hij het erfstuk waarover het ging: de medaille die hij kreeg toen hij voor de vijftigste keer de Vierdaagse had gelopen. Hij was overenthousiast en had van alle jaren dat hij de Vierdaagse in Nijmegen had gelopen spullen en medailles in een box."

"Hij brandde los en heeft me anderhalf uur aan de praat gehouden. Toen de foto was afgedrukt op dik plexiglas, bracht ik die naar hem. Hij was er helemaal van ondersteboven. 'Oh schat', zei hij. Hij vond het prachtig. 'Wat moet ik betalen?' zei hij ook nog. Hij kon er maar niet over uit hoe mooi de foto was geworden. Hij wilde de foto en later ook de tekst van het verhaal laten zien aan zijn makker in het tehuis. Dan weet je meteen waar je het voor doet."

Een stimulans voor amateurkunst

Erfstukken zorgt niet alleen voor bijzondere ontmoetingen tussen mensen, maar is ook een stimulans voor de amateurkunstenaars. "Dit project heeft indruk gemaakt op me", vertelt Liefting. "Ik had nog nooit een interview gedaan en over echt persoonlijke dingen doorgevraagd bij mensen. Ik ga dit ook zeker gebruiken in mijn eigen werk (Liefting is educatief auteur). Ik wil ooit nog een kinderverhaal schrijven en ik heb nu gezien dat het meerwaarde heeft om een levensecht persoon te nemen als inspiratie", vertelt ze. "Ik had nooit gedacht dat het zo kon werken: ik kom luisteren bij een oudere en haar familie, ik schrijf hun verhaal op en raak daarmee de mensen. Dat geeft energie", aldus Liefting.

Simpel en doeltreffend

Het idee voor Erfstukken ontstond toen zijn eigen vader overleed en hij diens kamer in het verzorgingstehuis leeg moest halen. "Ik vroeg me af waarom hij bepaalde spullen had bewaard. Wat betekende dat voor hem? Dat kan ik hem niet meer vragen, maar er zijn veel ouderen die nog wel een verhaal hebben dat ze kunnen vertellen", vertelt Achten. "Daarnaast hou ik van projecten die er heel simpel uitzien, maar veel impact hebben. En het mooie aan Erfstukken is dat het product dat de kunstenaars maken, zelf ook een erfstuk wordt. Het kan het leven van de oudere overleven."

Workshops en de ontmoeting

In een drietal workshops voorafgaand aan Erfstukken leerden de fotografen en schrijvers bepaalde technieken die voor hun kunstvorm van toepassing zijn. Ook kregen ze begeleiding in het omgaan met ouderen. Vervolgens ging ieder van hen op pad. Eerst de fotograaf, die bij de oudere thuis komt om een foto te maken en later de schrijver. Die gaat samen met de oudere de inmiddels afgedrukte foto bekijken en het verhaal erbij optekenen.

Voor Huijsmans is Erfstukken ook een toevoeging voor de amateurkunst. "Jouw werk komt ergens te hangen en het doet er ook toe. Voor mij als fotograaf is dat een mooi idee. Mensen kunnen mijn werk zien en dat is goed voor mijn eigenwaarde. Daarnaast zie je ook het werk van anderen en kun je daarvan leren. En het zorgt ervoor dat je kritisch naar je eigen werk kijkt, omdat je weet dat het tentoongesteld wordt. Het is een duwtje in de goede richting."

Volgens Achten krijgen de kunstenaars soms op een hele bijzondere manier waardering voor hun werk. "Er zijn inmiddels twee ouderen overleden en bij beide diensten bij de uitvaart is de tekst of de foto gebruikt. Daarin zit de kern van het leven, die hebben de kunstenaars vastgelegd. Het project is dus echt iets blijvends voor de familie."

De herinnering blijft

Achten wil met Erfstukken laten zien waar het schuurt en wringt. "Dit is het leven hoe het is, hoe waardeer jij het? Dat is mijn uitganspunt", vertelt hij. "Ik vind het belangrijk dat de zorg geconfronteerd wordt met deze verhalen. Sommige verzorgenden zeggen: 'oh dat heeft die mevrouw nog nooit eerder verteld', als ze horen wat de ouderen vertellen tegen de schrijver", zegt Achten. "Dat leven hoort er ook bij, dat is een deel van die oudere. Ze zijn meer dan alleen patiënten in een tehuis, ze hebben een verhaal. Daarom moeten die foto's ook in de tehuizen komen te hangen, zodat ze dat blijven beseffen."

Het project Erfstukken is mede mogelijk gemaakt door subsidie van Kunstbalie. De doelstelling van de Subsidieregeling Kunstencentra is om in samenwerking met de kunstencentra de lokale culturele infrastructuur te versterken en zo cultuur in de breedte te ondersteunen. Het project Erfstukken loopt nog tot het einde van het kalenderjaar en daarna komen de foto's in de verschillende verzorgingstehuizen te hangen.