Niet sjoelen of stempelen op je bingokaart, maar kunst maken en zo een echt gesprek hebben met elkaar. Ouderenzorgorganisatie De Wever in Tilburg ziet duidelijk de meerwaarde van kunst en cultuur voor de ouderenzorg. Maar hoe zorg je ervoor dat kunst een blijvende plek krijgt?
Geschreven door: Marel van Andel
Femke Spapens is senior daginvulling bij ouderenzorgorganisatie De Wever in Tilburg. “We hebben vijftien locaties, waarin we langdurige, kortdurende, revalidatie, thuiszorg en dagbesteding bieden. Zelf werk ik nu anderhalf jaar als senior daginvulling en houd ik me bezig met de activiteiten die we organiseren voor de bewoners. En hoe we deze daginvulling op de vraag van de ouderen kunnen laten aansluiten”, zegt Femke. Ze staat op het punt om flinke veranderingen door te voeren. “Het activiteitenaanbod is in grote lijnen vrij klassiek. Denk aan activiteiten rondom de feestdagen, bingoavonden of sjoel- en knutselmiddagen. Maar we zien dat de doelgroep die bij ons komt wonen aan het veranderen is, en daarom ook de vraag naar andere activiteiten en belevingen.”
Kijken naar het individu
In de woonzorglocaties komen tegenwoordig mensen die al verder in de problematiek zitten. Ze hebben vaak al vergevorderde dementie, doordat men langer thuis blijft wonen en pas gaat verhuizen als het echt niet anders meer kan. Deze nieuwe bewoners kunnen mogelijk minder goed tegen grote groepen en veel prikkels en dat vraagt daardoor specifiekere aandacht. “Daarnaast hebben deze bewoners ook vaak hun leven lang meer te besteden hadden (doordat zowel de man als de vrouw werkte). Ze hebben gestudeerd en zijn daardoor meer luxe gewend”, zegt Femke.
Daardoor hebben ze ook andere interesses. “Waar we eerst minder naar het individu keken bij het organiseren van activiteiten, is het nu nodig om juist persoonsgericht bezig te zijn. We willen onze bewoners echt leren kennen voor een warm welkom. We gaan in gesprek over hun biografie, belangrijke naasten, laatste wensen en zingeving. We hebben gemerkt dat we met kunst en cultuur ervoor kunnen zorgen dat de ogen weer gaan twinkelen en dat men in contact komt met zichzelf en de ander.”
Op museumtour langs elkaar kamers
Femke ging daarom, gesteund door haar manager, op zoek naar hoe kunst en cultuur een mooie plek kunnen krijgen in de daginvulling. “Het Nijmeegse initiatief Club Goud kwam al snel op mijn pad. Zij organiseren out-of-the-box activiteiten voor ouderen. Dat zag ik voor De Wever ook zitten en zo hebben we het project Pop-Up XXL naar Tilburg gehaald. Dit was een door bewoners en naasten samengestelde expositie die langs meerdere locaties reist met replica’s van de mooiste werken uit het Noordbrabants Museum. Daaromheen hebben we in samenwerking met Stichting Stoute Schoenen allerlei activiteiten georganiseerd. Het leverde bijzonder contact op tussen de ouderen en hun families, omdat het nieuwe en oude gespreksonderwerpen biedt.”
Ook heeft De Wever samen gewerkt met studenten van de Fontys Academy of the Arts, gericht op co-creatie en makerschap. “Daarbij keken we hoe je met kunst het gesprek aan kan gaan. De bewoners hebben een museumtour gedaan langs elkaars kamers, om te kijken welke kunst daar is en welke verhalen daarbij horen. Of men kon genieten van een dansvoorstelling, waarbij de solo’s waren gebaseerd op eerdere ontmoetingen tussen student en bewoner.”
Herinneringen herbeleven
En kunst leverde nog meer op. “We zagen dat de beleving van het creëren hele mooie dingen oproept bij bewoners. Ze kunnen herinneringen herbeleven en dingen die ze hebben meegemaakt uiten. De kunstenaars die we hier uitnodigen snappen dat en kunnen daar heel goed mee omgaan. Daardoor is hun aanwezigheid van grote toegevoegde waarde. Maar dit is wel iets nieuws, dus we moeten nog partijen overtuigen van deze waarde.”
Blijvend onderdeel
De ervaringen waren zo goed, dat Femke een stap verder wilde. Zo kwam ze met Kunstloc Brabant in contact, waardoor ze nog meer lokale partijen en kunstenaars leerde kennen. Voor Femke zit de uitdaging er nu in om kunst een blijvend onderdeel te laten worden van de daginvulling. “Het is erg lastig om alles rond te krijgen en om te zorgen dat het blijft draaien en niet bij een eenmalige creatieve activiteit blijft. Daar zit heel veel organisatie achter. Het moet allemaal gepland, betaald en uitgevoerd worden. We hebben een pilot gedaan met dansworkshops gericht op beleving, plezier maken en de kwaliteit van leven verbeteren, dat kost heel veel tijd. Maar ik wil wel dat dit soort activiteiten de nieuwe standaard worden.”
De Wever wil met andere sociale en culturele partijen een workshopcarrousel organiseren met allerlei kunstzinnige workshops. Daarbij kunnen bewoners over een langere periode aan de slag met bijvoorbeeld dans, muziek, theater, fotografie, schilderen en schrijven. “En we willen daarbij ook vaker naar buiten, zodat onze bewoners ook weer een keer kunnen kletsen met bijvoorbeeld hun oude buurvrouw”, zegt Femke.
Nog uitdagingen
Er zijn nog voldoende uitdagingen. “Wanneer we het over ideeën en mogelijkheden hebben, is iedereen super enthousiast en hebben we allemaal hele mooie dromen. Maar wanneer het gaat over de praktische uitvoering en de financiën, dan sijpelt de energie weg. We willen graag hulp van de gemeente, of misschien zelfs het zorgkantoor. Intern zijn er discussies of we van ouderen een financiële bijdrage kunnen vragen voor een activiteit. Om dat allemaal rond te krijgen zijn we nu heel veel gesprekken aan het voeren. Daarin is bij alle partijen (intern en extern) een cultuurverandering nodig, maar daar zijn de eerste stappen nu voor gezet.”
Marel van Andel
Freelance redacteur
