Elke 5 minuten verbaast een familielid zich opnieuw intens over een prachtige boom in onze tuin. De persoon heeft beginnende dementie en dat is absoluut geen onderwerp van gesprek. Ik durf zelfs niet op te schrijven om wie het gaat want dat hang je niet aan de grote klok. Het familielid is van de generatie “Schone Schijn” zeggen we gekscherend. Al valt er weinig te lachen, het is een muur waar je keihard tegenaan loopt als mantelzorger. 

In mijn werk bij Kunstloc Brabant komen er veel initiatieven voorbij van kunstenaars die hetzelfde meemaken en hun naasten zien veranderen. En dat zullen er nog velen meer zijn want dementie is de snelst groeiende doodsoorzaak. Hoe ga je daar mee om als mantelzorger? 

Toon mij wie je bent

Kunstenaar Miek van Dongen heeft op een eigen manier invulling gegeven aan de omgang met haar moeder die aan Alzheimer leed. Miek vroeg zich af hoe ze de veranderingen van haar moeder kon waarnemen en besloot daarom bij elk bezoek aan haar een pinhole foto te maken, via een doos met een gaatje: de camera obscura. Tijdens het maken van zo’n trage foto ontstaat er als vanzelf quality time met haar moeder. Afhankelijk van de hoeveelheid licht duurde de opname soms 45 minuten. Zo heeft ze de momenten van samenzijn gevangen in een foto en het veranderingsproces van haar moeder vastgelegd. Alle bewegingen tijdens de opname geven onscherpte. Hoe minder je beweegt hoe duidelijker je op de foto staat. Zo zie je de moeder van Miek gedurende haar dementieproces steeds scherper in beeld. Een pinhole geeft een negatief beeld, het duurt even voordat je goed ziet wat het beeld is. Dat past precies bij dit proces zegt Miek: “ik denk dat het belangrijk is dat de omgeving niet vasthoudt aan het oude beeld van iemand, maar juist meegaat in de verandering.”:  Samen met uitgeverij Lecturis heeft ze er een prachtig boek van gemaakt: “Toon mij wie je bent”. Ze wil graag haar ervaringen delen met mantelzorgers. Het boek is een aanleiding tot een gesprek, over wat je meemaakt en hoe het ook kan. En in mijn fantasie ontwikkelt ze een product waarmee jij als mantelzorger ook jouw eigen momenten kan vastleggen. 

Uit het boek Toon mij wie je bent | foto: Miek van Dongen

Laat je ego thuis

Een andere maker die haar ervaringen met haar moeder heeft getransformeerd is regisseur Madeleine Matzer. Haar moeder had 14 jaar Alzheimer en woonde 5 jaar op een gesloten afdeling. Dit inspireerde Matzer tot de theatervoorstelling “Je kunt me gerust een geheim vertellen [morgen ben ik het toch weer vergeten]”. Ik mocht op 14 september de besloten voorstelling van MATZER Theaterproducties bijwonen in de Verkadefabriek te ’s-Hertogenbosch voor medewerkers van Farent, gemeente ‘s-Hertogenbosch, VGZ Zorgkantoor en Van Neynsel, partners van MATZER die bij dit theaterproject betrokken zijn.  

Actrice Juul Vrijdag speelt afwisselend moeder en dochter en allerlei andere mensen die betrokken zijn in hun leven in een prachtig compact decor gemaakt van huisraad door Sanne Danz. Met live muziek van Helge Slikker. De voorstelling begon meteen over “schone schijn”! En daarna werd ik meegenomen op een reis waarin Matzer liet zien dat haar moeder en zijzelf veranderden op een positieve manier. Na een periode van woede en verwarring werd haar moeder milder en woonde ze best fijn op de gesloten afdeling. Als dochter was het een pittig proces, zeker als je moeder je niet meer herkent, maar ook zij veranderde. Ze werd creatief tijdens het moment zelf van samenzijn met haar moeder en genoot van waar haar moeder van kon genieten en hield de humor erin. De voorstelling liet heel mooi zien hoe dat proces verliep. Madeleine Matzer ging na de voorstelling in gesprek met de zaal. We deelden onze ervaringen en ze vroeg wat er bleef hangen. Dat was de uitspraak: “Laat je ego thuis als je bij je moeder op bezoek gaat”. De sleutel tot verandering en de weg naar zielscontact. En om jezelf te beschermen als mantelzorger. 

Uit het persbericht: “De voorstelling is voor theaterliefhebbers maar ook voor mantelzorgers, vrijwilligers, zorgprofessionals en iedereen die ooit met dementie in aanraking zal komen.”  

Iedereen dus. De voorstelling wordt ook niet 1 seizoen gespeeld maar komt op het vaste repertoire. Twee voorbeelden dus van makers en mantelzorgers die met hun creativiteit bijdragen aan het begrip rondom dementie.  

MATZER theaterproducties: Je kunt me gerust een geheim vertellen

Meer weten?

Ook voor de mensen die de diagnose Dementie hebben gekregen worden er veel culturele activiteiten ontwikkeld. Ik scheef hier eerder over in mij blog over Atelier Beeldkracht. Choreograaf Andrew Greenwood ontving deze zomer Impulsgelden om met het effect van dans te onderzoeken op mensen met dementie en mantelzorgers. En er zijn nog veel meer prachtige initiatieven die bijdragen aan de verzachting van een verschrikkelijke ziekte waarvan je stiekem hoopt dat je die niet mee zal maken. Weet jij er een, of ben je zelf iets aan het ontwikkelen? Laat het me weten. 

De actuele speellijst van Matzer Theaterproducties is hier te vinden, de voorstelling is ook te boeken voor gemeentes, bedrijven, zorginstellingen, wijkcentra bijvoorbeeld. Het boek van Miek is rechtstreeks bij haar te bestellen: vandongen.miek@gmail.com.  

Meer weten over wat kunst kan betekenen in de zorg?

Neem contact met mij op.

Atty blogt

Blog | Hoe kunst je houvast kan zijn in zware tijden

Adviseur Atty Bax blogt over de inspirerende voorbeelden die voorbijkwamen op de Conferentie Culture & Mental Health.

6 december 2022
Blog | Hoe kunst je houvast kan zijn in zware tijden

Blog | Muziek in de zorg: therapie of kunst?

Yrene Kerckhaert liep stage bij Kunstloc Brabant en blogt over haar bevindingen over het gebruik van live-muziek in de zorg.

21 juli 2022
Blog | Muziek in de zorg: therapie of kunst?

De kracht van kunst in 16 portretten

Kan kunst maken eenzaamheid verminderen? Jazeker. Met een expo en een magazine brengen wij het in beeld.

3 februari 2022
De kracht van kunst in 16 portretten

Hoe muziek op de intensive care het verschil kan maken

In de derde korte docu over Muziek in de Zorg, laat Stichting MuzIC zien dat er b.v. minder sedatie nodig is door muziek op de ic.

20 januari 2022
Hoe muziek op de intensive care het verschil kan maken

Blog | Mantelzorg en dementie: Laat je ego maar thuis

Atty Bax ziet dat kunstenaars hun ervaring als mantelzorger verwerken in hun werk en zo bijdragen aan het begrip rondom dementie.

20 september 2021
Blog | Mantelzorg en dementie: Laat je ego maar thuis

Blog | Blijvende indrukken na internationale conferentie over kunst en gezondheid

Adviseur Atty Bax blogt over hoogtepunten die haar bijbleven na de internationale conferentie Culture, Health and Wellbeing.

7 juli 2021
Blog | Blijvende indrukken na internationale conferentie over kunst en gezondheid

Première korte film: Het ontstaan van de Kleinkijkacademie

Kijk mee naar de unieke aanpak van de Bossche kunstenaars Sjaak Langenberg en Rosé de Beer en ontdek hoe hun Kleinkijkacademie ontstond.

8 juni 2021
Première korte film: Het ontstaan van de Kleinkijkacademie

Documentaire over Sounding Bodies laat kracht van muziek voor onze gezondheid zien

In deze tweede korte film van een drieluik over Muziek in de Zorg, zie je hoe de inzet van muziek bijdraagt aan positieve gezondheid.

3 mei 2021
Documentaire over Sounding Bodies laat kracht van muziek voor onze gezondheid zien

Film over Maartje de Lint geeft weer wat zingen kan betekenen voor mensen met dementie

Er zijn drie korte films ontwikkeld met voorbeelden van samenwerking die de kracht van muziek voor onze gezondheid en welzijn tonen.

26 april 2021
Film over Maartje de Lint geeft weer wat zingen kan betekenen voor mensen met dementie

Blog | Kunst kan het functionele iets menselijks geven

Adviseur Atty Bax belicht het werk van Brabantse kunstenaars Jenny Ymker, Gery Bouw en Jori van Boxtel. Zij maakten een werk voor ziekenhuizen.

11 februari 2021
Blog | Kunst kan het functionele iets menselijks geven

Sluit je aan bij de landelijke beweging Kunst is gezond

LKCA, Cultuur Oost en Kunstloc Brabant slaan de handen ineen om te werken aan meer draagvlak voor kunst in de zorg- en welzijnswereld.

25 januari 2021
Sluit je aan bij de landelijke beweging Kunst is gezond

Blog | Het leven is niet rechtvaardig

In dit blog schrijft adviseur Atty Bax over de rol van kunst in de geestelijke gezondheidszorg.

11 januari 2021
Blog | Het leven is niet rechtvaardig

Blog | Wil de Nederlandse Grayson Perry nu opstaan?

In dit blog schrijft adviseur Atty Bax over hoe kunstenaar Grayson Perry zijn landgenoten met elkaar verbindt via kunst.

21 december 2020
Blog | Wil de Nederlandse Grayson Perry nu opstaan?

Blog | Kunst bij geheugenproblemen

Adviseur Atty Bax schrijft in haar blog over Atelier Beeldkracht: een schilder- en tekenatelier voor mensen met geheugenproblemen.

17 november 2020
Blog | Kunst bij geheugenproblemen

Blog | Het gesprek rondom de dood

Wat kun je zelf doen in deze angstige tijden? Adviseur Atty Bax laat zich inspireren door Dirk de Wachter om het gesprek over de dood aan te gaan.

1 september 2020
Blog | Het gesprek rondom de dood

Reis mee langs Brabantse innovatiekracht en creativiteit

Vraag nu aan! ‘All Inclusive!': de inspiratiegids vol voorbeelden van Brabantse innovatieve kracht en creativiteit.

10 augustus 2020
Reis mee langs Brabantse innovatiekracht en creativiteit

Speciale aandacht voor het Brabantse kloosterleven

2021 wordt het jaar van het Brabantse kloosterleven, met verschillende activiteiten en een ontwerpopdracht.

1 juli 2020
Speciale aandacht voor het Brabantse kloosterleven

Blog | Stalen zusters in tijden van een pandemie

Ken je de Zusters in Staal? Adviseur Atty Bax vertelt in haar blog meer over de symboliek van het kunstwerk van Judith Kuijpers.

19 juni 2020
Blog | Stalen zusters in tijden van een pandemie

Muziek in de zorg - een krachtig medicijn

Kunstloc brengt musici en professionals samen tijdens de bijeenkomst ‘Muziek in de zorg- een krachtig medicijn’.

20 februari 2020
Muziek in de zorg - een krachtig medicijn

Blog | Textiel en de Kunst

Textiele materialen en technieken worden eindelijk weer serieus genomen in de kunstwereld. In dit blog vraagt Atty Bax zich af hoe het komt dat textiel en kunst zo’n moeizame verhouding hebben.

5 december 2019
Blog | Textiel en de Kunst

Blog | Kunst als hulpmiddel

Je ziet kunstenaars overal werken. Atty Bax blogt over de bijdrage die kunstenaars leveren om de wereld te veranderen, te verfraaien en te innoveren.

4 september 2019
Blog | Kunst als hulpmiddel

Blog | Kunst is gezond!

Er is een nieuwe beweging aan het groeien die het huidige zorgsysteem drastisch wil veranderen. Een bredere opvatting over gezondheid, holistisch, in plaats van een gespecialiseerd systeem dat alleen kijkt naar het lichaam als machine of de mens als brein.

21 mei 2019
Blog | Kunst is gezond!

Opening Expositie Unmapped

Atty Bax, de curator van de Kunstloc exposities in de LocHal, opende de expo met deze speech: “Deze expositie gaat over een gebied dat nog niet in kaart is gebracht, over onze waarneming, onze verbeelding en ons perspectief."

11 maart 2019
Opening Expositie Unmapped

Een theaterabonnement of een pil?

Er is een kentering gaande in de gezondheidszorg. Wetenschapsjournalist Mark Mieras merkt dat in de medische wereld de interesse voor de zachte kant van gezondheid - via onder andere kunst en cultuur - groeit.

16 oktober 2018
Een theaterabonnement of een pil?

Who cares now? We care!

Op donderdag 23 augustus is de tweede editie van het zorgmagazine We Care! gelanceerd. In het magazine staan inspirerende resultaten van bijzondere projecten in de zorg- en welzijnssector. Henri Swinkels, Gedeputeerde Leefbaarheid en Cultuur van de provincie Noord-Brabant, heeft de eerste exemplaren uitgereikt aan Gon Mevis en Radjesh Manna.

23 augustus 2018
Who cares now? We care!

Blog | Tijd, omgeving, concentratie en verbinding

Wat is de artistieke noodzaak en urgentie van artist-in-residence's voor de kunstenwereld? Atty Bax schrijft een blog over waarom air’s zo belangrijk zijn voor de ontwikkeling van jonge makers.

29 maart 2018
Blog | Tijd, omgeving, concentratie en verbinding

Dokter-Ouder-Kind van Marleen van Bergeijk

Designer Marleen van Bergeijk viel op met haar afstudeerproject DOK tool, een middel dat de communicatie tussen arts en kind moet verbeteren.

2 februari 2018
Dokter-Ouder-Kind van Marleen van Bergeijk

Architecten ontwerpen poppenhuizen in relatie tot energiestofwisselingsziektes

Kunst kan veel betekenen voor zorg en gezondheid. Architect Peter Masselink vroeg 18 gerenommeerde architecten een poppenhuis te ontwerpen en bouwen voor kinderen, waarin het hebben van een energiestofwisselingsziekte tot uiting moest komen.

25 juni 2017
Architecten ontwerpen poppenhuizen in relatie tot energiestofwisselingsziektes

Blog | Who cares?

Kunst kan bijdragen aan een prettige, mooie en duurzame zorgomgeving. Atty Bax, adviseur kunst, zorg en gezondheid, vertelt hierover in haar blog.

4 januari 2017
Blog | Who cares?

Inspiratiemagazine 'Who Cares?' gelanceerd

Het eerste exemplaar van het inspiratiemagazine ‘Who Cares? | kunst & zorg’ werd donderdag 8 december in ontvangst genomen door Henri Swinkels, Gedeputeerde Leefbaarheid en Cultuur van de provincie Noord-Brabant. Dit magazine boordevol beelden en artikelen geeft een inspirerend beeld van mogelijkheden om vanuit kunst bij te dragen aan prettige, mooie en duurzame zorgomgeving. Een omgeving die ten goede komt aan de zorg en dus aan onze samenleving.

8 december 2016
Inspiratiemagazine 'Who Cares?' gelanceerd

Blog | Atelier murals van start

Waarom maken zorginstellingen en bedrijven toch niet méér gebruik van de toepassing van kunst? Atty Bax blogt over het spannender maken van inrichting en beleving van bedrijfspanden.

16 maart 2016
Blog | Atelier murals van start