Kunst maken en genieten van kunst kan veel betekenen voor onze eigen gezondheid, de zorg- en welzijnssector en voor onze samenleving. Sinds 2012 stimuleert Kunstloc Brabant de kunstensector om meer te gaan samenwerken met het sociaal domein. Dit doen we door makers en mogelijkmakers te voorzien van kennis en advies. Aan de andere kant inspireren we zorginstellingen, gemeentes en welzijnsinstellingen om ruimte te geven aan het toegankelijk maken van de kunsten ten behoeve van de positieve gezondheid van iedereen. Dat deze invalshoek ook wetenschappelijk onderbouwd is blijkt uit een groeiend aantal onderzoeken. Je bent bij ons welkom voor advies of kom naar onze netwerkbijeenkomsten! Via de nieuwsbrief blijf je op de hoogte.
Invloed op positieve gezondheid
Kunst en cultuur hebben een positieve invloed op onze gezondheid en welzijn. Ze ondersteunen herstel van fysieke en mentale uitdagingen en dragen bij aan zingeving, kwaliteit van leven, vergroten empathie en brengen mensen samen. Erg belangrijk voor onze positieve gezondheid. Meer informatie over positieve gezondheid vind je hier: het Spinnenweb van Machteld Huber die het Institute for Positive Health oprichtte. Gezondheid is breder dan de afwezigheid van ziekte en klachten. Elementen als veerkracht, zingeving en zelfmanagement staan steeds meer centraal. Een andere kijken op gezondheid dus die niet gaat over wat je niet kunt maar waar je in je leven wel regie op hebt.
Kunst- en cultuuractiviteiten kun je onderscheiden in
Actieve cultuurparticipatie: kunst maken zoals dans ● zingen ● muziek maken of schrijven ● deelnemen aan drama, opera, muziektheater, Carnaval en straatkunst ● Circusvaardigheden leren ●schilderen ● tekenen ● grafiek ● beeldhouwen● fotografie ● film en video maken ● animaties ● textiel-, borduur- of breiwerk ● houtambachten ● lezen voor plezier en boekenclubs ● creatief schrijven.
en
Culturele aanwezigheid: kunst genieten, zoals het bezoeken van bioscoop ● tentoonstellingen, video of elektronische kunst evenementen ● literatuurevenementen ● openbare kunsttentoonstellingen ● carnavals ● festivals, ● circus ● toneelstukken, drama.● musicals ● opera● live muziekoptredens (klassiek, rock, pop of jazz) ● ballet, hedendaagse dans ● andere culturele kunstevenementen.
Het zelf maken van kunst heeft nog meer effect op het vermogen om met mentale gezondheidsproblemen om te gaan in het dagelijks leven dan culturele aanwezigheid. Professionele kunstenaars zijn onontbeerlijk om het creatieve proces aan te wakkeren bij mensen. In een zorgomgeving benaderen ze iemand als mens en stimuleren ze de verbeelding. En met hun creatieve blik vinden kunstenaars en vormgevers mogelijkheden en oplossingen voor maatschappelijke uitdagen die niet voor de hand liggen. Via onze blogs, kennisdossiers en artikelen willen we jou inspireren.
Atelier Beeldkracht Oisterwijk
Gescheiden domeinen samenbrengen
Er is internationaal veel bewijs dat kunst bijdraagt aan onze gezondheid maar dit wordt nog te weinig erkend. Een van de oorzaken is dat we nog in gescheiden domeinen zorg, welzijn en cultuur werken, zowel nationaal als regionaal. Wetenschappelijk bewijs is duur en ingewikkeld. Als we het over kunst en cultuur hebben, heeft iedereen daar een ander beeld bij. Kunst maken is een essentieel onderdeel van ons menszijn stelt Ellen Dissanayake het gaat om het speciaal maken van alledaagse gebeurtenissen. Ze beschouwt kunst als het product van 'dingen speciaal maken', en deze dingen kunnen zowel objecten als gedragingen zijn. Dat wil zeggen, kunst is geëvolueerd om bepaalde gebeurtenissen, die belangrijk zijn voor het overleven van de mens of de sociale cohesie, opvallender, aangenamer en gedenkwaardiger te maken. Of om via kunstuitingen een pogingen te doen om met de onzekerheden van de natuur om te gaan door er controle over uit te oefenen via rituelen, dans en zang.
Een zeer verhelderend boek is Arts in Health van Daisy Fancourt. Fancourt brengt in beeld dat vanaf de eerste grottekeningen kunst en gezondheid met elkaar verbonden waren en hoe deze gebieden uit elkaar getrokken zijn tot verschillende domeinen in onze gespecialiseerde samenleving.
Onder “kunst” verstaat iedereen iets anders en wat kunstenaars dan kunnen betekenen voor onze gezondheid is vaag voor veel mensen. Daarom proberen wij hier meer uitleg over te geven waar je aan moet denken. Want niet alleen het maken van “iets” kan bijdragen aan je vitaliteit of mentaal welbevinden, ook het samen zingen, dansen of theater maken draagt bij aan je welzijn. Of je nu amateur bent of professional. Veel kunstenaars geven naast het maken van hun eigen werk ook les. Bijvoorbeeld aan mensen met dementie. Of ze laten je toch dansen als je Parkinson hebt zoals Andrew Greenwood. Ze onderzoeken de inrichting van wachtkamers of stilteruimtes. Ondersteunen rouwprocessen, bedenken nieuwe rituelen of geven ze je inzicht in dyslexie. Hieronder geven we meer voorbeelden van wat voor rol kunstenaars kunnen spelen.
Welke rol hebben kunstenaars?
Kunstenaars kunnen onderzoekers en innovators zijn. Kunstenaars kunnen een andere blik geven op jouw organisatie, op vastgelopen processen, of op een onorthodoxe manier betrekken bij beleidsvorming. Bekijk bijvoorbeeld onderstaande video over De Kleinkijkacademie van Sjaak Langenberg en Rose de Beer bij zorginstelling Severinus in Veldhoven.
Kunstenaars kunnen op een impactvolle manier fysieke ruimte vormgeven zodat wij beter functioneren, creatiever zijn, ons prettiger of veiliger voelen, beter de weg kunnen vinden etc. Zowel in onze openbare ruimte als binnenskamers: Healing environment. In samenwerking met architectuur, design, groen en omgevingspsychologie. Voorbeeld: Justine Kontou & Marthe Biezen ism GGZe en Conservatorium Hotel Amsterdam of Bio Mirror van Alissa+Nienke.
Maar ook een extra beleving toevoegen aan een zorginstelling zoals een ziekenhuis. Een mooi voorbeeld is de uitgebreide kunstcollectie onder leiding van Sabrina Kamstra in het Amsterdam AMC. En hoe die troost kan bieden voor bezoekers laat kunstenaar Nina Goedegebure zien.
Kunstenaars kunnen hulpmiddelen of diensten ontwikkelen om op een nieuwe manier een onderwerp bespreekbaar te maken. Zoals theatergroep De Kwekerij over mantelzorg. Nienke Helder met haar project Sexual Healing. Of Anne Ligtenberg en Max Horbach die onderzoeken hoe je het gesprek kunt aangaan over seksueel misbruik of geweld.
Sexual Healing van Nienke Helder, fotograaf: Nicole Marnati
Kunstenaars kunnen met mensen samen kunst maken om sociale contacten te verbeteren en eenzaamheid te verminderen. Een mooi voorbeeld is De Tijd van je Leven vanuit GGD West-Brabant om eenzaamheid bij ouderen tegen te gaan. Of Stoute Schoenen in Tilburg.
Maar kunstenaars geven ook les zoals Beeldkracht in Oisterwijk voor mensen met dementie en hun mantelzorger. En als je uitgaat van het idee dat iedereen een kunstenaar kan zijn (amateur, professional of outsider) en dat het maken van iets bijdraagt aan de versterking van je identiteit, dan is The Living Museum een mooi voorbeeld tussen kunst, zorg en welzijn. Net als Nei Skoen in Helmond en Living Museum Vught.
Wetenschappelijk bewijs
Er komt steeds meer wetenschappelijk bewijs over de gunstige werking van kunst maken en kunst genieten voor onze gezondheid. Een greep:
- 2017 Creative Health: The Arts for Health & Wellbeing (All-Party Parliamentary Group for Arts, Health & Wellbeing, 2017)
- 2018 Arts Council Engeland: Museums as Spaces for Wellbeing: A Second Report.
- 2018 Arts Council Engeland: Arts and culture in health and wellbeing and in the criminal justice system: a summary of evidence.
- 2019 World Health Organization Synthesis Report (Fancourt & Finn, 2019)
- 2019 What Works Centre for Wellbeing: Heritage and Wellbeing: The State of the Evidence.
- 2020 DCMS report: The role of the arts in improving health and wellbeing (Fancourt, Warren & Aughterson, September 2020)
- 2020 Heritage, Health & Wellbeing (the Heritage Alliance, 2020)
- 2023 University College of London: Arts, society and public health: an exploration of the major UK cohort studies.
- 2023 LKCA: Kunst als verwondermiddel 2023.
- 2024: Arts in Health Groningen: Een nationale agenda.
Publicaties Kunstloc Brabant
We ontwikkelden programma’s, bijeenkomsten, exposities en publicaties rondom kunst, zorg en gezondheid. Lees hierover meer in onze digitale magazines Who Cares?, We Care, en CareFull.
In ons magazine All Inclusive laten we zien wat de kracht van kunst is bij belangrijke maatschappelijke opgaven, zoals goede zorg en welzijn voor alle Brabanders. Zo lees je in dit magazine een artikel over de onmisbare rol van professionele kunstenaars voor ouderen in Park Zuiderhout.
Het magazine CareFull bevat 16 portretten gemaakt door fotograaf Marcel de Buck en journalist Simone Vos. Verschillende mensen vertellen wat het maken van kunst met ze doet. Ze maken kunst in verschillende Brabantse zorg- en welzijnsinitiatieven en ateliers. Ze vertellen dat ze meer geluk ervaren en minder eenzaamheid door het maken van kunst.
Voor 2024 brachten we een kalender uit Zo kan het ook! met 12 artikelen over innovatieve initiatieven.
Netwerk CareFull
Om elkaar te inspireren, ondersteunen en samenwerkingen tot stand te brengen is er ons netwerk CareFull voor mensen die werken op het snijvlak van kunst, zorg en welzijn. We zijn elk half jaar te gast bij een netwerkpartner op een inspirerende Brabantse locatie. We bezochten al Atelier Kempro, Vrouw Muskens, Vitalis, Living Museum Tilburg en zijn in 2024 te gast in Breda en Roosendaal.
Wil je je aansluiten bij ons netwerk? Neem dan contact met ons op dan nodigen we je uit voor een volgende bijeenkomst.
Het netwerk is in 2023 verbonden aan de master Kunsteducatie van Fontys Academy of Arts (FAA).
Foto Naomi Weerman.
Meer weten?
Bekijk ook deze kennisdossiers. En het is altijd mogelijk een inspirerende presentatie op maat te verzorgen bij jouw zorg- of welzijnsinstelling. Daarin leggen we aan de hand van concrete projecten de relatie tussen positieve gezondheid en kunst. We vertellen over de rol van kunst in onze Westerse maatschappij, drijfveren van kunstenaars en op welke manier kunst kan bijdragen aan een gezonde samenleving.
Ben je geïnspireerd geraakt?
Wil je als kunstenaar aan de slag in het sociale domein? Of ben jij juist die zorginstelling/welzijnswerker/gemeente die creatieve kracht wil inzetten? Wij denken graag met je mee als bemiddelaar, adviseur, tolk en spreekbuis. Maar horen ook graag waar jij mee bezig bent en hoe we je kunnen helpen. Of je nu kunstenaar bent, beleidsadviseur of zorgverlener, we bouwen graag mee aan een gezonde Brabantse samenleving.
