In 2021 startte de derde periode van de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK3). In vergelijking met de eerdere twee periodes, waarin de nadruk lag op het primaire onderwijs, is er nu meer ruimte voor het voortgezet onderwijs. Om te achterhalen welke wensen er zijn en waar de vo-scholen ondersteuning nodig hebben bij hun cultuuronderwijs, gaven de instellingen Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant opdracht tot een behoefteonderzoek. In dit artikel bespreken onderzoekers Karin van Dijk en Imke Donkers de belangrijkste uitkomsten: ‘Door dit onderzoeksproces kregen we meer bewustwording van hoe dingen in de praktijk werken. We voelen veel betrokkenheid bij de vraagstukken van de scholen, maar zien ook de kansen die er liggen’. 

door Renée Schmeetz

 

Drie speerpunten

Elke Cmk-periode richt het beleid zich op andere thema’s. Voor 2021-2024 zijn dat de drie speerpunten kansengelijkheid, curriculumvernieuwing en professionalisering. Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant, medeverantwoordelijk voor de uitvoer van CmK3 in de provincie, vroegen Karin van Dijk, coördinator onderwijs bij Kunstkwartier, trainer in het VO en intermediair voor Geldrop-Mierlo, samen met Imke Donkers, freelance adviseur cultuureducatie voortgezet onderwijs bij Erfgoed Brabant, dit kwalitatieve onderzoek uit te voeren.

Hieronder lichten we de belangrijkste conclusies en aanbevelingen kort toe. Bekijk de presentatie voor een overzicht van alle conclusies.

Presentatie behoefteonderzoek VO

Drie speerpunten

Cijfers

  • 17 scholen deden mee met het onderzoek
  • Daarvan bevinden zich er 12 in Noord-Brabant en 5 in Zuid-Holland
  • 15 scholen hebben een cultuurcoördinator
  • Van de 17 scholen hebben er 8 een cultuurbeleidsplan
  • 15 van de scholen werken met een intermediair
  • Van de respondenten zijn er 12 kunstvakdocent én cc’er, 3 ckv-docent, 1 vaksectie voorzitter en 1 manager
  • In Noord-Brabant zijn 168 locaties van voortgezet onderwijs scholen
‘Cultuur verruimt het perspectief op jezelf, de ander en de wereld. Het zet ons aan het denken, verbreedt onze blik en verbindt.’ respondent over persoons- en burgerschapsvorming in relatie tot cultuureducatie

Burgerschapsvorming

Binnen het onderwerp ‘curriculumvernieuwing’ zien de deelnemende scholen duidelijke raakvlakken tussen cultuur- en erfgoededucatie en burgerschapsvorming. Van Dijk: ‘Persoonsvorming is enorm belangrijk voor leerlingen in de middelbare schoolleeftijd en daar kan cultuureducatie een grote rol in spelen.’ Donkers vult aan: ‘Burgerschapsonderwijs is verwant aan erfgoededucatie: betekenis geven aan jezelf en je omgeving, kritisch leren denken en kijken vanuit meerdere perspectieven. In de antwoorden van de scholen kwam erfgoededucatie niet vaak terug, dat bevestigt dat het een onderbelicht onderwerp is in het cultuuronderwijs. Hier liggen dus nog kansen.’

‘Ik kan als verbindende factor en bruggenbouwer fungeren uit hoofde van mijn taak als cultuurcoördinator' respondent over samenwerking binnen vakgebieden en samenhang in curriculum

Vakoverstijgend werken

De wens voor vakoverstijgend werken en een doorlopende leerlijn binnen disciplines en niveaus is een tweede belangrijke uitkomst binnen ‘curriculumvernieuwing’. Van Dijk: ‘De vaksecties cultuur hebben een eigen visie, maar die is vaak niet opgenomen in het schoolplan. Daarmee blijven ze een eilandje binnen de school dat moet vechten voor tijd en uren en ontstaat er geen samenhang tussen de verschillende vakken.’ Donkers: ‘Een tool die er binnenkort aankomt is Evi VO. Deze monitor brengt de huidige situatie van cultuureducatie binnen de school in kaart en helpt docenten een stip op de horizon te plaatsen. Evi VO maakt de lijnen binnen school zichtbaar en biedt aanknopingspunten om het gesprek aan te gaan met intermediairs en trainers. Zij spelen een cruciale rol bij het binnenhalen van kennis in de school.’

‘Belangrijk is dat ik met nog minder vooroordelen aan het werk ga en het lesmateriaal nog meer gedifferentieerd wordt. Iedere leerling moet kunnen uitblinken in iets, op welk niveau dan ook.’ Respondent over kansengelijkheid in het onderwijs

Kansengelijkheid

‘Bij het maken van de vragen over het thema ‘kansengelijkheid’, riepen we de hulp in van een inclusie- en diversiteitsexpert,’ vertelt Van Dijk. ‘Het gesprek met haar was best confronterend, omdat we erachter kwamen hoe eenzijdig we zelf soms naar dit onderwerp kijken. Iedereen heeft onbewust vooroordelen die niet gelijkwaardig zijn, het is goed je daarvan bewust te zijn.’ Door het gesprek met de expert begrepen de onderzoekers ook beter dat in de antwoorden rondom kansengelijkheid het begrip vaak erg algemeen wordt opgevat. Donkers: ‘De aandacht voor kansengelijkheid zit bij scholen vaak in de praktische en financiële uitvoering van culturele activiteiten; ervoor zorgen dat alle leerlingen mee kunnen op een excursie. Maar er zijn veel meer facetten dan de toegang tot cultuur alleen. Zaken als lichamelijke beperkingen, niveau van cognitieve vaardigheden en met name de diversiteit in het cultuuraanbod spelen ook een rol. Er blijkt veel behoefte aan good practices om de uitvoer in de les handen en voeten te kunnen geven.’

‘Ik ben erg geïnteresseerd in werken met externe partners: een school is een te klein ecosysteem. Er valt veel te halen door kennisdeling met anderen, een identiteit bouw je op in samenhang met de rest van de maatschappij.’ Respondent over professionalisering i.s.m. externe partijen

Professionalisering

‘Voor veel vo-scholen is het vinden van een gepaste externe cultuurpartij via een intermediair nog onbekend terrein. Daar lag in de vorige twee CmK-periodes ook geen focus op, maar dat is nu in transitie en daar is nog winst te behalen,’ vertelt Van Dijk. Een aanbeveling is dan ook ondersteuning voor intermediairs bij het benaderen van VO-scholen. Zij kunnen cultuurcoördinatoren en kunstvakdocenten bijvoorbeeld helpen het gesprek met directies aan te gaan over het belang van cultuureducatie als vast onderdeel van het schoolplan.

Zelfde doel

Nu het behoefteonderzoek is afgerond en de eerste conclusies een aanbevelingen zijn geformuleerd, gaan Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant verkennen wat zij kunnen faciliteren voor de scholen. Van Dijk: ‘Uiteindelijk hebben alle betrokkenen, de instellingen, de docenten en de intermediairs, hetzelfde doel voor ogen: dat cultuureducatie bij de leerlingen landt en bijdraagt aan hun culturele bewustzijn, persoons- en burgerschapsvorming. Dat zie ik als onze verantwoordelijkheid.’ Donkers: ‘We praten over feitelijke zaken als beleid en regelingen, maar uiteindelijk gaat het om de jongere en hoe die zich in vol potentieel kan ontwikkelen tot een unieke volwassene. Cultuureducatie gaat niet alleen over hoe verschillend we zijn, maar hoe mooi we met elkaar kunnen groeien, samenzijn en leren. Dat is wat ons als onderzoekers en professionals motiveert.’

Hoe nu verder?

Als Kunstloc Brabant nemen we de onderzoeksresultaten mee bij het verder vormgeven van onze dienstverlening. We richten ons vooral op het ondersteunen van intermediairs en trainers met speciale aandacht voor de context van het voortgezet onderwijs en de gemeentelijke opdracht waarin zij aan het werk zijn. We zullen in juni 2022 een bijeenkomst organiseren voor alle intermediairs en consulenten die werkzaam zijn in het VO en zijn voornemens drie keer per jaar een inspiratie en netwerkbijeenkomst te faciliteren. Ook continueren we het professionaliseren van cultuurcoördinatoren en het samenbrengen van kennis en kunde door middel van de training Cultuur Coördinator. Op donderdag 19 mei 2022 presenteren de eerste deelnemers aan deze training uit Zuid-Holland en Noord-Brabant hun eindproduct.   

voortgezet onderwijs

Meetinstrument Evi nu ook beschikbaar voor voortgezet onderwijs

Het instrument helpt vo-scholen gericht te werken aan steviger cultuuronderwijs.

7 december 2022
Meetinstrument Evi nu ook beschikbaar voor voortgezet onderwijs

Cultuureducatie met Kwaliteit 3 | Impact door samenwerking

Wat is de opbrengst na twee jaar samenwerking op de thema’s professionalisering, curriculumvernieuwing en kansengelijkheid?

17 oktober 2022
Cultuureducatie met Kwaliteit 3 | Impact door samenwerking

Hoe maak je van cultuur een vast onderdeel in het onderwijs?

Een training voor cultuurcoördinatoren biedt houvast.

3 juni 2022
Hoe maak je van cultuur een vast onderdeel in het onderwijs?

Uitkomsten behoefteonderzoek cultuuronderwijs VO

Wat zijn de wensen en waar valt er nog winst te behalen?

15 april 2022
Uitkomsten behoefteonderzoek cultuuronderwijs VO

Eerste stappen gezet naar verandering in het voortgezet onderwijs

Cultuurcoördinatoren werken samen met een collega aan veranderdoelen in het voortgezet onderwijs.

31 januari 2022
Eerste stappen gezet naar verandering in het voortgezet onderwijs

Kansen voor kunst in het onderwijs in onzekere tijden

Door corona staan sectoren op hun kop, dus ook de kunst- en cultuursector. Wat betekent dat voor onderwijs, culturele instellingen en beleidsmakers?

20 december 2021
Kansen voor kunst in het onderwijs in onzekere tijden

De kansen van Cultuureducatie met Kwaliteit voor het voortgezet onderwijs

De nieuwe periode van de CmK-regeling biedt vo-scholen financiële ruimte om hun cultuureducatie naar een hoger plan te tillen.

10 december 2021
De kansen van Cultuureducatie met Kwaliteit voor het voortgezet onderwijs

Blog | Cultuureducatie als zalf op sociale wonden

De term 'sociale pijn' bleef na de lezing van Karim Amghar nazingen in het hoofd van Esther Leenders. Ze ging op onderzoek uit.

9 december 2021
Blog | Cultuureducatie als zalf op sociale wonden

Open Call Collision

Kunstenaars met expertise technologie gezocht die jongeren wijzer willen maken.

16 augustus 2021
Open Call Collision

Call | Kunstvakdocenten gezocht voor ontwerponderzoek STEAM-onderwijs

Nieuwsgierig naar waar kunst en bèta elkaar ontmoeten en versterken? En hoe deze vakken aan elkaar verbonden kunnen worden?

20 juli 2021
Call | Kunstvakdocenten gezocht voor ontwerponderzoek STEAM-onderwijs

Doorkijkjes in het cultureel bewustzijn van leerlingen in het voortgezet onderwijs

Hoe kun je als cultuurprofessional in je cultuureducatie aansluiten op het cultureel bewustzijn van jongeren?

19 juli 2021
Doorkijkjes in het cultureel bewustzijn van leerlingen in het voortgezet onderwijs

Cultuureducatie als interventie binnen het Nationaal Programma Onderwijs

Het belang van cultuureducatie bij het herstel en de ontwikkeling van het onderwijs tijdens en na corona.

26 mei 2021
Cultuureducatie als interventie binnen het Nationaal Programma Onderwijs

Ontmoeten en kennisdelen met lokale intermediairs

Tijdens het NICE overleg informeren we lokale intermediairs over actuele ontwikkelingen rondom cultuureducatie.

6 mei 2021
Ontmoeten en kennisdelen met lokale intermediairs

Meer trainingen cultuureducatie voor Brabants onderwijs

20 inspirerende aanvragen om cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs te professionaliseren.

29 april 2021
Meer trainingen cultuureducatie voor Brabants onderwijs

Website De Cultuur Loper vernieuwd

De website biedt lokale intermediairs ondersteuning om samen met scholen hun ambitie voor cultuureducatie te realiseren.

3 maart 2021
Website De Cultuur Loper vernieuwd

7,3 miljoen voor Brabantse cultuureducatie

De komende vier jaar komt er 7,3 miljoen beschikbaar voor cultuureducatie in Brabant.

4 februari 2021
7,3 miljoen voor Brabantse cultuureducatie

Unieke Brabantse samenwerking in cultuureducatie

De gezamenlijke aanpak zorgt de komende jaren voor 4,2 miljoen euro voor cultuuronderwijs.

17 november 2020
Unieke Brabantse samenwerking in cultuureducatie

Financiering en professionalisering cultuureducatie

Opheldering over beschikbare middelen en professionalisering cultuureducatie in het onderwijs.

16 november 2020
Financiering en professionalisering cultuureducatie

Hoe draagt cultuureducatie bij aan persoonsvorming?

Persoonsvorming als aanleiding voor betekenisvolle cultuureducatie.

13 november 2020
Hoe draagt cultuureducatie bij aan persoonsvorming?

Hoe de noodgedwongen digitalisering van het cultuuronderwijs ruimte schept voor bezinning

Over digitale ontmoetingen, écht gezien worden en de kracht van het niet weten.

9 november 2020
Hoe de noodgedwongen digitalisering van het cultuuronderwijs ruimte schept voor bezinning

Cultuureducatie voor íedereen. Onbereikbare utopie of haalbare uitdaging?

Over drempels in onze nieuwe werkelijkheid en een constructieve blik op de toekomst van cultuureducatie.

22 oktober 2020
Cultuureducatie voor íedereen. Onbereikbare utopie of haalbare uitdaging?

Gebruik de kracht van film in cultuureducatie

Het Netwerk Filmeducatie heeft een nieuwe visie gepubliceerd, en een doorlopende leerlijn filmeducatie voor primair en voortgezet onderwijs.

29 september 2020
Gebruik de kracht van film in cultuureducatie

Lang leve de vragenstellers

Cultuureducatie is essentieel voor de ontwikkeling van een nieuwsgierige houding bij kinderen en jongeren.

25 augustus 2020
Lang leve de vragenstellers

Brabantse gemeenten investeren fors in cultuureducatie

44 gemeenten nemen deel aan de Cultuureducatie met Kwaliteit 2021-2024. Dat betekent een gezamenlijke investering van 9 ton.

14 juli 2020
Brabantse gemeenten investeren fors in cultuureducatie

Blog | Hedendaagse kunst resoneert nog onvoldoende in het onderwijs

Adviseur Marlijn Gelsing blogt over het doorvertalen van de meerwaarde van de professionele kunstwereld naar het onderwijs.

8 juni 2020
Blog | Hedendaagse kunst resoneert nog onvoldoende in het onderwijs

Blog | Hoe stimuleer je creatief thuisonderwijs?

Hadden we ooit verwacht dat zoveel leerlingen tegelijkertijd vanuit thuis onderwijs krijgen? In een week tijd zijn er nog nooit zoveel nieuwe leraren in ons land gestart. Maar lukt het hen ook om de creativiteit van de kinderen te stimuleren?

19 maart 2020
Blog | Hoe stimuleer je creatief thuisonderwijs?

Scouten van voorstellingen

De komende tijd staan verschillende presentatiedagen van landelijke impresariaten op het programma. Voor scholen en intermediairs hét moment om voorstellingen te scouten die aansluiten bij hun visie op cultuureducatie.

11 november 2019
Scouten van voorstellingen

Terugblik Inspiratiedag voortgezet onderwijs 2019

Het onderwijs is volop in beweging: de roep om vernieuwing klinkt vandaag de dag misschien wel harder dan voorheen. Maar hoe kunnen we nu écht iets veranderen?

4 november 2019
Terugblik Inspiratiedag voortgezet onderwijs 2019

'De Cultuur Loper is geen methode, maar een instrument dat je kunt bespelen’

Hoe krijg je een docent zo ver dat hij verder kijkt dan alleen zijn eigen vak? Deze en andere vragen kwamen aan bod tijdens de De Cultuur Loper-bijeenkomst voor het voortgezet onderwijs.

11 april 2017
'De Cultuur Loper is geen methode, maar een instrument dat je kunt bespelen’