In 2021 startte de derde periode van de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK3). In vergelijking met de eerdere twee periodes, waarin de nadruk lag op het primaire onderwijs, is er nu meer ruimte voor het voortgezet onderwijs. Om te achterhalen welke wensen er zijn en waar de vo-scholen ondersteuning nodig hebben bij hun cultuuronderwijs, gaven de instellingen Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant opdracht tot een behoefteonderzoek. In dit artikel bespreken onderzoekers Karin van Dijk en Imke Donkers de belangrijkste uitkomsten: ‘Door dit onderzoeksproces kregen we meer bewustwording van hoe dingen in de praktijk werken. We voelen veel betrokkenheid bij de vraagstukken van de scholen, maar zien ook de kansen die er liggen’.
door Renée Schmeetz
Drie speerpunten
Elke Cmk-periode richt het beleid zich op andere thema’s. Voor 2021-2024 zijn dat de drie speerpunten kansengelijkheid, curriculumvernieuwing en professionalisering. Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant, medeverantwoordelijk voor de uitvoer van CmK3 in de provincie, vroegen Karin van Dijk, coördinator onderwijs bij Kunstkwartier, trainer in het VO en intermediair voor Geldrop-Mierlo, samen met Imke Donkers, freelance adviseur cultuureducatie voortgezet onderwijs bij Erfgoed Brabant, dit kwalitatieve onderzoek uit te voeren.
Hieronder lichten we de belangrijkste conclusies en aanbevelingen kort toe. Bekijk de presentatie voor een overzicht van alle conclusies.
Cijfers
- 17 scholen deden mee met het onderzoek
- Daarvan bevinden zich er 12 in Noord-Brabant en 5 in Zuid-Holland
- 15 scholen hebben een cultuurcoördinator
- Van de 17 scholen hebben er 8 een cultuurbeleidsplan
- 15 van de scholen werken met een intermediair
- Van de respondenten zijn er 12 kunstvakdocent én cc’er, 3 ckv-docent, 1 vaksectie voorzitter en 1 manager
- In Noord-Brabant zijn 168 locaties van voortgezet onderwijs scholen
Burgerschapsvorming
Binnen het onderwerp ‘curriculumvernieuwing’ zien de deelnemende scholen duidelijke raakvlakken tussen cultuur- en erfgoededucatie en burgerschapsvorming. Van Dijk: ‘Persoonsvorming is enorm belangrijk voor leerlingen in de middelbare schoolleeftijd en daar kan cultuureducatie een grote rol in spelen.’ Donkers vult aan: ‘Burgerschapsonderwijs is verwant aan erfgoededucatie: betekenis geven aan jezelf en je omgeving, kritisch leren denken en kijken vanuit meerdere perspectieven. In de antwoorden van de scholen kwam erfgoededucatie niet vaak terug, dat bevestigt dat het een onderbelicht onderwerp is in het cultuuronderwijs. Hier liggen dus nog kansen.’
Vakoverstijgend werken
De wens voor vakoverstijgend werken en een doorlopende leerlijn binnen disciplines en niveaus is een tweede belangrijke uitkomst binnen ‘curriculumvernieuwing’. Van Dijk: ‘De vaksecties cultuur hebben een eigen visie, maar die is vaak niet opgenomen in het schoolplan. Daarmee blijven ze een eilandje binnen de school dat moet vechten voor tijd en uren en ontstaat er geen samenhang tussen de verschillende vakken.’ Donkers: ‘Een tool die er binnenkort aankomt is Evi VO. Deze monitor brengt de huidige situatie van cultuureducatie binnen de school in kaart en helpt docenten een stip op de horizon te plaatsen. Evi VO maakt de lijnen binnen school zichtbaar en biedt aanknopingspunten om het gesprek aan te gaan met intermediairs en trainers. Zij spelen een cruciale rol bij het binnenhalen van kennis in de school.’
Kansengelijkheid
‘Bij het maken van de vragen over het thema ‘kansengelijkheid’, riepen we de hulp in van een inclusie- en diversiteitsexpert,’ vertelt Van Dijk. ‘Het gesprek met haar was best confronterend, omdat we erachter kwamen hoe eenzijdig we zelf soms naar dit onderwerp kijken. Iedereen heeft onbewust vooroordelen die niet gelijkwaardig zijn, het is goed je daarvan bewust te zijn.’ Door het gesprek met de expert begrepen de onderzoekers ook beter dat in de antwoorden rondom kansengelijkheid het begrip vaak erg algemeen wordt opgevat. Donkers: ‘De aandacht voor kansengelijkheid zit bij scholen vaak in de praktische en financiële uitvoering van culturele activiteiten; ervoor zorgen dat alle leerlingen mee kunnen op een excursie. Maar er zijn veel meer facetten dan de toegang tot cultuur alleen. Zaken als lichamelijke beperkingen, niveau van cognitieve vaardigheden en met name de diversiteit in het cultuuraanbod spelen ook een rol. Er blijkt veel behoefte aan good practices om de uitvoer in de les handen en voeten te kunnen geven.’
Professionalisering
‘Voor veel vo-scholen is het vinden van een gepaste externe cultuurpartij via een intermediair nog onbekend terrein. Daar lag in de vorige twee CmK-periodes ook geen focus op, maar dat is nu in transitie en daar is nog winst te behalen,’ vertelt Van Dijk. Een aanbeveling is dan ook ondersteuning voor intermediairs bij het benaderen van VO-scholen. Zij kunnen cultuurcoördinatoren en kunstvakdocenten bijvoorbeeld helpen het gesprek met directies aan te gaan over het belang van cultuureducatie als vast onderdeel van het schoolplan.
Zelfde doel
Nu het behoefteonderzoek is afgerond en de eerste conclusies een aanbevelingen zijn geformuleerd, gaan Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant verkennen wat zij kunnen faciliteren voor de scholen. Van Dijk: ‘Uiteindelijk hebben alle betrokkenen, de instellingen, de docenten en de intermediairs, hetzelfde doel voor ogen: dat cultuureducatie bij de leerlingen landt en bijdraagt aan hun culturele bewustzijn, persoons- en burgerschapsvorming. Dat zie ik als onze verantwoordelijkheid.’ Donkers: ‘We praten over feitelijke zaken als beleid en regelingen, maar uiteindelijk gaat het om de jongere en hoe die zich in vol potentieel kan ontwikkelen tot een unieke volwassene. Cultuureducatie gaat niet alleen over hoe verschillend we zijn, maar hoe mooi we met elkaar kunnen groeien, samenzijn en leren. Dat is wat ons als onderzoekers en professionals motiveert.’
Hoe nu verder?
Als Kunstloc Brabant nemen we de onderzoeksresultaten mee bij het verder vormgeven van onze dienstverlening. We richten ons vooral op het ondersteunen van intermediairs en trainers met speciale aandacht voor de context van het voortgezet onderwijs en de gemeentelijke opdracht waarin zij aan het werk zijn. We zullen in juni 2022 een bijeenkomst organiseren voor alle intermediairs en consulenten die werkzaam zijn in het VO en zijn voornemens drie keer per jaar een inspiratie en netwerkbijeenkomst te faciliteren. Ook continueren we het professionaliseren van cultuurcoördinatoren en het samenbrengen van kennis en kunde door middel van de training Cultuur Coördinator. Op donderdag 19 mei 2022 presenteren de eerste deelnemers aan deze training uit Zuid-Holland en Noord-Brabant hun eindproduct.
Wil je meer weten over dit onderzoek?
Neem contact met ons op!
voortgezet onderwijs
agenda
Duidingssessie monitor CmK3
intermediairs cultuureducatie duiden samen de resultaten van de monitor CmK3
22 mei 2025
Training cultuurcoördinator voortgezet onderwijs
til cultuuronderwijs naar een hoger plan
26 jun. 2025
Basistraining CmK
coachende gesprekstechnieken voor intermediairs en cultuurprofessionals binnen CmK
Inspiratiedag Cultuur en Jongeren
meer inzicht in de wereld van jongeren en hoe zij wél aan cultuur doen
18 mrt. 2025
Digitale Cultuureducatie
ondersteuning bij de ontwikkeling van digitaal lesmateriaal
28 mrt. 2025
Training Art of Hosting
driedaagse training in het ontwerpen en hosten van effectieve samenwerking
21 mei 2026
Training cultuurcoördinator voortgezet onderwijs
til cultuuronderwijs naar een hoger plan